Siyaset Bilimi unite13

8/3/2019 Siyaset Bilimi unite13

1/20

Efendiler, buraya kadar sylediklerim bir tek maddenin zetidir.

Bundan sonra gelen maddede:Mill Mcadele btn genifllii ile stanbula doru ilerlemektedir. Ferit Pafla ve

arkadafllar bunu bilmektedir. Ztlileri de bu bilgileri isteyip aydnlannz de-

dikten sonra, o gnlerde yaplmfl olan baflarl hareketlerin raporlarn zetleyerek

akladm ve: artk btn bu hareketleri durdurmak yalnz ve ancak bir tek fleye

baldr. O da kabine baflkanlnn mill dvy btn anlamyla benimseyecek

bir zata verilmesi ve o zatn da bu mill dvy kavrayarak ona gre tedbir alma-

ya giriflmesidir dedim.

Btn bu sylenenler karflsnda siz kardeflimin de bir dflnceleri varsa lt-

fen bildirmenizi rica ederim cmlesinden sonra, Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i

Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi adna Mustafa Kemal diye imzam koydum.

(Kaynak: M. Kemal Atatrk, Nutuk, Cilt 1, Kamer Yaynlar)

245

Siyasal Deiflmeve Devrim 13


2/20

Amalarmz

Bu niteye alfltktan sonra;

siyasal deiflimin nasl gereklefltiini, siyasal deiflime yol aan etkenler ve

ncleri tanmlayacak,

siyasal yaflamda devrimlerin yeri ve nemini ve karfl devrim olgusunu tart-

flabileceksiniz.

indekiler

GRfi

ENKENLER VE NCLER

Deiflmede Belirleyici Etken

Toplumsal Snflar ve Sekinler

ktidarn El Deifltirmesi

DEVRM SOSYOLOJS

Devrimci Dflnce ve Eylem

Devrim ve Karfl Devrim

246 Siyaset Bi l imi

Anahtar Kavramlar

Siyasal Deiflim

Devrim

Ekonomik Yap

Siyasal Yap

Siyasal Snf

Devrim Sosyolojisi

Karfl- Devrim.


3/20

GRfiSiyasal deiflmenin etkenlerini gn flna karmak ve varsa kurallarn saptamak,

siyaset bilimi asndan elbette ki ok nemlidir. Siyasal deiflmeyi genel olaraktoplumsal deiflmeden bamsz olarak ele almak ne kadar yanlflsa, onu sadecetoplumsal-ekonomik deiflme tarafndan belirlenen bir uzant saymak da o ldehataldr. Bu bafllk altnda nce siyasal deiflmedeki temel etkenler ve ncler,sonra da devrim sosyolojisi zerinde duracaz.

ETKENLER VE NCLERDoal, demografik, ekonomik, kuramsal ve kltrel etkenlerin siyasal deiflmeyeayr ayr katk yaptklarn sylemek yeni bir fley olmaz. Burada asl tartfllmas ge-reken konu, hangi etkenlerin belirleyici olduu, ya da en azndan ncelik tafld-dr. Ama siyasal deiflimi ve giderek devrimi hazrlayan koflullar kadar, o ortamiinde nclk ifllevini yklenen toplumsal g ya da gler de nemlidir. nc-

ln toplumsal snflarda m, yoksa siyasal sekinlerde mi olduu konusunda dafarkl grfller vardr.

Deiflmede Belirleyici EtkenToplumsal deiflme konusunda iki temel grfl bulunduunu biliyoruz. Toplumsaldeiflmede belirleyici etkenin ekonomi olduunu savunanlarla, siyasal kurumlarnncelik ve bamszln ne srenler ayr kuramsal ereveler oluflturuyorlar. Bi-rinci grupta Marksistler hareket noktas olarak retim biimini alrken, Marksist ol-mayanlar retim dzeyine nem veriyorlar. kinci gruba gemeden, zellikle Mark-sist kuram ksaca anmsatmakta yarar var.

Siyasal deiflimi ve giderek devrimi hazrlayan koflullar kadar, o ortam iinde

nclk ifllevini yklenen toplumsal g ya da gler de nemlidir.Marxa gre, toplumsal evrimde itici g ya da belirleyici ge, retim teknikle-

ridir. retim teknikleri retim biimini, yani retimle ilgili kurumlar ve zellikle demlkiyeti belirler. retim biimi ise, siyasetin de iinde bulunduu bir dizi kuru-mu kendi gereklerine uygun olarak biimlendirir. Belirli retici gler belirli birretim biimini, retim biimi belirli bir snfsal yapy, toplumsal snflar arasnda-ki g, denge ya da dengesizlii de belirli siyasal kurumlar yaratyor demektir. Si-yasal kurumlar da bir kez olufltuktan sonra alt yap zerinde etki yaparlarsa da, budurum, siyasal kurumlarn altyap tarafndan belirlendii gereini deifltirmez.

Marksizmde siyasal kurumlarn snf atflmalar sonucunda, ekonomik gcelinde bulunduran egemen snfn gereksinmelerine gre, o snfn ayrcalklarnkoruyacak biimde olufltuu grfl bulunur. Ekonomik etkenler iinde retim d-zeyine, yani ekonomik geliflmifllik dzeyine ncelik verenler iinse, siyasal ku-rumlar bu ekonomik dzeyin gereklerine gre biimlenirler.

Walt W. Rostow, ekonomik glerle siyasal gler arasndaki balanty, dola-ysyla, ekonomik yap siyasal yap iliflkisini Marxdan farkl bir biimde kuruyor.Ekonomik geliflme derecelerine gre toplumlar befl gruba ayrdktan sonra, btntoplumlarn bu aflamalardan getiini ne sryor. Rostowa gre, her aflamayauyan siyasal model farkl olmak zorundadr. Ekonomik gler deifltike, toplum-sal ve siyasal gler de deiflecei iin, eski siyasal model, yeni ekonomik modelkarflsnda yetersiz kalacaktr.

Walt W. Rostow, ekonomik g siyasal g iliflkilerini nasl aklamaktadr?

247nite 13 - Siyasal Deiflme ve Devrim

Marxa gre, toplumsalevrimde itici g ya dabelirleyici e, retimteknikleridir. retimteknikleri retim biimini,yani retimle ilgili kurumlarve zellikle de mlkiyetibelirler.

SIRA S ZDE


4/20

Siyasal kurumlarn toplumsal -ekonomik yap tarafndan belirlendii grflnpaylaflanlar, zellikle Batl toplumlarn evrimlerinden esinlenmifllerdir. Bu, top-lumlarn daha ok kendi i dinamikleriyle deiflime uradklar dnemler iin ge-erli bir gzlemdir. Oysa toplumlar aras iliflkiler arttka, toplumsal- ekonomik ge-liflmede geri kalmfl olanlar, geliflmifl olanlardan giderek daha fazla etkilenmeyebafllamfllardr. Geri kalmfllk ksr dngsnn krlmasnda ya da geliflmelere ye-tiflme abalarnn hz kazanabilmesinde, siyasal kurum ve srelerin bir hareketnoktas oluflturabilecei inanc domufltur. stelik, alt yap deifltii halde siyasalkurumlarn deiflmemekte direnmeleri ve toplumsal- ekonomik deiflme zerindeetkili olmay srdrmelerine de rastlanabilmektedir. Sovyet modeli gemiflte bu-nun en belirgin rneini oluflturmufltur.

Ekonomiye karfl siyasetin nceliini savunan, siyasetin ekonomiye yn verdi-ini ne sren kuramlarn en nemlisinin Raymond Arona ait olduunu syleye-biliriz. Aron, Marksistlerin kapitalizme zg saydklar birok niteliin aslnda sa-

nayi toplumlarnn ortak zellikleri olduunu vurgulayarak ifle bafllyor: Marx, ka-pitalizmin temel zelliklerinden birisinin sermaye birikimi olduunu vurguluyor-du. Oysa biz bugn kesinlikle biliyoruz ki, bu btn sanayi toplumlarnn ortak birzelliidir. Daha ok retmek isteyenler, giderek artan llerde sermayeyi maki-neye yatrmak zorundadrlar.

Arona gre; kapitalizm ile sosyalizm arasndaki temel fark, byme modelleri-nin farkllndan kaynaklanmaktadr. Byme modellerinin farkll ise, siyasalkararlarn farkllndan domufltur. Sovyet Devriminin oluflumunda ekonomikkoflullarn rol olmakla birlikte, asl rol siyasal koflullar oynamfltr. Marxn n-grd ekonomik koflullar olgunlaflmad halde, devrim gerekleflmifltir. Sovyetekonomisinin birok zellii ise, Partinin ve onun ideolojisinin bir rndr:Sovyet ekonomisinin planlanmas, parti yneticilerinin ald kararlarn dorudansonucudur. Bu kararlar, siyasal olarak adlandrlan zel toplumsal sistem iindealnmaktadr.

Aron sadece ekonomiler arasndaki farkn deil, ayn zamanda toplumsal bir-ok farkn da siyasal yapdan kaynaklandn savunuyor: Tm toplumlar, bireylerve gruplar asndan karmaflk bir yapya sahiptir. Tm toplumlarda gelirler ve yet-kiler asndan farkllklar vardr. Gelirleri, yaflam biimleri ve dflnceleri az okbirbirine benzeyen gruplar btn toplumlarda bulunur. Ama Batda bu gruplar r-gtlenme hakkna sahipken, Sovyetler Birliinde bu haktan yoksundurlar. Bu te-mel ayrm ise, tamamen siyasal niteliklidir.

Raymond Aron, siyasetin ekonomiye nceliinin ok ak olduu kansndadr:amzda, sanayi toplumlarnn farkl trlerini karfllafltran herkes, her sanayi

toplumu, trnn zelliinin siyasetten geldiini grr (...). Birok ortak zelliiolan adafl sanayi toplumlar, ncelikle kamusal iktidarlarn dzenlenmesiyle bir-birlerinden ayrlrlar. Bu dzenleme de daha sonra ekonomik sistemin ve gruplararas iliflkilerin birok zelliklerini peflinden srkler. nsan asndan siyaset eko-nomiden daha nemlidir, otoritenin dzenlenmesi, yaflam biimini toplumun dieryanlarndan daha fazla ilgilendirir.

Aronun, toplumsal farklarn siyasal yapdan kaynakland savn tartflnz.


Toplumlar aras iliflkilerarttka, toplumsal-ekonomik geliflmede gerikalmfl olanlar, geliflmiflolanlardan giderek dahafazla etkilenmeyebafllamfllardr.

SIRA S ZDE


5/20


6/20

hip bulunan egemen snfn yan sra, devlet aygtn iflleten kadrolardan oluflan birde ynetici kesim vardr. Ynetici kesim, egemen snfn karlarn savunabildi-i gibi, baz durumlarda geifl dnemlerinde, ynetici kesimin greli bir bamsz-la sahip olduu sylenebilir. (Eski egemen snf gcn yitirirken, yeni egemensnfn henz ipleri tamamen eline geirememifl oluflunun yaratt denge, bu du-ruma olanak salar.)

Marksist kuramn boflluklarndan hareket eden Ralp Dahrendorf ise, toplumsaldeiflmeyi atflan gruplar arasndaki g dengesinin deiflmesine balar. Toplum-sal yaflamn olduu her yerde mutlaka atflma ve atflmann olduu her yerde dekanlmaz olarak deiflme olacaktr. Dahrendorfa gre deiflme, ynetici kadro-lardaki deiflmeyle bafllar. Ynetici kadrolardaki deiflme, karlarda ve deerler-de deiflmeyi kanlmaz klar.

Poulantzasa gre egemen snf kimlerden oluflur? Aklaynz.

Dahrendorfa gre, bu temel deiflme modelinin yan sra iki farkl deiflme bi-imi daha olanakldr. Ynetilen snftaki baz gelerin ynetici snfa szmas ya daatflan kesimler arasndaki iflbirliine gidilmesi durumunda, deiflme evrim bii-minde ortaya kar.

Ynetici snfn zamanla karflt snf ya da snflarn dflncelerini uygulamayabafllamas da nc bir deiflme biimidir. Bu son iki durumda atflma yumuflar.atflmay sertlefltiren ortamlar fliddet kullanmn, yapsal deiflmenin hzl ve kk-l olmasn gndeme getirir.

Toplumdaki temel eliflkinin snflar arasnda olmaktan ok, sekin aznlklasekin olmayan ounluk arasnda olduu grflnn, Paretodan beri eflitli ku-ramlarn temelini oluflturduunu biliyoruz. Paretoya gre, sekinlerin giderek ni-telike zayflamalar ya da sayca azalmalar, onlarn yerini baflkalarnn almasnauygun bir ortam hazrlar. Eer sekinler, toplumun alt tabakalarnda ortaya kanen baflarllar aralarna alabilirlerse sekinlerin dolaflm srer. zellikle yneticisekinlerin, kendi aralarnda katlmaya elveriflli niteliklere sahip bulunanlara buolana tanmalar durumunda ise, iktidar kavgas sertleflir ve sekinlerin toptandeiflimi olayyla karfllafllr. Devrim budur.

Paretoya gre sekinlerin dolaflm ve devrim arasndaki fark nedir? Tartflnz.

Gerek Pareto ve gerekse Mosca toplumsal snflarn sadece sekinler arasnda-ki kavgann destek gcn oluflturduu grfln savunurlar. Ynetenler deifle-

bilir, ama ynetilenler hep ayn kalacaktr.adafl siyaset biliminin, hem toplumsal snflar hem de sekinler gereine yer

verdiini sylemek yanlfl olmaz. Toplumsal snflarn siyasal deiflimdeki rol nekadar yadsnamazsa, sekinlerin ayn deiflimde oynadklar rol de gz ard edile-mez. Sekinlerin toplumsal-siyasal deiflme etkilerinin yoldan gereklefltiinisyleyebiliriz:

Sekinler, iinde bulunduklar toplumlardaki karar alma srelerinde nem-li bir arla sahiptir. Siyasal- toplumsal dzeydeki karardaki arlklaryla,ya deiflmeyi hzlandrr ya da yavafllatc ynde etki yaparlar. Guy Rocherbu durumu flyle tanmlyor: Toplumsal deiflmeyi veya o deiflmeye di-renci, zellikle etkili olan ya da stratejik konumlarda bulunan eflitli kiflile-

rin aldklar kararlarn bir sonucu saymak olanakldr. nemli kararlar snr-


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


7/20

l saydaki kifli tarafndan alnr. O snrl saydaki kiflinin ald karar ise, k-sa ya da uzun srede tarihsel geliflimi etkiler. Sekinler zerindeki snfsaletkiler, aldklar tm kararlarn tamamen baml olduu anlamna gelmez.

Toplumsal kuramlar ve yaflam koflullarn dorudan etkileyen kararlarn ya-n sra, o kararlar etkileyen kltrel ve toplumsal psikolojik ortamn yaratl-masna da sekinler katkda bulunurlar. Durumlarn bilincine varlmasnda,sorunlara yaklaflmda hep bu tr katklarn etkisi hissedilir. Toplumu ilgilen-diren kararlar, kltrel ve toplumsal - psikolojik ortamla az ok uyum iin-de olmak zorundadr. Kararlarn etkisi kendisini abucak duyurabildii hal-de, sekinlerin bu trden katklarnn sonular hemen grlmeyebilir. Birideolojinin hazrlanmas, yaylmas ve etkisini gstermesi uzun zaman ister.Ama bu etki genellikle uzun mrldr. Gelecekteki birok karar, bu oknceleri yaplmfl alflmalardan etkilenecektir.

Sekinler dflnce ve davranfllaryla toplumun belirli kesimlerine ve bazen

de tmne ekici gelirler. Belirli llerde de olsa, onlara benzemek eili-mi yoktur. ktidar sekinleri, taklit edilecek modeller olufltururlar. ktidarayaklaflmak isteyenleri, gelecein sekinlerini etkileyerek, siyasal deiflimebu yoldan da katkda bulunmufl olurlar.

adafl toplumlardaki farkllaflma, deiflik toplum kesimlerinin szclnyklenen yeni sekinlerin ortaya kmas sonucunu dourmufltur. Ynetici sekin-lere koflut olarak ortaya kan ifli sekinler, ifti sekinler, kadn sekinler, -renci sekinler, asker sekinler ve benzerlerinin, temsil ettikleri toplum kesimleri-nin gereksinmelerine uygun ideolojiler gelifltirmeleri doaldr. Bylece sekinlerinokluu ideolojilerin okluunu, ideolojilerin okluu da atflmalarn artmas so-nucunu yaratr. Toplumsal ve siyasal deiflme hz artar.

Sekinlerin, toplumsal ve siyasal deiflime etkilerini aklaynz.

ktidarn El Deifltirmesiktidarn el deifltirmesi, siyasal deiflmenin nemli bir aflamasn oluflturur. Bu ne-denledir ki, bu el deifltirmenin hangi srelerin etkisiyle gereklefltii, siyaset bi-liminin ana ilgi alanlarndandr.

Daha nce de vurguladmz gibi; bir rejimin kararll (istikrar), toplumdakigler dengesini iyi yanstmas ile doru orantldr. ktidarn en gllere verilme-siyle, iktidarn dflnda kendinden daha byk bir g kalmayaca iin, devletinotoritesi ve rejimin sreklilii gvence altna alnmfl olur. Demokrasilerde en okoyu alanlarn iktidara getirilmeleri altnda yatan varsaym, en ok oyu alann top-

lumdaki en gl destee sahip bulunduu varsaymdr. Eer -flu ya da bu neden-le- en ok oyu en byk gler toplayamamfllarsa, demokratik rejim tehlikede de-mektir. ktidarn dflnda kalan g ya da gler, devletin otoritesinin ve toplumsalbarfln srekliliini tehlikeye sokar.

Bir rejimin kararll (istikrar), toplumdaki gler dengesini iyi yanstmas ile doruorantldr. Tartflnz.

Bir siyasal iktidarn toplumsal gler dengesine uygun biimde oluflmas da so-runu srekli olarak zmez. nk toplumsal koflullar deifltike, toplumdaki gdengeleri de deiflir. Salkl bir siyasal sistem, g dengelerindeki deifliklie ko-

flut olarak siyasal iktidarn el deifltirmesine olanak veren kurallar ve sreleri ie-


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


8/20

ren bir sistemdir. Toplumda, iktidarda bulunanlardan daha byk bir g ya dagler oluflmuflsa, rejim iinde bir bunalm gndemde demektir. Ama rejimin ku-rallarna gre iktidar -bu yeni gler dengesini yanstacak biimde- el deifltiremi-yorsa, yani rejimin kurallar bu yeni glere iktidar yolunu tkamfl ise, bunalm re-jim iinde olmaktan kar rejim zerine kayar. Bu yeni glerin iktidara gelebil-meleri iin, rejimin deiflmesi kanlmaz olur. O yeni gler, nnde sonunda re-jimi deifltirirler, kendilerini iktidara getirecek ve orada tutabilecek bir ereveyikurumlafltrrlar.

Genel olarak kabul edilen modele gre, rejim demokratik olsun olmasn, siya-sal iktidarn belirlenmesinde ekonomik iktidar, yani ekonomik gc ellerinde bu-lunduranlar byk nem taflr. Ama toplumsal gler dengesini sadece ekonomiketkenin belirlediini sanmak -zellikle adafl toplumlarda- yanlfltr. adafl sana-yi toplumlarnda, ekonomik iktidar kavramnn yanna bir de toplumsal iktidarkavramn eklemek gerekmektedir.

Toplumsal koflullarla toplumsal g dengeleri arasnda nasl bir iliflki vardr, tartflnz.

Siyasal iktidarn belirlenmesinde ekonomik gc tek etken saymak, bizi, eko-nomik iktidarn dflnda kalan bir toplumsal snf ya da snflar birliinin, hibir za-man iktidara ulaflamayacaklarn ne srmeye gtrr. Oysa ekonomik gcn okdaha belirleyici olduu ortamlarda bile, yapsal ya da dnemsel ekonomik buna-lmlarda, ekonomik iktidarn siyasal iktidar denetimden karmas olasl ortayakar. nk, ekonomik bunalm dnemlerinde, toplumsal dzenin arklar, karfl-lafllan sorunlar ve kitlelerin beklentilerini karfllayamaz duruma gelir. Ekonomikgce dayananlar zayflarlar ve toplumdaki destekleri azalr. O gszlk, karlar-n koruma endiflesi iinde, onlar bask ve fliddet yoluna iter. Toplumsal patlama-lar nlemenin, siyasal iktidarda kalabilmenin baflka aresini bulamazlar.

Toplumsal dzenin flu ya da bu lde deiflmesini isteyen gler iin, siyasaliktidara ulaflma yolunun genellikle ekonomik bunalm dnemlerinde almas bun-dandr. nk dzendeki arklarn doal ifllevlerini yerine getirebildikleri koflullar-da, dzen, sorunlar zebilecek, gereksinmeleri kabul edilebilir bir dzeydekarfllayabilecek olanaklara sahiptir ve dolaysyla da egemen snf gldr.

Bu zmleme bizi, dzen deifliklii nerenlerin hibir zaman rahat koflullar-da siyasal iktidar olamayacaklar gereini kabule gtrr. Ama bir kez oraya ulafl-tktan sonra, snfsal tabanlarn glendirecek admlar atmak, egemen snfngcn krarak egemenliini sona erdirecek bir sreci harekete geirmek ya dahzlandrmak olanana sahip olabilirler. Baflka bir deyiflle, snfsal tabanlarnn

toplumsal ve ekonomik iktidar ele geirmesini kolaylafltrmak asndan, siyasaliktidarlar baz nemli olanaklar salarlar.

Ekonomik iktidara sahip olmad halde, bir toplumsal g birliine siyasal ik-tidar olanan salayan g toplumsal iktidardr. Baz kuramsal zmlemelerdebir lde unutulmasna karfln, toplumsal iktidar kavram, adafl oulcu top-lumlarda byk bir nem kazanmfltr.

Toplumsal dzenin flu ya da bu lde deiflmesini isteyen gler iin, siyasal iktidaraulaflma yolu neden genellikle ekonomik bunalm dnemlerinde alr? Tartflnz.

Marksizmin ana kuramclar da, kapitalist bir toplumda bile, ifli snfnn gc-

nn, toplum iindeki siyasal oranndan kat kat daha byk olduunu vurgulamak


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Ekonomik gcn ok dahabelirleyici olduu ortamlardabile, yapsal ya da dnemselekonomik bunalmlarda,ekonomik iktidarn siyasaliktidar denetimdenkarmas olasl ortayakar.


9/20

gereini duymufllard. Bu bir yandan, iflilerin retim srecinde oynadklar rolnneminden, te yandan da, bilin dzeylerinden ve rgtl olufllarndan kaynak-lanmaktadr. yleyse, bilinli ve rgtl bir ifli snfnn oyu ile, bilinsiz ve rgt-sz, retim srecinde ayn derece nemli rol oynamayan dank snfsal kkenlikiflilerin oylarnn ayn arlkta olamayaca aktr. Tpk ekonomik iktidarn sa-hipleri gibi...

Toplumsal iktidar ne anlama gelir? nemi nedir?

Eer toplumsal iktidar kavram sz konusu olmasayd, ekonomik iktidartemsilen saysal ounluu salayan ve siyasal iktidar ele geirenlerin egemen-liklerinin hibir biimde kesintiye uramamas gerekirdi. Oysa bu biimde oluflansiyasal iktidarlarn, toplumsal iktidarn ortaklarn gz nne almadklarnda ykla-bildiklerinin rnekleri oktur. Bu gibi durumlarda, ekonomik iktidara sahip olan-

larn, yani egemen snflar n yaptklar fley, siyasal iktidarn yeni sahiplerini ken-di dorultularna girmeye zorlamaktan ibarettir.

Demek ki siyasal iktidar, ya ekonomik ya da toplumsal iktidara dayanmak zo-rundadr. Egemen olarak adlandrlan snflarn dflnda kalan toplum kesimleri-nin, zellikle ifli snfnn, nicelik ve nitelike yeterli bir rgtlenme dzeyine ulafl-mad durumlarda, toplumsal iktidar da ekonomik iktidarn yrngesinde demek-tir. Bu gibi durumlarda, ekonomik iktidar elinde bulunduran snflar, demokratikhak ve zgrlklere saygl olmaya zorlayacak hibir g yoktur. Toplumsal barfl-bir avu aydnn huzursuzluuna karfln- o dnem iin srekli ve salamdr.

Tersine, ekonomik bunalm dnemlerinde toplumsal iktidarn siyasal iktidarzerindeki etkisi artar ve ekonomik gcn temsilcisi olarak siyasal iktidara ulaflan-lar bile, toplumsal iktidara sahip olanlara byk dnler vermek zorunda kalrlar.ktidarlarn barfl yoldan korumann baflka bir aresi yoktur. Toplumsal iktidardengesine ters dflen, ama ekonomik iktidara dayanarak saysal ounluu sala-yan ve siyasal iktidar olanlar, toplumsal patlamalar nleyemezler.

Kuflkusuz ki, toplumsal iktidarn tek sahibi, rgt ve bilin dzeyi ne olursa ol-sun, ifli snf deildir. Dier bask gruplarnn ve bu arada zerk anayasal kuru-lufllarn da belirli bir arlklar vardr. Bu arlk, onlarn kurulu toplumsal dzeninifllemesi bakmndan tafldklar neme bal olarak artar veya azalr.

Toplumsal iktidarn sahipleri kimler olabilir? Gnmz Trkiye toplumu zelinde tartflnz.

Ekonomik iktidarn, yeterli bir kalknma hzn salayabildii ve bu gruplarn

beklentilerine yant verebildii oranda, toplumsal iktidar iinde de kendine uygunbir denge salamas olanakldr. Bunlar, dzenin gl olduu, ekonomik iktidartoplumsal iktidar, siyasal iktidar lsnn ayn gler tarafndan denetlenebilme-si sonucu, toplumsal barfl ve siyasal kararlln sreklilik kazand dnemlerdir.Ama ne zaman ki ekonomik iktidar bunalm iine dfler; egemen snflar toplum-sal iktidar iindeki desteklerini ifli snfna ve onun siyasal rgtne kaptrabilir-ler. Siyasal iktidar saysal ounluunu korusa bile, toplumsal barfl koruyamaz.

Sanayileflmenin ileri bir dzeye vard lkelerde, toplumsal iktidar iinde srek-li olarak etkisini koruyan g ifli snfdr. Ama ifli snfnn mesleksel rgtlerikendi aralarnda birleflememifl ve kendilerinden yana olan siyasal rgtle btnle-flememifllerse, bu durumdan ekonomik iktidarn temsilcilerinin yararlanmas ka-

nlmazdr. Ekonomik iktidar kendi siyasal rgt ile btnlefltii iin, siyasal iktida-


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Kuflkusuz ki, toplumsaliktidarn tek sahibi, rgt vebilin dzeyi ne olursaolsun, ifli snf deildir.Dier bask gruplarnn vebu arada zerk anayasalkurulufllarn da belirli birarlklar vardr.


10/20

ra da egemen olacaktr. Oysa rnein; toplumsal iktidar ile sol partilerin btnlefl-tikleri skandinav lkelerinde, siyasal iktidar genellikle ters ynde belirlenmektedir.Bilinli ve rgtl bir ifli snfnn tam desteini salamfl olan sol partiler ise, karflgler zorlamadka, demokratik sol yelpazeden kolay kolay sapmamakta ve ba-rfl yntemlerden uzaklaflmamaktadrlar. Sosyalistlerin barfl yollar yadsdklarlkeler, genellikle ifli snfnn mesleksel rgtleri ile gl bir sol partinin btn-leflmesinin gerekleflemedii ya da barfl yollarn tkanmfl olduu lkelerdir.

Sanayileflme ile ifli snfnn gl olup olmamas arasnda nasl bir iliflki vardr. Tartflnz.

Trkiye gibi sanayileflmenin belirli bir aflamasna varmfl lkelerde de, ifli sn-fnn gc farkl bir dzeyde olduu halde, benzeri bir durumun var olduunu g-ryoruz. Toplumsal iktidar iindeki g dengesinde ifli rgtlerinin arlnn g-reli azlna karfllk, orta snf temsil eden bask gruplarnn nemli bir kesimi,ekonomik iktidarn sanayileflmifl lkelerdeki kadar gl olmamasnn sonucu, za-man zaman ifli snfnn yanna itilmektedir. Geliflme srecindeki lkelerde eko-nomik iktidarn yapsal gszl, gcn ondan alan snflarn zgrlk ol-malarn, orta snflarn beklentilerini karfllamalarn zorlafltrmaktadr. Bylece,lml toplumsal adalet istekleri karflsnda bile dehflete kaplabilen bir cepheyi tem-sil eden iktidarlarn, orta snflarn nemli bir kesimine de ters dflmesi kanlmazolabilmektedir.

Demek ki, siyasal iktidarn, ya ekonomik iktidara ya da toplumsal iktidara da-yanarak oluflmas sz konusudur. Toplumsal iktidara karfl oluflan siyasal iktidarla-rn, belirli bir geliflme dzeyine ulaflmfl olan lkelerde, toplumsal barfl salama-lar, kitle hareketlerini nlemekte aciz olmamalar otoritelerini toplumun tmnekabul ettirmede sknt ile karfllaflmamalar zordur. Toplumsal iktidarn desteine

dayanarak, toplumsal dzende kkl baz deifliklikler yapmak amac ile oluflansiyasal iktidarlar bekleyen en nemli tehlike ise, ekonomik iktidar ellerinde bu-lunduran snflarn direncidir. Bu en azndan bafllang dnemi iin, ekonomik so-runlarn artmas anlamna gelir.

Toplumsal iktidarn karflsnda oluflan siyasal iktidarlar bekleyen glkler nelerdir?

DEVRM SOSYOLOJSok farkl tanmlar yaplsa da, devrim toplumsal dzendeki kkl deiflimler an-lamna gelir. Ekonomik yapdaki ve siyasal durumlardaki deiflmeler de bu geneldeiflimin paralardr. Bu nedenle devrim sosyolojisi, siyaset biliminin en ilgi e-kici blmlerinden birisini oluflturur. Devrimci dflncenin devrimci eyleme d-nflme srecini ve devrim, karfl devrim olgularnn bilimsel deerlendirmesini bubafllk altnda yapacaz.

Devrimci Dflnce ve EylemDevrimci dflncenin tarihin her dneminde var olmasna karfllk, devrim ancakbelirli koflullarn bir araya gelmesiyle gerekleflir. Ama buna bakarak, devrimci d-flncenin devrimin gerekleflmesinde rol bulunmadn syleyemeyiz. Devrimcidflnce de, devrimi yaratan koflullarn bir parasdr. Devrimci ortamn nesnel(objektif) koflullar ne kadar var olsa da, o koflullarn bilincine varlmasnda ve ku-rulacak yeni dzenin temellerinin belirlenmesinde devrimci dflnce, yani devrim-ci ideoloji nemli yer tutar. Bilin gesinden yoksun toplumsal patlamalar, devrim

srecine ancak dolayl olarak katkda bulunabilen ayaklanmalar olarak kalr.


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Sanayileflmenin ileri birdzeye vard lkelerde,toplumsal iktidar iindesrekli olarak etkisinikoruyan g ifli snfdr.

Devrim toplumsal dzendeki

kkl deiflimledir.


11/20

Toplumsal patlama ile devrim arasndaki fark nedir?

Devrimci dflnce, tarihteki her devrimden esinlenen bir birikimdir. Her yenidevrimci ideoloji de, o birikimden yararlanr, ondan baz geleri taflr. Fransz Dev-riminden Amerikan Devrimine, Rus Devriminden, Kemalist Devrime, Kba Devri-minden in Devrimine kadar, devrimcilerin sylev ve yazlarnda birok ortaknokta bulunabilir.

Devrimci dflnce, iinde yer ald ideolojiye gre belirlense de, her fleydennce, tamamen farkl mutlu bir gelecek iin, bugnk toplumsal dzeni tmyleyadsr. nsann zgrln, eflitliini, toplumun mutluluunu ve haka bir dze-ni savunur. Bunlar btn dnemlerde, btn toplumlar ve btn insanlar iinnem taflyan evrensel ilkelerdir. nsan, toplumsal dzenin rn olan ktlkler-den korumak iin, o dzeni yeni temeller zerine yeni bafltan kurmak gerektii

ne srlr. fiimdiki dzen kt, gelecekte kurulacak olan iyidir. yleyse devrimekarfl kan herkes ktle destek olmakta, toplumun mutlu geleceini geciktir-mektedir. Bu nedenle de, o kifli toplumun dflmandr ve gelecein toplumundayeri yoktur.

Devrimci dflnce, yepyeni bir gelecekten sz ederken, onu bir dfl olmaktankarmak ve somutlafltrmak iin, gemiflin yitirilmifl mutlu bir dneminden de des-tek alr. Bu, tarihin derinliklerinde kalmakla birlikte, gelecein ideal toplumuna ya-kn gibi grnen bir dnemdir. Oysa bazen o sz edilen dnemin var olduu, yada ne srlen biimde var olduu bile kuflkuludur. Yakn gemifl yadsnrken,uzak bir gemifli daha iyi koflullarda gelecekte yakalamak vaat edilir.

Byk dinler de evrelerinde devrim yarattklar iin adafl devrimci dflnceile gemiflte peygamberlerin syledikleri arasnda baz benzerlikler bulunmas fla-flrtc olmamaldr. Peygamberler de, iinde bulunduklar toplumun dzenini enar biimde suluyorlard. adafl devrimciler ise, insann bugnk dramn fley-tan lara dayandrrken gelecekteki kurtuluflunun da elinde olduunu sylyor-lar. Peygamber gibi, devrimci de, cennete ulaflmak iin insandan zveri ve abaistiyor.

Hangi koflullarda devrimci dflnce devrimci eyleme ve giderek devrime dn-flr? Bu sorunun ok kolay ve kestirme bir yantnn olmadn syleyebiliriz. Amabu, devrimci bir ortam iin gerekli ipularna sahip bulunmadmz anlamna dagelmez. Bu konuda ilk vurgulayabileceimiz nokta, sanlann tersine, devrimleyoksulluk arasnda mutlak bir balantnn bulunmaddr. Yoksulluk iindeki birtoplumda devrim grlmezken, ok daha varlkl bir toplumda devrim patlak ve-

rebilir. rnein; geri kalmfl lkelerin yoksul kylleri arasnda, devrime yardmcolabilecek bir baflkaldrma eilimine rastlanmad gibi, geliflmifl batl lkelerin ke-nar mahallelerinde sefalet iinde yaflayan iflsiz ve yar iflsiz kesimlerde de benzerbir eilime ounlukla rastlanmaz. Oysa varlkl, geliflmifl toplumlardaki yoksulluk,dierlerinden daha byk ve rahatsz edici bir eliflki oluflturur.

Alfllmfl ve bir anlamda kabul edilmifl yoksulluk, devrimci bir ortam dourmaz.nk benzeri ortamlarda yaflayan toplum kesimleri iin, kendi gncel yoksulluk-larnn dflnde daha iyi bir dnya umudu yoktur. Oysa umudun olmad yerdedevrim de olmaz; insanlar bu dnyaya yneltemedikleri umutlarn te dnyayayneltirler. Hi deilse te dnyadaki mutluluu tehlikeye atmak istemezler. By-le bir ortamda, ancak ani ve nemli olumsuz deiflmelerdir ki patlayc bir gerilim

yaratabilir.


SIRA S ZDE

Devrimci dflnce herfleyden nce, tamamen farklmutlu bir gelecek iin,bugnk toplumsal dzenitmyle yadsr.


12/20

Karl Marx, kapitalist toplumda sanayi iflisinin durumunun giderek ktleflece-ini ve bu ktleflmenin bir noktadan sonra devrimci patlamaya dnfleceini n-gryordu. Alexis de Tocqueville konunun bir baflka yann vurgulamaya alflt:

Devrim her zaman durumun daha da ktleflmesiyle patlak vermez. Daha skrastlanan, ar yasalara yaknmadan rza gsteren bir halkn, o yasalarn yk bi-raz hafifleyince fliddetli bir biimde tepki gstermesidir. Devrimin ykt rejim, y-klmann hemen arkasnda ortaya kandan neredeyse her zaman daha iyidir. De-neyimler bize gsteriyor ki, kt bir hkmet iin en tehlikeli an, o hkmetinkendi kendisini dzeltmeye bafllad andr. Uzun bir bask dneminden sonra hal-kn biraz rahatlatmak isteyen bir prensi kurtarabilmek iin, dahi olmak gerekir.aresiz olduu dflnlerek sabrla boyun eilen bir ktlk, kurtulabilme dfln-cesi dounca tahamml edilmez olur.

Yoksulluun devrimci bir ortam dourmas iin ne gibi etkenlere gereksinim vardr?

Tartflnz.

Bir kurama gre; devrimin gerekleflebilmesi iin nce toplumda umutlarndomas, sonra da o umutlarn yerini dfl krklna brakmas gerekir. Yaflam ko-flullarnn srekli dzeldii bir toplumda, o koflullarda hzl ve beklenmeyen birgerileme olursa, devrimci bir ortamla karfl karflya bulunulduu sylenebilir. Ye-ni umutlarn doduu ve yeni gereksinmelerin karfllanmas flansnn herkese akolduu bir toplumda devrim olmaz. Nasl ki, umutlarn domasna elverecek d-nemlerden gememifl olan toplumlarda da devrimin patlak vermesi sz konusudeildir.

Crane Brinton, ngiliz (1640-49), Fransz, Amerikan ve Sovyet devrimlerini kar-

fllafltrmal olarak inceledikten sonra, flu ortak noktalar saptyor: Drt devrim de belirli bir geliflme dzeyine varan toplumlarda ortaya kt.Bir umutsuzluktan deil, tersine, beklentilerin gerekleflmemesinden vedevrimin daha iyi koflullar yarataca umudundan dodu.

Drt rnekte de, devrim ncesinde fliddetli snf atflmalar vard. Ama ayr-calkl snfa karfl asl mcadeleyi veren en yoksul snf deil, ayrcalkl s-nfa en yakn olanaklara sahip bulunan snft. Aristokrasiyi burjuvazi, yanigeliflen toplumsal-ekonomik koflullar iinde giderek glenen snf ykt.

Devrim ncesinde grlen en dikkati ekici zelliklerden birisi de, aydnla-rn rejimi tam anlamyla terk etmifl olufllaryd. Aydnlar bir yandan rejimi veyneticileri ok sert bir biimde elefltirirken, te yandan da devrimci ideolo-jinin oluflumuna ve yaylmasna katkda bulunuyorlard.

Hkmet organlar, yetersizlikten ya da ihmalden dolay ifllemez durumagelmifllerdi. Yeni koflullarn yaratt sorunlar karfllayamyorlard.

Ynetici snf, bir zamanlar gcn oluflturan niteliklere ve kendine olan g-venini yitirmiflti. Ynetici snfn bir blm devrimci harekete katlmflt.

Hkmet karfl karflya bulunduu parasal sorunlar kesinlikle zemeyece-i izlenimini veriyordu. Devletin kaynaklar yetmiyor, baflvurulan zmyollar birbiri pefli sra sonusuz kalyordu.

Drt rnekte de, halkn hoflnutsuzluunu gsteren ilk hareketleri hkmetgvenlik glerini kullanarak bastrmak istemiflti. Ama gvenlik glerininkt kullanlmas sonucunda karflklklar azalacana artmfl, yaylmflt. Za-manla polisten ve askerlerden devrimcilere katlanlar olmufltu. Kalanlar ise

rejimi savunmakta eskisi kadar hevesli davranmyordu.


SIRA S ZDE


13/20

ngiliz, Fransz, Amerikan ve Sovyet devrimlerinin ortak ynleri nelerdir?

Devrimci dflnce eyleme dnflt zaman, dflnce ile eylem arasnda mut-lak bir uyuflma olamaz. deolojinin ngrdkleriyle, toplumun var olan koflullararasnda, istenilenle yaplabilenler arasnda her zaman bir farkllk bulunur. Aynflekilde, kitlelerin beklentileri ve istekleriyle, devrimin nclerinin gsterdii he-defler arasnda da bir fark vardr. Bu fark aldka, devrimcilerin fliddet kullanma-larndaki zorunluluk artar. nder, bu farkn olabilirlik snrn iyi izdii lde ha-reket alann geniflletir, kitleleri ynlendirme olana artar. rnein; Mustafa Ke-malin bykl, devrimi, hareketin toplumsal tabannn beklenti ve isteklerininok daha ilerisine gtrebilmifl oluflundadr.

Andr Decouflnin de vurgulad gibi; Devrim kendine zg bir zihinsel ev-ren yaratr. Yalnz bu evrenin incelenmesidir ki, devrimin niin kendi yandafllar ta-

rafndan canl bir gerek olarak hissedilmesi ve yaflanmasna karfllk, karfltlar (vedaha genel olarak da onun dflnda kalanlar) tarafndan sapmfl bir olay gibi kabuledildiini aklar. Bu basit bir kar karfltl gibi grlrse, hibir fley anlafllma-mfl demektir?

Devrim ve Karfl DevrimBiraz basite indirerek, devrimi dzen deifliklii olarak tanmlayabiliriz. Toplum-sal dzenlerin belirlenmesinde ise en byk etken, teknolojik dzey ve ona ba-ml olarak ekonomik yapdr. Ekonomik gc ellerinde bulunduranlar ya da de-netleyenler, toplumsal ve bu arada siyasal kurumlarn, o ekonomik yapnn iflleme-si ve geliflmesini kolaylafltracak biimde oluflmasn salamaya alflrlar. Bunu sa-dece kendi karlarnn deil, ayn zamanda toplumsal geliflmenin de gerei olarakgrrler. nk toplumsal geliflmede itici g olan ekonomiyi kendileri temsil et-mektedirler. Eer ekonomik iktidar temsil eden bu kesimlere -alfllmfla uyarak-egemen snf dersek, bir toplumsal dzeni belirleyen temel ltn egemen s-nf olduunu syleyebiliriz. Bu snfn nitel ve nicel zellikleri, toplumsal bir d-zenin yapsnn ve iflleyiflinin biimlenmesinde tek deil ama ana etkendir. Herdzen deifliklii istei, flu ya da bu lde ekonomik iktidarn el deifltirmesinin,dolaysyla da dzendeki temel gcn deiflmesinin istenmesi anlamn taflr.

Her dzen deifliklii isteinin altnda yatan aslnda nelerdir? Aklaynz.

Pazar ekonomisinin byk burjuvazinin egemenliine gtrd, kolektivist

ekonomilerde ise retim aralarnn mlkiyeti devletin elinde olduu iin, egemensnfn bulunmad iddias her zaman doru deildir. rnein; retim aralarnnyzde 90nn zel sektrn elinde bulunduu svete byk burjuvaziyi egemensnf olarak kabul etmek ok zor iken; retim aralarnn kamu mlkiyetinde bu-lunduu eski Sovyetler Birliinde, yksek brokrasi ve teknokrasi, gerek bir ege-men tabaka grnmndedir.

yleyse, ekonomik gce sahip olmann, baflka bir deyiflle retim aralarnnmlkiyetini elinde bulundurmann, egemen snf belirleyen kesin bir lt olma-dn kabul etmek zorundayz. Egemen snf, retim aralarnn mlkiyetine de-il, retim ve paylaflm srecinde karar verme, denetleme, ynlendirme yetkisinesahip bulunanlardan oluflmaktadr. Bu nedenledir ki, herkese yetecek kadar retil-

medike, ekonominin yaps ne olursa olsun, ayrcalkl snf olgusunu ortadan kal-


SIRA S ZDE

Mustafa Kemalinbykl, devrimi,hareketin toplumsal

tabannn beklenti veisteklerinin ok dahailerisine gtrebilmifloluflundadr.

SIRA S ZDE

Kolektif ekonomilerde retimaralarnn mlkiyetidevletin elinde olduu iin,egemen snfn bulunmadiddias her zaman dorudeildir.


14/20

drmak olanakszdr. Ancak retim ve paylaflm srecindeki karar verme sreleri-ne katlan kitlelerin genifllii orannda, dzenin demokratik olduu sylenebilir.Baflka bir deyiflle, demokrasi, dzenin olanaklarndan yararlananlarn okluu veyararlar paylaflmann hakal lsnde ileridir.

Eski dildeki nklap, ihtilal ve slahat szcklerinin karfllnda yeni dildesadece devrim szcnn kullanlmasnn, ok ciddi bir kavram karflklnayol atn syleyebiliriz. htilal, siyasal iktidarn snfsal yapsnn deiflmesidir;yani, farkl toplum kesimlerinin temsilcilerinin iktidara gelmesi bir anlamda ihtilal-dir. Byle bir deiflikliin mutlaka fliddet yntemleriyle gerekleflmesinde bir zo-runluluk olmad ise, en azndan kt zerinde geerlidir.

Egemen snf kimlerden oluflur?

Siyasal iktidarn yeni sahipleri iin, izlenebilecek iki yol sz konusu olabilir:

Ya ekonomik iktidarn olanaklarn, yeni siyasal iktidarn toplumsal tabannn -karlar dorultusunda snrlandrmak ya da -bir sre iinde- dorudan ekono-mik iktidarn snfsal yapsn deifltirmek, yani ekonomik gcn el deifltirmesi-ni salamak.

Ekonomik iktidarn snfsal yaps, siyasal iktidarn yapsna uygun olarak deifl-tii ve ikisi arasnda zdeflleflme saland zaman, devrim gerekleflmifl demektir.Devrim, anlk bir deiflme deil, uzunca bir srecin rndr. Bu sreci oluflturanbirikimlerin birimi ise, eski dilde slahat, flimdi alfllmfl karfll ile reformdur.Reformlar dzendeki parasal kkl deiflimler anlamna gelir. (Dilde reform, din-de reform, eitim dzeninde reform, vergi sisteminde reform, bankaclk dzenin-de reform, dfl ticarette reform, yerel ynetimlerde reform, devlet ynetimlerindereform gibi...) Yeniden biimlendirme ya da yeniden dzenleme demek olanreformlarn bir araya gelmesiyle oluflan nicel birikim, bir noktadan sonra dzeninniteliini deifltirir.

Kemalizmi anlatrken de vurguladmz gibi; nasl bir devrim tanmndan hare-ket edersek edelim, devrimleri ikiye ayrarak inceleyebiliriz: Birinci grupta, bir ev-rim sonucu oluflan devrimler vardr. Fransz Devrimi, bunlarn en nl rneinioluflturur. Koflullar ve toplumdaki g dengesi deiflmifl, ama eski koflullara greoluflan ve eski g dengesini yanstan toplumsal ve zellikle de siyasal kurumlardeiflmemekte direnmifl, toplumsal - ekonomik geliflmeyi zorlafltrmaya bafllamfl-lardr. Burada sz konusu olan, eski kurumlar yeni koflullara uydurmaktr. Yanist yapy alt yapya uydurmaktr.

Fransz devrimi niin evrim sonucu oluflan bir devrim olarak kabul edilmektedir?

kinci grupta yer alan devrimler ise, belirli tarihsel koflullardan yararlanarak,toplumlarn evrimini hzlandrmak, baz evreleri atlamak amacn taflr. Bu tr dev-rimlerin en iyi rneini de, Sovyet ve Trk devrimleri oluflturur. Gerek Lenin, ge-rekse Mustafa Kemal, Birinci Dnya Savaflnn lkelerindeki eski dzeni koruyangleri, maddi ve manevi adan ypratmasndan yararlanarak, evrimin henz zo-runlu klmad yeni bir toplumsal dzeni yaratacak sreleri harekete geirmifller-dir. Ama alt yap deiflikliini hzlandrmaktr. Bunun iin de, ulafllmak istenenalt yapya uygun st yap kurumlar ara olarak kullanlr. Siyasal kurumlar, birincigruba giren lkelerde sonu iken, ikinci grupta bir bafllang noktas olufltururlar.


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Ekonomik iktidarn snfsalyaps, siyasal iktidarnyapsna uygun olarakdeifltii ve ikisi arasndazdeflleflme salandzaman, devrim gerekleflmifldemektir.


15/20

Birinci trden devrime, daha ok geliflmifl lkelerde, ikinci trden devrime ise,evrimleflme srecinde geride kalmfl olanlarda rastlanr.

st yapnn alt yapy deifltirmesiyle gerekleflen devrimlere hangi lkelerden rnekverilebilir?

Toplumdaki gler dengesinin deiflmesine karfln, eski gler dengesinde arbasan glerin karlarna gre biimlenmifl olan kurumlarn deiflmemekte diren-mesi, devrimin nesnel (objektif) koflullarn oluflturur. Var olan bu dzeni elefltirenve yeni bir dzenin ilkelerini ieren ideoloji ise, devrimin znel (subjektif) koflulusaylabilir. Devrimi, bilinsiz bir ayaklanmadan, kzgnlk birikimlerinin krp dk-meye dnflmesinden ayran ana zellik, sahip olunan devrimci bilintir.

Evrim sonucu doan devrimlerde, ideoloji evrime koflut olarak doar, dev-rimci eylem iinde geliflir. Byle bir devrimde, znel koflullarn (ideolojinin) ar-

l, nesnel koflullarn ok gerisinde kalr. Oysa -geri kalmfl lkelerdeki- ikincitrden devrimlerde, nesnel koflullar yeterince oluflmad iin, znel koflullarnnemi artar. znel koflullar, bir anlamda, devrimi olanakl klan nesnel koflullar-daki eksiklii giderme, boflluu doldurma ifllevini stlenir. Burada ideoloji, genedevrimci eylem iinde baz deiflikliklere uramakla birlikte, devrim ncesindehazr olarak vardr ve ounlukla da, ana izgileriyle geliflmifl lkelerden aktarl-mfltr. Byle bir durumu, giderek zaten o lkelerin dzeyine daha hzl bir bi-imde ulaflmak olduu iin, doal karfllamak gerekir. Devrimci ideoloji, devri-min ncs glerin toplumsal zelliklerine gre baz deiflimler getirmekle bir-likte, ana dorultuda ayn kalr.

Her devrim, belirli toplumsal glere dayanarak gerekleflir. O glerin yete-rince geliflmedii ortamlarda ise, devrimci ideolojinin kendisi, yaratt bilin vekitlesel etkiyle devrimci bir g oluflturabilir. Bir ayaklanmann, bir hkmet dar-besinin, bir bamszlk savaflnn, tarihi hzlandrmak amacndaki bir devrime d-nflmesinde, devrimci ideolojinin etkisi byktr. Ama ideolojinin devrimdekiarlnn artmas lsnde, o ideolojinin dogmatikleflmesi olasl da artar.nk ideoloji, bir anlamda var olmas istenilen, ama henz var olmayan koflulla-rn rndr.

Marx, evrim sonucu ortaya kan devrimlerde ideolojinin oynad rol flyleanlatyor: Bilin reformu, dnyann kendi bilincine varmasn, kendisini yanltandfl durumundan kmasn, eylemlerini, kendisine anlatmaktan ibarettir. O zamangrlecektir ki, maksat gemifl ile gelecek arasna byk bir izgi izmek deil,ama gemiflin dflncelerini gereklefltirmektir. Gene grlecektir ki, insanlk yeni

bir greve bafllamyor, ama iflin asln renmifl olarak eski iflini gereklefltiriyor.

Marksist kuramda, devrimlerde ideolojinin rol nasl aklanmfltr?

Toplumsal evrimi hzlandrmaya ynelik devrimler asndan bilin gesi, do-laysyla ideoloji daha byk nem taflr. Geri kalmfl bir lkede -kaynaklarn ktl-ndan dolay- ekonomik bymeyi salamak, halk eitmekten, kltrel alandadeiflim yapmaktan daha zor olduu iin, devrimciler ncelii ideolojiye verirler.Devrimin itici gcn oluflturacak yeni insan yaratmaya alflrlar. deolojininnclndeki kltr devriminin Kemalist devrimde olduu kadar, Maoist veCastrist devrimlerde de, birok Afrika devriminde de n plana kmasn doal kar-

fllamak gerekir. Devrimin resmi ideolojisi yaygnlafltka, iktidarn karfltlar zerin-


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Her devrim, belirli toplumsalglere dayanarak gerek-

leflir. O glerin yeterincegeliflmedii ortamlarda ise,devrimci ideolojinin kendisi,yaratt bilin ve kitleseletkiyle devrimci bir goluflturabilir.


16/20

de bir bask oluflturarak onlarn silahlarnn nemli bir blmn de ellerindenalr.

Marxn geliflmifl lkelerdeki devrimler asndan yapt ideoloji deerlendir-mesinden ok farklsn Che Guevera geri kalmfl lkeler iin yapyor. Ona gre,bu gibi toplumlarda temel itici g, ideolojinin yarataca devrimci bilin ve heye-candr: Belirli bir lkenin nc insanlarnn, retici glerin genel geliflmesi ze-rine kurulu bilinci, o lkenin geliflme dzeyinde retici glerle retim iliflkileriarasnda gerekli nesnel eliflkiler henz bulunmasa bile, sosyalist bir devrimi bafla-rya ulafltracak yollar bulabilir. Bu dflncedeki gerek pay tartflmal olsa da,geri kalmfl lkelerdeki devrimlerde, ekonomik ve toplumsal geliflmeyi hzlandr-mak iin insanlarn bilinli etkinliklerine ncelik tannd aktr.

Her devrim, iktidarn snfsal yapsnn deiflmesiyle bafllar. Eer bir iktidaratoplumda giderek daha az sayg gsteriliyorsa, bir baflka iktidarn yolda olduunugsterir. Belirli toplum kesimlerinin temsilcileri gidip, geliflmekte olan toplum ke-

simlerinin temsilcileri, onlarn yerine siyasal iktidar ele geirdiinde bu bir devrimbafllangcdr. Byle bir deiflmenin, mutlaka silah zoruyla olmas da gerekmez.deiflmenin barfl yoldan gerekleflmesi, devrimin sonraki aflamalarnn da olabil-diince az sarsntl gemesine olanak verir. Ama siyasal iktidar; ancak zor kullan-larak deifliyorsa, yeni siyasal iktidar toplumun nemli bir kesimi yasal saymyor-sa, devrim sreci fliddete dayanarak yrr. Devrimin getirdii yeni rejim, toplumunbyk ounluunun gznde yasallk kazanncaya kadar, bask ve fliddet yn-temleri giderek azalan llerde srer. Toplumda meflruluk kazanan bir rejimin,kendini saydrmak iin g kullanmasna gerek kalmaz.

Che Guevera ideoloji deerlendirmesini hangi lkeler iin yapmfltr?

Eski dzenin egemen gleri, kendi ayrcalklarn sona erdiren yeni dzenignl rzasyla kabul edemeyecei iin, tarihte rastlanan devrimlerin ou, ilkaflamalarnda, ls deiflen bir fliddet ve bask dnemi yaflamfllardr. Franszdevriminde, devrimin kendi ocuklarn yedii terr dnemi, Sovyet devrimindeStalin ynetimini de kapsayan yllar, Humeyni devriminde -dfl savafla karfln-rejim karfltlarna uygulanan acmasz fliddet ve benzer rnekler oaltlabilir. Dev-rime karfl olan direncin dzeyi, devrimin baflvuraca bask ve fliddetin dzeyinibelirler.

Gaston Bouthoul, devrimlerin fliddet yntemlerine baflvurup vurmamalarnflyle aklyor: Devrimler, kurumlarla zihniyetler arasnda uyum salamayayneliktirler. Yntemleri fliddetten uzak olabilir (Hristiyan ve Gandici devrimler).

fiiddete dayal yntemler, genellikle uzun bir hareketsiz barfl dnemin sonundaortaya kan son aflamadr; tpk Fransz devriminde olduu gibi.

Nasl devrimci ideolojiler varsa, devrime karfl olan, yani karfl devrimci ideolo-jiler de vardr. Yaklaflmlar asndan bunlar iki kmede toplanabilir: Birincikmede olanlar, devrimleri nlenemez, kanlmaz, ama kt, zararl olgular olarakgrrler. Onlara gre; devrimler toplumun yaflamasnn deil, lmnn tohum-larn taflrlar; bundan dolay da, umutsuz da olsa, devrimlere karfl srekli birsavaflm vermek gerekir. Andre Decoufl, bu ideolojiyi paylaflanlarn grfln flucmlede zetliyor: Uygarlk lme mahkmdur, ama insann grevi bu lmann geciktirmektir. Gryoruz ki, bu tr karfl devrimci ideolojiler, kk okdaha eskilere giden, karamsar tutucu ideolojinin bir uzantsndan baflka birfley

deildir.


SIRA S ZDE

Eer bir iktidara toplumdagiderek daha az sayggsteriliyorsa, bir baflkaiktidarn yolda olduunu

gsterir.


17/20

Joseph de Mastre, karfl devrimci dflncenin nl isimlerinden birisi olarak fly-le diyor: Karfl devrim, ykmann kendisinden baflka bir fleyi ykmaz... Hilik yolun-dan hareket edenler hibir fley yaratamazlar... Karfl devrim olarak adlandrlan kral-ln yeniden kurulmas, karfltn devrimi deil, devrimin karflt olacaktr.

kinci kmede yer alan karfl devrimci ideolojiler iin devrim, toplumsal lgn-lklar ve cinayetlerden oluflur. Onlar iin devrimler geici ve yresel olaylardr. Butr ideolojilere, zellikle devrimci hareket ezilmesinden sonraki ortamlarda, karfldevrimcilerin kendilerini gl hissettikleri dnemlerde rastlanr. Onlara gre;devrimciler insan deil, geri kalmfl insanlar ya da hayvanlardr. Byle bir inan,devrimci hareketlerin acmaszca ezilmesini meflrulafltracak niteliktedir. Devrimtoplumsal bir lgnlk annn rn iken, karfl devrim akla ve doal dzeneyeniden dnfl demektir.

Karfl devrim, ideolojik adan devrimin tersi iken, eylem asndan devrimeok yaklaflr. Devrimle mcadelede ideolojinin inandrma gcnn yeterli ol-

madn, devrimci sreci baflka yollardan durduramadn grnce, o da silaha vefliddete baflvurur. Devrimin yaratt korku bydke, karfl devrim giderek birkitlesel ldrme eylemine dnflebilir.

Karfl devrim hangi koflullarda ortaya kar? Tartflnz.


SIRA S ZDE

Devrim toplumsal birlgnlk annn rn iken,karfl - devrim akla ve doal

dzene yeniden dnfldemektir.


18/20

Siyaset Bi l imi262

zetBilindii gibi, doal demografik ekonomik kltrel etken-

lerin hepsi siyasal yaflama ve siyasal katlmaya etki yapar-

lar. Toplumsal deiflmeye en ok ekonominin etki yapt-

n savunanlara karfllk bir grup ta siyasal kurumlara n-

celik vermektedir.

Ekonomiye karfl toplumsal evrimde yani deiflmede siya-

setin nceliini savunanlardan birisi Raymond ARONdur.

ARONa gre kapitalizm ile sosyalizm arasndaki temel

fark, byme modellerinin farkllndan kaynaklanmak-

tadr. Byme modellerinin farkll ise siyasal kararlarn

farkllndan domufltur.

Toplumsal evrimde - deiflmede - belirleyici etkenin eko-

nomik ve siyasal oluflu kadar nclk ifllevinin hangi top-

lumsal g tarafndan yerine getirilecei de nemlidir.Toplumsal snflar m? Yoksa siyasal sekinler mi? Marksist

kurama gre toplumsal ve siyasal deiflmenin itici gc

toplumsal snflar arasndaki atflmadr. Toplumsal deifl-

menin ve devrimin ana gc ifli snf, yardmc gc ise

devrimci sosyalist harekettir. Ksaca, toplumsal snflarn

oynad rol, siyasal sekinlerin oynad rolden daha

nemlidir.

adafl siyaset bilimi, toplumsal snflarn nemini kabul

etmekle beraber sekinler gereine de byk nem ver-

mektedir. nk, ilk olarak, sekinler toplumlardaki karar

alma srelerinde arlklaryla deiflmeyi hzlandrr veyayavafllatrlar. kinci olarak kararlar etkileyen kltrel ve

toplumsal psikolojik ortamn yaratlmasna katkda bulu-

nurlar. nc olarak da, dflnce ve davranfllaryla top-

lumun belirli kesimlerine rnek teflkil ederler. Onlara ze-

nenler sekinlere benzemek iin gayret sarf eder.

Siyasal deiflmenin nemli bir aflamas iktidarn el deifl-

tirmesidir. Siyasal iktidarn belirlenmesinde ekonomik g-

c elinde bulunduranlar, yani ekonomik iktidarlar byk

nem taflr. Ekonomik iktidar yannda toplumsal iktidar

da ok nemlidir. Toplumsal iktidar denilince, ekonomik

iktidara sahip olmad halde, bir toplumsal g birliine

siyasal iktidar olanan salayan g anlafllmaldr. Siya-

sal iktidar, ya ekonomik iktidara ya da toplumsal iktidara

dayanarak oluflabilecektir.

Devrim, toplumsal dzendeki kkl deiflimler anlamna

gelir. Devrimi yaratan devrimci dflnce, bugnknden

tamamen farkl mutlu bir gelecek iin bugnk dzene ta-

mamen karfl kar. Byk dinler de bu anlamda devrim-

dirler. Devrimi yaratan koflullar yavafl yavafl oluflur ve sraeyleme gelir. Devrimlerin bir blm Fransz devrimi r-

neindeki gibi bir evrim sonucu oluflurlar. Yani alt yap

oluflur, zamanla zorlayarak st yapy deifltirir ve kendi-

ne uydurur. kinci grup devrimlerde ise farkl bir durum

vardr. Sovyet devrimi ve Kemalist devrim belirli tarihsel

koflullardan yararlanarak toplumlarn evrimini hzlandr-

mak yolunu semifllerdir. Bunun iin de st yapy yenile-

yerek ve dzenleyerek bunun yardmyla alt yapy deifl-

tirmeye alflmfllardr. Yani toplumsal deiflme yukardan

aflaya doru olmufltur. Bazen iyi hesaplanmamfl, otur-

mamfl devrimler karfl devrimleri harekete geirir.


19/20

nite 13 - Siyasal Deiflme ve Devrim 263

Kendimizi Snayalm1. Marksistlerin kapitalizme zg saydklar birok niteli-in, aslnda sanayi toplumlarnn ortak zellikleri olduu-

nu hangi dflnr belirtmifltir?

a. Marx

b. Rostow

c. Malthus

d. Aron

e. Montesquieu

2. Sanayileflmenin ileri bir dzeye vard lkelerde, top-lumsal iktidar iinde srekli olarak etkisini koruyan g

afladakilerden hangisidir?

a. Asker brokratlar

b. Sivil brokratlarc. fli snf

d. Sekinler

e. Topraksoylular

3. Geri kalmfl lkelerin yoksul kylleri arasnda devri-me yardmc olabilecek bir baflkaldrma eilimine niin

pek rastlanmaz?

a. Bu insanlar yaflantlarndan memnundurlar.

b. Bu insanlar devrimden korkarlar.

c. Bu insanlarn kendi gncel yoksulluklarnn dfln-

da daha iyi bir dnya midi yoktur.d. Bu insanlar ynetim tarafndan sindirildikleri iin

harekete geemezler.

e. Bu lkelerde ifli snf henz oluflmamfltr.

4. Afladakilerden hangisi Crane Brinton, ngiliz, Fransz,Amerikan ve Sovyet devrimlerini karfllafltrmal olarak in-

celeyerek saptadklar ortak noktalardan biri deildir?

a. Drt devrim de belirli bir geliflme dzeyine varan

toplumlarda ortaya kt.

b. Drt devrim de hemen hemen ayn dnemde orta-

ya kt.

c. Drt devrim de aydnlar rejimi tam anlamyla terk

etmifllerdi.

d. Drt devrimde de halkn hoflnutsuzluunu gste-

ren ilk hareketleri hkmetler, gvenlik glerini

kullanarak bastrmak istemifllerdi.

e. Drt devrimde de ynetici snf gcn yitirmifl,

ynetici snfn bir blm devrimci harekete

katlmfltr.

5. Devrim ve karfl devrim birbirlerine hangi adan okyaklaflrlar?

a. Eylem

b. deoloji

c. Zamanlama

d. Dayanlan toplumsal snf

e. Dflnce flekli

6. Marxa gre, toplumsal evrimde itici g ya da belirle-yici ge afladakilerden hangisidir?

a. Siyasal yap

b. Yaflam biimi

c. retim teknikleri

d. Devrimciler

e. fli snf

7. Kapitalizm ile sosyalizm arasndaki asl farkn bymemodellerinden kaynaklandn ileri sren dflnr afla-

dakilerden hangisidir?

a. Aron

b. Rostow

c. Poulantzas

d. Pareto

e. Dahrendorf

8. Poulantzasa gre kendisine yardmc olan toplum ke-simleriyle birlikte bir iktidar blou oluflturan snf aflada-

kilerden hangisidir?

a. Kapitalist snf

b. Egemen snf

c. retici snf

d. Tketici snf

e. fli snf

9. Marxa gre devrim yapmada ifli snfna yardm etme-si gereken g afladakilerden hangisidir?

a. Burjuva snf

b. Kyllerc. Sermaye sahipleri

d. Toprak sahipleri

e. Sosyalistler

10. Dzendeki parasal kkl deiflimlere ne ad verilir?a. Devrim

b. nklap

c. Reform

d. Karfl devrim

e. htilal


20/20

Siyaset Bi l imi264

Yaflamn inden

nsan, her zaman kendi iyiliini ister, fakat bunun ne ol-

duunu her zaman kestiremez. Halk hibir zaman boza-

mazlar, fakat ou zaman aldatrlar; ve halk, ancak alda-

tld zaman ktle eilimli grnr.

Bireylerin istenci ile genel isten arasnda ou zaman b-

yk ayrm vardr; biri zel karlar kollarken, teki ortak

kar kollar ve ortak karlar zel istenlerin toplamndan

baflka bir fley deildir. Fakat bu istenlerden, birbirlerini

yok eden artlar ve eksileri karn, geriye ayrmlar topla-

m olarak genel isten kalr.

Yeterince bilgilenmifl bir halk, belli bir konuda karar ve-

rirken, yurttafllar arasnda hibir iletiflim bulunmuyorsa

eer, ok sayda kk ayrmllktan her zaman iin genelisten doacak ve karar her zaman doru olacaktr. Ama

byk birleflmenin zararna dolaplar evrilir ve birtakm

blmsel birleflmeler yaplrsa, bu birleflmelerden her biri-

nin istenci, kendi yelerine gre genel isten, devletin is-

tencine gre ise zel isten olur; bu gibi durumlarda insan

says denli deil, gerekleflmifl birleflme says denli oy

kullanan var demektir. Ayrmllk says azald lde el-

de edilen sonucun genellii de azalr. Hele bu birleflme-

lerden biri , tm tekilere baskn kacak denli bykse,

sonu olarak karflmzda artk kk ayrmllklarn bir

toplam deil tek bir ayrmllk var demektir; artk genel is-ten diye bir fley de yoktur; ar basmfl olan grfl, zel

bir grflten baflka bir fley deildir.

Kaynak: J. J. Rousseau,Toplum Szleflmesi, teki

Yaynevi, Ankara: 1999.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. b Etkenler ve ncler blmn yeniden gzden

geiriniz.

2. c ktidarn El Deifltirmesi blmn yeniden gz-

den geiriniz.

3. c Toplumsal Snflar ve Sekinler blmn yeniden

gzden geiriniz.

4. b Devrimci Dflnce ve Eylem blmn yeniden

gzden geiriniz.

5. a Devrim ve Karfl Devrim blmn yeniden gz-

den geiriniz.

6. c Etkenler ve ncler blmn yeniden gzden

geiriniz.

7. a Etkenler ve ncler blmn yeniden gzden

geiriniz.8. b Toplumsal Snflar ve Sekinler blmn yeniden

gzden geiriniz.

9. e Toplumsal Snflar ve Sekinler blmn yeniden

gzden geiriniz.

10. c Devrimci Dflnce ve Eylem blmn yeniden

gzden geiriniz.

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

BOUTHOUL, Gaston. Sociologie De La Politique, PUF,Paris, 1965.

BIRNBAUM, Pierre; Chazel, Franois, Sociologie Politique

(Textes reunis), Armand Colin, Paris, 1971.

CHATELET, Franois; Psier Kouchner, Evelyne. Les

Conceptions Politiques Du XXe Siecle, PUF, Paris.

COT, Jean Pierre. Et Monuier, Jean Pierre. Pour Une

Socioloque Politique, SEUIL, Paris, 1974.

DEBRAY, Regis. Devrimde Devrim, (ev: R. Gngr),

Toplum Yaynlar, stanbul, 1967.

DECOUFLE, Andre. Sociologie Des Revolutions, PUF,

Paris, 1968.

DUVERGER, Maurice. Diktatrlk stne, (ev. B. Tanr),Dnem yaynevi, stanbul, 1965.

KONGAR, Emre. Toplumsal Deiflme, Bilgi Yaynevi,

Ankara, 1979.

LXEMBURG, Rosa. Sosyal Reform ya da Devrim, Ma-

Ya, stanbul, 1975.

MALAPARTE, Gurzio. Hkmet Devirme Teknii, (ev,

N. nol), Varlk Yaynlar, stanbul, 1966.

ROCHER, Guy. Le Changement Social, Editions HMH,

Paris, 1968.

RUNCIMAN, W. Toplumsal Bilim ve Siyaset Kuram,

(ev. Erol Mutlu), Teori yaynlar, Ankara 1986.

SCHWARTZENBERGER, Roger-Gerard. SociogiePolitique, Editions Montchrestien, Paris, 1971.

Documents

Siyaset Bilimi unite13