i̇şletme i̇le i̇lgi̇li̇ Temel Kavramlar

N

DEK

LER

letme Kavram ve letmelerin Doas

retim ve retim Faktrleri

nsan htiyalar

Ekonomi ve Ekonomik Sistemler

Ynetici

Maliyet ve Gelir

Verimlilik ve Etkinlik

letmelerin Tarihsel Geliimi

letme Bilimi ve Dier Bilim Dallar ile likisi

HED

EFLE

R

Bu niteyi altktan sonra;

letme kavramn tanyp retim faktrlerini aklayabilecek,

Ekonomi ve ekonomi sistemlerini kavrayabilecek,

Ynetici, maliyet ve gelir, verimlilik ve etkinlik gibi kavramlar anlayabilecek,

letmelerin tarihsel geliimini bilecek,

letme Biliminin dier bilim dallaryla ilikisini deerlendirebileceksiniz.

LETME BLMLERNE GR

Prof.Dr..Faruk CAN

NTE

1

LETME LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

letme le lgili Temel Kavramlar

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

letmeler ada

yaam ierisinde gnlk

hayatmzn vazgeilmez

bir etkileim halkasn

oluturmaktadr.

GR inde bulunduumuz dnyada iletmeler yaamn btn ynlerini kuatm

bulunmaktadr. Gnlk hayatmzda ihtiyalarmz karlamak amac ile birok iletme ile temas kurup alveri yapmakta ve iletmeler sayesinde bu ihtiyalarmz gidermekteyiz. letmeler, insan ihtiyalarn karlamak amac ile retim faktrlerini bir araya getirip mal ve hizmet reterek toplumsal yaam kolaylatrmada birincil neme sahip bir rol oynarlar.

Btn bu sreci bilimsel bir bak as ile incelemeye alan iletme bilim dal, iletmelerin faaliyette bulunmalarn kolaylatracak ve onlara sorunlarn zmede yardmc olacak yol ve yntemler gelitirmeyi amalamaktadr. Bu nedenle iletme disiplini, btnyle teorik bir disiplin olmaktan tede uygulamaya dnk bir alma alandr.

Bu blmn amac iletme ile ilgili temel kavramlar aklamak, iletmeciliin tarihsel geliimini ortaya koymak ve bir bilim dal olarak iletme ile dier disiplinler arasndaki ilikiyi vurgulamaktr.

LETME KAVRAMI VE LETMELERN DOASI letme, mteriler tarafndan arzu edilen rn ve hizmetleri salayarak kr elde

etmeyi amalayan bir kurulutur. letmeler; otomobil, yiyecek-iecek, salk hizmeti, film ve saysz dier rn ve hizmeti salayarak tketicilerin ihtiyalarn karlar.

Mal ya da rn; bilgisayar ya da otomobil rneklerindeki gibi, iletmeler tarafndan retilen ve insanlarn ihtiyalarn gideren somut bir varlktr. Hizmet ise iletmelerin tketici ihtiyalarn karlamak iin saladklar; tanamayan, dokunulamayan, biriktirilemeyen, bir baka anlatmla somut olmayan ara ya da varlklardr.

Kr, iletmelerin, arzu edilen bir mal ya da hizmeti salamak ve piyasaya sunmak amacyla insan, teknoloji ve bilgi olgularn bir araya getirmekle stlendikleri riskin dldr. letmecilikte son derece nemli bir olgu olan kr, iletmelerin hem kuruluunda hem bymesinde temel motiftir. Risk ise, zarar ya da kayp durumuna yol aabilecek bir olayn ortaya kma olasldr. Tm iletmeler her zaman kr elde etmez ve bu da iletmeciliin doasnda mevcuttur. Bugn genel olarak risk ve kr arasnda dorudan bir iliki vardr. Bir baka deyile, risk arttka, kr potansiyeli de artmaktadr. Her gn tm dnyada binlerce iletme kurulmaktadr ancak bunlardan ok az gelecein Ko Holdingi ya da Microsoftu olabilecektir. Bu iletmelerin ne yazk

rn

ek

Avukatlar, lokantalar, araba ykama yerleri ve hava yolu irketleri hizmet salarlar.



retimle madd fayda,

mekn, zaman ve

mkiyet faydas

salanmaktadr.

ki pek ou yaamn uzun sre devam ettiremeyecektir. Yaamlarn srdrebilen iletmeler ise iletmecilii etkileyen eilimleri anlayabilen ve bunlara uyum salayabilenler olacaktr.

Btn kurulularn temel amac kr elde etmek deildir. Baz kurulular, genel iletme amac olan kr dndaki bir takm amalar iin oluturulur ve bunlara kr amal olmayan kurulular denir. Bu kurulular, krn tesinde bir kamu hizmeti oluturarak toplumsal yaamda nemli rol oynar. En byk kr amal olmayan kurulu devlettir.

letmeler, hepimizin yaam standardnn temeli olan mal ve hizmetleri retir. Yaam standard; bir lkede insanlarn sahip olduklar para ile mal ve hizmetlerden yararlanabilme dzeyini ifade eder ve gerek gelir, kii bana tketim, hizmet grebilme gibi eitli gstergelerle belirlenir. Yaam standard yksek lkelerde bireyler sahip olduklar gelirle ihtiyalarn daha tatmin edici lde karlayabilirler.

letmeler, topluma mal, hizmet ve i salayarak toplumun yaam kalitesi asndan belirleyici bir role sahiptir. Dnya Salk rgt Yaam kalitesini; hedefleri, beklentileri, standartlar, ilgileri ile balantl olarak, kiilerin yaadklar kltr ve deer yarglarnn btn iinde durumlarn alglama biimi eklinde tanmlamaktadr. Bir baka ifadeyle yaam kalitesi, insanlarn alglad mutluluk derecesidir ve alm gc, eitim standartlar, salk hizmetleri, dinlenme ve bo zaman olanaklar gibi ltleri vardr.

ekil 1.1. letmelerin Doas

RETM VE RETM FAKTRLER retim, fayda ve deer yaratmak amacyla mal ve hizmetlerin meydana

getirilmesi veya yaratlm mal ve hizmetlerin fayda ve deerlerini artrmak amacyla harcanan abalarn tmdr. nsan ihtiyalarn tatmin etme kabiliyetini artran her tr faaliyet retim olarak adlandrlabilir. Bu, topran ilenerek bir rn elde edilmesi eklinde ortaya kabilecei gibi, bir fabrikada belirli girdileri bir rne dntrmek ya da yine insan ihtiyacna ynelik olarak bir hizmeti ortaya karmak ekillerinde de



Gnmz dnyasnda

bilgi olgusu bir retim

faktr olarak

deerlendirilmektedir.

olabilir. retimle maddenin tatmin zellii deitirilerek madd fayda, mal ve hizmetleri bir yerden baka bir yere aktararak mekn (yer) faydas, mallar bol bulunduklar zamanlarda depolayp az bulunduklar zamanda kullanma sunarak zaman faydas, mal ve hizmetleri satarak ihtiya sahiplerine kazandrarak mlkiyet faydas salanr.

retim faktrleri, mal ve hizmetleri ortaya karmak iin kullanlan kaynaklardr. retim faktrlerinin verimli bir ekilde kullanm, iletmelerin ayn kaynaklarla daha fazl kt retmesine imkn salar. retim faaliyetinde yer alan drt geleneksel retim faktr mevcuttur: Doal kaynaklar, emek (igc), sermaye ve giriimcilik. Bu snflamaya beinci faktr olarak bilgiyi eklemek mmkndr.

Doal kaynaklar: Doada bulunan ve dorudan ya da ilenerek dolayl bir ekilde retim srecinde girdi olarak kullanlabilen maddelerdir. Toprak, su, bitkiler ve mineral maddeler temel doal kaynaklardr. Bugn ehirlemenin art, evre kirlilii gibi sorunlar, zaten kt olan doal kaynaklarn kullanmna ilikin sorunlar daha da artrmtr. Pek ok lkede kaynaklarn kullanm konusunda daha hassas ve korumac birtakm kanunlar yrrle sokulmaktadr.

Emek: Kas ve beyin gleri ile retim srecinde yer alan insanlarn katklar emek olarak adlandrlr. Bu faktr, mal ve hizmet retiminde rol alan herkesin yeteneini kapsar. Bir inaat iisi, iini yaparken kas gcn kullanrken ayn iyerinde alan inaat mhendisi ise beyin gcn kullanarak srece katk verir.

Sermaye: Mal ve hizmetlerin retimi ve mteriye ulatrlmas srecinde kullanlan makine, ara-gere, tehizat gibi parasal deeri olan her tr donanmdr. Baz snflamalarda tm bunlar satn almada kullanlan para da bu donanmn iinde yer alr. Ancak parann kendisi hibir ey retemez; fakat girdilerin temin edilmesinde kullanlr.

Giriimci: Mal ve hizmet reterek kr elde etme niyetiyle; doal kaynak, emek ve sermayenin bir araya getirilmesini salayan kiidir. Srecin sonucunda kr da zarar da ortaya kabileceinden giriimci faktr, emek faktrnden ayrlarak risk almaktadr.

Bilgi: Bir rgtn; mteri, rn, sre, organizasyon, baar ve baarszlk hakknda bildii veya organize edilmi ve yaplanm verileridir. Bilgi; rgtn aratrma, gzlem veya deneyim yolu ile elde ettii anlaytr. Bu anlay, rgtsel adan anlaml ve faydal olan veriler yolu ile kazanlr. rgtsel bilgi, zaman ierisinde oluur ve rgte derin anlay dzeyi elde etme, fikir ve zek oluturma imkn verir. letmeler, dier retim faktrlerine sahip olsalar bile, eer bilgi yeterli deilse, retimden beklenen sonu elde edilemeyecektir. evresel koullarn deiim hz arttka, iletmelerin alma ekli de deimek zorundadr. Bu ise ancak gerekli bilginin elde edilip srece dhil edilmesiyle mmkn olacaktr.

Tart

m

a retim faktrlerinden hangisi sizce dierlerinden daha nemlidir. Forumda tartabilirsiniz.



Kaynaklarn kt oluu

insan ihtiyalarnn

btnyle

karlanmasn

engellemektedir.

NSAN HTYALARI Yeryzndeki btn ekonomik faaliyetlerin temelinde insan ihtiyalarnn

karlanmas veya tatmin edilmesi amac yatmaktadr. nsanlar ihtiyalarn karlamak iin alp abalamal yani ekonomik faaliyet ierisinde bulunmaldrlar. htiya, organizmann ierisindeki bir eksikliktir. nsanda buna benzer bir eksiklik olduu zaman, insan bu eksiklii gidererek tatmin olmak ister. Bunun iin de i ad verilen amal eylemde bulunur. Kaynaklarn ktl, insan ihtiyalarnn tmnn karlanmasn engeller. htiyalarn snrsz, bunlar karlamada kullanlacak kaynaklarn ise snrl olmas temel ekonomik bir sorundur. htiyalar karlanmadnda ac, znt, kayg gibi durumlar yaanabilecei gibi giderildii zaman da sevin, zevk ve gurur ortaya kar.

Amerikal nl psikolog Abraham Maslow, insan ihtiyalarnn detayl ve sistemli bir snflandrmasn vermeye almtr. Maslow, insanlarn gsterdii her davrann bir ihtiyacn tatminine ynelik olduunu ve bu ihtiyalarn belirli bir sralamas olduunu ifade etmektedir. Bir baka deyile alt seviyedeki bir ihtiya giderilmedike, st kademedeki bir ihtiya kiiyi herhangi bir davrana itmemektedir. Maslowa gre kiinin ihtiyalar be ana kategoride toplanabilir.

Fizyolojik htiyalar Hayatn srdrlebilmesi iin gerekli, su, uyku, beslenme, s, giyinme ve barnma

gibi ihtiyalar fizyolojik ihtiyalardr. Bunlar en temel ihtiyalardr ve genelde tatmin edildikten belirli bir sre sonra tekrar ortaya karlar. Bir insann solunum iin ihtiya duyduu oksijen miktar gibi. Fizyolojik ihtiyalar, snma ve karn doyurma rneklerindeki gibi, greceli olarak birbirinden bamszdr. Bu ihtiyalar, aln midede hissedilmesi gibi, genelde vcudun belli bir blgesinde tanmlanabilirler. Refah dzeyi asndan gelimi toplumlarda bu tr ihtiyalar insan motive etmez; nk byk lde giderilmilerdir. Gelimemi toplumlarda ise insanlar davranta bulunurken byk lde fizyolojik ihtiyalarn etkisindedir. Bu ise pek ok adan olumsuz sonulara yol at gibi i yaam asndan da alanlarn verimliliklerinin srekli bir biimde dmesine sebep olmaktadr.

Gvenlik htiyalar Fizyolojik ihtiyalar giderilen insan bir st seviyeye gemekte ve fizik

tehlikelerden korunma ve ekonomik gvenlie sahip olma gibi ihtiyalar ortaya kmaktadr. Bir baka ifadeyle gvenlik ihtiyalar kiinin can ve mal gvenliini salamaya ynelik ihtiyalardr. Bu dorultuda i gvencesine sahip olma ya da emeklilik hakk gibi konular gvenlik ihtiyac kapsamndadr.

Gvenlik ihtiyalarnda da fizyolojik ihtiyalarda olduu gibi devamllk sonsuz deildir. Bir baka ifadeyle bu ihtiyalar da karlannca, davran ynlendirme zelliini kaybederler. Ayrca kimi zaman bu tr ihtiyalarn fazlasyla karlanmas zarar verebilir. Ar gven duygusuna sahip olmak, insanlar bakalarna baml klarak daha st seviyedeki ihtiyalarn ortaya kmasna engel olabilir.



Sayg grme ihtiyac

bazen bakalarnn kiiyi

deerlendirmesi

asndan sz konusu

iken kimi zaman da

kiinin kendini takdir

etmesi eklindedir.

Sevgi ve Balanma htiyac Fizyolojik ihtiyalar ve gvenlik ihtiyalar, fiziksel ihtiyalardr. Bu ihtiyalar

tatmin olan kii dier insanlarla ilikiyi ieren birtakm ihtiyalara ynelir. Bunlar da; sevme, sevilme ve ait olma eklindeki sosyal ihtiyalardr. nsanlar nce ailede sonra da farkl sosyal ortamlarda dierleri tarafndan tannmak ve sevilmek isterler. yerinde ise alanlar i arkadalar ve yneticiler ile iyi ilikiler oluturmak ve grup faaliyetlerine katlmak arzusundadrlar. Sosyal ihtiyalar genelde biimsel olmayan ya da enformel gruplar tatmin eder.

Sayg Grme htiyac htiyalar hiyerarisinin drdnc basamanda dierlerinden sayg grme ve

baarma ihtiyac yer alr. nsanlar dierlerinin kendilerine ynelik olarak gsterecei ilgi, tannma, kabul ve takdire ihtiya duyarlar. Sosyal ihtiyalarn tatmin edilmesi ile ortaya kan sayg grme ihtiyacnn sosyal ihtiyalarla ilikisine atfen Maslow Bir defa beenildiimizi anladk m hayran olunmay da isteriz. demektedir. Bireyler hayatn her alannda iyi performans sergilediklerinin dnlmesinden ve katklarndan tr takdir edilmekten holanrlar.

Sayg grme ihtiyac, bakalarnn kiiyi deerlendirmesine ynelik olabilecei gibi, insann kendi kendini takdir etmesi eklinde de olabilir. nsann kendine gven duymas, kendini gl, yeterli bir kii olarak grmesi kendini takdir duygusundan kaynaklanmaktadr. Toplumsal yaamda stat elde etme, sayg grme ve deer verilme ise bakalarnn takdirine bal konulardr.

Kendini Gerekletirme htiyac Buraya kadar ifade edilen tm ihtiyalarn gideren kii artk bu noktadan sonra

ideallerini ve yeteneklerini gerekletirme ihtiyac duymaktadr. Kendini gerekletirme ihtiyac, kiisel btnlkle ilgilidir ve insann kendi potansiyelini grebilmesi, kendine yetmesi, yaratc olmas ve srekli olarak kendini gelitirmesi gibi konular ierir. Bu aamaya gelmi insan, yaamdan keyif alr; yaratc olduu iin her konuda dierlerinden bamsz bir ekilde dnerek zm retebilir. Sadece kendi sorunlar ile deil dierlerinin sorunlar ile de ilgilenerek onlarn yaamlarna katk salamaya alr.

Kendini kantlama veya gerekletirme ihtiyac, kiinin sahip olduu bilgi ve yetenekleri erevesinde topluma hizmet etmek iin tm kapasitesini kullanabilecei bir ortama sahip olmas ile karlanabilir. Bir baka ifadeyle kendini gerekletirme ihtiyac, insanlarn kiiliklerine bal olarak, kiiden kiiye farkl ekil alabilir. Spordan siyasete, akademisyenlikten profesyonel kariyere kadar geni bir yelpazede bir karmla karlanabilir. Buna gre, kii ister profesr isterse doktor, avukat, mhendis, retmen veya baka bir meslekten olsun toplumun kendisinden bekledii rol en etkili, mkemmel ve ideal olarak yerine getirebilmesi ile kendini gerekletirmi olur.



Herkesin istediini

almasn salayacak

lde kaynak mevcut

olsayd muhtemelen

iletmelere olan

gereksinim de bu

lde yksek olmazd.

ekil 1.2. htiyalar Hiyerarisi Piramidi

EKONOM VE EKONOMK SSTEMLER letmeler insan ihtiyalarn karlamaya ynelik olarak mal ve hizmet retimi

srecinde kaynaklar kullanrlar. Ancak daha nce ifade edildii gibi, insan ihtiyalar snrsz; yeryzndeki kaynaklar ise, snrl ya da kttr. Btn ihtiyalar karlayabilecek kadar kaynak olsayd, muhtemelen iletmelerin gereklilii ve nemi de bu kadar fazla olmayacakt. Bu olgudan hareketle ekonomi, kt retim faktrlerinin eitli mal ve hizmetlerin retiminde kullanlmak zere nasl seileceini ve retilen mal ve hizmetlerin tketim amacyla toplumun bireyleri arasndaki datmn inceleyen bir bilim daldr. Buna ilikin kararlarn alnabilmesi iin u sorulara cevap aranmaktadr:

Hangi mal ve hizmetler ne miktarda retilmelidir?

Bu mal ve hizmetler nasl ve kimler tarafndan retilmelidir?

retilen mal ve hizmetleri kimler kullanmaldr?

retim ve datm sonucu ortaya kan deerlerin datm nasl gerekletirilmelidir?

Toplum ierisindeki ekonomik faaliyetler bu ve benzeri sorulara cevap arayarak, ihtiya-kaynak dengesizliini azaltarak, bireylerin refahn artrmaya alr. Sz konusu ekonomik uralar sonucu retilen mal ve hizmetler, bireylerin ihtiyalarn giderir; bireyler tatmin olur ve fayda ortaya kar. Burada, bir takm yeteneklerin gelitirilmesi nem kazanmaktadr:

Kt kaynaklarn tmnden etkin bir ekilde yararlanlmas,



Kapitalist sistemin

temel zellii zel

mkiyet hakknn

tannmasdr.

Kt kaynaklarn, ihtiyalar en iyi ekilde karlayacak lde kullanlmas,

Mevcut kaynaklarla retilen mal ve hizmet miktarnn artrlmas.

Bu kapsam ierisinde ekonomik faaliyetlere ilikin farkl bak alar mevcuttur. Ekonomik faaliyetlere ilikin dnce sistemleri drt ana kategoride toplanabilir: Kapitalizm, gdml ekonomi, sosyalizm ve sosyal devlet anlay ve karma ekonomik sistem.

Kapitalizm Kapitalizm, zel mlkiyetin retim aralarnn arlkl bir blmne sahip olduu

ve ilettii; yatrm, dalm, gelir, retim ve mal ile hizmet fiyatlarn piyasa ekonomisinin belirledii sosyal ve ekonomik sistemdir. Bu sistemde genellikle birey ya da gruplarn oluturduu tzel kiilik ya da irketlerin emek, arazi, retim arac ve para ticareti yapabilmeye hakk vardr. Bugn kresel ekonomi ierisinde kapitalizm dorultusunda arpc bir eilim ya da ynelimin olduu gzlenmektedir. Bu eilim, Eski Dou Almanya rneinde olduu gibi, bazen hzl ama sancl olmakta bazen de Rusya rneindeki gibi daha uzun soluklu ve karmak bir sre eklinde ortaya kabilmektedir.

Kapitalizm, belli ekonomik haklar salayan bir sistemdir. Bu haklar mal edinme ya da zel mlkiyet, kr elde etme, zgr seim yapma ve rekabet edebilme eklindedir. zel mlkiyet, kapitalizm asndan merkez neme sahiptir. Bu sistemde temel tevik edici, giriimcilii cesaretlendiren krdr. Kr, rn ve hizmet retimi iin olduu kadar; tesis ina etmek, kr pay ve vergi demek ve i yaratmak iin de gereklidir. Bir giriimci ya da alan olma noktasnda bireylerin sahip olduu serbest seim zgrl, bireylerin istek, ilgi ve eitimlerini temel alarak ne yapmak istediklerine karar verme hakkna sahip olmalarn da ifade eder.

Kapitalist sistemde, rekabetin hem iletmeler hem de tketiciler iin iyi olduu kabul edilir. Rekabet, daha kaliteli ve eitli mal ve hizmet retilmesine imkn tanrken; fiyatlar dengede tutar ve reticilerin verimliini artrr. reticiler, rn ve hizmetlerini olas en dk maliyetle retip olas en yksek fiyatla satmaya alrlar. Ama kr yksek olduunda daha fazla iletme bu krdan pay alabilmek iin piyasaya girer ve artan rekabet fiyatlar geriye eker. Bu durumda reticilerin krllklarn srdrebilmeleri iin daha verimli faaliyet yollarn bulmalar gerekir.

Gdml Ekonomi (Komnizm) Gdml ekonomi, kaynak datmnn ve ekonomik karar verme srecinin

merkezi hkmet planlamasyla gerekletirildii bir sistemdir. Bu sistemde hangi mal ve hizmetlerin nerede, kim tarafndan, ne kadar retileceine devlet karar vermektedir.

Saf kapitalizm ve gdml ekonomi bir lein iki u noktasn oluturmaktadr; gerek dnya ekonomileri ise bu lek zerinde herhangi bir noktada bulunmaktadr. En kapitalist kabul edilen lkelerde dahi ekonomik denge ve bymeyi salamak iin devlet politikalar mevcuttur. Ayrca kanunlar araclyla devlet, fakire, isize ve yallara para transferini salamaktadr. Ayrca pek ok devlet, giriimcilii tevik etmek



Bugn gdml

ekonomik sistemin

kalan en iyi rnekleri

Kuzey Kore ve Kba

olarak ifade

edilmektedir.

ve artrmak, kk giriimci ve iletmelerin rekabet etmesini kolaylatrmak amacyla kanunlar koyar ve uygular.

1991 ylndaki kten nce Sovyetler Birlii, gdml bir ekonomik sisteme sahipti; ancak yine de fiyatlar, belirli lde piyasa koullarnda belirlenmekteydi ve zel mlkiyete ksmen izin verilmekteydi. Rusya, in ve Trkiyenin de iinde bulunduu pek ok Dou Avrupa lkesinde son dnemde gerekletirilen reformlar bu ekonomileri daha kapitalist ve piyasa odakl sistemlere dntrmektedir.

Sosyalizm ve Sosyal Devlet Anlay Sosyalizm, ana endstrilerdeki faaliyetlerin devlet ya da zel sektr tarafndan

gl devlet kontrol altnda gerekletirildii bir sistemdir. Sosyalist bir devlet, ulam ve iletiim gibi kilit neme sahip byk lekli endstrilerin kontroln elinde tutar. Kk iletmeler asndan zel mlkiyete izin verilebilir. Bu sistemde devlet ayrca deien derecelerde iletme amalarn, mal ve hizmetlerin seimini, fiyatlarn ve alan haklarn belirler. Sosyalist devletler, vatandalarna salk ve isizlik demesi gibi bir takm konularda, kapitalist devletlerin pek oundan daha fazla olanak salar. Bunun sonucunda da sosyalist devletlerde vergiler de isizlik de olduka yksek olabilir.

Byk Britanya (Birleik Krallk), Danimarka, in, srail ve sve gibi lkeler sosyal devlet anlayna ilikin uygulamalara sahip olsalar da, sistemin uygulamas lkeden lkeye deimektedir.

Dolaysyla sosyalizm hemen her lkede farkl ekilde uygulanabilen bir sistemdir.

Karma Ekonomik Sistem Bu sistem, farkl ekonomik sistemlerin birletirildii bir yapya sahiptir. Sistem,

baz endstrilerin devlet tarafndan, bazlarnn ise zel sektr tarafndan sahiplenilip iletilmesine dayaldr. rnein Kanadada devlet, iletiim ve ulam gibi baz sektrlerde faaliyet gstermektedir.

Karma ekonomik sistem, kapitalizmin ve sosyalizmin iyi yanlarn alp, aksayan yanlarn saf d brakarak daha iyi bir sistem ortaya koyma abasnn bir rndr. Karma ekonomi dzenini benimseyenlere gre kapitalist dzen liberalizme dayanmaktadr. Bu toplumsal grte kiinin hak ve karlar ihmal edilebilmektedir. Sosyalizmde ise toplumun karlar her trl kiisel karn stnde tutulmaktadr. Oysa

rn

ek Danimarkada iletmelerin pek ou zel sektre

aittir ve zel sektrce iletilir; ancak nfusun te ikisi, devletin refah program erevesinde mal adan desteklenmektedir.



Karma ekonomik sistem

bir anlamda kapitalist

sistemle sosyalist

sistemin bir arada

uygulanmasdr.

karma ekonomik sistemde, kapitalizm ve sosyalizmin tad temel elikiler zlm yani kamu yarar ile kiisel kar badatrlmtr.

Tablo 1.1. Dnyadaki Temel Ekonomik Sistemler

Kapitalizm Gdml Ekonomi (Komnizm)

Sosyalizm Karma Sistem

letme Sahiplii

zel Mlkiyet (Kamu mlkiyeti ve mdahalesi en alt seviyededir)

Devlet iletmelerin tamamna ya da ouna sahiptir

Altyapya ilikin endstriler devlete aittir. Yksek vergilerle devlet gelir dalmn dzenler

zel mlkiyet esastr ancak baz iletmeleri devlet kontrol etmektedir. zel sektr kamu sektrne gre daha genitir

Piyasa Kontrol

Tam bir ticari zgrlk sz konusudur. Devlet kontrol yoktur ya da en alt seviyededir.

Piyasay btnyle devlet kontrol etmektedir

Baz piyasalar serbest baz piyasalar ise devlet kontrolndedir. Merkezi bir devlet planlamacl yaygndr. Baz iletmeler brokrasi tarafndan ynetilmekte ve bu kurulularda krllk ortaya kmamaktadr

Nkleer enerji ve posta hizmetleri gibi belirli endstriler devlet tarafndan denetlenmekte ve dzenlenmektedir

alan Asndan Tevik Tedbirleri

Yksek performans ve yenilikilik esastr. Kr byk lde iletme sahiplerinindir

ok almaya ya da kaliteli rn retimine ynelik herhangi bir tevik yoktur

zel sektr kapitalizmle ayn tedbirlere sahipken kamu sektr de gdml ekonomi ile ayn niteliktedir

zel sektrdeki tedbirler kapitalizmle ayndr. Kamu sektrnde ise tevik edici nlemler ok nemli deildir

letme Ynetimi

letmeler sahipleri ya da profesyonel yneticiler tarafndan, en alt dzeyde devlet mdahalesi ile ynetilmektedir

Devlet brokrasisi merkezi planlama ile ynetim faaliyetini gerekletir

nemli lde devlet planlamas ve dzenlemesi sz konusudur. Kamu kurumlarn brokratlar ynetmektedir

zel sektr ynetimi kapitalist sistemdeki gibi kamu sektr ynetimi ise sosyalizmdeki gibidir

Gelecekte Tahmini Durumu

Srekli bir yaylma ya da art

Byme ya da art beklenmemektedir

Mevcut yapnn devam ya da kk bir byme sz konusudur

Byme ya da yaygnlama beklenmektedir

Kaynak: Gitman ve McDaniel, 2002



Profesyonel ynetici

bakasna ait kaynaklar

sonucu dorudan

giriimciye ait bir

ekilde ynlendirmekte

ve bu i karlnda bir

cret almaktadr.

YNETC Bir iletme, giriimci tarafndan ynetilebilir. Bu takdirde giriimci hem

iletmenin sahibi hem de yneticisidir. Bunun tam tersi durumda giriimci, ynetim grevini esas ii yneticilik olan profesyonel kiilere brakabilir. Profesyonel ynetici, bir kurumsal yap ierisinde rgt amalarn gerekletirmek iin, pozisyon gcn kullanarak bakalarnn davranlarna yn veren, iini bakas aracl ile yapan ve bu i karlnda belli bir cret alan kiidir. letmelerde ynetici, bir ihtiyac karlamak zere mal ve hizmet retimi iin retim faktrlerinin bir araya getirilmesi srecini ynlendiren kiidir ve profesyonel ynetici bu ii bir cret karlnda yapar. Ynetici bir noktada giriimi giriimci adna altrma sorumluluunu stlenen kiidir.

Ynetimin uzmanlk gerektiren bir olgu olduunun kabul edilmesi ve sahiplikle yneticiliin birbirinden ayrlmas ile profesyonel ynetici kavram ortaya kmtr. Yapt iin sonucunun dorudan kendine ait olmamas, yneticiyi giriimciden ayrr. Bir baka deyile ynetici, faaliyetler sonucu ortaya kan kr ya da zarardan dorudan etkilenmez. Sonuta ortaya kan kr ya da zarar, dorudan giriimciye aittir. Ancak ynetici de kr durumunda baarl; zarar durumunda ise baarsz kabul edileceinden, giriimci gibi dorudan olmasa da, sreten dolayl olarak etkilenecektir.

letmelerde amalar ve bu amalara ulamay salayacak aralar belirlendikten sonra iler nce ana i gruplar olarak belirlenir. Bu ana i gruplarna atanan ve iletme ile evresi arasndaki ilikileri dzenleyen ve iletmenin btnn ilgilendiren konularla ilgilenen yneticiler st dzey yneticilerdir. Ynetim kurulu bakan, genel mdr, irket veya grup sorumlular, bakan yardmclar st dzey yneticilerdir.

Ana i gruplar paralara ayrldnda bu paralarn her birine st dzey yneticiler tarafndan sorumlu yneticiler atanr. Bu yneticiler, st ynetim tarafndan ortaya konan ierik erevesinde amalarn uygulamaya konmasndan sorumludur. te orta dzeydeki bu ileri st ynetime kar sorumlu olarak ynetmekle grevli olan yneticiler orta dzey yneticilerdir. Blm mdrleri ve yardmclar, blge mdrleri orta dzey yneticilere rnek olarak verilebilir.

Orta dzeydeki ilerin paralara ayrlmas ve bunlara ynetici atanmas ile de alt ynetim dzeyleri oluturulur. Dolaysyla alt dzeylerdeki ilemsel ilerle grevli olan ve orta dzey yneticilere sorumlu olarak alan yneticiler alt dzey yneticiler olarak adlandrlr. Blm efleri ve ustabalar alt dzey ynetici rnekleridir.

MALYET VE GELR Maliyet, bir mal ya da hizmetin retilmesi ve mteriye ulatrlmas srecinde

kullanlan unsurlarn parasal ifadesidir. Bu kapsamda kira, maa, sarf malzemeleri (ara-gereler), ulatrma masraflar maliyet unsurlarna rnek olarak verilebilir. Bir iletmenin rettii mal ve hizmetler iin ortaya kan maliyetin iki kayna bulunmaktadr: Bunlardan birincisi, sabit maliyetler; ikincisi ise, deiken maliyetlerdir. Sabit maliyet, personel giderleri ya da bina vergisi gibi retim maliyeti ile dorudan ilikisi olmayan maliyettir. Bu maliyetler retimin en fazla olduu dnemde de en az olduu dnemde de yaplmas gereken asgari harcamalardr. Deiken maliyet ise retim miktar ile birlikte deien maliyettir. Hammadde ve iilik maliyetleri deiken maliyet rnekleridir. Toplam maliyet, sabit ve deiken maliyetlerin bilekesidir.



Verimlilik kaynak

hassasiyetini

vurgulayan bir alma

prensibi iken; etkinlik

amaca tam olarak

ulamaya odaklanan bir

ilkedir.

Gelir, mterilere salanan mal ve hizmetler karlnda elde edilen varlk akdr. Bir baka ifadeyle gelir, iletmelerin mteriye mal ya da hizmet salamakla kazandklar paradr. Gelir, ekonomik olarak retim faaliyetlerine katlan faktrlerin yaratlan sonutan paylarn ifade eder. Farkl retim faktrlerine ait tr gelir trnden sz etmek mmkndr: Kr, rant, faiz ve cret.

Kr, tm maliyet ve harcamalar dendikten sonra artan paradr. Baka bir ekilde ifade edecek olursak, kr, bir faaliyetin gereklemesi sonucunda elde edilen gelir ile faaliyet iin yaplan giderler arasndaki farktr ve bu pay giriimci faktrne ait olan paydr.

Rant, herhangi bir retim faktrne, onu belirli bir istihdam alannda tutmak iin gerekli olan miktardan fazla yaplan deme veya topran ve zerindekilerin kullanm iin denen fiyattr. Rant, retimde kullanlan doal kaynaklar faktrnn karlnda elde edilen gelir paydr. Rant; cret ve faiz gibi nceden belirlenen bir kymettir.

Faiz, parann belli bir srede getirdii pay tutardr. Faiz, sermayenin belirli bir sre kullanm karlnda denen bedeldir. Faiz genellikle yzde (%) olarak ifade edilir. Sermayenin kayna, tasarruf olduundan faiz orannn artmas sermaye birikimini olumlu ynde etkileyebilir. Ancak sonuta nemli olan, birikimlerin yatrma dntrlebilmesidir.

retim faktrlerinde emein gelirden ald pay olarak nitelenebilecek cret, yaptklar iin karl olarak alanlara denen paradr. cretin hangi esaslara gre hesaplanaca taraflarn anlamasna baldr. Zaman birimine, para bana, gtr veya yzde esasna gre cret belirlenebilir.

VERMLLK VE ETKNLK Verimlilik, belirli bir ktnn, bu ktnn ortaya karlmasnda kullanlan girdilere

orandr. Yksek verimlilik, ayn miktar kaynakla daha ok retmek ya da ayn girdiyle daha ok kt elde etmektir. letmelerde kaynak hassasiyetini vurgulayan bir prensip olarak verimlilik, en az kaynak kullanm ve maliyetle amalanan sonulara varabilmek olarak da tanmlanabilir. htiyalarn snrsz, bunlar karlamada kullanlacak kaynaklarn snrl olmas sebebiyle bu kaynaklarn tmnn bilinli ve planl bir ekilde kullanlmas zorunludur. Dolaysyla iletmelerde verimlilik ancak bir dzen ve uyumun sonucu olarak ortaya kabilir. Bir iletmede retim unsurlar arasnda her adan bir uyum varsa btn faktrler atl kalmadan kullanlabilecek ve verimlilik dzeyi yksek olacaktr. Sonuta kk ya da byk her iin en dk maliyetle yani verimli olarak yaplmas iletmeciliin temel esaslarndandr.

Verimlilik, girdi ile kt arasndaki ilikiyi ortaya koyan bir lm olduundan iletmelerin krll verimlilikle dorudan ilikili olmaktadr. Bunu salamak iin iletmeler aklc bir alma sistemi kurgulamann yan sra personelin istek ve arzu ile motive olmu bir ekilde alabilecekleri bir ortam da hazrlamak zorundadr. alanlarn iletme amalarn benimsemeleri de, onlarn bu amalarn gereklemesi iin abalarn artracandan verimlilie katk salayacaktr. Tevik edici bir cret sistemi de verimlilii artrc bir unsur olarak gereklidir.

Etkinlik ise genel anlamda bir faaliyet, hareket ya da davrann, amacna ulama derecesidir. Bir baka ifadeyle etkinlik, sonulara varabilmekle ayn anlam tamaktadr. letme asndan etkinlik; retim faktrlerinin ya da kaynaklarn iletme



Sanayileme dnemi ile

birlikte giriimcilik ve

iletmecilik de hzla

gelimitir.

iinde belirlenen amalar dorultusunda ne lde yeterli bir ekilde kullanldn gsteren bir lttr. ayet daha nce saptanm, arzu edilen, hedeflenen bir sonuca ulalm ise etkinlik sz konusudur. Dier bir ifadeyle etkinlik; gerekleen performans, nceden saptanan performans standard ile karlatrldnda gerekleen performansn standarda ne lde yaklap yaklamadn ortaya koyar.

Etkinlik lm iletmenin nerede olduunu grmesini salar. Eldeki girdilerden ne denli iyi biimde kt retileceini gstermesi yannda, mevcut kapasitenin kullanmna ilikin olarak da bir gsterge oluturur. Etkinliin artrlmas, iletme ktlarnn olanaklar dhilinde en yksek dzeye karlmasn amalar.

letmelerde etkinlik ve verimlilik bir arada en temel alma prensibini oluturur ve birbirini tamamlar. Bir baka ifadeyle tek bana etkinlik de verimlilik de yeterli deildir. Belirlenen bir amaca tam olarak ulamak kadar bunun ne ekilde ve hangi maliyetle gerekletii de son derece nemlidir. O nedenle iletme ynetiminde hem etkin hem de verimli olmak esastr.

LETMELERN TARHSEL GELM nsann var olduu ilk gnden beri ekonomik faaliyetler balamsa da ekonomik

rgtlenmelerin 16 ve 18. yzyllarda arttn grmekteyiz. Bu tarihsel geliim sreci ierisinde ama, byklk, kullanlan teknoloji gibi olgularda ok nemli deiiklikler olmutur. letmelerin tarihsel geliimini eitli balklar altnda incelemek mmkndr:

Smrgecilik Dnemi 15. yzyln sonlarndan itibaren eitli Avrupa devletlerinin dnyann geni

alanlarn kefetmeleriyle dnya zerindeki doal zenginliklerin, servetlerin ve emek gcnn kullanm mmkn olmu ve bu da sermaye birikimini hzlandrmtr. Bu dnemde yerel ve tarmsal retim, ekonomik faaliyetin odak noktasn oluturmaktadr. Ayrca el sanatlarna dayal kk lekli imalat da grlmektedir. Bu ekilde retilen mallar uzak blgeler arasnda kara ve deniz yolu aracl ile tanm ve ticaret bu ekilde gereklemitir. Bu dnemdeki ekonomik faaliyetin kapsam snrldr. Bir baka ifadeyle insanlar daha ok kendi ihtiyalarn retip tketmeye almlar; pazara ynelik bir retim faaliyeti gerekletirilmemitir.

Sanayileme Dnemi Sanayi devrimi ile birlikte 1750den itibaren teknolojik alt yapnn gelimesiyle

birlikte byk lekli iletme olgusu gndeme gelmi ve iletmecilik faaliyeti fazla sayda alann bir araya getirilip altrlmasyla geni lekli retim yaplmasna dayal bir hle brnmtr. Bu devrimle birlikte ortaya kan fabrika sistemi, kk ve

Bir

eys

el E

tkin

lik

Faaliyet alann ve kapsamn hayali olarak belirleyeceiniz bir iletmeye ilikin olarak ksa bir verimlilik ve etkinlik analizi gerekletiriniz.



retim dneminde

iletmeler genel piyasa

taleplerini dikkate

alm, tketici istek ve

ihtiyalarna ayrntl bir

ilgi gstermemitir.

Pazarlama dnemi ile

birlikte iletmecilikte

mteri ynelimli ya da

odakl olma eilimi

artmtr.

dank retim birimlerinin tek bir at altnda toplanmas ve merkezilemesi sonucunu dourmutur. Fabrikalar geni lekli retimle ortaya kan paydan kr etmi, teknolojik gelimelerin artmas da hem retim hacmini hem de kr artrmtr. letmeler bydke ham maddeyi daha byk miktarlarda ve daha ucuza alma imknna sahip olmu ve i blm ve uzmanlama retimdeki verimlilii artrmtr.

Sanayi Devriminin ortaya kard frsatlar, giriimcilii artrm; ticari adan elverili pek ok bulu ve yeni retim teknikleri ortaya kmtr. Bu giriimci ruh, iletmeciliin ve yaam standardnn gelimesine yol amtr. Bu dnm de retilen mallar iin talebi artrmtr.

retim Dnemi 20. yzyln balarnda retilen mallara ilikin talep arttka iletmeler retimdeki

srelere daha fazla odaklanarak verimlilii ve etkinlii artrmaya almtr. alma ekli tamamen uzmanlamaya dayal bir ierie brnm; Henry Fordun iletmecilie getirdii montaj hatt, pek ok endstride ortak uygulamaya dnmtr. letme sahipleri, ynetimin uzmanlk gerektiren bir i ya da ilev olduunun kabul ile birlikte sorumluluu iletme ynetimi konusunda uzmanlam bir ynetici snfna brakmaya balamtr. letmelerde daha ksa srede daha fazla retim gerekletirmek temel odak noktas olmutur.

retim dneminde iletmeler, d evre ve etkilerden ok; i srelere odaklanmtr. Tketici istek ve ihtiyalarna ynelik ilgi bu dnemde ok fazla grlmemektedir. Bunun yerine iletmeler piyasa taleplerini daha genel hatlarla yorumlayarak retilecek rnlere karar vermitir. Tketicilerin rnn ayrntsna ynelik farkl tercihleri, retime yansmamtr. rnein Henry Fordun fabrikalarnda retilen arabalarn tamam siyah renkte retilmitir.

Pazarlama Dnemi 1930dan itibaren tm dnyada etkili olan byk ekonomik krizin etkisiyle

iletmeler artan retim hacmini dorudan sata evirememitir. Bu ise yneticilerin pazarlamaya daha fazla dikkat gstermesine sebep olmu; sat ve reklam yeni bir nem kazanmtr. Bu dnemde sat ve pazarlama e anlaml kelimeler hline gelmitir.

kinci Dnya Savandan sonra tketim mallarna ynelik talepte bir patlama yaanmtr. Bu gelime ile birlikte iletmeler arasndaki rekabet de artmtr. Artk iletmeler pazarlamann yalnzca sat demek olmadn kefetmeye balamtr. Bylelikle iletmeler, tketici istek ve ihtiyalarna ynelik analizler gerekletirmi ve bu ihtiyalar tatmin edecek rnler tasarlamaya almlardr. Bir baka ifadeyle artk iletmecilikte mteri ynelimli olma olgusu gndeme gelmitir.

letmelerde pazarlama aratrmas yapan birimler oluturulmu; gerek retime balamadan nce tketici istekleri ortaya karlmaya allmtr. Bylelikle tketici daha nce otomobil almak istediinde siyah renge mahkmken artk istedii renkte arabay alabilecei bir ortama kavumutur.

Bu dnemde iletmeler ayrca rn ve hizmetlerini rakiplere gre farkllatrmalar gerektiini de anlamtr. Mterilerin zihinlerinde bir mal, hizmet ya da irkete ilikin bir kimlik oluturma sreci olarak tanmlanabilecek markalama,



liki dnemi ile birlikte

iletmeler asndan

yeni mteriler elde

etmek kadar eldeki

mterileri korumann

da nemli bir mcadele

alan olduu kabul

edilmitir.

pazarlama ynelimli irketlerin kulland nemli bir ara hline gelmitir. Marka, firmann rnn rakiplerin rnlerinden ayran isim, iaret, sembol, tasarm ya da bu unsurlarn bir bilekesi olabilmektedir. Markalamann dnyadaki ilk nderlerinden biri kk bir lokanta satn alarak bunu dnya apnda bir lokanta zincirine (McDonalds) dntren Ray Kroctur.

Pazarlama dneminde iletmeciliin yapl ekline ilikin kkl deiiklikler ortaya konulmutur. En kk iletmeler bile bu dnemle birlikte mteri istek ve ihtiyalarnn nemini anlamtr.

liki Dnemi ada iletmecilik artk yeni bir dneme girmektedir. Sanayi toplumunda

retimdeki ilerleme ve gelimeler iletmecilik srecine yn verirken yeni dnemde bilgi teknolojisindeki ilerlemeler, iletmecilii derinden etkilemektedir. Bilgi iletiim teknolojisindeki gelimeler iletmelerin hem mterileri, alanlar, tedarikileri ile hem de dier kurulularla derin ve dorudan balantlar kurma imknn artrmtr. Dolaysyla iletmeler artk karlkl fayda ortaya karma amacna ynelik bu tr ilikiler gelitirme zerine odaklanmaktadr.

Geleneksel iletmecilik anlaynda iletmeler deiim ya da etkileim saysna odaklanrken, taraflar arasndaki iletiim ya da etkileim nemli bir konu olarak grlmezdi. Bu bak asnda nemli olan en az bir kere sat yapabilmek iin mmkn olduunca fazla sayda mteriyi cezp etmekti. Fiyat indirimleri, kuponlar gibi uygulamalarla ksa vadeli satn alma kararlarna etki etmek amalanmaktayd. Ancak iliki dnemi ile birlikte iletmeler, yeni mteriler aramak kadar mevcut mterileri korumann da nemli bir strateji olduunu kavrayarak, mevcut mterileri ile uzun vadeli iliki oluturma konusuna verdikleri nemi artrmtr. Bylelikle iletmeler mterilerin istek ve ihtiyalarna ynelik olarak doru alg oluturma imknna da kavumutur. Bu ise iletmelerin rn ve hizmetlerini rakiplerine oranla farkllatrmalarna olanak salam ve rekabet avantajlarn artrmtr.

liki dnemi ile birlikte iletmecilikte yaratclk ve yenilik gibi olgularn nemi artmtr. Yarnn iletme yneticilerinin, kresel dnya ierisindeki bu karmak iliki an ynetebilmek iin, daha vizyoner ve yaratc bir bak asna sahip olmas gerektii aktr.

LETME BLM VE DER BLM DALLARI LE LKS Bir bilim dal olarak iletme, iletme ii ve d srelerle ilgili olarak sebep-sonu

ilikilerini ele alarak, kurumsal amalara etkin ve verimli bir ekilde nasl ulalabilecei sorusunu sistematik bir bilgi birikimi ile cevaplamaya alr. Doal olarak bu almalarda dier bilim dallarnn da etkisi ve katks sz konusudur. Bu nedenle iletme bilim dal, iktisat bilimi, davran bilimleri, hukuk bilimi, matematik-istatistik bilimi ve bilgi teknolojileri dallar ile yakndan ilgilidir.

ktisat ve letme Bilim Dal ktisat bilimi, insan ihtiyalar ile bu ihtiyalar karlamak iin mal ve hizmetlerin

retimini, blmn ve tketimini inceleyen; ne retmeli, nasl retmeli ve kimler iin retmeli sorularna cevap arar. letmeler, bir lkedeki ekonominin temel



Ekonomik yaam bir

btn olarak ele alan

iktisat bilimi, iletme

bilimine kyasla daha

kapsaml ve daha

kuramsal bir nitelik

gstermektedir.

nsan kayna iletmeler

asndan en nemli

kaynak olduundan

onun davrannn

sebpe ve sonularnn

anlalmas

iletmecilikte son

derece nemlidir.

unsurlarndandr. ktisat bilimi asndan nemli olan toplumsal ihtiyalarn nasl karlanp ekonomik refahn nasl elde edilecei iken iletme bilim dal, bireylerin ihtiyalarn doru bir ekilde inceleyerek bu ihtiyalar giderecek mal ve hizmetlerin retilmesi iin urar. letme ynetiminde ekonomik koullara ilikin olarak mevcut ve gelecekteki durum hakkndaki bilgiler son derece nemlidir. Ekonomik yapnn zelliklerini bilmeden iletme amalarn gerekletirmek imknszdr. Bu durumda iktisat ve iletme bilim dallarnn karlkl etkileim ierisinde ve birbirini tamamlayan iki toplumsal bilim olduu aktr.

Davran Bilimleri ve letme Bilim Dal Davran bilimleri, birey ve grup olarak insanlarn eitli zelliklerini, tutumlarn

ve karlkl etkileimlerini eitli yntemlerle inceleyerek insan ve iinde bulunduu grubu tanmaya alan sosyal bilim topluluudur. Psikoloji, sosyal psikoloji, sosyoloji, antropoloji ve rgtsel davran bu topluluunun belli bal dallarndandr. letmelerde en nemli unsur insan unsuru olduundan, onun davrannn sebep ve sonularnn anlalmas, iletme ynetimi asndan son derece nemlidir. nsan unsuru olmakszn bir iletmenin varlndan sz edilemez. Bu nedenle, insan eitli ynleriyle inceleyen davran bilimleri iletmeler asndan dikkate alnmas gereken bir bilim dal olmaktadr.

Toplum ve toplumsal yaamla ilgili olgu ve olaylar sosyolojinin aratrma konusudur. Bu balamda toplumun yaps, organizasyonu, ileyii ve deiimi gibi konular sosyoloji alann oluturur. letmeler de belirli bir toplumsal yap ierisinde faaliyet gsterdiinden toplumsal yapya ilikin bir bilgi alt yapsna sahip olmak ve toplumsal kurallara uygun hareket etmek zorundadr. Bu ise ancak sosyolojinin yardm ile mmkn olabilecektir. Dolaysyla iletme bilim dal ile sosyoloji arasnda yakn bir iliki sz konusudur.

Psikoloji ise insan davranlarn ve zihinsel ileyii bilimsel bir bak as ile ortaya koymaya alan bir disiplindir. Psikoloji, davran beyin ve evre etkileimi ile aklamaya alr. Sosyal psikoloji ise toplum iinde bireyin davranlarn inceleme konusu yapmtr. Her iki alan da iletmelerde insann daha iyi anlalmasn salamak suretiyle, olumlu bir i ortam oluturulmasnda ve i gcn motive etmede faydal bilgiler salamaktadr. rgtsel davran da gruplar aras ilikiler, atma ve ynetimi sosyal uzlama ve deiim ynetimi gibi alanlarda iletme ynetimine katk salamaktadr.

Hukuk ve letme Bilim Dal

Hukuk kelimesi toplumu dzenleyen ve devletin yaptrm gcn belirleyen yasalar btnn ifade etmektedir. letmeler belirli bir dzen iinde faaliyette bulunurlar. Bu dzenin snrlarn belirleyen hukuk olduu iin iletme bilim dal ile hukuk arasnda srekli bir iliki mevcuttur. Bu iliki iletmelerin kurulu aamasnda balayp faaliyetlerini gerekletirme, amalarna ulama ve bata mteriler olmak zere toplumun farkl kesimleriyle ilikilerini dzenleme srasnda devam etmektedir. Eer bir i ya da faaliyet hukuk tarafndan yasaklanmsa, iletmeler bu faaliyetlerden uzak durmak zorundadr. Her tr iletme faaliyetinde hukuk kurallarna uygun hareket etmek iletmeler asndan temel bir zorunluluktur. letmeler hukuk dallarndan,



inde bulunduumuz

can bilgi toplumu

olarak ifade edilmesi

bilginin ve bilgi

teknolojilerinin

iletmecilik asndan

da son derece nemli

bir olgu olduunun

kantdr.

borlar hukuku, ticaret hukuku, irketler hukuku, usul, icra, iflas hukuku ve i hukuku ile ok yakn iliki ierisindedir.

Matematik-statistik ve letme Bilim Dal ktisadi mal ve hizmet retimi gerekletiren iletmelerde faaliyetlerin amaca

ulamada etkinliini lmek iin bir dizi istatistiksel ve matematiksel teknik kullanlmaktadr. letmelerde tedarik ve retim srecinde, ekonomik sipari miktar, stok kontrol, maliyet drme, kr artrma gibi konulardaki sorunlara en iyi zm bulabilmek iin istatistik ve matematikten yararlanlr.

Salkl retim denetimini mmkn klan kalite kontrol, pazarlama aratrmas, alan ihtiyacnda meydana gelen deiiklikler gibi unsurlar iletmelerin istatistiksel ve matematiksel tahmin yntemlerini ve yneylem aratrmasn yaygn bir ekilde kullanmasn zorunlu hle getirmektedir. Denetim sisteminin kurulup iletilmesinde de matematik ve istatistik bilimlerinden yararlanlmaktadr. zellikle ada dnyada bilgisayar ve internet altyapsndaki gelimeler, eskiden ok uzun bir srede ve yksek maliyetle elde edilebilecek bilgilerin, ksa zamanda ve daha salkl bir ekilde salanmasna yol amtr. Matematik ve istatistik bilgilerine dayal bu tr bilgisayar programlarnn iletmelerde pek ok sorunun zmne katk salad aktr.

Bilgi Teknolojileri ve letme Bilim Dal Son dnemde bilgisayar teknolojisinde ortaya kan hzl gelimeler, iletmelerde

elektronik bilgi ilem sistemlerinin yaygn bir ekilde kullanlmas sonucunu dourmutur. Bilginin ticari alana aktarlmas ve uygulanmasndaki yenilikler inanlmaz bir hz kazanmtr. Bu ise bir taraftan bilginin iletme asndan nemini artrrken dier taraftan da bu bilginin kullanm ile mal ve hizmetlerde deiiklik yapma zorunluluunu getirdiinden mal ve hizmetlerin yaam srelerini ksaltmaktadr.

Bilginin neminin artmasndan hareketle iletmelerde bilgi ynetimi konusu nemli bir balk hline gelmitir. Bu dorultuda mterilere en iyi rn ya da hizmeti sunma yeteneini artrmak amacyla bilginin rgtsel bir varlk olarak elde edilmesi, paylalmas, semeresinin alnmas ve ondan kaldra etkisinin yaratlmas srecinin planl ve yapsal bir bak asyla gerekletirilmesi nemli bir kurumsal aba hline dnmtr. letmenin performansn, verimliliini ve rekabet gcn artrmak, organizasyon kararlarn ve faaliyetleri iyiletirmek ve en iyi uygulamalar elde etmek, maliyetleri drmek ve yeniliki bir organizasyon oluturmak gibi konularda bilgi teknolojileri iletmelere byk katk salamaktadr

Bilgi sistemi yaratan bilgi teknolojisi, bir rgtn dijital sinir sisteminin bel kemiini oluturur. nk teknoloji bilginin salaycsdr. Bilgi ynetiminde teknolojinin nemi yle ortaya konulabilir: Teknoloji, geni bir veri miktarnn alnmasn, zmlenmesini, bir yerden dierine aktarmn ve paylalmasn salar. Teknoloji var olan bilgiyi gelitirir, otomatiklemi zmler iin temel oluturur ve kullancya bilgiye kolayca ulama imkn verir. Teknoloji sayesinde veri, yararl bilgiye dntrlp birok farkl yerde depolanabilir. Bilgi teknolojisinin kullanm yolu ile hem d evredeki unsurlarla iliki kurulmas hem de rgt ierisinde bilgi yaratma ve paylama stratejisinin oluturulmas salanr. Daha somut bir ekilde bilgi teknolojileri iletmecilikte aadaki noktalar asndan nemli bir stratejik silah grevi grr:



Bilgi teknolojisi iletmenin, fiziksel ve endstriyel snrlarnn tesine genilemesini salayarak geleneksel rekabet avantaj kaynaklarnn olumsuzluklarn ortadan kaldrr.

Bilgi teknolojisi yoluyla iletmeler, vizyonlarn i ve d evreye iletebilirler.

htiya duyulan zel ve e zamanl bilgi, bilgi teknolojisi sayesinde elde edilebilir.

Bilgi transferi ile ibirlii fiziksel snrlarn tesine geniletilerek, yeniliki ve yaratc faaliyetler desteklenebilir.

letme, bilgi teknolojisini yeni mteri ve kr kayna kefetmek iin kullanabilir.

letme, bilgi teknolojisinden zaman, hz, atiklik ve enerji kompresr olarak yararlanabilir.

Takmlar aras ibirlii bilgi teknolojisi sayesinde salanabilir.

Bilgi teknolojisi sayesinde iletme birok pazara girebilir ve sanal pazarlar yaratabilir.

ada iletmeler, yeni rn, hizmet, tasarm ve sre ortaya karmada bilgi teknolojisinden yararlanabilir.



ze

t

letmelerin ve ekonomik yaamn temeli insan istek ve ihtiyalardr. letmeler bu ihtiyac gidermek amacyla balca retim faktrlerinin bir araya getirilerek mal ve hizmetlerin retildii ve satld ve tm bunlarn sonucunda kr elde etmenin amaland kurumlardr. Bu dorultuda bir retim faktr olarak giriimci, dier retim faktrlerini (doal kaynaklar, emek, sermaye ve bilgi) bir araya getirerek srecin riskini slenmekte ve sonuta ortaya kan kr ya da zarar dorudan ona ait olmaktadr.

Bu srecin ierisinde gerekletii ekonomik sistemlere ilikin dnyada farkl uygulamalar mevcuttur. Hangi mal ve hizmetlerin kim tarafndan, ne kadar retileceini ve sre sonucunda ortaya kan deerlerin kime ait olaca sorularn cevaplamaya alan ekonomik sistemler, hibir devlet mdahalesini hogrmeyen ve srecin tamamnn zel sektr tarafndan yrtlmesi gerektiini belirten saf kapitalizmden, tamamen devlet kontrolnde ya da sahipliinde bir ileyi ngren gdml ekonomi ya da komunizme kadar geni bir aralkta ortaya kmaktadr.

Ynetimin uzmanlk gerektiren bir ilev olduunun kabul edilmesi ile birlikte sahiplik ve yneticilik birbirinden ayrlm ve bu sreci profesyonel olarak yneterek alan ve bu i karlnda bir cret alan bir grup, ynetici grubu eklinde ortaya kmtr. Bu srecin ynetilmesinde en nemli iki temel ilke etkinlik ve verimliliktir. Etkinlik hedefe tam olarak ulama odakl bir prensip iken verimlilik ise kaynak hassasiyetini vurgulayan, az kaynak kullanarak mmkn olan en fazla fayday ortaya karma gereklilii zerinde duran bir ilkedir.

Ekonomik rgtlenmelerin tarihsel geliimine baktmzda ise smrgecilik dneminden balayp iinde bulunduumuz iliki dnemine kadar sren bir geliim srecinden sz edebiliriz. Bu srete zamanla iletmeciliin ok daha mteri merkezli hale gelerek retilen mal ve hizmetlerin hem sayca hem de nitelik asndan zenginletiini grmekteyiz.

Sistematik bir bilgi birikimi ortaya koymaya alan iletme bilim dal, bu amaca ynelik olarak dier bilim dallarndan da yararlanr. ktisat, davran bilimleri, matematik-istatistik ve hukuk bilim dallar bu noktada iletme bilim dalnn en ok ilgilendii disiplinlerdir.



d

ev

Maslowun ihtiyalar hiyerarisini rneklerle aklayarak 200 kelimeyi amayacak bir metin hazrlaynz.

Hazrladnz devi sistemde ilgili nite bal altnda yer alan dev blmne ykleyebilirsiniz.



Deerlendirme

sorularn sistemde ilgili nite bal altnda yer alan blm sonu testi blmnde etkileimli

olarak cevaplayabilirsiniz.

DEERLENDRME SORULARI

1. Aadaki kavramlardan hangisi, kiilerin sahip olduklar para ile mal ve hizmetlerden yararlanabilme dzeyini ifade eder?

a) Yaam standard b) Yaam kalitesi c) Tketim d) Fayda e) Tatmin

2. Aadakilerden hangisi mal veya hizmetlerin retimi ve mteriye ulatrlmas

srecinde kullanlan her tr donanm ifade eder? a) Emek b) Doal kaynaklar c) Sermaye d) Giriimci e) Bilgi

3. Kaynak datmnn ve ekonomik karar verme srecinin merkezi hkmet

planlamasyla gerekletirildii ekonomik sistem aadakilerden hangisidir? a) Kapitalizm b) Gdml ekonomi c) Sosyalizm d) Karma ekonomik sistem e) Liberalizm

4. Genel anlamda bir faaliyet, hareket ya da davrann amacna ulama

derecesini niteleyen kavram aadakilerden hangisidir? a) Etkinlik b) Verimlilik c) retkenlik d) Krllk e) Baar

5. Aadakilerden hangisi iletme bilim dalnn, insan unsurunun davrann anlamada yararland bilim dallarndan deildir?

a) Psikoloji b) Sosyoloji c) Hukuk d) Antropoloji e) rgtsel Davran



6. Aadakilerden hangisi iletmelerin tketici ihtiyalarn karlamak amacyla saladklar tanamayan, dokunulamayan, biriktirilemeyen ara ya da varlklara verilen isimdir?

a) Mal b) Hizmet c) rn d) Sre e) Fayda

7. Mal veya hizmetleri satma yolu ile ihtiya sahiplerine kazandrlmas ile anlatlmak istenen fayda tr aadakilerden hangisidir?

a) Maddi fayda b) Mekn faydas c) Zaman faydas d) Mlkiyet faydas e) ekil faydas

8. Aadaki ihtiyalardan hangisi kiisel btnlkle ilikilidir? a) Fizyolojik ihtiyalar b) Gvenlik ihtiyalar c) Sevgi ve balanma ihtiyac d) Sayg grme ihtiyac e) Kendini gerekletirme ihtiyac

9. Mterilere salanan mal ve hizmet akndan elde edilen varlk ak aadakilerden hangisi ile ifade edilir?

a) Maliyet b) Gelir c) Kr d) Rant e) Faiz

10. Aadaki dnemlerin hangisinde Henry Fordun iletmecilie getirdii montaj hatt pek ok endstride ortak uygulama haline dnmtr?

a) Smrgecilik dnemi b) Sanayileme dnemi c) retim dnemi d) Pazarlama dnemi e) liki dnemi

Cevap Anahtar

1.A, 2.C, 3.B, 4.A,5.C, 6.B,7.D, 8.E,9.B,10.B



YARARLANILAN ve BAVURULABLECEK DER KAYNAKLAR Boone, L.E., Kurtz, D.L. (2002). Contemporary Business. Orlando: Harcourt Publishing. Dessler, G. (2001). Management, Leading People and Organizations in the 21st Century.

New Jersey: Prentice Hall Inc. Dilbaz, N. (1996). Yaam Kalitesi: lm ve Psikiyatri. Psychomed.2 (1). ss.20-24. Diner, ., Fidan, Y. (2009). letme Ynetimine Giri. stanbul: Alfa. Ertrk, M. (2009). letme Biliminin Temel lkeleri. stanbul: Beta. Frat, R. (2005). Yaam Kalitesi mi, Yaam Standard m? Kpr Dergisi A

Sitesi:http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSaylar&Goster=Yaz&Yaz No=679[Eriim tarihi: 02 Ocak 2010],

Gitman, L.J., McDaniel, C. (2002). The Future of Business. Ohio: Southwestern Publishing.

http://www.kobifinans.com.tr/tr/bilgi_merkezi/0217/17812 [Eriim tarihi: 02.01.2011] can, .F., Naktiyok, A. (2005). Dijital a rgtleri.stanbul: Beta. Martensson, M. (2000). A Critical Review of Knowledge Management As A

Management Tool. Journal of Knowledge Management.4 (3). ss.204-217. Maslow, A.H. (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review.50 (4),

ss.370-396. Maslow, A.H. (1954). Motivation and Personality. New York: Harper and Row. Mische, Michael A. (2001). Strategic Renewal, New Jersey: Prentice Hall Inc. Needle, D. (2010). Business in Context, Hampshire: Cengage Learning. zgen, H., ztrk, A., Yaln, A. (2005). Temel letmecilik Bilgisi.Adana: Nobel Kitabevi. Plessis, M.; Boon, J.A. (2004). Knowledge Management in eBusiness and Customer

Relationship Management: South African Case Study Findings. International Journal of Information Management, 24, ss.73-86.

imek, . (2010). letme Bilimlerine Giri. Konya: Eitim Kitabevi. lgen, H., Mirze, K. (2007). letmelerde Stratejik Ynetim. stanbul: Arkan.

Documents

i̇şletme i̇le i̇lgi̇li̇ Temel Kavramlar