29
arnold Ciqobavas saxelobis enaTmecnierebis instituti iakob gogebaSvilis saxelobis Telavis saxelmwifo universiteti XXXI respublikuri dialeqtologiuri respublikuri dialeqtologiuri respublikuri dialeqtologiuri respublikuri dialeqtologiuri samecniero sesi samecniero sesi samecniero sesi samecniero sesiis is is is masalebi masalebi masalebi masalebi 2011 wlis 11-12 noemberi Telavi eZRvneba vaJa-fSavelas dabadebidan 150 wlisTavs Tbilisi 2011 3 mu mu mu muSa Sa Sa Sao o obis geg bis geg bis geg bis gegma ma ma ma 1 1 11 1 1 no no no noem em em embe be be beri ri ri ri, , , 1 1 11 1 1 sa sa sa saa a aTi Ti Ti Ti sxdomis gaxsna sxdomis gaxsna sxdomis gaxsna sxdomis gaxsna misalmeban misalmeban misalmeban misalmeban i i i i I sxdoma sxdoma sxdoma sxdoma sxdomis TavmJdomareebi: r r r. . . . yikaZe yikaZe yikaZe yikaZe, , , , g g g. . . . gogolaSvili gogolaSvili gogolaSvili gogolaSvili, , , , 1. g. g o g o l a S v i l i, vaJa-fSavelas enobrivi samyaro 2. a. a r a b u l i, vaJas poeturi enis masazrdoebeli wyaroebi 3. m. f a G a v a, n. m g e l a Z e, xinos xeobis toponimia 4. v. S e n g e l i a, sufiqsiseuli xmovnis fuZiseul xmovanze asimilaciuri gavlenis Sesaxeb megrulSi 5. n. o T i n a S v i l i, etimologiuri SeniSvnebi frones xeobi- dan 6. n. fartenaZ e, qvemdebaris ergatiuli konstruqcia sa- mxrul metyvelebaSi 7. m. koberiZ e, nasaxelar zmnaTa warmoebisaTvis frones xeobis qarTlurSi 8. m. k i k v a Z e, myofadis gamoxatvis saSualebani SavSurSi 9. n. SavreSian i, dalocvisa da wyevla-muqaris gamomxatveli Serwymuli winadadebebi svanurSi 10. l. giglemian i, m. saGlian i, ÆÄÌÏ ÓÅÀÍÄÈÉÃÀÍ XX ÓÀÖÊÖÍÉÓ 50-ÉÀÍ ßËÄÁÛÉ ÓÀÌÄÂÒÄËÏÛÉ ÜÀÓÀáËÄÁÖË ÓÅÀÍÈÀ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓÀÈÅÉÓ 11. m. maduaSvil i, saxelTa ormagi mravlobiTis formebi TuSurSi 12. d. anfimiad i, fonosemantikuri opozicia, rogorc niSnis genderuli markeri, qarTul garemoSi gavrcelebul sakuTar saxelTa mixedviT

XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

  • Upload
    others

  • View
    6

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

arnold Ciqobavas saxelobis enaTmecnierebis instituti

iakob gogebaSvilis saxelobis Telavis saxelmwifo universiteti

XXXI

respublikuri dialeqtologiurirespublikuri dialeqtologiurirespublikuri dialeqtologiurirespublikuri dialeqtologiuri samecniero sesisamecniero sesisamecniero sesisamecniero sesiisisisis

m a s a l e b im a s a l e b im a s a l e b im a s a l e b i

2011 wlis 11-12 noemberi Telavi

eZRvneba v a J a - f S a v e l a s

dabadebidan 150 wlisTavs

Tbilisi 2011

3

m um um um u S aS aS aS a oooo b i s g e gb i s g e gb i s g e gb i s g e g m am am am a

11111111 nonononoemememembebebeberiririri,,,, 11111111 sa sa sa saaaaaTiTiTiTi

s x d o m i s g a x s n as x d o m i s g a x s n as x d o m i s g a x s n as x d o m i s g a x s n a m i s a l m e b a nm i s a l m e b a nm i s a l m e b a nm i s a l m e b a n i i i i

I sxdoma sxdoma sxdoma sxdoma

sxdomis TavmJdomareebi: rrrr. . . . yikaZeyikaZeyikaZeyikaZe, , , , gggg. . . . gogolaSviligogolaSviligogolaSviligogolaSvili, , , ,

1. g. g o g o l a S v i l i, vaJa-fSavelas enobrivi samyaro

2. a. a r a b u l i, vaJas poeturi enis masazrdoebeli wyaroebi

3. m. f a G a v a, n. m g e l a Z e, xinos xeobis toponimia

4. v. S e n g e l i a, sufiqsiseuli xmovnis fuZiseul xmovanze

asimilaciuri gavlenis Sesaxeb megrulSi

5. n. o T i n a S v i l i, etimologiuri SeniSvnebi frones xeobi-dan

6. n. f a r t e n a Z e, qvemdebaris ergatiuli konstruqcia sa-

mxrul metyvelebaSi

7. m. k o b e r i Z e, nasaxelar zmnaTa warmoebisaTvis frones xeobis qarTlurSi

8. m. k i k v a Z e, myofadis gamoxatvis saSualebani SavSurSi

9. n. S a v r e S i a n i, dalocvisa da wyevla-muqaris gamomxatveli

Serwymuli winadadebebi svanurSi

10. l. g i g l e m i a n i, m. s a G l i a n i, ÆÄÌÏ ÓÅÀÍÄÈÉÃÀÍ XX

ÓÀÖÊÖÍÉÓ 50-ÉÀÍ ßËÄÁÛÉ ÓÀÌÄÂÒÄËÏÛÉ ÜÀÓÀáËÄÁÖË ÓÅÀÍÈÀ

ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓÀÈÅÉÓ

11. m. m a d u a S v i l i, saxelTa ormagi mravlobiTis formebi TuSurSi

12. d. a n f i m i a d i, fonosemantikuri opozicia, rogorc niSnis

genderuli markeri, qarTul garemoSi gavrcelebul sakuTar

saxelTa mixedviT

Page 2: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

4

II sxdoma sxdoma sxdoma sxdoma

11111111 noemberi noemberi noemberi noemberi,,,, 15 15 15 15 saaTisaaTisaaTisaaTi

sxdomis TavmJdomareebi: aaaa. . . . arabuliarabuliarabuliarabuli, , , , mmmm. . . . miqelaZemiqelaZemiqelaZemiqelaZe

1. r. Ú i k a Z e, enobrivi mexsiereba dialeqtisa (Signikaxuri)

2. i. C a n t l a Z e, pirveladi da meoreuli warmomavlobis é xmovani qarTvelur enaTa dialeqtebSi

3. n. a r d o t e l i, mralvobiTobisa da krebiTobis urTierTmi-

marTebisaTvis xevsurul kiloSi

4. n. c e c x l a Z e, kalkuri da naxevradkalkuri frazeologiz-

mebi CveneburTa metyvelebaSi

5. n. Ú o x o n e l i Z e, garekaxuri fonetikur-morfologiuri

dialeqtizmebi r. inaniSvilis prozaSi

6. n. g i o r g a Z e, mwerali da dialeqti

7. e. S e n g e l i a, sityvawarmoeba megrul-lazurSi samoselTan

dakavSirebuli leqsikis mixedviT

8. m. b u k i a, ricxviT saxelTa warmoebisaTvis megrul-lazurSi

9. m. C a C a n i Z e, leqsikuri motivaciis aqtualizebul mimar-

TebaTa Taobaze qeglis axal redaqciaSi

10. n. f o n i a v a, gulTan dakavSirebuli frazeologizmebi da

idiomaturi gamoTqmebi megrul-lazurSi

11. m. T e T r a Z e, sofel patarZeulis mikrotoponimia (struq-

turul-semantikuri analizisTvis)

5

III sxdoma sxdoma sxdoma sxdoma

12121212 noemberi noemberi noemberi noemberi, , , , 11111111 sasasasaaaaaTiTiTiTi

sxdomis TavmJdomareebi: mmmm. . . . faGavafaGavafaGavafaGava, , , , vvvv. . . . SengeliaSengeliaSengeliaSengelia

1. m. m i q e l a Z e, enis istoriuli mexsiereba (wovaTuSur enaSi daculi xevsuruli leqsikis mixedviT)

2. m. C u x u a, qarTvelur-baskuri bgeraTSesatKvisobisaTvis (s.-

qarTv. x : s.-bask. h)

3. m. m i q a Z e, imerizmTa adgilisaTvis rezo miSvelaZis Semoqme-debaSi

4. T. l o m T a Z e, anTroponimTa brunebisaTvis qvemoimerulSi

5. m. c i n c a Z e, m. b a r a m i Z e, zmnis zogi Tavisebureba klar-JulSi

6. m. c i s k a r i S v i l i, leqsikuri Sexvedrebi xevsurulsa da wovaTuSurSi

7. l. T a n d i l a v a, Turquli elementebi klarJulSi

8. m. x a x u t a i S v i l i, TandebulTa xmarebis zogi Tavisebu-reba muhaJirTa metKvelebis mixedviT

9. T. b u r y u l a Z e, Semasmenelisa da qvemdebaris ricxvSi

SeuTanxmeblobis zogi sakiTxi qarTlurSi

10. x. K a n d a S v i l i, mravalgzisobis gamoxatva aGmosavleT sa-qarTvelos baris dialeqtebSi

11. T. d e m e t r a S v i l i, n. g o g i C a i S v i l i, sofel

tKviavis onomastikuri masalebi

Page 3: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

6 7

d i a n ad i a n ad i a n ad i a n a a n f i m i a d ia n f i m i a d ia n f i m i a d ia n f i m i a d i (Tbilisi. i. javaxiSvilis saxelmwifo universiteti)

fofofofononononosesesesemanmanmanmantitititikukukukuri opori opori opori opoziziziziciaciaciacia, , , , rorororogorc niSgorc niSgorc niSgorc niSnisnisnisnis gengengengendededederurururuli marli marli marli markekekekeriririri, , , , qarqarqarqarTul gaTul gaTul gaTul garerereremomomomoSiSiSiSi gagagagavrcevrcevrcevrcelelelelebul sabul sabul sabul sakukukukuTar saTar saTar saTar saxelxelxelxelTa miTa miTa miTa mixedxedxedxedviTviTviTviT

fonosemantikis, rogorc enaTmecnierebis dargis ganviTare-

bam enis kvlevis axal perspeqtivas misca safuZveli. enobriv niSanTa motivirebulobis idea aadvilebs semanti-

kur interpretacias da adamianis metyvelebis interdiscipli-nur WrilSi ganxilvis axal saSualebebs iZleva.

bgeraTa Sinaarsze dakvirvebam didi da saintereso gza gan-vlo platonidan iakobsonamde, mravali saintereso ideiTa da TeoriiT gamdidrda. saintereso kvlevebi grZeldeba dResac, rac enis, rogorc energeiis sxvadasxva ganzomilebebs aRmogva-Ceninebs.

Cven davakvirdiT im sakuTar saxelebs, romelTa gamoyene-bac xdeba qarTul socialur arealSi, imisaTvis, rom gamogvek-vlia, aqvs Tu ara raime mniSvneloba romelime tipis fonemaTa primats orive sqesis aRmniSvnel sakuTar saxelebSi.

gansxvavdeba Tu ara ori sqesis anTroponimebi sxvadasxva fonemaTa gamoyenebis sixSiriT, ra udevs safuZvlad am gansxva-vebas, ra semantikuri Tu fsiqologiuri axsna SeiZleba moe-Zebnos da a.S.

arsebobs Tu ara iseTi fonemebi, romlebic akrZalulia mamrobiTi sqesis anTroponimebisaTvis, an piriqiT.

aris Tu ara safuZvliani sistemuri gansxvavebani sxvadasxva enidan nasesxeb anTroponimebsa da sakuTriv qarTul anTropo-nimebs Soris.

CvenTvis mniSvnelovania maTi fonemuri da fonosemantiku-ri, rogorc sintagmaturi, agreTve paradigmatuli analizi.

gamovitaneT garkveuli saxis daskvnebi. aRmoaRmoaRmoaRmoCndaCndaCndaCnda, , , , rom rrom rrom rrom rig Seig Seig Seig SemTxvemTxvemTxvemTxvevebvebvebvebSi foSi foSi foSi fonenenenemamamamaTa riTa riTa riTa rigis sxvagis sxvagis sxvagis sxvadasdasdasdas----

xva tixva tixva tixva tipis opopis opopis opopis opozizizizicicicicieeeebi genbi genbi genbi gendededederul oporul oporul oporul opoziziziziciciciciaaaaTa maCTa maCTa maCTa maCvevevevenebnebnebneblelelelebad bad bad bad gvevgvevgvevgvevlilililinenenenebibibibianananan. es opoziciebi erTgvar genderul semiotikur markerebs warmoadgenen.

Page 4: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

8

ganvixilavT am opozociaTa konkretul mniSvnelobebsa da funqciebs, urTierTmimarTebebsa da urTierTkavSirebs.

kvlevis Sedegebi warmodgenilia moxsenebaSi, sistemur fo-nosemantikur analizTan da grafikuli saxis procentul TvalsaCinoebasTan erTad.

a v T a n d i la v T a n d i la v T a n d i la v T a n d i l a r a b u l ia r a b u l ia r a b u l ia r a b u l i (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti) vavavavajasjasjasjas poeturi enis masazrdoebeli wKaroebi poeturi enis masazrdoebeli wKaroebi poeturi enis masazrdoebeli wKaroebi poeturi enis masazrdoebeli wKaroebi

cnobilia, rom vaja-fSavela Tavisi moGvaweobis Kvelaze aq-tiur periodSi sakmaod wamgebian _ `Tavis marTlebis~ _ po-ziciaSi aGmoCnda qarTuli samwerlobo enis (`saliteraturo enis~ normatiuli cneba Jer kidev ar arsebobda) siwmindis dacvasTan dakavSirebiT da, miuxedavad poetis mcdelobisa, verc imas vitKviT, rom misma Tanamedrove sazogadoebam Sesafe-risad gaigo Semoqmedis damokidebuleba am sakiTxisadmi, piri-qiT, misi komentarebi swored `fSaurobis~ dasturad iqna mi-Cneuli.

vaja-fSavelam sxvadasxva formiT ramdenJerme scada CamoeKalibebina sakuTari pozicia axali qarTuli samwerlobo enisa da misi masazrdoebeli cocxali xalxuri metKvelebis Se-saxeb. magram am TvalsazrisiT sakvanZo mniSvnelobisad unda mi-viCnioT misi Cinebuli werili, `Prodomo sua~; kerZod, is monak-veTi, romelSic poeti sakuTar Semoqmedebaze rafiel erisTa-vis SesaZlo gavlenaze laparakobs:

`ra Tqma unda, T. rafielis leqsebma, rogorc saero ki-loTi nawerma da isic Cvenebur mTis kiloTi, sxvanairad aaC-qrola Cemi guli, sxvagvarad SesZra igi. amasTanave nu davi-viwKebT imasac, rom, Tumc maSin Segirdi gaxldiT, magram xal-xuri, fSauri, xevsuruli leqsebi bevri vicodi; es kilo miKvarda, Cems gulSi gansakuTrebuli adgili eyira; Tumc ma-Sinac leqsebs vwerdi, anu, ukeT rom vsTqvaT, vbGaJnidi, magram

9

am saerTo kiloze weras vera vbedavdi, radgan mwerlobaSi leqsebis weris kilod ar iKo miGebuli, aramed sxva kilo me-fobda. Jer dGesac syirs am fSaurs kiloze naweris leqsebis sazogadoebisagan Kuris dagdeba da maSin xom ufro saZnelo iqneboda. Cvenma saxelovanma mxcovanma mgosanma raki saero ki-lo daumkvidra leqsebs da jurnal `iveriam~ gza dauTmo, mec gabeduleba momemata...~

risi amokiTxva SeiZleba am mcire monakveTSi? 1. poeti aGiarebs rafiel erisTavis gadamwKvet gavlenas

misi poeturi enis arCevaze; swored rafiel erisTavis xalxu-ri poeziiT nasazrdoeb leqsebs miuniyebia vajasTvis gambedao-ba, mSobliuri poeturi `xmebisTvis~ mieca gasaqani, ar daeb-rkolebina bunebrivi, fesveuli poeturi impulsebi...

2. rafiel erisTavis mier `xeldasmuli~ `saero kilo~, ra Tqma unda, romelime kerZo dialeqtis gagebiT ar aris gamoKenebuli.

3. arc vajas mier sakuTar wKarosTvalad aGiarebuli `xal-xuri (saero) kilo~ Cans romelime konkretuli dialeqtis Si-naarsis Semcveli.

marTalia, poeti am konteqstSi uSualodac moixseniebs `fSaurs~, magram `xevsurulis~ gverdiT, xalxuris saerTo kon-teqstSi; daakvirdiT: `...magram xalxalxalxalxuxuxuxuriririri, f S a u r i, x e v s u -r u l i leqsebi bevri vicodi; es kikikikilolololo miKvarda, Cems gulSi gansakuTrebuli kuTxe eyira...~ aSkaraa, rom `kilo~ am konteq-stSi `xulxurs~ miemarTeba da ara romelime konkretul ki-los (dialeqts). sazogadod, terminebi `kilo~, `saero kilo~, `xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis Cadeba umarTebulo iqneboda. TviT am SemTxve-vaSic ki, rodesac vaja uSualod axsenebs fSaurs, am cnebaSi, sul mcire, `fxovuri~ Sinaarsi mainc unda amovikiTxoT.

niSandoblivia, rom poeti sakuTar Semoqmedebas Sesaferi-si formis, anu organuli poeturi Zirebis, povnamde ufro `bGaJnad~ afasebs...

vfiqrobT, vajas am werilSi pirdapiri miniSnebaa poeturi TvalsazrisiT uaGresad angariSgasawev sazogado movlenaze, kerZod, mniSvnelovani safuZveli gvaqvs vajas miTiTebul ter-

Page 5: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

10

minebSi poeturi koines gageba davinaxoT; saxeldobr am weri-liTac vaja mianiSnebs sakuTari Semoqmedebis xalxur poetur Zirebze da xalxuri poeziis ena ki aGniSnul poetur koines gulisxmobs.

vaja-fSavelas poeziis xalxuri Zirebi SeuiaraGebeli Tva-liTac advilad aGiqmeba, xolo am ori fenomenis uSualo faq-tobrivi Sedareba ufro xelSesaxebs xdis am kavSirs; kerZod, amis dasturad unda miviCnioT:

a) saleqso forma: xalxuri 8-marcvliani damuxvla, tradi-ciuli maGali Sairis muxledebiT;

b) sariTmo erTeulTa regularoba da gaformeba; g) mza xalxuri poeturi formulebi; d) poeturi koinesaTvis damaxasiaTebeli enobrivi erTeu-

lebi da SesitKvebebi (frazeologizmebi). am arqetipuli movlenis _ poeturi koines _ aseTi

siGrmuli gamovlena vajas poeziaSi am fenomens gansakuTrebul Girebulebas sZens.

n on on on o d a rd a rd a rd a r a ra ra ra r d od od od o t et et et e l il il il i (Tbilisi. arn. Ciqoavas sax. enaTmecnierebis instituti)

mralvobiTobisa da krebiTobismralvobiTobisa da krebiTobismralvobiTobisa da krebiTobismralvobiTobisa da krebiTobis urTierTmimarTebisaTvis xevsurTierTmimarTebisaTvis xevsurTierTmimarTebisaTvis xevsurTierTmimarTebisaTvis xevsuuuurul kiloSirul kiloSirul kiloSirul kiloSi

1. xevsrul dialeqtSi mralvobiTi ricxvis warmoebis Tao-

baze mkvlevarTa Soris azrTa sxvadasxvaoba: erTni xevsurulSi orobiT ricxvs gamoyofen (ak. SaniZe, g. rogava da T. metreve-li), sxvani mas ugulebelyofen (al. WinWaraeli, d. CxubianiS-vili). garda amisa, zog spiecialists nar-Taniani mralvobiTis warmoebis cxalkeul sakiTxebze met-naklebad gansxvavebuli mo-sazrebebi aqvT gamoTqmlui (iv. gigineiSvili, f. makalaTia, a. arabuli...).

2. Cveni azriT, xevsurulisaTvis xsva axlomdgom mTis ki-loTa analogiurad, amosavalia Cveulebrivi mxoloobiTi-mrav-

11

lobiTi ricxvis oprozicia `erTi _ mravali?, romlis fun-qciur-semantikuri reinterpretaciis (mniSvnelobis daviwroe-bis / gafarToebis, sematikuri gadaxris...) Sedegad Camovlaib-dnen: a) krebiTi sxaelebi: sakvam-n-i, klde-n-i (mravalwaxnagov-nobis simravle), qoC-n-i, tye-n-i (mravalRerovnobis simravle), qiCila-n-i (kompleqsuroba), qviSan-i (nawilakTa simravle), sul-n-i (warmodgeniTi simravle da mravaelgvarovnob...; b) lu-ralia Tantum-ebi: ydaydaydayda----nnnn----iiii (`saqsovi mowyobiloba~), yalyalyalyal----nnnn----iiii (`erTgvari ciga~)...; g) eqspresiuli (resp. intensiuri) semanti-kis Semccveli saxelebi: jaÃ-n-i (jaxani), wkap-n-i (wkapani), tyap-n-i (tyapani)...; d) wyvilobiTi mniSvnelobis gamomxatveli saxe-lebi: vaJvaJvaJvaJ----nnnn----iiii, , , , qalqalqalqal----nnnn----iiii, , , , ZaRlZaRlZaRlZaRl----nnnn----iiii,,,, ƒ ƒ ƒ ƒbobobobo----nnnn----iiii............

3. mravlobiTi ricxvisa da misi gadaazrianebiT miRebuliv saxelebis kvlevisas gaTvaliswinebul unda iqnes im kuTxis tradiciuli sazogadoebis eTnologiuri da religiuri rea-liebi, romlis wevrTa cnobierebaSic yalibdeboda ama Tu im sagnis (resp. movlenis) simravlis gageba. savaraudoa, wyvilobi-Tad gagebuli formebi (vaJ-i _ vaJ-n-i, qal-i _ qal-n-i...) warmoadgendnen raRac mTlianis (ojaxi, da-Zmebi...) calkeul na-wilebs an am nawilTa erTobliobas.

winamdebare moxsenebaSi warmodgenilia mravlobiTobisa da krebiTobis damokidebulebis axsnis cda.

m a n a n am a n a n am a n a n am a n a n a b u k i ab u k i ab u k i ab u k i a (Tbilisi. arn. Ciqoavas sax. enaTmecnierebis instituti)

ricxviT saxelTa warmoebisaTvis megrulricxviT saxelTa warmoebisaTvis megrulricxviT saxelTa warmoebisaTvis megrulricxviT saxelTa warmoebisaTvis megrul----lazurSilazurSilazurSilazurSi

rigobiTi ricxviTi saxelis warmoeba megrul-lazurSi

warmodgenilia mamamama-aaaa / mamamama----anananan TavsarT-bolosarTiT: mamamama----JirJirJirJir----aaaa / mamamama----JJJJˆ̂̂̂rrrr----aaaa / mamamama----JiJiJiJi----aaaa (megr.), mamamama----JurJurJurJur----aaaa / mamamama----JurJurJurJur----anananan----iiii

/ mamamama----nnnn----jurjurjurjur----aaaa / mamamama----nnnn----jurjurjurjur----anananan----iiii `meore~; mamamama----sumsumsumsum----aaaa / mamamama----ssssˆ̂̂̂mmmm----aaaa (megr.), mamamama----sumsumsumsum----aaaa / mamamama----SumSumSumSum----aaaa / mamamama----sumsumsumsum----anananan----iiii

(laz.) `mesame~;

Page 6: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

12

mamamama----viTviTviTviT----aaaa (megr.), mamamama----viTviTviTviT----aaaa / mamamama----viTviTviTviT----anananan----iiii (laz.) `meaTe~. g. rozeni rigobiT ricxviT saxelad miiCnevs nacvalsaxeli-

an formebs: arararar muSmuSmuSmuS `pirveli~ zedm. `erTi misi~, JurJurJurJur muSmuSmuSmuS `me-ore~, zedm. `ori misi~, ¬sumsumsumsum muSmuSmuSmuS `mesame~, zedm. `sami misi~, oTxooTxooTxooTxo muSmuSmuSmuS `meoTxe~... azrobrivad es formebi ase gaigeba: `pir-veli maTgani~, `meore maTgani~, `mesame maTgani~, `meoTxe maTga-ni~...

n. maris miTiTebiT, lazurSi rigobiT ricxviT saxelebs -onononon sufiqsi awarmoebs: viviviviToToToToararararToToToTonininini `meTerTmete~, viviviviToToToToJuJuJuJurorororonininini `meTormete~, viviviviToToToTosusususumomomomonininini `mecamete~...

pirvelis aRsaniSnavad megrulSi qarTuli pirpirpirpirvevevevelililili / pripripripri----vevevevelililili / pripripriprieeeelililili forma gvaqvs, magram arTarTarTarT-isgan nawarmoebi ri-gobiTi ricxviTi saxeli Tavs iCens rTul saxelebSi: eCeCeCeCdodododomamamama----ararararTaTaTaTa `ocdameerTe~, JarJarJarJarneCneCneCneCdodododomamamamaararararTaTaTaTa `ormocdameerTe~, oSoSoSoS mamamama----ararararTaTaTaTa `as meerTe~.

lazurSi pirvelis mniSvnelobiT gvaqvs ararararTeTeTeTeRiRiRiRi, sadac pir-veli nawili megrul-lazur arTarTarTarT-s (`erTi~) ukavSirdeba, ag-reTve gvxvdeba Turqulidan SeTvisebuli bibibibirinrinrinrinjijijiji. s. JRenti miuTiTebs lazurSi pirvel-is mniSvnelobiT mamamama----arTarTarTarT----anananan----iiii for-mis arsebobas: mamamamaararararTaTaTaTanininini serssersserssers `pirvel Rames~. lazur cocxal metyvelebaSi es forma ver davadastureT.

wilobiTi ricxviTi saxeli megrulSi iwarmoeba nananana----alalalal / nananana----orororor TavsarT-bolosarTiT da analogiuria qarTuli nananana----alalalal----isa:

nananana----sumsumsumsum----orororor----iiii (megr.) _ nananana----samsamsamsam----alalalal----iiii `mesamedi~ nananana----viTviTviTviT----alalalal----iiii _ nananana----aTaTaTaT----alalalal----iiii `meaTedi~... lazurSi wilobiTi ricxviTi saxeli ver davadastureT.

vvaraudobT, rom n. maris mier miTiTebuli -on sufiqsiT na-warmoebi rigobiTi saxelebi warmoSobiT wilobiTi unda yofi-liyo. formebSi dakargulia na- prefiqsi, romelic wina viTa-rebas aRniSnavda.

13

T e aT e aT e aT e a b u rb u rb u rb u r yyyy u l a Z eu l a Z eu l a Z eu l a Z e (Tbilisi. arn. Ciqoavas sax. enaTmecnierebis instituti)

Semasmenelisa da qvemdebaris ricxvSiSemasmenelisa da qvemdebaris ricxvSiSemasmenelisa da qvemdebaris ricxvSiSemasmenelisa da qvemdebaris ricxvSi SeuTanxmeblobis zogi sakiTxi qarTlurSiSeuTanxmeblobis zogi sakiTxi qarTlurSiSeuTanxmeblobis zogi sakiTxi qarTlurSiSeuTanxmeblobis zogi sakiTxi qarTlurSi

1) Semasmenels sintaqsurad mravali wevri ukavSirdeba. es

SeiZleba iyos ara mxolod qvemdebare da damateba-obieqtebi, aramed winadadebis aramTavari wevrebic _ ubralo damateba da garemoeba (misi yvela saxe). Ggansxvaveba isaa maT Soris, rom qvemdebare da damateba-obieqtebi SemasmenelTan dakavSirebuli arian ara marto azris mixedviT, aramed formis Tvalsazrisi-Tac. aramTavar wevrebTan zmna-Semasmenlis urTierTobisas Tu calmxrivi daqvemdebareba gvaqvs, mTavar wevrebTan es dakavSi-reba saurTierToa: Semasmeneli Seiwyobs qvemdebares da dama-teba-obieqtebs brunvaSi, TviTon ki eTanxmeba maT pirsa da ri-cxvSi.

enaSi SemuSavebuli kanonis mixedviT Semasmeneli mxolobiT ricxvSi dgas krebiTi saxeliT gadmocemul qvemdebaresTan. ase-Tive viTareba gvaqvs ricxviTi saxeliT (erTze meti) an ganusa-zRvreli nacvalsaxelebiT gadmocemul qvemdebaresTanac.

2) qarTlur dialeqtSi gvxvdeba iseTi formebi, sadac Se-masmenlisa da qvemdebaris ricxvSi SeTanxmebis gverdiT xSir SemTxvevaSi miRebuli wesidan gadaxvevacaa. mag.: iares, iaiaiaiares res res res xuTxuTxuTxuTninininivemvemvemvem da miadgnen erT xenwifis karebze; SeSeSeSeiiiiyaryaryaryarnennennennen mramramramravavavavalililili didi naÁswavli xalxalxalxalxixixixi;;;; es xalxalxalxalxixixixi rom gagagagavidvidvidvidnennennennen, mokrifa am qal-ma baRebidan xurma; es xuTxuTxuTxuTTaTaTaTaveveveve ZmeZmeZmeZmebibibibi erT dRes wawawawavidvidvidvidnennennennen tye-Si; erTi suyvelas jobda da cxracxracxracxramemememetitititi uxiruxiruxiruxirdedededebodbodbodbodnennennennen; erTma qalqalqalqalmamamama da kackackackacmamamama CaCaCaCaiiiiaaaaresresresres cxenze Semjdari;

sainteresoa is faqti, rom zog SemTxvevaSi erT winadade-baSi Segvxvda rogorc ricxvSi SeTanxmebuli, ise SeuTanxmebe-li formebi: mindorSi zozozozogigigigi xnaxnaxnaxnamenmenmenmen, zozozozogigigigi traqtor amuamuamuamuSaSaSaSavevevevebenbenbenben, zozozozogigigigi lelelelewawawawamenmenmenmen, zozozozogigigigi saqonel aZoaZoaZoaZoebsebsebsebs, zozozozogigigigi wyalsa ჲჲჲჲzizizizidamsdamsdamsdams, , , , zozozozogigigigi simindsa ჲჲჲჲrwyamsrwyamsrwyamsrwyams, , , , zozozozogigigigi Warxalsa ჲჲჲჲwyamswyamswyamswyams.

nar-iani mravlobiTis SemTxvevebSi Semasmenelic nar-iani formiTaa, miuxedavad imisa, rom qvemdebared kompozitia: iyiyiyiy----vnenvnenvnenvnen erTni colcolcolcol----qmarqmarqmarqmarnininini; qaxvrelSi orororor----orororormamamama iciiciiciicianananan es ambavi.

Page 7: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

14

Ë Ä Ë À Â É Â Ë Ä Ì É À Í É, Ì Ä Ã Ä ÀË Ä Ë À Â É Â Ë Ä Ì É À Í É, Ì Ä Ã Ä ÀË Ä Ë À Â É Â Ë Ä Ì É À Í É, Ì Ä Ã Ä ÀË Ä Ë À Â É Â Ë Ä Ì É À Í É, Ì Ä Ã Ä À Ó À Ù Ë É À Í ÉÓ À Ù Ë É À Í ÉÓ À Ù Ë É À Í ÉÓ À Ù Ë É À Í É (Tbilisi. arn. Ciqoavas sax. enaTmecnierebis instituti)

ÆÄÌÏ ÓÅÀÍÄÈÉÃÀÍ XX ÓÀÖÊÖÍÉÓ 50-ÉÀÍ ßËÄÁÛÉ ÓÀÌÄÂÒÄËÏÛÉ ÜÀÓÀáËÄÁÖË ÓÅÀÍÈÀ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓÀÈÅÉÓ

2009 ßÄËÓ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÒÖÓÈÀÅÄËÉÓ ÓÀÌÄÝÍÉÄÒÏ ×ÏÍÃÉÓ ÌÉÄÒ

ÃÀ×ÉÍÀÍÓÄÁÖËÉ ÄÒÈßËÉÀÍÉ ÐÒÏÄØÔÉÓ _ `ÍÀáÄÅÀÒÉ ÓÀÖÊÖÍÉÓ ßÉÍ

ØÀËÀØ ÆÖÂÃÉÃÛÉ ÜÀÓÀáËÄÁÖËÉ ÓÅÀÍÄÁÉÓ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓ ÍÉÌÖÛÄÁÉ"

ÂÄÂÌÉÈ ÂÀÈÅÀËÉÓßÉÍÄÁÖËÉ ÉÚÏ ÄØÓÐÄÃÉÝÉÀ ÓÀÌÄÂÒÄËÏÓ ÒÄÂÉÏÍÛÉ,

ÊÄÒÞÏÃ, ØÀËÀØ ÆÖÂÃÉÃÉÓ ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ ÓÏ×ËÄÁÛÉ (ÒÖáÉ, ÆÄÃÀÄßÄÒÉ,

àÊÀÃÖÀÛÉ, ÏÃÉÛÉ, ÍÀßÖËÖÊÖ, ÍÀÒÀÆÄÍÉ, ÒÉÚÄ, ãÅÀÒÉ...), ÒÀÝ ÉÈÅÀ-

ËÉÓßÉÍÄÁÃÀ ãÄÒ ÊÉÃÄÅ ÍÀáÄÅÀÒÉ ÓÀÖÊÖÍÉÓ ßÉÍ ÆÄÌÏ ÓÅÀÍÄÈÉÃÀÍ ÃÀ,

ÀÓÄÅÄ, ÊÒÀÓÍÏÃÀÒÉÓ ÏËØÉÃÀÍ, ÜÀÓÀáËÄÁÖË ÓÅÀÍÈÀ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓ ÍÉ-

ÌÖÛÄÁÉÓ ÜÀßÄÒÀÓ, ÒÀÌÃÄÍÀÃÀÝ ÉØ ÓÒÖËÉÀà ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÖËÉ ÅÉÈÀÒÄ-

ÁÀÀ. ÀØ ÜÀÓÀáËÄÁÖË ÓÅÀÍÈÀ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÈ, ÒÏÂÏÒÝ ÝÍÏÁÉËÉÀ, ÃÙÄ-

ÌÃÄ ÀÒÝ ÄÒÈÉ ÄÍÀÈÌÄÝÍÉÄÒÉ ÀÒ ÃÀÉÍÔÄÒÄÓÄÁÖËÀ ÃÀ, ÛÄÓÀÁÀÌÉÓÀÃ,

ÔÄØÓÔÄÁÉÝ ÀÒÀÅÉÓ ÜÀÖßÄÒÉÀ.

ÆÖÂÃÉÃÉÓ ÒÄÂÉÏÍÉÓ ÓÅÀÍÖÒÉ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓ ÉÍÔÄÒ×ÄÒÄÍÝÉÖËÏ-

ÁÀ ÓÀÊÌÀÏà ÈÅÀËÛÉ ÓÀÝÄÌÉÀ, ÒÀÝ, ÀÛÊÀÒÀÀ, ÂÀÍÀÐÉÒÏÁÀ ßËÄÁÉÓ ÂÀÍ-

ÌÀÅËÏÁÀÛÉ ÌÄÂÒÖËÄÍÏÅÀÍÉ ÌÏÓÀáËÄÏÁÉÓ ÂÅÄÒÃÉÈ ÈÀÍÀÝáÏÅÒÄÁÀÌ.

ÀÙÍÉÛÍÖËÉ ÓÀÊÉÈáÉÓ ÖÊÄÈ ÂÀÀÆÒÄÁÉÓÈÅÉÓ ÊÉ ÌÄÔÀà ÌÍÉÛÅÍÄËÏÅÀÍÉÀ

ÔÄØÓÔÄÁÉÓ ÜÀßÄÒÀ, ÒÏÌÄËÉÝ ÌÏÌÀÅÀËÛÉ ÓÀÛÖÀËÄÁÀÓ ÌÉÓÝÄÌÓ ÓÅÀÍÖ-

ÒÉ ÄÍÉÓ ÓÐÄÝÉÀËÉÓÔÄÁÓ ÃÀÊÅÉÒÅÄÁÀ ÌÏÀáÃÉÍÏÍ ÓÀÌÄÂÒÄËÏÓ ÓÅÀÍÖÒ

ÌÄÔÚÅÄËÄÁÀÆÄ, ÒÏÂÏÒÝ ÉÍÔÄÒ×ÄÒÄÍÝÉÖË ÌÄÔÚÅÄËÄÁÀÆÄ.

ØÀËÀØ ÆÖÂÃÉÃÛÉ, ÞÉÒÉÈÀÃÀÃ, ÝáÏÅÒÏÁÄÍ ÄÍÂÖÒÉÓ áÄÏÁÉÓ ÓÏ×-

ËÄÁÉÃÀÍ (ßÅÉÒÌÉÃÀÍ, ÄËÉÃÀÍ, É×ÀÒÉÃÀÍ, ÊÀËÀÃÀÍ, ÌÖËÀáÉÃÀÍ, ÀÃÉ-

ÛÉÃÀÍ, ËÀÔÀËÉÃÀÍ, ÝáÖÌÀÒÉÃÀÍ, ÁÄÜÏÃÀÍ, ÄÝÄÒÉÃÀÍ, ×ÀÒÉÃÀÍ...)

ÜÀÌÏÓÀáËÄÁÖËÉ ÁÀËÓÆÄÌÏÄËÄÁÉ ÃÀ ÁÀËÓØÅÄÌÏÄËÄÁÉ.

ÂÄÏÂÒÀ×ÉÖËÉ ÂÀÒÄÌÏÝÅÉÃÀÍ ÂÀÌÏÌÃÉÍÀÒÄ, ÀÖÝÉËÄÁËÀà ÌÉÂÅÀÜ-

ÍÉÀ ÓÅÀÍÖÒÉ ÔÄØÓÔÄÁÉÓ ÐÖÁËÉÊÀÝÉÀ, ÒÀÌÀÝ ÂÀÍÓÀÆÙÅÒÀ ÓÒÖËÉÀÃ

ÀáÀËÉ ÔÄØÓÔÄÁÉÓ ÜÀßÄÒÀ, ÆÖÂÃÉÃÉÓ ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ ÓÏ×ÄËÛÉ ÜÀÓÀáËÄ-

ÁÖË ÓÅÀÍÈÀ (ÁÀËÓÆÄÌÏÄËÈÀ ÃÀ ÁÀËÓØÅÄÌÏÄËÈÀ) ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓ ÌÉ-

15

áÄÃÅÉÈ, ÈÀÍÀÌÄÃÒÏÅÄ ÔÄØÍÉÊÉÓ (ÅÉÃÄÏ ÃÀ ÀÖÃÉÏÀÐÀÒÀÔÖÒÉÓ) ÂÀÌÏ-

ÚÄÍÄÁÉÈ.

ÜÀßÄÒÉË ÉØÍÀ ÀØÀÖÒÉ ÌÏÓÀáËÄÏÁÉÓ ÌÉÄÒ ÖÞÅÄËÄÓÉ ÄÐÏØÄÁÉÃÀÍ

ÃÙÄÌÃÄ ÌÊÅÄÈÒÀà ÛÄÌÏÒÜÄÍÉËÉ ÔÒÀÃÉÝÉÄÁÉ: ßÀÒÌÀÒÈÖËÉ ÈÖ

ØÒÉÓÔÉÀÍÖËÉ ÃÙÄÓÀÓßÀÖËÄÁÉ, ÙÅÈÉÓÌÓÀáÖÒÄÁÀ, ÓÀÌÀÒÈÀËÉ _ ÌÄ-

ÃÉÀÔÏÒÏÁÀ, ÍÉÛÍÏÁÀ _ ØÏÒßÉÍÄÁÀ, ÈÄÌÉÓÀ ÃÀ ÓÏ×ËÄÁÉÓ ÖÒÈÉÄÒ-

ÈÌÉÌÀÒÈÄÁÀ, ÓÀØÏÍËÉÓ ÌÏÅËÀ, ÓÀÌÄÖÒÍÄÏ ÓÀØÌÉÀÍÏÁÉÓ ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ

ÃÀÒÂÄÁÉ, ÓÀÌÏÍÀÃÉÒÄÏ ÒÉÔÖÀËÄÁÉ, ËÄÂÄÍÃÄÁÉ, ÆÙÀÐÒÄÁÉ, ÉÓÔÏ-

ÒÉÖËÉ ÀÌÁÄÁÉ, ÓÅÀÍÖÒÉ ÓÀÌÆÀÒÄÖËÏ, ÓÀáÖÌÀÒÏ ÀÌÁÄÁÉ, ÔÏÐÏÍÉ-

ÌÄÁÉ ÃÀ À. Û.

ÉÍ×ÏÒÌÀÔÏÒÄÁÀà ÛÄÅÀÒÜÉÄÈ ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ ÓØÄÓÉÓÀ ÃÀ ÀÓÀÊÉÓ ÀÃÀ-

ÌÉÀÍÄÁÉ, ÒÏÌÄËÈÀÂÀÍÀÝ ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÖËÉ ÚÖÒÀÃÙÄÁÀ ÌÉÉØÝÉÄÓ ÀÓÀ-

ÊÏÅÀÍÌÀ ÌÈØÌÄËÄÁÌÀ (87 ßËÉÓ ÍÀÃÉÀ ×ÀÍÂÀÍÌÀ, 80 ßËÉÓ ÈÉÍÀ ÅÉÁËÉ-

ÀÍÌÀ, 78 ßËÉÓ ÁÉÞÉÍÀ ÂÉÂËÄÌÉÀÍÌÀ, 78 ßËÉÓ ÁÀãÖ ÂÖãÄãÉÀÍÌÀ, 78

ßËÉÓ ËÏËÀ áÅÉÓÔÀÍÌÀ...). ÌÉÖáÄÃÀÅÀà ÜÅÄÍÉ ÂÖËÌÏÃÂÉÍÄ ÝÃÉÓÀ,

ÅÄÒ ÛÄÅÞÄËÉÈ ÛÄÃÀÒÄÁÉÈ ÀáÀËÂÀÆÒÃÀ ÈÀÏÁÉÓ ßÀÒÌÏÌÀÃÂÄÍËÄÁÈÀÍ

ÌÖÛÀÏÁÀ. ÌÀÈ ÒÀÔÏÌÙÀÝ ÀÒ ÉÓÖÒÅÄÓ ÓÅÀÍÖÒÀÃ ÓÀÖÁÀÒÉ, ÒÏÂÏÒÝ

ÜÀÍÓ, ÂÀÖÌÀÒÈÀÅÉ ÓÅÀÍÖÒÉ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓ ÂÀÌÏ.

ÜÅÄÍÉ ÃÀÊÅÉÒÅÄÁÉÈ, ÍÀáÄÅÀÒÉ ÓÀÖÊÖÍÉÓ ßÉÍ ÆÄÌÏ ÓÅÀÍÄÈÉÃÀÍ ØÀ-

ËÀØ ÆÖÂÃÉÃÛÉ ÜÀÓÀáËÄÁÖË ÓÅÀÍÈÀ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÀÛÉ ÛÄÅÍÉÛÍÄÈ ÒÏ-

ÂÏÒÝ ÓÅÀÍÖÒ-ÌÄÂÒÖËÉ, ÀÓÄÅÄ ÓÅÀÍÖÒ-ØÀÒÈÖË-ÌÄÂÒÖËÉ ÃÀ ÓÅÀÍÖÒ-

ØÀÒÈÖË-ÒÖÓÖËÉ ÉÍÔÄÒ×ÄÒÄÍÝÉÉÓ ÒÀÌÃÄÍÉÌÄ ÓÀÉÍÔÄÒÄÓÏ ÛÄÌÈáÅÄ-

ÅÀ.

ÓÀÌÄÂÒÄËÏÓ ÒÄÂÉÏÍÛÉ ÌÝáÏÅÒÏÁ ÓÅÀÍÈÀ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÀÆÄ ÃÀÊÅÉÒ-

ÅÄÁÀ, ÒÀÓÀÊÅÉÒÅÄËÉÀ, ÊÅËÀÅÀÝ ÂÀÂÒÞÄËÃÄÁÀ ÜÅÄÍ ÌÉÄÒ ÌÏÐÏÅÄÁÖËÉ

ÌÒÀÅÀË×ÄÒÏÅÀÍÉ ÊÉËÏ-ÊÀÖÒÉ ÌÀÓÀËÄÁÉÓ ÓÀ×ÖÞÅÄËÆÄ. ÀÖÝÉËÄÁËÀÃ

ÌÉÂÅÀÜÍÉÀ ÀÙÍÉÛÍÖËÉ ÌÀÓÀËÉÓ ÛÄÃÀÒÄÁÀ ÒÏÂÏÒÝ ÆÄÌÏÓÅÀÍÖÒ (ÁÀË-

ÓÆÄÌÏÖÒ-ÁÀËÓØÅÄÌÏÖÒ) ÃÉÀËÄØÔÖÒ, ÀÓÄÅÄ ÌÏÞÌÄ ÌÄÂÒÖËÉ ÄÍÉÓ ÌÏ-

ÍÀÝÄÌÄÁÈÀÍÀÝ ÃÀ ÌáÏËÏà ÀÌÉÓ ÛÄÌÃÂÏÌ ÖÍÃÀ ÉØÍÄÓ ÂÀÌÏÔÀÍÉËÉ ÓÀ-

ÁÏËÏÏ ÃÀÓÊÅÍÄÁÉ.

ÜÅÄÍÓ ÌÉÄÒ ØÀËÀØ ÆÖÂÃÉÃÛÉ ÓÀÅÄËÄ ÐÉÒÏÁÄÁÛÉ ÌÏÐÏÅÄÁÖËÉ

ÌÀÓÀËÀ (ßÀÒÌÀÒÈÖËÉ ÈÖ ØÒÉÓÔÉÀÍÖËÉ ÃÙÄÓÀÓßÀÖËÄÁÉ, ÙÅÈÉÓÌÓÀ-

áÖÒÄÁÀ, ÓÀÌÀÒÈÀËÉ _ ÌÄÃÉÀÔÏÒÏÁÀ, ÍÉÛÍÏÁÀ _ ØÏÒßÉÍÄÁÀ, ÈÄÌÉÓÀ

ÃÀ ÓÏ×ËÄÁÉÓ ÖÒÈÉÄÒÈÌÉÌÀÒÈÄÁÀ, ÓÀØÏÍËÉÓ ÌÏÅËÀ, ÓÀÌÄÖÒÍÄÏ ÓÀ-

Page 8: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

16

ØÌÉÀÍÏÁÉÓ ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ ÃÀÒÂÄÁÉ, ÓÀÌÏÍÀÃÉÒÄÏ ÒÉÔÖÀËÄÁÉ, ËÄÂÄÍÃÄ-

ÁÉ, ÆÙÀÐÒÄÁÉ, ÉÓÔÏÒÉÖËÉ ÀÌÁÄÁÉ, ÓÅÀÍÖÒÉ ÓÀÌÆÀÒÄÖËÏ, ÓÀáÖÌÀÒÏ

ÀÌÁÄÁÉ, ÔÏÐÏÍÉÌÄÁÉ ÃÀ À. Û.) ÌÄÔÀà ÌÍÉÛÅÍÄËÏÅÍÀà ÂÅÄÓÀáÄÁÀ ÌÄÝÍÉÄ-

ÒÖËÉ ÈÅÀËÓÀÆÒÉÓÉÈ, ÒÀÃÂÀÍÀÝ, ÒÏÂÏÒÝ ÖÊÅÄ ÉÈØÅÀ, ÃÙÄÌÃÄ ÀÒ

ÀÒÓÄÁÏÁÃÀ ÀÒÝ ÄÒÈÉ ÓÔÀÌÁÖÒÀà ÂÀÌÏÝÄÌÖËÉ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓáÅÀ-

ÃÀÓáÅÀ ÊÖÈáÄÛÉ ÜÀÓÀáËÄÁÖË ÓÅÀÍÈÀ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓ ÍÉÌÖÛÄÁÉ, ÀÍÖ ÐÒÏ-

ÆÀÖËÉ ÔÄØÓÔÄÁÉ, ÒÀÝ ØÀÒÈÅÄËÏËÏÂÉÉÓ, ÊÄÒÞÏÃ, ØÀÒÈÅÄËÖÒÉ

ÄÍÀÈÌÄÝÍÉÄÒÄÁÉÓ, ÓÄÒÉÏÆÖË áÀÒÅÄÆÀà ÌÉÂÅÀÜÍÉÀ. ÜÅÄÍ ÈÀÅÉÓ ÃÒÏÆÄ

ÀÙÅÍÉÛÍÄÈ, ÒÏÌ ÐÒÏÄØÔÉÓ ÛÄÓÀÞËÏ ÛÄÃÄÂÉ ÓßÏÒÄà ÀÌ ÔÄØÓÔÄÁÉÓ

ÁÄàÃÖÒÀà ÂÀÌÏÝÄÌÀÀ. ÀÌÂÅÀÒÉ ÛÄÃÄÂÉÓ ÐÏÔÄÍÝÉÖÒÉ ÌÏÌáÌÀÒÄÁËÄÁÉ

ÉØÍÄÁÉÀÍ: ÓÐÄÝÉÀËÖÒÉ ÂÀÍÚÏ×ÉËÄÁÉÓ ÓÔÖÃÄÍÔÄÁÉ, ØÀÒÈÅÄËÉ ÃÀ

ÖÝáÏÄËÉ ØÀÒÈÅÄËÏËÏÂÄÁÉ, ÀÂÒÄÈÅÄ, ÀÌ ÓÀÊÉÈáÄÁÉÈ ÃÀÉÍÔÄÒÄÓÄÁÖ-

ËÉ ÓáÅÀ ÌÊÅËÄÅÒÄÁÉ.

ÓÀÅÄËÄ ÐÉÒÏÁÄÁÛÉ ÜÅÄÍÓ ÌÉÄÒ ÌÏÐÏÅÄÁÖËÉ ÌÒÀÅÀË×ÄÒÏÅÀÍÉ ÌÀ-

ÓÀËÀ ÌÏÌÀÅÀËÛÉ ÄÍÀÈÌÄÝÍÉÄÒÄÁÓ ÓÀÛÖÀËÄÁÀÓ ÌÉÓÝÄÌÓ ÃÀÊÅÉÒÅÄÁÀ ÌÏ-

ÀáÃÉÍÏÍ ÓÀÌÄÂÒÄËÏÓ ÓÅÀÍÖÒ ÌÄÔÚÅÄËÄÁÀÆÄ, ÒÏÂÏÒÝ ÉÍÔÄÒ×ÄÒÄÍ-

ÝÉÒÄÁÖË ÌÄÔÚÅÄËÄÁÀÆÄ.

ÃÀÓÀÓÒÖË ÂÅÉÍÃÀ ÖÙÒÌÄÓÉ ÌÀÃËÉÄÒÄÁÉÓ ÂÒÞÍÏÁÉÈ ÌÏÅÉáÓÄÍÏÈ

ÚÅÄËÀ ÉÓ ÀÃÀÌÉÀÍÉ, ÅÉÍÝ ÄØÓÐÄÃÉÝÉÀÛÉ ÚÏ×ÍÉÓ ÐÄÒÉÏÃÛÉ ÂÖËÈÁÉ-

ËÀà ÂÅÉÌÀÓÐÉÍÞËÀ ÃÀ ÃÀáÌÀÒÄÁÀ ÂÀÂÅÉßÉÀ ÜÅÄÍÓ ÓÀÌÄÝÍÉÄÒÏ ÓÀØÌÉÀÍÏ-

ÁÀÛÉ.

n i n o g i o r g a Z en i n o g i o r g a Z en i n o g i o r g a Z en i n o g i o r g a Z e (Telavi. i. gogebaSvilis sax. saxelmwifo universiteti) mweralimweralimweralimwerali dadadada dialeqtidialeqtidialeqtidialeqti

dialeqti enis TviTmyofobis SenarCunebis saukeTeso saSu-alebaa. amave dros is saliteraturo enis gamdidrebis umniS-vnelovanesi wyaroscaa.

mxatvrul literaturaSi dialeqtizmebi ZiriTadad perso-naJTa metyvelebaSi gvxvdeba, Tumca iSviaTad mwerliseul ena-sac axasiaTebs. mag. leqsikur-frazeologiuri moxevizmebi ni-

17

Sandoblivia aleqsandre yazbegis ara mxolod personaJTa me-tyvelebisaTvis, aramed TviT mwerlis enisTvisac.

sworad SeniSna k. gamsaxurdiam, rom `yoveli didi ostati qarTuli enisa uwinares yovlisa Tavis kuTxeSi dagrovili si-tyvis maragiT amdidrebda da amkobda qarTul metyvelebas~.

mSobliuri, guruli metyvelebis Taviseburebebi Semoita-nes mwerlobaSi e.ninoSvilma, W. lomTaTiZem, n. dumbaZem; imerulsa d. kldiaSvilma, n. lorTqifaniZem, o. ioselianma; ka-xurisa - i. WavWavaZem, g. leoniZem, r. inaniSvilma; fSauri dia-leqtis Taviseburebebi uxvadaa warmodgenili vaJa-fSavelas rogorc avtoriseul, ise gmirTa metyvelebaSi; qarTlurisa - S. aragvispirelis, m. javaxiSvilis, o. CxeiZis TxzulebebSi; mTi-ulur-gudamayrulisa g. Coxelis personaJTa metyvelebaSi.

dialeqti mxolod saliteraturo enis gamdidrebis wyaro rodia. mxatvrul literaturaSi dialeqtizmi gmiris xasiaTisa da koloritulobis gamokveTis mxatvruli xerxicaa. zogjer ki nawarmoebis ideur-Tematuri mizandasaxulobis Cvenebas uwyobs xels. mag. lelT Runias moxevuri misi zedmiwevniT erovnuli bunebis xazgasmas emsaxureba. igi qarTul literaturaSi dia-leqtze mosaubre erT-erTi pirveli literaturuli gmiria. moxeve Tavisi qmedebiT, azrovnebiT, daumonavi suliT, qveyanaze mtkivani guliT is jansaRi individia, sanTliT saZebari rom gamxdara uReldadgmul saqarTveloSi.

sagulisxmoa isic, rom lelT Runia mwerlis mSobliur dialeqtze ar metyvelebs. es ideuri Canafiqris Semadgeneli nawilia.

am TvalsazrisiT sainteresoa agreTve mix. javaxiSvilis `TeTri sayelo~. romanis gmirebic mwerlis aramSobliur dia-leqtze saubroben. avtors gmirTa metyvelebaSi xevsuruli Semoaqvs. dialeqtisadmi erTguleba am kuTxis mkvidrTa dau-morCilebeli bunebis maxasiaTeblad aRiqmeba. `wiTeli eSma~ Suasaukuneebis doneze darCenil xevsureTs jer ar Sexebia. am-denad, iq yvelaferi qarTulia. erovnuli Senaxula gmirTa xa-siaTSic da metyvelebaSic. is, rac qalaqs, zogadad, bars davi-wyebia, mTas SemorCenia.

jurxaskarSi elizbari qarTuli bunebisaTvis aucilebel Tvisebebs iZens. man winaparTa kvalze Sedgoma iswavla-`gawik-

Page 9: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

18

laurda~. iq igrZno rani viyaviT da rogorebad unda davrCeT. iq Seicno zneobisa da vaJkacobis fasi. iswavla iaraRis xmare-ba, nadiroba, daZlia yovelgvari SiSi, gaZlierda fizikurad , igrZno Zala namdvili siyvarulisa, Seicno WeSmariti buneba qarTuli enisa; jurxa mas `namdvil qarTuls~ aswavlis. amito-mac aviwydeba dReSi ramdenime izmuri sityva. sakuTari survi-liT aTavisuflebs tvins `izmebisagan da aciebisgan~. gmiris enisadmi amgvari damokidebulebiT mixeil javaxiSvili erTgva-rad iziarebs k.gamsaxurdias Tvalsazriss: `me piradad, ro-gorc mwerali, mudam mowadinebuli var gavdevno qarTuli eni-dan is zedmeti balasti, romelic saukuneebis gavleniT Cale-kila qarTul enaSi. paralelurad, Cemis azriT, unda xdebodes enis reparacia adgilobrivi dialeqtebis leqsikis saSuale-biT~.

personaJTa erovnuli sulis odenobis sazomad romanistma maTi enisadmi damokidebuleba aqcia. moWarbebuli rusuli leqsikiT aWrili qarTuliT molaparake cucqiaSi araferi qar-Tuli ar aris. is sabWoTa wyobilebis pirmSoa. elizbarisaTvis iseTive Tavsmoxveuli ubedurebaa , rogorc qveynisaTvis `wiTe-li eSma~.

sul sxvaa jurxa. is swored enis saSualebiT Sezrdia Ta-vis miwa-wyals. jurxa lelT Runias modgmis utexi sulia, misi SemweobiT xdeba elizbaris sulieri metamorfoza. elizbarma xevsureTSi vaJikad qceulma, jurxas karSi is SeiZina, rac qa-laqSi cucqiasagan elizad saxeldebuls aklda.

enisadmi mwerlis damokidebuleba mkiTxvels exmareba `TeT-ri sayelos~ problematikis gacnobierebaSi. aq umTavresi ara civilizaciis miReba-armiRebis sakiTxia, aramed erovnuli.

mixeil javaxiSvilis `TeTri sayelo~ kidev erTxel gvar-wmunebs, Tu raoden didi funqcia SeiZleba daekisros dia-leqts mxatvruli nawarmoebis ideur srulyofaSi. da amave dros, badebs survils imisas, rom saliteraturo, samwerlobo enam uxvad isargeblos im mdidari leqsikuri maragiT, rome-lic dialeqtebSi gvxvdeba.

19

g ior g i go gola S v il ig ior g i go gola S v il ig ior g i go gola S v il ig ior g i go gola S v il i (Tbilisi. arn. Ciqobavas saxelobis enaTmecnierebis instiuti) vajavajavajavaja----fSavelas enobrivi samKarofSavelas enobrivi samKarofSavelas enobrivi samKarofSavelas enobrivi samKaro

roca saubroben vaja-fSavelas enaze, upirvelesad (da zog-

Jer mxoloddamxolod) dialeqtizmebis Sesaxeb amaxvileben KuradGebas. samwerlo asparezze vaja-fSavelas gamoCenisTanave miiqcia am faqtma KuradGeba da uarKofiTi Sefaseba mieca... TiTqmis Kvela kritikosi amaxvilebda am faqtze KuradGebas; iKo zerele, zogadi da, zogJer, araprofesionaluri Sefasebe-bi... vaja-fSavela mis mimarT enobriv sakiTxebze gamoTqmuli kritikisadmi Seurigebeli iKo; gvaxsovs _ `me arcerT kilos ar vwunob~ da sxva.

zogs miaCnda, rom vaja-fSavela yarbad gamoiKenebda dia-leqtizmebs: `vaja metad niyieri mweralia. igi Seudarebeli eniT wers prozad, leqsis ena ki miuGebelia~ (akaki); anda: `va-jas poezia uTuod moigebda, rom kuTxuri kilos dominanta Seerbilebina odnav~ (k. gamsaxurdia).

meore mxriv, iKo xotba ufro zogadi xasiaTisa: `mTeli Tavisi sisadaviT vaja-fSavelas ena iKo mefuri da zaradiani, romelic gagonebidanve gitacebT. oriode striqonis umal uk-ve sxva fantastikur samKaroSi gadadixarT~ (artur laisti). anda, `unda iTqvas, rom eg saKveduri (igulisxmeba akakis `enas giwuneb, fSavelo~ _ g. g.) savsebiT samarTliani ar aris. mar-Talia, vaja-fSavelas poemebis zogierTi gamoTqmis gasagebad saSualo mkiTxvels leqsikonis daxmareba syirdeba, magram misi ena, misive sitKvebiT rom vTqvaT, `simtkiciT msgavsia kldisa salisa~ (g. qiqoZe)... sxvac SeiZleboda mogvexmo...

daisva kiTxvebic, romlebic dGemde pasuxgaucemelia: `ris-

Tvis dasyirda vajas Tavisi poemebis werisas ase Grmad Seyri-

liKo dialeqtur SreebSi? risTvis dasyirda dialeqturi

mimoxrebisa da niuansebis wina planze wamoweva? risTvis da-

syirda uamravi sitKvisa da gamoTqmis Semotana, romlebsac ma-

namde ar icnobda qarTuli poezia?~ (T. Cxenkeli)... kiTxvaTa

gamravleba SeiZleba: dialeqtizmebTan dakavSirebiT ratom vsa-

Page 10: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

20

ubrlbT mxolod poemebze da ara zogadad poeziaze, anda Tun-

dac prozasa da publicistikaze? ra saxis dialeqtizmebs

gamoiKenebs vaja-fSavela da imave dialeqtidan (Tu dialetebi-

dan) ratom ar xmarobs Kvela tipis dialeqtizmebs? ra aris

mizani Kovel konkretul SemTxvevaSi dialeqtizmebis gamoKene-

bisa (ra mxatvruli funqcia akisria mas)? da sxva, da sxva...

Kvela es kiTxva (da aramxolod) pasuxgasacemia...

ase rom, ZalaSi rCeba mosazreba: `vaja, rogorc enobrivi

movlena, dGesac Seuswavlelia~ _ k. gamsaxurdia.

T a m u n a d e m e t r a S v i l iT a m u n a d e m e t r a S v i l iT a m u n a d e m e t r a S v i l iT a m u n a d e m e t r a S v i l i

n a t o g o g i C a i S v i l in a t o g o g i C a i S v i l in a t o g o g i C a i S v i l in a t o g o g i C a i S v i l i (goris saswavlo universiteti)

sofel tKviavis onomastikuri masalebisofel tKviavis onomastikuri masalebisofel tKviavis onomastikuri masalebisofel tKviavis onomastikuri masalebi

goris raionis sofeli tyviavi didi sofelia, aq TiTqmis

aTas komlamde saxlobs. is didi xnis ganmavlobaSi qsnis sae-

risTaoSi Sedioda da es aris mizezi, rom mTis regionidan,

kerZod patara liaxvis, gverdisZiris, TviT qsnis xeobis sof-

lebidan arian Camosaxlebulebi. aqaurTa metyvelebidan sainte-

resoa onomastikuri masala, kerZod anTroponimebi, zedmeti

saxelebi, romelic enis uZveles fonds ganekuTvneba.

Cven mier Cawerili masalebi bevr saintereso enobriv masa-

las gvTavazobs am mimarTulebiT.

ZiriTadad Cveni analizis sagani iqneba xmovanfuZiani saxe-

lebi, metsaxelebi da gvarebi. vfiqrobT, saanalizo masala

sxvadasxva dialeqtur wres ganekuTvneba.

21

l i l e T a n d i l a v al i l e T a n d i l a v al i l e T a n d i l a v al i l e T a n d i l a v a (baTumi. SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti) TurTurTurTurququququli eleli eleli eleli elemenmenmenmentetetetebi klarbi klarbi klarbi klarjuljuljuljulSiSiSiSi

qarTuli enis klarjuli dialeqti Woroxis xeobis qvemo

wylis mkvidrTa metyvelebaa. aq sxva dialeqtebTan SedarebiT ufro kargad aris Semonaxuli qarTuli. dRevandel dRes klarjeTi TurqeTis saqarTvelos erT-erTi nawilia. es metyveleba pirvelad Seiswavla meri cincaZem (`kirnaT-maradi-dis metyvelebis Taviseburebani~, baTumis ped. institutis sa-mecniero Sromebi I 1954).

Cveni sakvlevi obieqti aris am dialeqtebSi Sesuli Tur-quli elementebi. aseTive kvlevas vatarebdi lazuris xofur da arqabul kilokavebSi. orive kilokavi TurqeTis teritori-aze mdebareobs. aqaurebs ori ena aqvT. erTi sagareo da erTi saSinao. saerTo Turquli aqvT, romelic saxelmwifo enaa da ganaTlebis misaRebad, urTierTobisaTvis oriveni Turqul enas iyeneben. saSinao qarTuli da lazuria. ZirZveli xalxi Zir-Zvel miwaze ganagrZoben cxovrebas da dRemde moitanes TavianTi ena.

lazurSi Turquli sakmaod blomadaa Tavisi leqsikuri da gramatikuli formebiT SeWrili.

klarjulSi es rogor xdeba, amas kvleva gviCvenebs. masali-dan Cans rom yvela saxis saxeli aris gadmosuli sxvadasxva fonetikuri cvlilebebiT.

_ me vqordebi, Tvalebis Cini wamivida; vqordebi _ vbrmavdebi. Kör _ olmak (Turq.) _ dabrmaveba _ hududi _ CeiWra, aqevrelebi iqeT darCen hududi _ sazRvari Hudut _ (arab. Turq.) _ sazRvari CavWriT TenjereSi, soRan CavWriT, wyali arna daasxa. Tenjere _ qvabi Tencere (Turq.) soRan _ xaxvi Soğan (Turq.) musafiri gamixardebian, miamebian. musafiri _ stumari _ Misafir (Turq. arab.)

Page 11: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

22

me qveda meheles gogo var. mehele _ ubani _ Mahale (Turq.). aq aris TomaTesi, simindi, salaTaluRi, xapi, ayiro. TomaTesi _ pomidori _ Domates (Turq.). salaTaluRi _ kitri _ salatalik (Turq.). zogi Turquli sityva ucvlelad Sevida klarjulSi, zogi

cvlilebebiT. zogi sityva qarTulad aris gaformebuli, zogi ki Turquli gr. formebiT gadmodis.

mcire masalidan Cans Tu ra saxis Turqizmebia Semosuli klarjulSi.

masalebad gamoyenebulia Srsu humanitarul mecnierebaTa fakultetis samxreT dasavleT saqarTvelos samecniero kvlevi-Ti centris krebuli VI, baTumi, 2009. gv. 231-290.

m a k a T e T r a Z em a k a T e T r a Z em a k a T e T r a Z em a k a T e T r a Z e (Tbilisi. arn. Ciqoavas sax. enaTmecnierebis instituti)

sofel patarZeulis mikrotoponimiasofel patarZeulis mikrotoponimiasofel patarZeulis mikrotoponimiasofel patarZeulis mikrotoponimia ((((struqturulstruqturulstruqturulstruqturul----semantikuri analizisTvissemantikuri analizisTvissemantikuri analizisTvissemantikuri analizisTvis))))

samecniero TvalsazrisiT gare kaxeTis onomastikoni nakle-

badaa Seswavlili. amJamad Cveni interesis obieqti iyo sofel patarZeulis onomastika, kerZod, toponimia da hidronimia.

sakuTriv toponim papapapatartartartarZeZeZeZeuuuulislislislis Sesaxeb arsebobs vrceli gamokvlevebi (a.SaniZe, g.leoniZe, u. saxlTxuciSvili). Seswav-lilia agreTve sofel patarZeulis ZiriTadi ramdenime topo-nimi. arsebobs sadoqtoro disertaciac (n. ivanelaSvili), ro-melic uSualod sagarejos raionis toponimikas eZRvneba da maT Soris aRwerilia sof. patarZeulis toponimebic, Tumca rogorc aRmoCnda, toponimTa sia arasrulia.

Cven specialurad adgilze CaviwereT onomastikuri masala da gavarkvieT, rom Cven mier Caweril toponimebsa da hidroni-mebSi aris iseTebic, romlebic samecniero literaturaSi araa dafiqsirebuli.

23

moxsenebaSi moviyvanT swored am axal masalas; zog saxels Tan erTvis rogorc xalxuri axsna, aseve, Tu SesaZlebelia, Cve-ni analizic.

patarZeulis mikrotoponimia moicavs mTebis, serebis, wyle-bis, xevebis, saxnav-saTesi adgilebis, mindvrebis, ubnebis saxel-wodebebs. xSirad erTi da igive saxeli aRniSnavs adgilsac da wyalsac (mag., WinWriani). umetes SemTxvevaSi toponims axlavs indikatori (xevi, Rele, wyali, gora...). sainteresoa is dialeq-turi formebi, romlebic toponimikur masalaSi Segvxvda. moxse-nebaSi warmovadgenT Cven mier Caweril 115 Sinaarsobriv jgufe-bad dayofil tomonimur erTeuls, romlebic manamde gamoqvey-nebul samecniero literaturaSi ar gvxvdeba. amasTan, moviyvanT im xalxur gadmocemebsac, romlebic ukavSirdeba patarZeulis eklesiebisa Tu sxva istoriuli Zeglebis saxelwodebebs.

garda imisa, rom axali faqtobrivi masalis Cawera saWiro saqmea onomastikisaTvis, masalis struqturul-semantikuri ana-lizi saintereso suraTs gavZlevs dialeqtologiisaTvisac.

m am am am a i a k i ki a k i ki a k i ki a k i k v av av av a Z eZ eZ eZ e (baTumi. SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti) myomyomyomyofafafafadis gamodis gamodis gamodis gamoxatxatxatxatvis savis savis savis saSuSuSuSuaaaalelelelebabababani Savni Savni Savni SavSurSurSurSurSiSiSiSi

SavSuri metyveleba myofadis warmoebis metad saintereso

suraTs qmnis. aq daculia arqauli viTareba _ upiratesoba

eniWeba kavSirebiTis mwkrivebs. momavali drois gamosaxatavad

zmniswiniani awmyos paralelurad gamoiyeneba kavSirebiTis, me-

twilad II kavSirebiTis formebi, erTmaneTs enacvleba I da II

kavSirebiTebic:

1. kavSirebiTis mwkrivebi momavlis mniSvnelobiT: Tu qema-

lam ar meiwona, me avaravaravaravarTvaTvaTvaTva...skamebi momomomogceTgceTgceTgceT, emeebi daTaleT;

CevideT, Wadi CeCeCeCegisgisgisgisxaxaxaxa, gagagagaWaWaWaWamoTmoTmoTmoT; Sieri ar iyoTiyoTiyoTiyoT, saWmeli momomomo----

gceTgceTgceTgceT; mec momomomogekgekgekgekrararara;

Page 12: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

24

2. zmniswiniani awmyosa da myofadis paralelurad kavSire-

biTi gamoiyeneba erTsa da imave winadadebaSi: saWmeli gemSevi-

an, momomomogargargargarTvamTTvamTTvamTTvamT, WameT, Cai gagagagasvaTsvaTsvaTsvaT; romelcxa karze mimimimixvixvixvixvidededede, iq

dadadadagagagagayeyeyeyenenenenebenbenbenben; erTi CaCaCaCavalvalvalval; Zroxa avaZavaZavaZavaZrorororo, axorSia; diobin weiyva-

neT, zaTi ver icoicoicoicocxlecxlecxlecxlebenbenbenben;

erTsa da imave winadadebaSi monacvleoben kavSirebiTebi:

ra� gigigigiTxraTxraTxraTxra, vivivivicocococodededede,,,, vivivivityotyotyotyodededede; soba� davanTe, aq aduRaduRaduRaduRdesdesdesdes da

Cai gigigigigigigigikekekekeToToToTo....

3. sagangebo yuradRebis Rirsia II kavSirebiTSi unununundadadada zmnis

Sekvecili saxeobebis nairgvari gamoyeneba. SavSurSi dasturde-

ba rogorc nananana, aseve dadadada morfemoidebi. isini daerTvis sxvadas-

xva metyvelebis nawils: wyali''''nananana Cavasxa; mzemzemzemzemamamama''''nananana mianaTos;

ra�' nananana vqna; ver''''nananana gicno; iq'nananana viyo; raT'nananana veqolavo, vexizmeT-

qaro?; eჲRos'nananana; molocavi''''nananana iyo; ; ; ; fexze''''nananana vuyuro; Soridan'nananana

maaWra... fqvili'dadadada amuukido; gadmoskdes''''dadadada; Seni dasmuli''''dadadada

mogces RmerTma.

----nananana da -dadadada erTsa da imave winadadebaSi erTmaneTis gver-

digverdac gvxvdeba: maxasiT'nananana moknaWo'dadadada; ; ; ; guduuwuro'nananana, , , , gu-

duuwuro'dadadada...

m a r i a mm a r i a mm a r i a mm a r i a m k o b e r i Z ek o b e r i Z ek o b e r i Z ek o b e r i Z e (goris saswavlo universiteti) nasaxelar zmnaTanasaxelar zmnaTanasaxelar zmnaTanasaxelar zmnaTa warmoebisaTvis frones warmoebisaTvis frones warmoebisaTvis frones warmoebisaTvis frones xeobis qarTlurSixeobis qarTlurSixeobis qarTlurSixeobis qarTlurSi

frones xeobis qarTluri mdidaria nasaxelari zmnebiT.

yuradRebas iqcevs saxelTa fuZeebisagan zmnaTa Taviseburi warmoebis ramdenime SemTxveva:

1. zmnis fuZed gamoyenebul martiv saxelebs daerTvis zmnuri afiqsebi. magaliTad: CaCaCaCalalalala (simindis gamxmari Rero foTlebTan erTad) � aaaa----CalCalCalCal----avavavav----ssss _ gvalva unayofod gaaxmobs siminds, lobios, bostneuls. `didi gvalvebi ucbaT aCaaCaaCaaCalavslavslavslavs

25

yvelafers~. KaKaKaKa----CalCalCalCal----avavavav----ebebebeb----ssss niSnavs simindis naTesis mouvlelad datovebas.

kakakakavivivivi (miwis gasafxvierebeli Zveleburi iaraRi) � akaakaakaakavebsvebsvebsvebs _ 1. miwis kaviT moxvna. `rbil miwebs kavi advilaT akaakaakaakavebsvebsvebsvebs~; 2. vinmes an rames Sekaveba. `jebiri frones ver akaakaakaakavebsvebsvebsvebs~.

yveyveyveyvelililili ���� yvelyvelyvelyvel----dddd----ebaebaebaeba ____ yvelad qceva. `karqi dediT rZe ucbaT yvelyvelyvelyveldedededebabababa~.

iRiRiRiRlialialialia (CaRrmaveba, foso mklavis tanTan SeerTebis adgi-las; Sdr. qegl) ���� aaaa----iRiRiRiRlililili----avavavav----ebebebeb----ssss ____ iRliis qveS amoidebs. `aiRaiRaiRaiRlilililiaaaavebsvebsvebsvebs imdens, ro siaruli uWirs~. imave mniSvnelobiT dasturdeba dadadada----aaaa----RliRliRliRli----avavavav----ebebebeb----ssss ( Rlia) formac. `dadadadaaRaRaRaRlilililiaaaavebsvebsvebsvebs fiCxs da mezobelTan gaarbeninebs~.

sisisisilalalala (gaSlili xelis loyaSi gartyma) � aaaa----silsilsilsil----avavavav----ebebebeb----ssss _ WurWlis piramde gavseba. `fqvils vedroSi fomflod asiasiasiasilalalala----vebsvebsvebsvebs~. saxelisa da zmnis semantikuri mniSvneloba erTmaneTisa-gan gansxvavebulia.

xexexexevivivivi ���� aaaa----xevxevxevxev----ebebebeb----ssss ____ wyals dauwyvetavs, dauSrobs, xevad uqcevs. `ise CumaT axevebs, ver daviWire zed~.

babababazozozozo (bostnis kvlebs Soris adgili) � dadadada----aaaa----babababazozozozo----ebebebeb----ssss –bostnis kvlebs Soris adgilis gamoyofa, gakeTeba.

WaWaWaWaWaWaWaWa (1. yurZnis gamowurvis Semdeg darCenili monarCeni; 2. sxeulis nawili) � dadadada----aaaa----WaWWaWWaWWaW----avavavav----eeee----bbbb----ssss ____ 1. WaWas wyals daasxams wyalnarevi Rvinis gasakeTeblad. `WaWas sawnaxelSive dadadadavavavavaWaWaWaWaWaWaWaWa----vebvebvebveb da avaduReb~; 2. zurgSi magrad scems, WaWebze rames da-kravs. `ise dadadadaaaaaWaWaWaWaWaWaWaWavavavava, ro welSi veRar gaimarTa~.

2. zmnis fuZed gamoyenebul fuZegaorkecebul saxelebs da-erTvis zmnuri afiqsebi. magaliTad: kinkinkinkinkikikikilalalala (erTi, erTader-Ti; Sdr. qegl) � dadadada----kinkinkinkinkilkilkilkil----ebebebeb----ssss _ martodmarto dadis. `dai-Wers Cxirebs da daaaakinkinkinkinkikikikilebslebslebslebs mezoblebSi~.

ZanZanZanZanZaZaZaZaxixixixi (didi wvimebiT miwis atalaxeba) � aZanaZanaZanaZanZaxZaxZaxZaxdedededebabababa _ atalaxdeba. `daiwyeba wvimebi da yvelaferi aZanaZanaZanaZanZaxZaxZaxZaxdedededebabababa~.

babababaqiqiqiqibubububuqiqiqiqi (kvexna, trabaxi) � babababaqiqiqiqibuqbuqbuqbuq----obobobob----ssss _ trabaxobs `eg ise babababaqiqiqiqibubububuqobsqobsqobsqobs,,,, kargad ar waiyvans saqmesa~.

3. zmnis fuZed gamoyenebulia saxelisagan nawarmoebi mi-mReoba an sawyisi. magaliTad: kalkalkalkalTaTaTaTa (kabis, winsafris zeda na-wili; Sdr. qegl) � akalTakalTakalTakalT----avavavav----ebaebaebaeba (sawy.) � 1. aiaiaiaikalkalkalkalTaTaTaTavebsvebsvebsvebs _

Page 13: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

26

raRacis Cayris mizniT kabis, winsafris zeda nawilis aweva; 2. aaaa----aaaa----kalkalkalkalTaTaTaTavebsvebsvebsvebs _ gabneul marcvleuls, xils erTad Seagrovebs.

jonjonjonjonjojojojolililili � mimimimi----jonjljonjljonjljonjl----ilililil----iiii (mimR.) ���� mimimimijonjonjonjonjlijlijlijlilialialialia _ bevri nayofi asxia. `iseTi jiSebi Semovida kitris, ro mimimimijonjonjonjonjlijlijlijlilialialialia erTmaneTze~.

xxxxiiiirararara (Sari) � xixixixirararara----obobobob----aaaa (axireba) ���� xixixixirararara----obobobob----ssss (viRacas Sars debs Cxubis dawyebis mizniT). `eg ise xixixixirarararaobsobsobsobs,,,, cemas gamo-kravs~.

4. zmniswinebi gamoiyeneba gansxvavebuli semantikuri jgufe-bis sawarmoeblad. magaliTad: gugugugulililili � 1. gagagaga----iiii----gulgulgulgul----ebebebeb----ssss _ oja-xis wevris sxvagan gagzavnis da rac unda, imas gaakeTebs. `gagagaga----iiiigugugugulebslebslebslebs qmars da TviTon aRma-daRma daWenaobs~; 2. dadadada----iiii----gulgulgulgul----ebebebeb----ssss _ raimes saTavisod gamoyeneba. `ful Tu dadadadaiiiigugugugulebslebslebslebs, ar moisvenebs, sanam ar gamoWams~.

cxacxacxacxavivivivi (cxrilis msgavsi WurWeli) � 1 wawawawa----aaaa----cxcxcxcx----avavavav----ebebebeb----ssss _ cxaviT marcvleuls minarevebisagan gaasufTavebs. `pataraa, mag-ram ise wa-acxaacxaacxaacxavebsvebsvebsvebs purs qefCos, ro veravin ajobebs~; 2. dadadadaaaaa----cxacxacxacxavebsvebsvebsvebs _ daxvrets raRacas. `omis dros gzis mxares yvela sa-xli ddddaaaaaaaacxacxacxacxavesvesvesves~.

5. zmnis fuZed gamoyenebuli saxelTa fonetikuri varinte-bi, erTmaneTis paralelurad ixmareba teritoriulad mosa-zRvre soflebSi. magaliTad, soflebSi breTsa da wverSi brubrubrubru----xixixixi niSnavs ukmex, ukmayofilo adamians. misgan nawarmoebia zmna _ aebaebaebaebrurururuxexexexebabababa (ukmayofilo gaxdeba, gaujavrdeba). `dedamTils ro aebaebaebaebrurururuxexexexebabababa,,,, mere aravin aRar unda~. mezobel soflebSi dirbSi, taxtisZirsa da dvanSi igive mniSvnelobiT dasturde-ba: mrumrumrumruxixixixi ���� aemaemaemaemrurururuxexexexebabababa. . . . `̀̀̀qmars aemaemaemaemrurururuxexexexebabababa da samSobloSi (mSoblebis saxlSi) gaiqceva~.

6. nasaxelari zmnebs SenarCunebuli aqvT sayrdeni saxelis mniSvneloba. magaliTad, xsixsixsixsilililili (mweri) � dadadada----xsilxsilxsilxsil----avavavav----ssss _ xsi-lis mier xorceulze kvercxebis dayra. `zafxulSi TavRia ara-feri daitoveba, xsixsixsixsilililili maSinve dadadadaxsixsixsixsilavslavslavslavs~.

fTafTafTafTa ( ( ( (frTafrTafrTafrTa) ) ) ) ���� dadadada----fTifTifTifTianananan----dddd----ebaebaebaeba ____ frTiani gaxdeba. `es wiwilebi or-sam kviraSi dadadadafTifTifTifTianananandendendenden~.

7. nasaxelari zmnisa da saydeni saxelis semantika erTmane-Tisagan gansxvavebulia. magaliTad, kokokokoWiWiWiWi (adamianis ConCxis erT-erTi Zvali, terfisa da wvivis SemaerTebeli; qmnis sa-

27

xsars; Sdr. qegl) � dadadadakokokokoWaWaWaWaobsobsobsobs _ nel-nela dadis. `eg ise dadadada----kokokokoWaWaWaWaobsobsobsobs, rodis miva saxlSi~.

biWi � gagagaga----biWbiWbiWbiW----dddd----ebaebaebaeba ____ ayvavebuli oxraxuSi, wiwmati gauxeSde-ba. `wiwmati ise gagagagamimimimibiWbiWbiWbiWdadadada,,,, xeirianad verc ki movaswariT Wama~.

T a m a r l o m T a Z eT a m a r l o m T a Z eT a m a r l o m T a Z eT a m a r l o m T a Z e (quTaisi. akaki wereTlis saxelmwifo universiteti) anTroponimTanTroponimTanTroponimTanTroponimTa brunebisaTvis qvemoimerulSia brunebisaTvis qvemoimerulSia brunebisaTvis qvemoimerulSia brunebisaTvis qvemoimerulSi

anTroponimTa brunebis TvalsazrisiT saintereso suraTs

gvaZlevs qvemoimeruli (vani, xoni, tyibuli, Terjola, baRdaTi, samtredia, wyaltubo da dasavleT saqarTvelos damakavSirebe-li centri _ quTaisi) metyveleba.

-i ze dasrulebul xmovanfuZiani da TanxmovanfuZiani an-Troponimebi yovelTvis iCendnen Taviseburebebs. magaliTad, m. SaniZe miuTiTebs, rom -i xmovanfuZiani saxelebis Tanxmovanfu-Zanad qceva damaxasiaTebeli iyo saliteraturo qarTulisTvi-sac. Tu -i-s win uZRoda xmovnis momdevno sonori Tanxmovani (-l, r, m, n), maSin -i xmovanfuZiani saxeli TanxmovanfuZianad SeiZleboda qceuliyo. sxva SemTxvevaSi ki, saxeldobr xmovnis momdevno arasonori Tanxmovnis Semdeg (akaki, ambrosi), an Tan-xmovnis momdevno Tanxmovnis Semdeg (aleqsi), sakuTari saxeli fuZiseul -i-s inarCunebda (m. SaniZe, 1969, 132).

qvemoimerulSi anTroponimTa brunebisas SeimCneva Tanxmo-vanfuZian da xmovanfuZian saxelTa gaTanabrebis orgvari ten-dencia. pirveli: TanxmovanfuZiani piris saxelis xmovanfuZia-nad qceva (vaxtangi, nodari, eTeri -i gaigivebulia fuZiseu-lad). aRsaniSnavia, rom -i xmovanfuZiani saxelebis Tanxmovan-fuZianad qceva, TiTqmis ar xdeba da meore kninobiTobis -ia sufiqsis darTviT rogorc TanxmovanfuZian, ise xmovanfuZian saxelebze, sadac aRniSnul sufiqss kninobiTobis funqcia ume-tes SemTxvevaSi dakarguli aqvs (nodaria, eTeria, giorgia, la-Saia). amave dros -ia sufiqsis darTvisas gasaTvaliswinebelia

Page 14: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

28

marcvalTa raodenoba (Tamazia, magram ara elisabedia) da so-cialuri faqtorebi.

SedarebiT iSvaTad gvxvdeba anTroponimebTan ia-s foneti-kuri nairsaxeoba -ie (mamukies bovSia), amave funqciiT dastur-deba -ia fuZian saxelebTan -el (gogiela, naTiela). -el gvxvde-ba agreTve -ik sufiqsian saxelebTanac, magram mas aq aSkarad kninobiTobis funqcia aqvs (ninikela), SedarebiT iSviaTad das-turdeba -a (levana, Temura..).

gansxvavebuli mdgomareoba gvaqvs quTaisurSi, Tumca wina wlebTan SedarebiT aqac dialeqturi formebi ufro Warbobs.

m a i a m a d u a S v i l im a i a m a d u a S v i l im a i a m a d u a S v i l im a i a m a d u a S v i l i (Tbilisi. iv. javaxiSvilis sax. saxelmwifo universiteti) saxelTa ormagi mravlobiTis formebisaxelTa ormagi mravlobiTis formebisaxelTa ormagi mravlobiTis formebisaxelTa ormagi mravlobiTis formebi TuSurSiTuSurSiTuSurSiTuSurSi

Cveni moxsenebis mizania saxelTa e. w. ormagi mravlobiTis

formebis analizi TuSur kiloSi da ebebebeb----TTTT//// ebebebeb----TaTaTaTa sufiqsTa dis-tribuciaze, maTi gamovlenis SemTxvevebsa da Semapirobebel faqtorebze msjeloba.

rogorc cnobilia, TuSurSi ebian da narTanian mravlobi-

TebTan erTad gvxvdeba ormagi mravlobiTis formebi moTxro-

biT brunvaSi dasmul saxelTa simravlis gamosaxatavad, mag.:

yayayayaCaRCaRCaRCaR----ebebebeb----TTTT mokles, cxvari leklekleklek----ebebebeb----TaTaTaTa garekes... (T. uTurgaiZe).

msgavsi formebi Cvenc CaviwereT 2011 wlis zafxulSi TuSeTSi

samecniero-dialeqtologiuri eqspediciisas. Tumca, Cveni yura-

dReba gansakuTrebiT miiqcia ebebebeb____TTTT((((aaaa)))) r T ul i s u f i q s i T

n a w a r m o e b m a r a m d e n i m e i s e T m a f or m a m, r o m l e b i c

m i c e m i T b r u n v a S i d a s m ul i s a x e l i s s i m r a v l e s

a s a x a v s. mag: sasmel miarTv gogogogogogogogo----ebebebeb----TTTT; Sexeda mTebmTebmTebmTeb----TaTaTaTa----vvvv;

etyvis kackackackac----ebebebeb----TaTaTaTa----d qald qald qald qal----ebebebeb----TTTT.... Cven SeviswavleT TuSuri kilos

Sesaxeb arsebuli gamokvlevebi, teqstebi, dialeqturi korpusis

masala da msgavsi SemTxvevebi ver davafiqsireT.

29

amdenad, rogorc Cans, Tanamedrove TuSurSi adgili aqvs

modelis gafarToebisa da saSuali qarTulis warmoebis tip-

Tan miaxloebis tendencias. imdenad, ramdenadac dialeqtSi da-

moukideblad gvxvdeba rogorc ebiani, ise narTaniani mravlo-

biTis formebi, TTTT((((aaaa)))) sufiqsi ebebebeb-is gverdiT moTxrobiTi brun-

vis gamoxatvasTan erTad iTavsebs micemiTi brunvis gamoxatvis

funqciasac. moTxrobiTsa da micemiT brunvebSi dasmul saxel-

Ta simravlis ormagi mravlobiTis formiT gamoxatvas parale-

lebi moeZebneba ramdenime sxva dialeqtSic (raWuli dialeqtis

gloluri kilokavi, taouri...), razec visaubrebT moxsenebaSi.

vfiqrobT, TuSurSi SeniSnuli tendencia garkveuli progno-

zis gakeTebis saSualebasac gvaZlevs.

m a n a n am a n a n am a n a n am a n a n a m i q a Z em i q a Z em i q a Z em i q a Z e (quTaisi. akaki wereTlis saxelmwifo universiteti) imerizmTa adgilisaTvis rezo miSvelaZisimerizmTa adgilisaTvis rezo miSvelaZisimerizmTa adgilisaTvis rezo miSvelaZisimerizmTa adgilisaTvis rezo miSvelaZis SemoqmedebaSiSemoqmedebaSiSemoqmedebaSiSemoqmedebaSi

1. r. miSvelaZis nawarmoebebi imeruli dialeqtiT Sezave-

buli msubuqi qarTuliTaa dawerili, amitom mis SemoqmedebaSi xSirad gvxvdeba imeruli kilosaTvis damaxasiaTebeli leqsika, qvemdebaresa da Semasmenels Soris ricxvSi SeuTanxmeblobis magaliTebi:

`gadaSendi iqiT-meTqi erTi orjer daukraWune kbilebi, magram rac ufro moviyvane guli, dadadadaiiiifxrifxrifxrifxriwawawawa siciliT bibibibiWeWeWeWebibibibi da mec gavCerdi bolos ("kacni").

pirvelad rom daartya miwisZvram, Saqroias bovbovbovbovSeSeSeSebibibibi gareT gamogamogamogamovarvarvarvardnidnidnidnilalalala ("kacni").

2. dialeqturi leqsika enis simdidrea, romelSic gamoiyo-fa ori fena. pirvels warmoadgens saerTo qarTuli sityvebi, aqve aerTianeben im sityvebsac, romlebic adre saerTo qarTve-lurs miekuTvneboda, xolo dRes romelime dialeqtma Semoinaxa.

Page 15: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

30

meore fenas warmoadgens dialeqturi nasesxobani. aseTebia mag. Turqulidan nasesxebi sityvebi aWarulsa da gurulSi, SeiZleba gamovyoT mesame fenac: mxolod ama Tu im dialeq-tisaTvis damaxasiaTebeli leqsika.

saerTo qarTvelurTan mimarTebaSi ki dialeqturi leqsika SeiZleba pirobiTad or nawilad gavyoT:

1. dubletur dialeqturi, romelsac ekvivalenti moepove-ba mxolod qarTul saliteraturo enaSi.

2. Seunacvlebadi sityvebi, romelsac qarTul salitera-turo enaSi ekvivalenti ar moepoveba.

r. miSvelaZis samwerlobo enaSi uxvad gvxvdeba imerizme-bi. avtori dialeqtur masalas personaJTa tipizaciisaTvis da adgilobrivi koloritis Sesaqmnelad iyenebs. dialeqturi leqsika ZiriTadad qvemoimerulia. es is sityvebia, romlebic aRniSnaven: mcenareebs, sayofacxovrebo nivTebs, sameurneo xasi-aTis xelsawyo-iaraRebs da a.S.

mwerals gaaCnia individualuri, Taviseburi leqsika. winam-debare moxsenebaSi r. miSvelaZis Txzulebebis leqsikidan cal-ke gamovyaviT sameurneo xasiaTis leqsika;

sacxovrebeli garemosaTvis damaxasiaTebeli leqsika; mce-nareebis aRmniSvneli saxelebi;

aseve yuradReba mivaqcieT zmnebis erT jgufs: amogvrejgves, undebia, SevaquCeb, mivdis, Seixvilifa, moRliavda, amwapna...

m a y v a l a m i q e l a Z em a y v a l a m i q e l a Z em a y v a l a m i q e l a Z em a y v a l a m i q e l a Z e (Telavi. i. gogebvSilis sax. saxelmwifo universiteti) enis istoriuli mexsierebaenis istoriuli mexsierebaenis istoriuli mexsierebaenis istoriuli mexsiereba ( ( ( (wovaTuSur enaSiwovaTuSur enaSiwovaTuSur enaSiwovaTuSur enaSi daculi xevsuruli leqsikis mixedviTdaculi xevsuruli leqsikis mixedviTdaculi xevsuruli leqsikis mixedviTdaculi xevsuruli leqsikis mixedviT))))

`enebi kacobriobis arsebobis goniTi formebia~, _ brZana

cnobilma lingvistma vilhelm fon humboldtma da moaxdina e. w. `didi~ da `patara~ enebis saboloo da upirobo identifi-kacia. amaze dayrdnobiT SeiZleba ganvacxadoT, rom, Tu rome-

31

lime enaze ori kaci mainc elaparakeba erTmaneTs, es ena fun-qcionirebs da Tavis Sinagan Rirsebas icavs. aseTi enebi, ro-gorc cnobilia, ubralod `safrTxis qveS myofis~ statusiT moixsenebian.

aseTi statusiT sargeblobs dRes wovaTuSuri ena, rome-lic amjerad saqarTvelos respublikis erTaderT sofelSi _ zemo alvanSi funqcionirebs da Sida saojaxo urTierTobis sferos aris SemorCenili (iqac mxolod nawilobriv). miuxeda-vad imisa, rom mdidari da daxvewili morfologiuri struq-tura am enis odindel maRal socialur datvirTvaze metyve-lebs, istoriul wyaroebSi mis Sesaxeb XVIII saukunemde arafe-ri ismis. am TvalsazrisiT sainteresoa is garemoeba, rom wova-TuSi xalxis Tavdapirvel sacxovriss akad. iv. javaxiSvili mdi-nare tigrosis saTaveebSi eZebs (javaxiSvili, 1937).

aRniSnuli TvalsazrisiT mniSvnelovan daxmarebas gviwevs TviTon enis istoriuli mexsiereba. amjerad mxedvelobaSi gvaqvs is didi raodenobis nasesxebi leqsika wovaTuSuri enisa, romlis wyaro misi yofili mezobeli _ xevsuruli dialeqtia.

sakiTxi SeviswavleT prof. al. WinWaraulis mier am dia-leqtisaTvis Sedgenili leqsikoniT (WinWarauli, 2005). aRniS-nul sityvarSi uxvad aRmoCnda xevsuruli dialeqtisa da wo-vaTuSuri enis xangrZlivi mezoblobisa da saurTierTo inter-ferenciis amsaxveli masala: gvaqvs, erTi mxriv, wovaTuSuri leqsikuri nasesxobani xevsurul dialeqtSi, meore mxriv ki _ sakuTriv xevsuruli leqsika, romlemac adgili daimkvidra wo-vaTuSur enaSi.

leqsikonis mixedviT aRvricxeT xevsurul nasesxobaTa asa-mde erTeuli. yvela nasesxebi sityva daeqvemdebara im foneti-kur-fonologiur gardaqmnebs, rac Semdgom saliteraturo qarTulidan nasesxebma leqsikam ganicada wovaTuSurSi. aRniS-nuli sakiTxi monografiulad gvaqvs Seswavlili saliteratu-ro qarTulTan mimarTebiT (miqelaZe, 2008), ris gamoc aq mxo-lod gardamqnel procesTa CamoTvliT davkmayofildebiT. gvaqvs:

auslautis xmovnis mokveca, nazalizacia, reduqcia, epenTe-zisi, TanxmovanTgamyari xmovnis CarTva, anlautis xmovnis maga-ri SemarTva da sxva.

Page 16: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

32

nasesxebia sxvadasxva metyvelebis nawili: saxelebi, zmna da TviT Sorisdebulic. nasesxobaTa raodenobriv SefardebaSi TvalsaCinod ikveTeba msesxebeli enis metyvelebis nawilTa gan-sxvavebuli Riaoba sesxebis procesisadmi. am mxriv arsebiTi sa-xeli bevrad uswrebs yvela sxva metyvelebis nawils.

davasaxelebT nasesxobaTa magaliTebs:

wovaTuS. amnaT ( xevs. amanaTi) _ sxva sofels Seked-

lebuli

aƒseb ( aRvseba) _ aRdgoma

falaz ( flasi) _ Wreli fardagi

miWritan ( miWvritana) _ sarke

her ( er) _ ieri

nakartal ( nakertali) _ ZonZebi

Cqerbado ( iqCerebs) _ gaimetebs

Wirdidbado ( aWirdidebs) _ azviadebs

dandlbado ( adandlebs) _ ZafiT amagrebs

hmadada ( adada) _ wyenis Sorisd...

nasesxoba, cxadia, meti iqneboda, rom ara wovaTuSuris sa-literaturo qarTulTan Semdgomi urTierToba da orenovne-bis maRali safexurisaTvis damaxasiaTebeli `Zveli Secdomebis~ gasworebis tendencia. nasesxobaTa amgvari intensivoba SeuZle-belia wovaTuSebisa da xevsurebis mxolod erTi an ori sauku-nis mezoblobas mohyoloda. Tu Zveli mTis urTierTobis Sene-lebul masStabebsac gavixsenebT, naTeli gaxdeba, rom saqme gvaqvs sxvadasxva enaze molaparake xalxTa mravalsaukunovani Tanacxovrebis SedegebTan.

enis mexsiereba amjerad safuZvels aclis rigi mkvlevaris dausabuTebel Sexedulebas TuSeTSi wovaTuSTa gviandeli gan-saxlebis Sesaxeb, samomavlod dasazustebelia da Sesaswavli, kidev ramdeni sando istoriuli cnoba devs wovaTuSuri enis leqsikursa Tu gramatikul mexsierebaSi.

33

n in in in i k ok ok ok o l o z o T il o z o T il o z o T il o z o T i n a Sn a Sn a Sn a S v iv iv iv i l il il il i (goris saswavlo universiteti) etietietietimomomomolololologigigigiuuuuri Seri Seri Seri SeniSniSniSniSvnevnevnevnebi frobi frobi frobi frones xenes xenes xenes xeoooobibibibidandandandan

zemo qarTlis erT-erTi mxare, frones xeoba, ramdenime is-toriul dokumentSia dafiqsirebuli. maT Soris vaxuSti da ioane bagrationebis cnobil `aGwerebSi~. isini didmniSvnelo-vani wyaroebia mxaris enobrivi masalis Sesaswavlad. aseTive roli eniÚebaT 1715 wlis `ruisis saepiskoposos davTars~ da meTvramete saukuneSi Sedgenil zemo qarTlis sadroSos nus-xas, romelic, marTalia, fragmentuladaa SemorCenili, magram masSi mainc kargad Cans frones xeobis soflebis imdroindeli saxelebi, mcxovrebTa gvar-saxelebi, sasuliero pirvebi, TiToe-ulb komlidan gamosul molaSqreTa raodenoba, ama Tu im ia-raGis CvenebiT da sxv.

xeobis soflebi orive davTarSi mocemulia sxvadasxva mo-rfologiuri formiT, fiqsirebulia asobiT anTroponimia, ma-Ti warmoeba mravalferovania.

soflebis CamoTvlisas yvela SemTxvevaSi SenarCunebuli aqvT -s elementi: sofel aramgamas, xundisubans, ToGvas, wif-liTs: GarisTavs, surniss, wireTs, walovans...

gvarsaxelebis CamoTvlisas -Svilze daboloebul gvarebSi sarTi `Svili~ xSir SemTxvevaSi gaTiSulia saxelisagan: ninuas-Svili, kbilasSvili, mÚedlisSvili, mesxiSvili, nanitasSvili da sxva. Serwymuladaa dawerili -Ze sufiqsiani gvarebi: kokai-Ze, joxaZe, iantbeliZe, kupraZe...

gansxvavebis mizezi SeiZleba isic iyos, rom meTvramete sa-ukunis dasawyisSi da Semdgom zustdeba -Svili da -Ze sarTiani gvarebis orTografia. aq albaT erT-erTi mizezi aris naTesao-biTi brunvis qona-ar qona, rogorc toponimebSi ise anTropo-nimebSi. es aris gardamavali safexuri, romelmac cvlileba ganicada.

Page 17: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

34

n a T e l an a T e l an a T e l an a T e l a f a r t e n a Z ef a r t e n a Z ef a r t e n a Z ef a r t e n a Z e (baTumi. SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti) qvemqvemqvemqvemdedededebabababaris erris erris erris ergagagagattttiiiiuuuuli konli konli konli konstruqstruqstruqstruqciaciaciacia sasasasamxrulmxrulmxrulmxrul me me me metyvetyvetyvetyvelelelelebabababaSiSiSiSi

samxrul metyvelebaSi, dasavluri dialeqtebis msgavsad,

gardauvali zmna meore seriaSi qvemdebares marTavs rogorc moTxrobiTSi, ise saxelobiTSi. magaliTad,

hahahahasasasasanamnamnamnam aq dadadadasaxsaxsaxsaxldaldaldalda; ; ; ; zogzogzogzogmamamama aq dadadadaCdenCdenCdenCden, , , , zozozozoggggmamamama ki aq momomomovdenvdenvdenvden; ; ; ; momomomoeeeedindindindinma dama dama dama daqorqorqorqorwilwilwilwilddddaaaa...

magram, gegegegelllliiiinininini momomomoktaktaktakta, gelini mevre es mevyvane; kakakakacicicici momomomovdavdavdavda wverebiani, xoxoxoxojajajaja momomomovdavdavdavda wverebiani; Cemi qmaqmaqmaqmariririri momomomovdesvdesvdesvdes...

gardauval zmnasTan II seriaSi ergatiuli konstruqcia Cve-ulebriv maSin gvaqvs, rodesac zmna aqtiur moqmedebas gamoxa-tavs.

dasavluri dialeqtebisagan gansxvavebiT, samxrulSi ufro xSiri da gamokveTilia qvemdebaris ergatiuli konstruqcia I seriis awmyosa da myofadis wris formebTan rogorc gardau-val, ise gardamaval zmnebTan. ganurCevlad imisa, qvemdebare na-cvalsaxeliTaa gadmocemuli Tu arsebiTiT. kerZod:

aaaa)))) awawawawmyomyomyomyo: : : : guSin bibibibiWebWebWebWebma levma levma levma levdendendenden; ; ; ; zozozozogigigigiererererTebTebTebTebma ijema ijema ijema ijebibibibianananan; Cem-ma biWbiWbiWbiWmamamama iq ijeijeijeijebabababa, , , , sasasasaqmobsqmobsqmobsqmobs; Cemi biWbiWbiWbiWmamamama iq iaiaiaiarerererebabababa; mulmulmulmulmamamama mulmulmulmulmumumumulobslobslobslobs, , , , rZalrZalrZalrZalmamamama kunkunkunkunkukukukulolololobsbsbsbs; kakakakacebcebcebcebmamamama mamamamasaqsaqsaqsaqmebmebmebmebdendendenden; gogogogogomgomgomgom ijeijeijeijebabababa yvelaferi; ama mis babababa----bombombombom jer arararar maZmaZmaZmaZlevlevlevlevdadadada; xandaxan RarRarRarRarWebWebWebWebmamamama igigigignenenenebenbenbenben, mar aver deilaparikebden; rurururusebsebsebsebmamamama WaWaWaWamemememebenbenbenben Rori xorci...

bbbb)))) myomyomyomyofafafafadidididi: : : : biWbiWbiWbiWma ityvisma ityvisma ityvisma ityvis; ; ; ; baRbaRbaRbaRnebnebnebnebmac demac demac demac deiiiiwavwavwavwavlelelelebenbenbenben; aq RarRarRarRar----WWWWebebebebmamamama SeSeSeSeimimimimcrecrecrecrevenvenvenven, , , , WaWaWaWamenmenmenmen; ; ; ; baRbaRbaRbaRnebnebnebnebma wema wema wema wememememekinkinkinkindledledledlebibibibi----anananan; ; ; ; bibibibiWebWebWebWebmamamama gogvebs gagagagamumumumuuTuTuTuTqmevqmevqmevqmevdendendenden...

rogorc saenaTmecniero literaturidanaa cnobili, qvem-debare _ Semasmenlis amgvari konstruqcia Woroxis xeobis soflebis metyvelebisTvisaa damaxasiaTebeli, rasac mkvlevare-bi Wanurisa da megrulis gavlenas miaweren. Cveni SexedulebiT ki aRniSnuli konstruqcia metad produqtiuli da bunebrivia sakuTriv samxrulisTvis.

35

icis' SemasmenelTan ki qvemdebare nacvlad moTxrobiTi brunvisa, umetesad saxelobiTSi gvxvdeba: bebebebererererebibibibi karga iciiciiciicianananan; Teli sosososofefefefelililili TurqCa ar icisicisicisicis; xoxoxoxojajajaja icisicisicisicis gurjuli...

m am am am a m i a f am i a f am i a f am i a f a R aR aR aR a vvvv aaaa, , , , n u gn u gn u gn u g z a r m g ez a r m g ez a r m g ez a r m g e l al al al a Z eZ eZ eZ e (baTumi. SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti) xixixixinos xenos xenos xenos xeoooobis tobis tobis tobis topopopoponinininimiamiamiamia

xinos xeoba sayuradReboa ara marto kulturul-istoriu-

lad, ramdenadac kuTxis warsulis yvela etapze igi asruleb-da gansakuTrebul rols politikur da saeklesio cxovrebaSi, aramed lingvisturi TvalsazrisiTac. aq Tavs iyrida savaWro da saqaravne gzebi, aseve, gadioda samxreT saqarTvelodan erT-erTi gza Sav zRvaze; xinos xeobaSi erTmaneTs xvdeboda adgi-lobriv mkvidrTa (qobuleTuri) da zemoaWaruli, xolo adre periodSi zanuri metyvelebac. geografiuli mdebareobiT xeo-ba Caketilia, es faqtori ki ganapirobebda kulturis elemen-tebis konservacias, rac mas mecnierulad kidev ufro sainte-resos xdis.

xeoba gamoirCeva tponimiiTac. dasturdeba aTeulobiT mik-ro da makro toponimi, romlebic yuradRebas iqcevs Sedgeni-lobiTa da etimologiiT. warmoebis TvalsazrisiT sakvlevi regionis toponimia imeorebs qarTveluri toponimiis zogad models, Tumca SeiniSneba zogierTi lokaluri Tavisebureba.

xinos xeobaSi SeiZleba gamovyoT sxvadasxva daniSnulebis geografiuli saxelebi,

a. anTroponimuli: kokokokobabababalalalalauuuuriririri, , , , varvarvarvarjajajajananananauuuulililili (Sdr. varvarvarvarjajajajannnniiii----sisisisi), qaqaqaqaTaTaTaTamumumumuriririri...

b. satomo: memememesxisxisxisxiqeqeqeqedidididi............ g. mcenareuli safaris aRmniSvneli: cxemcxemcxemcxemvavavavanininini, , , , xekxekxekxeknanananarararara, , , , kokokoko----

ronronronronCxaCxaCxaCxamumumumuriririri // *// *// *// *<<<<kokokokoromromromromCxaCxaCxaCxamumumumuriririri, , , , oxoxoxoxtutututumimimimi//*//*//*//*oxoxoxoxtotototomimimimi............ d. sameurneo: zezezezerarararaboboboboseseseselililili////////zazazazararararaboboboboseseseselililili, , , , WaWaWaWalalalala, , , , nanananamWemWemWemWedudududuriririri, , , ,

nanananabebebebeRRRRlalalalavivivivi, , , , bosbosbosbostatatatanananana............

Page 18: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

36

e. sakraluri: : : : sasasasawiwiwiwirarararavivivivi, , , , elielielielias cias cias cias cixexexexe, , , , sasasasaxtaxtaxtaxtariririri, , , , jvajvajvajvariririri, , , , sasasasa----lolololocacacacavi qevi qevi qevi qedidididi...

v. calke jgufad unda gamoiyos hidronimebi, romlebic sa-interesoa rogorc SedgenilobiT, ise semantikiT: qvaqvaqvaqvaTeTTeTTeTTeT ჲჲჲჲrararara ,,,, qoqoqoqoTuTTuTTuTTuTrararara (mdinaris saTave), ororororpipipipiriririri (Rele), TagTagTagTagva va va va ReReReRelelelele, , , , WyonWyonWyonWyon----tetetete (patara wvimis dros modis), laflaflaflafrarararanininini (civi wyaro, `kibi-lebs dagtexs~), tbitbitbitbiReReReRelelelele (zRvis nawyveti), xoxoxoxorarararaTiTiTiTi,,,, cxocxocxocxorobrobrobrobvavavava----nisnisnisnis ReReReRelelelele, , , , WeWeWeWerurururuli Reli Reli Reli Relelelele, , , , xelxelxelxelwuwuwuwulas Relas Relas Relas Relelelele (gamodis bostanas Ziridan), nanananaoooomamamamariririri [(*<naRomari?) adgilia], cxobcxobcxobcxobvavavavanis Renis Renis Renis Relelelele, , , , kalkalkalkalvas Revas Revas Revas Relelelele, , , , ZeZeZeZeninininisusususuris Reris Reris Reris Relelelele, , , , sasasasagegegegebabababavis Revis Revis Revis Relelelele............

amjerad SevexebiT mxolod xixixixinononono's etimologias. aRniSnuli fuZe (xixixixinononono) formiTa da semantikiT SeiZleba davukavSiroT, erTis mxriv, kavkasiur, kerZod vainaxur, enebs, sadac misi Tav-dapirveli mniSvnelobaa wyawyawyawyalililili, meore mxriv, winaaziur samya-ros _ urartuls, sadac aRniSnavs STaSTaSTaSTamomomomomavmavmavmavlolololobasbasbasbas, , , , nanananayoyoyoyofifififieeee----rerererebasbasbasbas....

n an an an a T i aT i aT i aT i a f of of of o n in in in i aaaa v av av av a (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti) gulgulgulgulTan daTan daTan daTan dakavkavkavkavSiSiSiSirerererebubububuli frali frali frali frazezezezeoooolololologizgizgizgizmemememebibibibi da idida idida idida idioooomamamamatutututuri gamori gamori gamori gamoTqmeTqmeTqmeTqmebi mebi mebi mebi megrulgrulgrulgrul----lalalalazurzurzurzurSiSiSiSi

gugugugulililili erT-erTi yvelaze gavrcelebuli leqsikuri erTeu-

lia frazeologizmebSi monawileobis TvalsazrisiT megrul-lazurSi. rogorc arn. Ciqobava aRniSnavs, guli aris azrovne-biTi procesebis centri, sicocxlis matarebeli. T. saxokias dakvirvebiT, guli Cvens xalxs miaCnia Cveni nervebis Sesakre-bel organod, romelzec uSualod moqmedebs yvela fsiqikuri gancda: siyvaruli, sixaruli, simamace, siZulvili, mwuxareba, dard-naRveli.

qarTulis msgavsad, megrul-lazurSi zemoT aRniSnuli da-debiTi da uaryofiTi grZnoba-emociebi guls ukavSirdeba. sta-tistikiT dadgenilia, rom zogadad uaryofiTi sWarbobs dade-

37

biTs. es aris dadebiT-uaryofiT emociaTa asiasiasiasimetmetmetmetririririuuuulolololobabababa ena-Si.

gulTan dakavSirebuli frazeologizmebi megrulSi Cvena-mde ganixiles c. janjRavam, m. lomiam da r. gersamiam. Cven me-grulTan erTad warmovadgenT lazuri frazeologizmebis ana-lizsac. megrulSi dadasturda 225 erTeuli, lazurSi _ 170. megrulis 35 da lazuris 100 frazeologizmi Cven movipoveT, danarCenebi amoviwereT leqsikonebidan.

gulTan dakavSirebulma frazeologizmebma da idiomatur-ma gamoTqmebma megrul-lazurSi SeiZleba gamoxatos:

siyvaruli: megr. gursgursgursgurs inoinoinoinoxuxuxuxunananana, laz. gugugugu����ssss dodododololololoxuxuxuxununununu `gulSi jdoma (viRacis)~;

sixaruli: guguguguri gari gari gari gaxaxaxaxarerererebubububuli afuli afuli afuli afu, laz. gugugugu���� xe xe xe xelelelelebebebeberi ri ri ri uRunuRunuRunuRun `gaxarebulia~ (zedmiw. `guli gaxarebuli aqvs~);

mwuxareba: megr. guguguguriS ngariS ngariS ngariS ngarararara, laz. gugugugu����S mgaS mgaS mgaS mga����nininini||||||||obobobobgagagagarurururu `gulis tirili~;

Zlieri gancda: megr. gurgurgurgurSaSaSaSa geSgeSgeSgeSquququqummmmaaaalalalala, laz. guguguguriSriSriSriS gegegegeCaCaCaCamumumumu `ramis Zlieri gancda~ (zedmiw. gulze dartyma~);

monatreba: guguguguriSriSriSriS nanananatritritritri////nananananatnatnatnatriririri, laz. gugugugu����ssss gongongongonWeWeWeWelulululuSiSiSiSi `guliT sanatreli~;

kmayofileba: megr. guguguguriSriSriSriS efefefefSaSaSaSafafafafa, laz. gugugugu����SSSS ����efefefefSuSuSuSu `da-kmayofileba~ (zedmiw. gulis avseba);

ukmayofilebis SegrZneba: megr. gursgursgursgurs momomomorkurkurkurku, laz. gugugugu����s s s s gegegege----mokmokmokmokvavavavaTunTunTunTun////gegegegemomomomokorkorkorkordudududu ` survili ver Sevisrule~ (zedmiw. `guls maklia~);

sikeTe: megr. alalalalalalalal guguguguririririSiSiSiSi, laz. kakakaka���� gugugugu����SiSiSiSi `gulkeTili, gulalali~;

dardi: megr. gugugugurrrriSiSiSiS dardardardardidididi, laz. gugugugu����SSSS derderderderdidididi `gulis dardi~;

mowoneba: megr. gursgursgursgurs inoinoinoinoxanxanxanxantuatuatuatua, laz. gugugugu����ssss momomomowonwonwonwontitititinunununu `mowoneba~ (megr. zedmiw. gulSi Caxatva~);

imedgacrueba: megr. guguguguriSriSriSriS gogogogotatatataxuaxuaxuaxua, laz. gugugugu����SSSS ototototrorororoxuxuxuxu `gulis acrueba~ (zedmiw. `gulis gatexa~);

Sebraleba: megr. guguguguriSriSriSriS memememeWuWuWuWuaaaalalalala, laz. gugugugu����ssss memememeWuWuWuWu `Secode-ba, Sebraleba~ (zedmiw. `gulis dawva~);

mobezreba: megr. guguguguriSriSriSriS ekuekuekuekulalalala, laz. gugugugu����ssss eSaeSaeSaeSalalalalafufufufu `gu-lis amosvla (yelSi)~;

Page 19: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

38

aRtaceba: megr. guguguguriSriSriSriS fufufufuririririnuanuanuanua, laz. gugugugurisrisrisris ofuofuofuofuTxiTxiTxiTxinunununu `aRfrTovaneba~ (zedmiw. `gulis frena~);

tkivili: megr. gurgurgurgurSaSaSaSa memememekakakakaTaTaTaTafafafafa, laz. guguguguriSriSriSriS mememememamamamalulululu WviWviWviWvinananana----SiSiSiSi `gulamde misvla (tkivilisa)~;

SemarTeba, gamxneveba: megr. guguguguriSriSriSriS gagagagamanmanmanmangagagagarerererebabababa, laz. gugugugu����ssss okaokaokaokapepepepetatatatanunununu `gulis gamagreba, gaZliereba~;

Zlieri survili: megr. gursgursgursgurs momomomomimimimiwarwarwarwarwawawawalulululu `guls moswyur-da~ || guguguguriTriTriTriT korkorkorkor((((iiii))))nenenenebabababa, laz. gugugugu����TenTenTenTen mimimiminonnonnonnon `guliT minda~;

SiSi: megr. guguguguriSriSriSriS inoinoinoinolalalalafafafafa, laz. gugugugu����ssss dodododolololololalalalafufufufu `SeSi-neba~ (zedmiw. `gulis Cavardna~;

wyena: megr. gursgursgursgurs mimimimikokokokobibibibinuanuanuanua, laz. gugugugu����ssss memememecicicicigugugugu `wyena~

(zedmiw. `gulze moxvedra, CarWoba (nemsiviT))~;

gazrda: megr. guguguguriSriSriSriS rdurdurdurduaaaalalalala, , , , laz. gugugugurisrisrisris orororordudududu ` ` ` `gulis

zrda~ (sainteresoa, rom gulis zrda adamianis zrdasTan aso-

cirdeba).

nugeSi: megr. guguguguriSriSriSriS momomomoqeqeqeqeqaqaqaqafafafafa, , , , laz. gugugugu����ssss oCoroCoroCoroCorCaCaCaCanunununu `nuge-

Sini~ (zedmiw. gulis Semsubuqeba~;

javris amoyra: megr. guguguguriSriSriSriS WoWoWoWorarararafafafafa, , , , laz. gugugugu���� dodododovovovovojejejeje����

`gulis jereba~;

gulis karnaxi: megr. guguguguriSriSriSriS aToaToaToaToCaCaCaCamamamama, laz. gugugugu����SSSS oToToToTqvaqvaqvaqvalulululu

`mogunebeba, gulis karnaxi~ (zedmiw. megr. gulis rCeva, laz.

gulis naTqvami~);

SimSili: megr. gurqgurqgurqgurq mememememamamamawirwirwirwirwolwolwolwolˆ̂̂̂, , , , laz. gugugugurisrisrisris mememememomomomowiwiwiwilulululu

`moSieba~ (zedmiw. gulis mowurva~);

lazurSi dasturdeba kalkebi Turqulidan: guris melhemi

usumers `anugeSebs~, guris sixinTi mayu `guli Semiwuxda~.

megrul-lazurSi, iseve rogorc qarTulSi, guli aris or-

gano, romelsac ukavSirdeba: fiziologiuri, SemecnebiTi, az-

rovnebiTi, fsiqologiuri, emociuri SegrZnebebi. sxvadasxva

brunvaSi mdgar leqsema gulsgulsgulsguls ramdenime fuZe erTvis erTi da

imave grZnoba-emociis gamosaxatad. sakiTxis ufro srulyofil

analizs moxsenebaSi warmovadgenT.

39

x ax ax ax a T uT uT uT u n a K a nn a K a nn a K a nn a K a n d a Sd a Sd a Sd a S v iv iv iv i l il il il i (Tbilisi. wm. andria pirvelwodebulis sax. qarTuli universiteti) mramramramravalvalvalvalgzigzigzigzisosososobis gamobis gamobis gamobis gamoxatxatxatxatva aGmova aGmova aGmova aGmosavsavsavsavleT saleT saleT saleT saqarqarqarqarTveTveTveTveloslosloslos babababaris diris diris diris diaaaaleqleqleqleqtebtebtebtebSiSiSiSi

1. aGmosavleT saqarTvelos baris dialeqtebSi mravalgzi-si moqmedebis gadmosacemad naSTis saxiT organuli warmoebis I da II xolmeobiTebi SerCenilia qarTlurSi (eyofis), kaxuri dialeqtis qiziyur kilokavSi (wamoidis, dahkris, ganaxevrdis, dawerian).

ufro iSviaTad gvxvdeba xolmeobiTis mwkrivebi gare da SignikaxurSi (mouxriknian...), fereidnulSi (daicavian...).

2. qarTlurSi mravalgzisoba ZiriTadad gadmoicema xolme / xome nawilakebis meSveobiT. nawilakdarTuli formebidan upiratesoba `xome~ nawilaks eniÚeba: gadmovCaqamT xolme; ka-xurSi: ityoda xome.

aris SemTxvevebi, rodesac qarTuli enis qiziyur kilokav-Si mravalgzisobis organuli warmoebis formas daerTvis `xolme~ nawilaki: mokvdis xolme, aiGebdis xolme.

3. mravalgzisobis gamosaxatavad gamoiyeneba ye/ke nawilake-bi: kaxurSi (vexvevike), fereidnulSi (hqondaye).

ingilourSi mravalgzisoba agreTve gamoixateba `y~ nawi-lakdarTuli fomiT: uGlevsy.

fereidnulSi gvxvdeba iseTi SemTxvevebi, rodesac arqaul formas daerTvis -ye nawilaki: emuSavnisye, hkiTxisye.

zogjer erT winadadebaSi erTdroulad gamoiyeneba mra-valgzisobis organuli warmoeba da -ye nawilakiani formac: TiTonac yeinis ori dGisiT adgis da wavidis, mihxedisye us-Tas da amalebs.

4. mravalgzisoba gamoixateba zmnis gameorebiT: qarTlursa (Tiuli momomomodidididioooodadadada da momomomodidididioooodadadada mariliTvin aGzevanSi, gumbarSi) da kaxurSi (midian, midian, bolos ipoves).

5. mravalgzisoba aGmosavleT saqarTvelos baris dialeq-tebSi, saliteraturo enis msgavsad, SeiZleba gadmoices

Page 20: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

40

uwyvetlis mwkrivis formiT: Sevidoda farexSi, Sa�sWamSa�sWamSa�sWamSa�sWamda da da da cxvarsa da gamovidoda.

n a t on a t on a t on a t o S a v r e S i a n iS a v r e S i a n iS a v r e S i a n iS a v r e S i a n i (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti) dalocvisadalocvisadalocvisadalocvisa da wyevla da wyevla da wyevla da wyevla----muqaris gamomxatvelimuqaris gamomxatvelimuqaris gamomxatvelimuqaris gamomxatveli Serwymuli winadadebebi svanurSiSerwymuli winadadebebi svanurSiSerwymuli winadadebebi svanurSiSerwymuli winadadebebi svanurSi

dalocvisa da wyevla-muqaris gamomxatvel winadadebaTa

sintaqsur aspeqtSi ganxilvas garkveuli interesi axlavs, vina-idan am arqaul enobriv formulebSi da e. w. gaqvavebul gamo-TqmebSi vlindeba mTeli rigi enobrivi Taviseburebebi.

frazeologiaSi ganixilaven ara marto frazeologiur Se-sityvebebs, gamonaTqvamebsa Tu idiomebs, aramed dalocvisa da wyevla-muqaris gamomxatvel formulebs, enaSi gaqvavebul myar Sesityvebebsa (romelTa mniSvneloba mxolod frazeologiur gamonaTqvamebSi cocxldeba) da andazebs.

sakuTriv frazeologiuri Sesityvebebis Semcveli daloc-visa da wyevla-muqaris gamomxatvel winadadebebTan erTad gan-xiluli iqneba zogadad mTlianobaSi aRniSnuli semantikis gamomxatveli formulebic. es sakiTxi, svanuris yvela dialeq-tis (maT Soris laxamulurisa da Coluruli metyvelebis) ga-TvaliswinebiT, dRemde kvlevis obieqti ar yofila.

svanurSi arsebuli fiqsirebuli masalisa da Cven mier mo-povebuli teqstebis mixedviT Tamamad SeiZleba iTqvas, rom aR-niSnuli winadadebebi uxvad gvxvdeba svanuris yvela dialeqtSi.

gamoiyofa Serwymuli winadadebebis Semdegi jgufebi: erTgvarSemasmenlebiani, erTgvarqvemdebareebiani, erTgvar-

pirdapirdamatebiani, erTgvariribdamatebiani, erTgvargansa-zRvrebiani, erTgvarubralodamatebiani, erTgvargaremoebiani da narevi saxis Serwymuli winadadebebi.

moxsenebaSi ganxiluli iqneba agreTve kavSirTa is jgufebi, romlebic warmoadgenen erTgvar wevrTa SeerTebis saSualebas.

41

e T e re T e re T e re T e r S e n g e l i aS e n g e l i aS e n g e l i aS e n g e l i a (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti)

sityvawarmoeba megrulsityvawarmoeba megrulsityvawarmoeba megrulsityvawarmoeba megrul----lazurSi samoselTan lazurSi samoselTan lazurSi samoselTan lazurSi samoselTan dakavSirebulidakavSirebulidakavSirebulidakavSirebuli leqsikis mixedviTleqsikis mixedviTleqsikis mixedviTleqsikis mixedviT

samoselTan dakavSirebuli leqsika megrul-lazurSi mra-

valricxovani da mravalferovania. am semantikur jgufSi gamo-vlinda rvaasamde leqsikuri erTeuli, romelic dajgufda Sem-degi Tematuri TanmimdevrobiT: 1) samoslis aRmniSvneli zoga-di terminebi; 2) samoslis saxeobebi; 3) samoslis nawilebi; 4) samoslis mosarTavebi da morTva; 5) samoslis Sesakravebi; 6) Cacma-daxurvis aRmniSvneli sityvebi; 7) samoslis dawyoba-da-lagebasTan dakavSirebuli sityvebi; 8) samoslis sawarmoebeli masala; 9) rewvis aRmniSvneli leqsikuri erTeulebi; 10) Tavsa-buravi; 11) fexsacmeli, fexsamosi; 12) samoslis sakidi, saTavso-ebi; 13) sagebeli; 14) rewvisTvis gamoyenebuli xelsawyoebi.

aRniSnul semantikur jgufSi Semavali leqsikuri erTeu-lebi sainteresoa sityvawarmoebis TvalsazrisiT. Zireul si-tyvebTan erTad gamoiyofa nawarmoebi sityvebi. gvaqvs amgvari warmoeba:

odenodenodenodensusususufiqfiqfiqfiqsusususuriririri:::: megr. ----enjenjenjenj: mikaqv-enjenjenjenj-i `Casacmeli~; preprepreprefiqfiqfiqfiqsulsulsulsul----susususufiqfiqfiqfiqsusususuriririri:::: megr. sasasasa---- ----oooo: sasasasa-kidir-oooo; `samkerde;

Casacmlis saxeoba~; laz. oooo---- ----eeee: : : : oooo-yal-eeee `sayelo~; brunbrunbrunbrunvis niSvis niSvis niSvis niSniT warmoniT warmoniT warmoniT warmoeeeebabababa (warmomqmneli afiqsi SeiZleba

iyos naTesaobiTi brunvis niSani): megr.-laz. ----SSSS: : : : megr. Ce----SSSS----i `ka-cis perangi~; laz. mo-qun-uuuu----SSSS-i `mosasxami~ (SeiZleba fuZeSi brunvis niSanTan erTad sxva mawarmoeblebic iyos warmodgenili: megr. oooo-feTa-SSSS----eeee `saCeCeli~, laz.-is nimuSia mocemuli magaliTi);

zmniszmniszmniszmniswiwiwiwinenenenebiTbiTbiTbiT warmowarmowarmowarmoeeeebabababa:::: megr. gigigiginananana----: gigigiginananana-qun-al-i `mosasxa-mi, mosacmeli~, laz. momomomoJaJaJaJa:::: momomomoJaJaJaJa-qun-u;

TxzvaTxzvaTxzvaTxzva:::: aq gamoiyofa: a) fuZegaorkecebuli sityvebi: megrmegrmegrmegr. . . . muko----yvayvayvayva----yvayvayvayva----fa `bewviani, sqeli ramis Cacma~; 2) sxvadasxva fu-Zis SeerTebiT miRebuli saxelebi: megr. gurgurgurgur----jijijijibebebebe `ubis jibe~ laz. ZiqZiqZiqZiqvavavava----CoCoCoCoxaxaxaxa `Coxa-axaluxi~.

afiqsebi funqciis mixedviT mravalgvaria.

Page 21: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

42

v av av av a jjjj a S ea S ea S ea S e n g en g en g en g e l i al i al i al i a (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti) susususufiqfiqfiqfiqsisisisiseseseseuuuulililili xmovxmovxmovxmovnisnisnisnis fufufufuZiZiZiZiseseseseulululul xmoxmoxmoxmovanvanvanvanzezezeze asiasiasiasimimimimilalalalaciciciciuuuuriririri gagagagavlevlevlevlenisnisnisnis SeSeSeSesasasasaxebxebxebxeb memememegrulgrulgrulgrulSiSiSiSi

cnobilia, rom megrul-lazurSi, qarTulisagan gansxvave-

biT, brunvis niSnis darTva saxelis fuZis kumSva-kvecas an sxva

cvlilebas ar iwvevs; mravlobiTi ricxvis niSnis darTvisas ki

megrulSi fuZe bolokidur aaaa xmovans kargavs, lazurSi ki am

SemTxvevaSic xmovani SenarCunebulia (arn. Ciqobava).

gansxvavebuli viTareba gvaqvs xmovniT dawyebuli sityva-

warmoebiTi afiqsis gamoyenebis dros, kerZod, megrulSi

-ereereereere|| -ererereriaiaiaia sufiqsis saxelis fuZesTan mierTebisas xdeba fu-

Ziseuli xmovnis asimilacia sufiqsiseul eeee xmovanTan (*aaaa _ eeee >

eeee _ eeee da *iiii _ eeee > eeee _ eeee):

baaaaxva `msxvili~ _ beeeexv-ereereereere || bexvx-eriaeriaeriaeria `msxvil-mxvili;

buTxuza~

baaaardRa `farTxuna~ _ beeeerdR-eleeleeleele || berdR-eliaeliaeliaelia

`moSvebuli, mofamfalebuli~

qvaaaaTa `dabali, tanmorCili~ _ qveeeeT-ereereereere || qveeeeT-eriaeriaeriaeria

`patara da koxta~

ZRviiiiba `dabali da ulamazo~ _ ZRveeeeb-ereereereere || ZRveeeeb-eriaeriaeriaeria

`gamxdari, gafSekili~

Zgviiiiba `uSno~ _ Zgveeeeb-ereereereere || Zgveeeeb-eriaeriaeriaeria `gaburZgnili~

faaaaCa `mxiaruli~ _ feeeeC-ereereereere || feeeeC-eriaeriaeriaeria `saxenaTeli~

qvaaaaCa `qoCori~ _ qveeeeC-ereereereere || qveeeeC-eriaeriaeriaeria `qoCora, gafurCqnili~

analogiuri viTareba qarTul zepir metyvelebasa da dia-

leqtebSic SeiniSneba (viRaca _ mr. viRaceeeeeeeebi < *viRacaaaaeeeebi, ra-

Raca _ mr. raRaceeeeeeeebi < *raRacaaaaeeeebi...).

43

i z ai z ai z ai z a C a n t l a Z eC a n t l a Z eC a n t l a Z eC a n t l a Z e (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti) pirveladi dapirveladi dapirveladi dapirveladi da meoreulimeoreulimeoreulimeoreuli warmomavlobiswarmomavlobiswarmomavlobiswarmomavlobis é xmovanixmovanixmovanixmovani qarTvelur enaTaqarTvelur enaTaqarTvelur enaTaqarTvelur enaTa dialeqtebSidialeqtebSidialeqtebSidialeqtebSi

pirveladi warmomavlobis éééé xmovani, Cveulebriv, svanur

enaSi dasturdeba (bbbbégggg----i < brgbrgbrgbrg-e `magari, Zleri~, sadac *brgbrgbrgbrg- Ziri saerToqarTveluris kuTvnileba Cans), xolo, rac Seexeba qarTuli enis dialeqtTa umravlesobas (xevsuruli, moxeuri, TuSuri, leCxumuri, raWulis rivnisTauri metyveleba, qvemoi-merulis dasavluri zoli, aWaruli, samcxur-javaxuri, ingilo-uri) da megruls, aq é, , , , ZiriTadad, meoreuli warmomavlobisaa _ TiTqmis yvela xmovnisa Tu è Tanxmovnis (megrulSi!) redu-cirebis Sedegi, miRebuli Zlieri maxvilis moqmedebis gamo (igive viTarebaa mTis kavkasiur enebSic). am SemTxvevaSi é, , , , ro-gorc wesi, TanxmovanTgamyaria da anaptiqsuri funqciisa. ami-tomac mas unda mieces im bgeris aloaloaloalofofofofonisnisnisnis kvalifikacia, rom-lisganac momdinareobs, da ara fonemisa.

rac Seexeba svanur enas, aq é Cveulebrivi xmovania da ise-ve, rogorc yvela danarCeni, (aaaa, , , , oooo, , , , uuuu, , , , eeee, , , , iiii; ; ; ; ê, í, î, ë, ì; ð, ñ, ò; ó, ô, õ) marcvals qmnis. amitomac is fofofofonenenenemaamaamaamaa. mas moepoveba grZeli (ï) variantic.

miuxedavad imisa, rom jer kidev 1986 wels al. oniani sa-

gangebod gaxazavda é xmovnis aRmniSvnel terminTa (iraciona-

luri, naxevarxmovani, neitraluri) uvargisobas, qarTveluri

enaTmecnierebis klasikosTagan (al. cagareli, n. mari, i. yifSi-

Ze, g. axvlediani, a. SaniZe, arn. Ciqobava, v. Tofuria, s. JRen-

ti, g. rogava,...) dawyebuli dRemde specialur literaturaSi

didi siWrele SeiniSneba. vfiqrobT, met sicxades Semoitanda

T. gamyreliZis mier qarTvelologiaSi danergili termini

anapanapanapanaptiqtiqtiqtiqsusususuriririri, romelsac gamoviyenebdiT yvela xmovnis é aloaloaloalo----

fofofofonisnisnisnis aRaRaRaRsasasasaniSniSniSniSnanananavadvadvadvad, , , , xoxoxoxololololo éééé fofofofonenenenemas vumas vumas vumas vuwowowowodebdebdebdebdiT xmodiT xmodiT xmodiT xmovansvansvansvans, , , ,

rorororomelmelmelmelsacsacsacsac aqvsaqvsaqvsaqvs oriorioriori aloaloaloalofofofofonininini ( ( ( (aragaragaragaragrZerZerZerZelililili dadadada grZegrZegrZegrZelililili vavavavaririririanananan----

titititi).).).). es ukanaskneli exeba mxolod svanur enas. mis sailustra-

ciod SeiZleba mogveyvana kidev erTi monacemi: qarTuli enis

Page 22: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

44

zog dialeqtsa da megrulSi sxva xmovanTagan momdinare é

alofoni SeiZleba daikargos kidec (TuS. dadadadamimimimiZaxZaxZaxZaxé > > > > dadadadamimimimiZaxZaxZaxZax

`damiZaxa~, ingil. CCCCémomomomoÎ > CmoCmoCmoCmoÎ `Camodi~, karzkarzkarzkarzé > > > > karzkarzkarzkarz `kar-

ze~... megr. CafCafCafCafélalalala > CaCaCaCaflaflaflafla `fexsacmeli, wuRa~), rac svanurSi

SeuZlebelia (Sdr. CafCafCafCaféllll).

svanuri enis lentexur dialeqtSi leqsemaTa auslautSi é

ixmareba, CakiTxvisas romelic Zvel qarTul ZeglebSi dadastu-

rebuli kiTxviTi nawilakisgan (-aaaa) unda momdinareobdes. igive

viTarebaa qarTuli enis moxeur dialeqtSi (iv. qavTaraZe). ana-

logiur situaciaSi mTiulur-gudamayrulSi gvxvdeba

-Î- (a. SaniZe, m. kobaiZe). aqac da sxva SemTxvevebSic javaxursa

(gr. beriZe) da qsnis xeobis metyvelebaSi (v. somxiSvili) igive

nawilaki dasturdeba. maSasadame anaptiqsuri funqciiT qarTu-

li enis dialeqtebSi SeiZleba gamoyenebul iqnes rogorc -é,

ise -Î- elementebi. maT Soris gansxvaveba mxolod isaa, rom

pirveli maTgani TanxmovanTgasayaria, xolo -Î- xmovnebs TiSavs

erTmaneTisgan.

masalis gacnobam iseTi STabeWdileba Segviqmna, rom qar-

Tuli enis dialeqtebSi, iq, sadac gvaqvs è < yyyy Tanxmovani, é,

Cveulebriv, ar an Zalze fragmentulad gvxvdeba. calke aRniS-

vnis Rirsia lazuris sakiTxi, sadac è viwur-arqabul da aqa-

dur (iSviaTad) metyvelebaSia daculi, é ki arsad gvaqvs, gan-

sxvavebiT zugdidur-samurzayanouli kilokavisgan. Zalze sain-

teresoa, ra situacia gvqonda istoriulad zanurSi? sakiTxs

specialuri Seswavla sWirdeba diaqroniuli TvalsazrisiT.

vfiqrobT, didi mniSvneloba aqvs é xmovnis gamoyenebas sva-

nur ZirebSi, radganac es monacemebi (jerjerobiT mcire) axal

asparezs gadagviSlian komparativistikaSi. gveCveneba, rom miva-

geniT axal fonemaTSesatyvisobas: es unda iyos saerToqarTve-

luri sonanti _ svanuri é....

45

m a n a n am a n a n am a n a n am a n a n a C a C a n i Z eC a C a n i Z eC a C a n i Z eC a C a n i Z e (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti) leqsikuri motivaciis aqtualizebul mimarTebaTa leqsikuri motivaciis aqtualizebul mimarTebaTa leqsikuri motivaciis aqtualizebul mimarTebaTa leqsikuri motivaciis aqtualizebul mimarTebaTa Taobaze qeglis axal redaqciaSiTaobaze qeglis axal redaqciaSiTaobaze qeglis axal redaqciaSiTaobaze qeglis axal redaqciaSi

saliteraturo enis didi ganmartebiTi leqsikonebi, ro-gorc faqtografiuli leqsikografiuli baza, mniSvnelovan ma-salas gvawvdis motivaciis TeoriisaTvis. amgvar leqsikonTa monacemebze dayrdnobiT leqsikologebi seriozul daskvnebs gvTavazoben epoqis nominaciis maxasiaTeblebsa da tendencieb-ze.

epidigmatur mimarTebaTa saxeebi, romlebic erTgvarad arealizeben leqsikis e.w. mesame ganzomilebas - motivirebulo-bas-, upirveles yovlisa, konteqsturia. amis saukeTeso dastu-ria sadokumentacio fondi - ilustraciebi. konteqstis in-formaciuli SesaZleblobebi amgvari SemTxvevebisaTvis imdenad masStaburia, rom swored mis safuZvelze gansazRvraven mkvle-vari-leqsikologebi saerTod motivaciur leqsikonTa wyaroT-mcodneobiT SesaZleblobebs. cxadia, paradigmatul da sintag-matur kavSirTa gverdiT, sakuTriv leqsikologiuri Tvalsaz-risiT, mravlismetyvelia leqsikis motivaciur kavSirTa kvleva. leqsikologiis mudmivad mZafri interesi leqsikologiur pro-cesTa asaxvisa swored rom sityvaTa motivirebulobas ukavSir-deba. motivaciis aqtualizebuli mimarTebebi: demotivacia, re-motivacia, neomotivacia, leqsikografiuli miznis Sesabamisad, aisaxeba sakuTriv motivaciur leqsikonebsa (salit. enis, dia-leqtTa, calkeul mweralTa Tu mxatvrul nawarmoebTa da misT.) da saliteraturo enis did ganmartebiT leqsikonebSi (Sdr. Tezaurusi da ideografiuli leqsikoni).

leqsikografiis Teoriis, istoriisa da praqtikis Tvalsaz-risiT sainteresoa motivaciis aqtualizebul mimarTebaTa pa-rametruli gaformebis specifika; kerZod, Tu romeli leqsi-kografiuli parametric rogor da ratom aRwers am mimarTe-bebs da, Sesabamisad, rogor kvalificirdeba es leqsikuri aR-werebi. am sakiTxebze msjeloba moxsenebaSi agebulia qeglis axali redaqciis saTanado masalebze dayrdnobiT.

Page 23: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

46

m e r a bm e r a bm e r a bm e r a b C u x u aC u x u aC u x u aC u x u a (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti) qarTvelurqarTvelurqarTvelurqarTvelur----baskuri bgeraTSesatyvisobisaTvisbaskuri bgeraTSesatyvisobisaTvisbaskuri bgeraTSesatyvisobisaTvisbaskuri bgeraTSesatyvisobisaTvis ((((ssss....----qarTvqarTvqarTvqarTv. . . . x x x x : : : : ssss....----baskbaskbaskbask. . . . hhhh))))

dasaxelebul enaTa guturaluri rigis TanxmovnebSi wina-morbedi lingvistebis dadgenil fonemur mimarTebebSi fiqsi-rebulia mxolod

erTi opozicia _ s.-qarTv. x x x x : s.-bask. g g g g (qarT. sxal-i : bask. Sagar). Tanamedrove kvlevis Sedegebi, romelic Sesityveba-Ta axal nimuSebs eyrdnoba, aSkarad miuTiTeben sxva tipis bge-raTSesatyvisobis gamoyofis

aucileblobaze, kerZod, prof. ian braunis mier dadgenil mimarTebas

(s.-qarTv. x x x x : s.-bask. gggg) unda daematos s.-qarTv. x x x x : s.-bask. hhhh, rasac ucilobels

xdis Semdegi baskur-qarTveluri saerTo warmomavlobis Zir-fuZeebi:

(1) s.-qarTv.*mxxxxar- `xval, dila~ (qarT. sa-mxxxxar-i `sadili, sauzme~, svan. mixxxxar `xval~) : bask. Biharr `xval~;

(2) s.-qarTv. *xikkkk- `wvrili SeSa, fiCxi~ (qarT. (raW.) xikkkk-i, zan. (megr).

xinkkkk-i `wvrili SeSa, fiCxi~) : bask. Haga ̀ grZeli latani~, Sdr. daR., and. en. hhhhaku `buCqi~;

(3) s.-qarTv. *bexxxx- `uvargisi Waki cxeni; dedali cxvari~ (qarT. bexxxx-i `daberebuli saqoneli~, zan. (megr.) baxxxx-i `uvargi-si, Zlier gamxdari cxeni~,

svan. bexxxx `jaglagi cxeni~; `dedali cxvari~) : bask. Behi `Zroxa~, Sdr. nax., bacb. mahxhxhxhx `dakodili cxeni~;

(4) s.-qarTv. *arxxxxil- `Tovlis Seyinuli fifqi" (qarT. arxxxxl-i// arxxxxil-i, zan. (megr.) xxxxila `Tovlis Seyinuli fifqi" ) : bask. Elhur `Tovli";

(5) s.-qarTv. *xxxxin-/xxxxun- `gaxuneba; daZabuneba, dabereba" (qarT. ga-xxxxun-eb-a, zan. (laz.) o-xxxxin-u `feris dakargva; ciebisgan gayviT-leba~ megr. rxxxxin-afa `daZabuneba, dabereba~ : bask. Hil `kvdoma~...

47

n a n an a n an a n an a n a c e c x l a Z ec e c x l a Z ec e c x l a Z ec e c x l a Z e (baTumi. SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti)

kalkuri da naxevradkkalkuri da naxevradkkalkuri da naxevradkkalkuri da naxevradkalkuri frazeologizmebi alkuri frazeologizmebi alkuri frazeologizmebi alkuri frazeologizmebi CveneburTa metyvelebaSi CveneburTa metyvelebaSi CveneburTa metyvelebaSi CveneburTa metyvelebaSi

CveneburTa metyvelebaSi frazeologiuri erTeulebis sis-

temuri kvleva gviCvenebs, rom aq daculia ZirZveli qarTuli idiomebi, romelTagan bevri Zveli qarTuli mwerlobis kuTvni-lebaa.

frazeologizmTa erTi nawili naxevradkalkuria, Sedare-biT naklebia iseTi Sesityvebebi, romlebic Turqulis sityva-sityviT Targmans warmoadgens. esenia: xaTxaTxaTxaTris aSeris aSeris aSeris aSenenenenebabababa, , , , rkirkirkirkinis nis nis nis ferferferferdededede, , , , sissississisxlixlixlixlidan gadan gadan gadan garerererecxvacxvacxvacxva, , , , yisyisyisyismis gamis gamis gamis gacicicicivevevevebabababa, , , , codcodcodcodvevevevebis mebis mebis mebis meiiii----dandandandanSi gaSi gaSi gaSi gaslaslaslasla, , , , TvaTvaTvaTvalilililidan Camodan Camodan Camodan Camovarvarvarvardnadnadnadna, , , , uJanuJanuJanuJango fabgo fabgo fabgo fabririririkakakaka, , , , fiTs aZfiTs aZfiTs aZfiTs aZ----levslevslevslevs, , , , yuyuyuyusursursursurze daze daze daze daxedxedxedxedvavavava, , , , pipipipiris moris moris moris moZebZebZebZebnananana, , , , sisisisixinxinxinxinTisTisTisTis// // // // eziezieziezieeeeTis gaTis gaTis gaTis ga----wewewewevavavava; ; ; ; sisisisityvis datyvis datyvis datyvis dakakakakavevevevebabababa, , , , sisisisityvis watyvis watyvis watyvis waqceqceqceqcevavavava, , , , eziezieziezieeeeTis miTis miTis miTis micecececemamamama, , , , xexexexebebebebe----ri arri arri arri ar aq aq aq aq, , , , yazyazyazyaz����aRaRaRaRSi gaSi gaSi gaSi garerererecxicxicxicxilililili, , , , ����aRaRaRaRli Cenli Cenli Cenli Cengegegege....

xaTxaTxaTxaTris aSeris aSeris aSeris aSenenenenebabababa angariSis gawevaa, kikikikinis fernis fernis fernis ferdededede ____ saerTo enis uqonloba, xidCatexiloba: kinis ferde qonden Camokidu-li xisim _ axrabas, dostebis Suaze.

sissississisxlixlixlixlidan gadan gadan gadan garerererecxvacxvacxvacxva swored naTesaobis dakargva, daviwye-baa. yazyazyazyaz����aRaRaRaRSiSiSiSi gagagagarerererecxicxicxicxilililili namusgarecxilia, pipipipirisrisrisris momomomoZebZebZebZebnananana _ adamianis raRac saqmeSi gamocda, Semowmeba; codcodcodcodvevevevebisbisbisbis memememeiiiidandandandanSiSiSiSi gagagagaslaslaslasla ____ codvis gamoaSkaraveba; fifififiTisTisTisTis mimimimicecececemamamama ____ waqezeba, Se-gulianeba cudi saqmis gasakeTeblad; eziezieziezieeeeTisTisTisTis ((((arabarabarabarab.) .) .) .) mimimimicecececemamamama - sxvisi Sewuxeba; sisisisixinxinxinxinTisTisTisTis gagagagawewewewevavavava ____ wvaleba, tanjva; ����aRaRaRaRlililili CenCenCenCen----gegegege aqvso ityvian ybedze.

CveneburTa metyvelebaSi kalkuri frazeologizmebi ramde-nadme Taviseburad gamoiyeneba.

1. zogierTi maTgani iSviaTad gvxvdeba, ris mizezic gan-sxvavebuli enobrivi cnobierebaa, mag. TvaTvaTvaTvalilililidandandandan CamoCamoCamoCamomimimimivarvarvarvardadadada imerxeulsa da aWarulSi aTaTaTaTvalvalvalvalwuwuwuwunenenenebasbasbasbas niSnavs, TurqulSi- ndobis, pativiscemis dakargvas. amave mniSvnelobiT iq gamoiye-neba: sasasasaSleSleSleSlelislislislis gadagadagadagadassssmamamama, , , , dadadadavTrivTrivTrivTridandandandan amoamoamoamoSlaSlaSlaSla.... qarTulSi SeZu-lebis, kavSiris gawyvetis semantika ZiriTadad gulsgulsgulsguls ukavSir-deba: gulidan amoigdo, guli aiyara masze.

Page 24: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

48

2.1. muhajiri qarTveli kalkur frazeologizms Zalian xSi-rad qarTuli frazeologizmiT, leqsemiT an fraziT xsnis. si-nonimuri paralelizmis safuZvelze agebuli winadadeba metad eqspresiulia. es erTgvari stilistikuri xerxicaa da metyve-lebas damajereblobas sZens. Tavdapirvelad ki mas ucxouri frazebis adgilobrivi ekvivalentiT ganmartebis funqcia unda dakisreboda. mag.: misi naTqvami Zirs ar davardeba, sityva ar wieqceva; Zem gadmeiara,- nenes xeberi ar aq... (aq uSualod sau-baria moxucebulobis Sesaxeb); insans aibi bukze ar'na Samokra, sircxvilidan’na gameiyvano; kai insnebi iyven, sixinTi ar gimi-wevia; TurqieSi TurisTobas Zalian uyureben, ujango fafrika ari, kai mogeba aq; huqumaTebma axla SuaSi hududi daases, mara sisxlidan ar gavrecxilvarT, isven xisim-axraba varT erTmanebi-sa.

2.2. iSviaTad aRniSnuli funqcia ekisreba ufro gavrcele-bul naxevradkalkur frazeologizms: jan aZlevso, vityviT,- sulis ezieTSia (sikvdilis pirasaa).

m em em em e r ir ir ir i c i nc i nc i nc i n c ac ac ac a ZZZZ eeee, m am am am a i a b ai a b ai a b ai a b a r ar ar ar a m im im im i Z eZ eZ eZ e (baTumi. SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti) zmnis zozmnis zozmnis zozmnis zogi Tagi Tagi Tagi Tavivivivisesesesebubububurererereba klarba klarba klarba klarjuljuljuljulSiSiSiSi

klarjuli zmnis TaviseburebaTagan bevri saerToa Woroxis

auzis soflebis _ kirnaTis, maradidis, qedqedisa da aWarisaR-marTis metyvelebis zmnasTan.

● obieqtisa da realuri subieqtis (inversiuli zmnebis) mravlobiToba aRiniSneba ----anananan, , , , ----enenenen sufiqsebiT: geCqarebian `geC-qarebaT~, yavan `yavT~, aqvan `aqvT~. aseT zmnebSi CvenCvenCvenCven nacvalsa-xelis mravlobiToba aRiniSneba mmmm----, , , , mmmm----anananan, , , , mmmm----enenenen afiqsebiT: Rar-Webma mekindlebian, Cven raton ar damaswavleTo; TurqebTan erTaT varT, mamamamaviviviviwydewydewydewydebibibibianananan qarTuli, Savi TuTa ar maqmaqmaqmaqvanvanvanvan Cven; is memememeyoyoyoyofifififianananan Cven.

49

analogiiT amave afiqsebiT aris aRniSnuli zmnaSi memememe na-cvalsaxeli: me patara viyav, neneÁ momomomomikmikmikmikdendendenden; vin mamamamaTaTaTaTamamamamaSebSebSebSebdendendenden, baRnoba ar didididimimimiminanananaxixixixianananan; baboÁ ar myamyamyamyavanvanvanvan; musafiri gigigigimimimimixarxarxarxardedededebibibibi----anananan, mimimimiaaaamemememebibibibianananan; baboÁ xeÁrsuzi myavmyavmyavmyavdendendenden; kaÁ qalia mimimimivarvarvarvardedededebibibibianananan, helva mimimimijejejejebibibibianananan; me gurjuli ar gegegegemegmegmegmegnenenenebibibibianananan.

maqvsmaqvsmaqvsmaqvs zmnis formebSi ----ssss sufiqsis nacvlad aris ----aaaa:::: me qar-xana maqmaqmaqmaqvavavava; cotaÁ davberdi, cotaÁ Wkva ar maqmaqmaqmaqvavavava; gargnebi gvaqgvaqgvaqgvaq----vavavava.

● myofadi gadmoicema kavSirebiTis formebiT: vicode, vu-Txar, erTi baRana gamogamogamogamogiggiggiggigzavzavzavzavnononono (=gamogigzavni); aTi-TxuTmeti weliwads ukan gurjuli ar dadadadarCesrCesrCesrCes (darCeba); Cai gagagagasvasvasvasva (=ga-smev); patina Jave, isini momomomogigigigitatatatanononono (=mogitan) da Wame; me gigigigiTxraTxraTxraTxra (=getyvi) da dawere.

● zamzamzamzam fuZes pirvel seriaSi enacvleba qmqmqmqm: bebrebi amden an-jax iqiqiqiqmenmenmenmen; aqac iqiqiqiqmenmenmenmen, daklian; win viqviqviqviqmomomomodiTdiTdiTdiT; viqviqviqviqmomomomodiTdiTdiTdiT nad.

● Taviseburebebi dasturdeba Temis niSanTa xmarebaSi. bevria Temis niSanTa monacvleobis SemTxveva: -ebebebeb////////----avavavav: : : : vigo-

nav `vigoneb~, gavakeTav, gavawiTlav, avaSenav, vaZinav, vabrunavT, itiravs `itirebs~, gitiravs, dakidavs `dakidebs~, imReravs `im-Rerebs~, mawuxav `mawuxeb~.

----avavavav////////----ebebebeb: : : : varigav `varigeb~, vabrunavT `vabrunebT~, Cafleben `Caflaven~, gaqviTeben `gaqviTaven~, ukreben `ukraven~, kleben `klaven~, Seqxedeben `Segxedaven~.

----ebebebeb////////----iiii: : : : visveni `visveneb~, isvenida. ----avavavav////////----iiii: : : : daklian `daklaven~. ----amamamam////////----avavavav: : : : visvav `visvam~, wevsvav `wavisvam~, vsvav `vsvam~, svavs;

movasxavT `movasxamT~. ----iiii////////----ebebebeb: : : : awavleben `aswavlian~. deiwavleben `daiswavlian~,

guugzavneben `gaugzavnian~. ----iiii////////----avavavav: : : : gamogzavnavs `gamogzavnis~. ----ebebebeb////////----obobobob:::: vanTobdi `vanTebdi~, eÁvsoba `aivseba~, vurTobT

`vurTavT~. ----obobobob////////----evevevev: : : : gamuacxevdiT `gamovacxobdiT~. ----amamamam////////----evevevev:::: gamouTqmevden `gamouTqvamdnen~. martivfuZian zmnebs ematebaTTemis niSnebi: vWamavT `vWamT~,

Wameben `Wamen~, weravs, daweravs `dawers~, egiweravs `agiwers~,

Page 25: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

50

degiweravs, gatexav `gatex~, davtexav, atexeben `atexen~, wevyanav `waviyvan~, deibanav `daiban~, dabaneben `dabanen~, viqavT `viqmT~.

----avavavav TemisniSniania vyivyivyivyididididi zmnis formebi: gavyidavT, viyi-davT, gayidavs, yidavs, yidaven.

uTeuTeuTeuTemismismismisniSniSniSniSnoanoanoanoa:::: Sevnaxdi `Sevinaxavdi~, Seinax `Seinaxav~. ----avavavav, , , , ----amamamam Temis niSnebi SekumSulia awmyosa da myofadis me-

same piris mravlobiTi ricxvis formebSi: meiparven `moipara-ven~, malven `malaven~, Sexedven, gabedven, deinaxven, deiburven, smen `svamen~, izmen `izamen~. muuTqmen `mouTqvamen~ aqvea werven `weren~.

----avavavav Temis niSans ecvleba xmovani savrcobian mwkrivebSi: da-vargevdi, davTesevdi, gavwurevdiT, SevxedevdiT, gamovCxrikev-diT, vyidevdiT, naxevda, werevda, ikiTxevda, molesevden, moxnev-den. mesame pirSi iSviaTia vidvidvidvid warmoeba: deinaxviden.

fuZedrekadi zmnis gaxmovanebul fuZes I seriaSi erTvis Temis niSani: mokrifav, daxrisav, movzilavT, iWirav, uWritavs `uWvrets~.

● wyvetilis pirvelsa da meore pirebSi ----eeee sufiqsian zmnebs ematebaT -vivivivi. davaqorwilevi, davTesevi, mevyanevi, viZine-vi, danayevi, danayevi, eiareviT `aiareT~, gavaTxueviT `gavaTxo-veT~, avwieviT `avwieT~ (=aviReT), vqeneviT `vqeniT~, davangrie-viT, dawerevi, SexedeviT, alaparakeviT, mevyareviT, devlapara-keviT.

● vedvedvedved fuZes wyvetilis pirvelsa da meore pirebSi enac-vleba velvelvelvel xan narTauli ----iiii xmovniT, xan am xmovnis gareSe: amo-veli, geveli, Ceveli, gadaveli, moveli; waxveli, moxveliT, ga-xveliT; Camovel, Sevel, movel, waxvel....

● sxva zmnebSic monacvleobs iniiniiniiniaaaanininini da uiuiuiuinononono formebi: viya-vi, viyaviT, avdeqi, avdeqiT; viyav, avdeq, vuTxar...

● dodododoninininianananan vnebiTs enacvleba enienienieniaaaanininini:::: geveTxve `gavTxovdi~, geeTxvebian, eTxovebian, mogwonda `mogewona~, mogwonden. xeTqxeTqxeTqxeTq fuZe SenarCunebulia vnebiTSi: radiatori gaxeTqdeba (=gaskde-ba), gavakeTav.

● ----avavavav TeTeTeTemismismismisniSniSniSniSninininiaaaanininini moqmedebiTi gvaris Sesabamisi vnebiTi nawarmoebia arqauli wesiT: moxarSavs _ meixarSvis, mokoWavs (=gaskvnis) _ meikoWvis, CaSuSavs _ CeiSuSvis, deiSuSvis, daTe-

51

savs _ deiTesvis; amave warmoebisaa deibadvis (dabadavs formis Sesabamisi), deibnidvis `daibnideba~.

● saerTod samxrul metyvelebaSi paraleluria xmovanTav-sarTuli aaaa---- prefiqsiani da uprefiqso formebi. klarjulSi Warbobs uprefiqso warmoeba: momgonda, dambrwyinda, gamgzavne-ben, gamovgzavne, davargav Sdr.: momagonda, damaviwyda, gamagzav-nian, gamovagzavne, davrgav. . .

● klarjuli Woroxis auzis zemoT dasaxelebuli soflebis metyvelebisagan gansxvavdeba Temis niSanTa mravalferovnebiT _ gansakuTrebiT ----avavavav Temis niSnis gavrcelebiT.

klarjulSi ar Cans awmyosa da myofadis formebSi ----evevevev, , , , ro-melic damaxasiaTebelia qedqedisa da aWarisaRmarTis mkvidrTa metyvelebisaTvis, Cven mier mopovebuli masalebis mixedviT am movlenis magaliTad jerjerobiT (klarjulis kvleva grZeldeba) SeiZleboda dagvesaxelebina gagagagavwuvwuvwuvwurevrevrevrev: : : : xaWo vakeTef, manqanaSi gavwurev.

Cvens xelT arsebuli masalis mixedviT, sakuTriv klarju-lis Taviseburebad Cans ormagi warmoeba zmnisa maqmaqmaqmaqvavavavanannannannan:::: lama-zi sofeli maqvanan, Tqven fuli gaqvanan, Cven fuli ar gvaqva-nan; mimimimindandandandanannannannan, , , , unununundadadadanannannannan... ... ... ... saerToa samxruli metyvelebisaTvis.

m am am am a r ir ir ir i a ma ma ma m c i sc i sc i sc i s k ak ak ak a r i Sr i Sr i Sr i S v iv iv iv i l il il il i (Telavi. i. gogebaSvilis sax. saxelmwifo universiteti) leqleqleqleqsisisisikukukukuri Seri Seri Seri Sexvedxvedxvedxvedrerererebi xevbi xevbi xevbi xevsusususurulrulrulrulsa da wosa da wosa da wosa da wovavavavaTuTuTuTuSurSurSurSurSiSiSiSi

saqarTvelos sxvadasxva kuTxis mcxovrebTa uZvelesi metyve-

lebis nimuSebs inaxavs xevsuruli da TuSuri. istoriulad xevsurebsa da vainaxebs axlo urTierToba hqondaT erTmaneT-Tan. xevsureTs aRmosavleTidan esazRvreba TuSeTi, xolo CrdiloeTidan CaCneT-inguSeTi. istoriuli gadmocemis mixed-viT mTielTa gaqristianebis Semdeg xevsurebi da vainaxebi sa-erTo salocavSi loculobdnen. xevsurebisaTvis Satilionni iyvnen `orenani~, rac dasturdeba folkloruli Canawerebis

Page 26: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

52

mixedviT. mag.: piraqeTeli qalis natiralSi vkiTxulobT: `ga-dmaxdes mTasa orenanio. meemzadeniT liqokelnio~…(xevs. leq-sik.). intensiuri urTierTobis gamo mravali naxuri sityva da-mkvidrda xevsurulSi. magaliTad:

• erawia (xevs.) `patara qvabi~; Sdr. bacb. herwé `qvabi~; `ocdaxuTis xinklisa× ar gaswire bJiriao, erboian erawasa

amuCine Ziriao (fS.-xevs.). • doSi xevs. `tyuili~; Sdr. bacb. doS `sityva~; tyuil doSia qistebo, WeqiT ar madis avdari (fS.-xevs. poez.). • kalti xevs. `xaWo~; Sdr. bacb. kalt; CeCn. kald `xaWo~; daCveulia woyali CxikviviT kaltis Wamasa (xevs. leqsik.). • keWa xevs. `matylis erTi bRuja~; Sdr. bacb. keW `ma-

tyli~; `kaloTanelT mCeCelni xyvan, dadga matylis kekaio, SuaRa-

mem maatana, ver gaCeCes keWaio~ (xevs. Taviseb.). • aSura xevs. `rZisa da fqvilis SeWamandi~ Sdr. bacb.

Sur `rZe~; micus Walas ymawvilebi xvreten xalis aSurasa (xevs. leq-

sik.). xevsurulSi gvxvdeba saxelebi, romelic zogad vainaxuri

warmoSobisaa. magaliTad: • TaTuri _ mamakacis saxelia, romelic qarTuli `Tev-

dores~ ekvivalentia. vainaxurSi `ToTur~-ad iqca da iqidan moxvda xevsurulSi.

• CirT xevs. CirTad Samayrili `konusisebri saxuravi~ Sdr. vainax. CurT. `saflavis koSki~ (xevs. leqsik.);

• komala xevs. `kanafis magari Zafi~ Sdr. vainax. kuomal `kanafi~ (xevs. leqsik.);

zemoT warmodgenili identobebi, romelic daleqilia dia-leqtis leqsikur bazaSi, asaxavs vainaxebisa da dialeqtze mou-bari qarTvelebis mWidro urTierTobas. vfiqrobT, am saxis leqsikuri Sexvedrebi ara mxolod urTierTgavlenaze unda mi-uTiTebdes, aramed iZleva safuZvels vivaraudoT, rom vainaxebi arian yofili aborigenebi saqarTvelos aRmosavleT mTianeTsa da lexura-ioris miwa-wyalze (iv javaxiSvili).

53

r o i nr o i nr o i nr o i n WWWW i k a Z ei k a Z ei k a Z ei k a Z e (Telavi. i. gogebaSvilis sax. saxelmwifo universiteti) enobrivi mexsiereba dialeqtisaenobrivi mexsiereba dialeqtisaenobrivi mexsiereba dialeqtisaenobrivi mexsiereba dialeqtisa ((((SignikaxuriSignikaxuriSignikaxuriSignikaxuri))))

sayovelTaodaa aRiarebuli dialeqtebis gansakuTrebuli

roli enis Sinagani potenciis gamovlenaSi. amitomac eniWeba ganuzomeli mniSvneloba dialeqtebSi daunjebuli danaSrevebis warmoCenasa da analizs.

dialeqtebSi bunebrivad aisaxeba adamianis azrovnebis mi-marTeba samyaroseuli movlenebisadmi, sadac daCndeba adamianis daukonkretebeli, zogadi, sivrculi azrovnebis kvali. am mxriv friad saintereso masalas iZleva Signikaxuri: rarararasa vxsa vxsa vxsa vxeeee----damdamdamdam? ? ? ? sad xosad xosad xosad xoWeWeWeWebi yriabi yriabi yriabi yria, , , , sad unasad unasad unasad unagigigigiriririri, , , , sad visad visad visad viris Taris Taris Taris Tavivivivi. . . . vis amavis amavis amavis ama----nanananaTi moTi moTi moTi mouuuuvivivividadadada, , , , vivivivinan Tvinan Tvinan Tvinan TviTon moTon moTon moTon movivivividadadada....

zogadsamyarouli azrovneba gamosWvivis agreTve saganTa ricxvis eqspresiul gamoxatvaSi, rodesac mravlobiTis formiT warmodgenili saxeli gacnobierebulia mxolobiTad da piri-qiT, mxolobiTisa _ mravlobiTad: sasasasaxlexlexlexlebibibibi ro davmarTe, axla davqorwildi. xan sxvesxvesxvesxvenebnebnebnebSiSiSiSi avdiodi, xan sasasasabZlebbZlebbZlebbZlebSiSiSiSi vimalebo-di. im dros nanananavTevTevTevTebibibibi ar iyo. garekes TaTaTaTaTaTaTaTariririri samSoblo qveyni-dam. aseT SemTxvevaSi sagans saxeli darqmeuli aqvs uSualod mravlobiTis an mxolobiTis formiT, sadac gramatikuli ar Tanxvdeba semantikurs.

adamianis sivrculi azrovneba gansakuTrebiT xelSesaxebad ikveTeba drois faqtorTan mimarTebaSi. Signikaxuris enobrivma mexsierebam zmnaSi Semoinaxa qarTuli erovnuli enis im perio-dis niSnebi, roca ena cdilobda eCvenebina ara imdenad konkre-tuli dro (awmyo, namyo Tu myofadi), aramed moqmedebis in-tensivoba: sruldeboda erTgzis Tu mravalgzis. TavisTavad mravalgzisoba `iseT moqmedebasac gadmogvcems, romlebic Cveu-lebad aris qceuli~ (a.SaniZe) da gviCvenebs, rom `moqmedeba Cveulebriv xdeba, moqmedebas Cveulebrivad aqvs adgili~ (arn. Ciqobava), rac tradiciulad `zogad awmyod~ miiCneva.

Signikaxuris dialeqturi masalis analizi ki gvavaraudebi-nebs, rom moqmedebis CveCveCveCveuuuulelelelebibibibiToToToTobabababa SesaZlebelia zmnam gamoxa-

Page 27: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

54

tos rogorc awmyo, ase myofadisa da namyo drois farglebSi, ris gaTvaliswinebiTac dasaSvebad gvesaxeba Sesabamisi diferen-cireba: CveCveCveCveuuuulelelelebibibibiTiTiTiTi awawawawmyomyomyomyo, , , , CveCveCveCveuuuulelelelebibibibiTiTiTiTi myomyomyomyofafafafadidididi da CveCveCveCveuuuulelelele----bibibibiTiTiTiTi nanananamyomyomyomyo....

CveCveCveCveuuuulelelelebibibibiTiTiTiTi awawawawmyomyomyomyo:::: memre gaCnda manqanebi da dagvexmara: gvixgvixgvixgvixnanananamenmenmenmen, , , , gvigvigvigviTeTeTeTesasasasamenmenmenmen, , , , gvimgvimgvimgvimkikikikianananan; ; ; ; manqanebiT eziezieziezidedededebibibibianananan purs.

CveCveCveCveuuuulelelelebibibibiTiTiTiTi myomyomyomyofafafafadidididi: : : : gamogamogamogamoararararCevTCevTCevTCevT sufTa xorbalsa, wawawawavivivivi----RebTRebTRebTRebT wisqvilSi, dadadadavfqvamTvfqvamTvfqvamTvfqvamT iqa; CamoCamoCamoCamoiiiitanTtanTtanTtanT fqvils, gagagagavavavavakekekeke----TebTTebTTebTTebT xaSs.

CveCveCveCveuuuulelelelebibibibiTiTiTiTi nanananamyomyomyomyo: : : : pirvelaT koleqtivSi manqanebi araferi ar iyo: vmuvmuvmuvmuSaSaSaSaobobobobdiTdiTdiTdiT xeliT, kacebi babababaramramramramdnendnendnendnen, , , , ToxToxToxToxnidnidnidnidnennennennen,,,, sa-qonliT vxnamvxnamvxnamvxnamdiTdiTdiTdiT da miwefs vavavavamumumumuSaSaSaSavebvebvebvebdiTdiTdiTdiT....

me fexsacmelebs, kabas kalTaSi CaCaCaCaviviviviwyobwyobwyobwyobdidididi da wawawawaviviviviRebRebRebRebdidididi samuSaoze.

moqmedebis CveulebiTobis gadmosacemad umTavresad gamoi-yeneba awawawawmyosmyosmyosmyos, , , , myomyomyomyofafafafadisdisdisdis, , , , uwyvetuwyvetuwyvetuwyvetlilililisasasasa da xolxolxolxolmemememeoooobibibibiTisTisTisTis mwkri-vebi.

drois faqtorze dakvirvebisas yuradRebas iqcevs ara mxo-lod ababababsosososolulululututututuriririri drodrodrodro, , , , aramed farfarfarfardodododobibibibiTiTiTiTi drodrodrodro; ; ; ; akaki SaniZem am ukanasknelTan mimarTebaSi ganixila drois gadawevisa da droTa urTierTSerevis sakiTxi: momomomomamamamavavavavalililili warwarwarwarsulsulsulsulSiSiSiSi da warwarwarwar----susususulililili momomomomamamamavalvalvalvalSiSiSiSi.... garda amisa, SesaZlebelia agreTve aaaawwwwmyomyomyomyo warwarwarwarsulsulsulsulSiSiSiSi,,,,rac SignikaxurSi sakmaod didi intensivobiT gamoi-yeneba da xelSesaxebad ikveTeba parataqsul konstruqciaSi wyvewyvewyvewyvetitititilililili ____ awawawawmyosmyosmyosmyos mwkrivTa Tanamimdevrobisas, sadac wyveti-liT naCvenebia warsulSi Sesrulebuli moqmedebis Sedegi, xo-lo awmyos mwkrivis axlandeli dro gadatanilia warsulSi; faqtobrivad gvaqvs awawawawmyomyomyomyo warwarwarwarsulsulsulsulSiSiSiSi anu nanananaawawawawmyomyomyomyoaaaariririri nanananamyomyomyomyo: : : : CaCaCaCa----iiiidodododo marjvena xeli mTlad pirSi da ReReReReWamsWamsWamsWams. . . . e kaci SaSaSaSaSinSinSinSindadadada, , , , gagagaga----uuuutiatiatiatia Zaliana da mkismkismkismkis. . . . gagagagaiqiqiqiqcacacaca es mela, gagagagarbisrbisrbisrbis, , , , gagagagarbisrbisrbisrbis da SaSaSaSaasasasas----wrowrowrowro soroSi. aseT SemTxvevaSi wyvetilis dro SemosazRvru-lia, awmyosi ki _ SemousazRvreli.

irkveva, rom dro faqtobrivad fardobiTi cnebaa da ami-tom is unda ganixilebodes rogorc saubris momentis gaTva-liswinebiT, ise konteqstsasa da calkeul winadadebebSi zmna-SemasmenelTa urTierTmimarTebisas. swored aseTi korelacia gvaZlevs relatiuri drois gamoxatvis srul suraTs drois

55

semantikuri velis farglebSi. amasTanave, Signikaxuri dialeq-tis monacemebiTac kidev ufro sarwmuno xdeba saenaTmecniero literaturaSi dasabuTebuli mosazreba, romlis Tanaxmadac dro ar aris gramatikuli kategoria, igi odensemantikuri ka-tegoriaa (g. gogolaSvili). yovelive es imaze migviTiTebs, rom `Tavi unda davaRwioT gramatikul standartebs da enis realuri kanonzomierebebi gavixadoT kvlevis obieqtad~ (b. jorbenaZe).

amrigad, Signikaxur dialeqtSi Semonaxulia adamianis zo-gadi, daukonkretebeli, sivrculi azrovnebis kvali, rac xel-Sesaxebad ikveTeba drois faqtorTan mimarTebaSi da aisaxeba rogorc saerTo enobrivi movlena da ara rogorc dialeqtiz-mi. swored amitomaa samarTlianad aRiarebuli dialeqtebis um-niSvnelovanesi roli enis Sinagani potenciis gamovlenaSi da amitomacaa esoden faseuli enobrivi mexsiereba dialeqtebisa.

nnnn i n e l ii n e l ii n e l ii n e l i W o x oW o x oW o x oW o x o n e l i Z en e l i Z en e l i Z en e l i Z e (Tbilisi. arn. Ciqobavas sax. enaTmecnierebis instituti) garekaxurigarekaxurigarekaxurigarekaxuri fonetikurfonetikurfonetikurfonetikur----morfologiurimorfologiurimorfologiurimorfologiuri dialeqtizmebi rdialeqtizmebi rdialeqtizmebi rdialeqtizmebi r. . . . inaniSvilis prozaSiinaniSvilis prozaSiinaniSvilis prozaSiinaniSvilis prozaSi

r. inaniSvilis prozaSi, personaJebis metyvelebis gadmoce-

misas, misi mxatvruli enisaTvis damaxasiaTebeli zomierebiT, rogorc stilizaciis saSualeba, gvxvdeba Semdegi garekaxuri fonetikur-morfologiuri dialeqtizmebi: a) bgeraTa da mar-cvalTa dakargva, mag: susususu, , , , ZaZaZaZaanananan, , , , SeSeSeSe, , , , rorororo, , , , mamamama, , , , momomomoiiiicacacaca, , , , gagagagadidididi, , , , gegegegenananana, , , , rarararavivivivi da sxv. b) bgeris ganviTareba: sasasasacocococodadadadavovovovobabababa, , , , furfurfurfurtknistknistknistknis, , , , mWvamWvamWvamWvalililili, , , , mTxlemTxlemTxlemTxle, , , , memememendandandandalililili............ g) bgeris dayrueba: raTraTraTraT, , , , bloblobloblomaTmaTmaTmaT, , , , ucucucucbaTbaTbaTbaT............ d) substitucia: TxipTxipTxipTxipnananana, , , , mzimzimzimziTeTeTeTebibibibi, , , , mimimimikikikikiooootitititi, , , , marmarmarmarTuTuTuTulililili, , , , murmurmurmurtatatatalililili, , , , RerRerRerRerbibibibi... e) srulxmovnoba: gagagagamzarmzarmzarmzardedededelalalala, , , , babababazazazazarorororobabababa...... v) miTiTebiT aiaiaiai nawilakTan liezoniT miRebuli nacvalsaxelu-ri formebi: aeaeaeaesesesese, , , , aegaegaegaegrererere............ z) asimilacia: macmacmacmacTuTuTuTuriririri, , , , rererereeeeebibibibi............

Page 28: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

56

zemodasaxelebuli sxvadasxva fonetikuri cvlilebebiT warmodgenili magaliTebi sakuTriv mwerlis enaSi ra Tqma un-da orTografiulad marTebuli formebiT gamoiyeneba da Sesa-bamisad mis moTxrobebSi dasturdeba paraleluri formebi: bloblobloblomadmadmadmad xorci daxorda (alersi SiSianobis dros, 1986). ...Tevzeuls Camoitan bloblobloblomamamamaTaTaTaTa (patara biWi golgoTaze, 1989). mag bolSi ras iRiRiRiRrCobTrCobTrCobTrCobT Tavs (patara biWi golgoTaze, 1989). cremlebi amoamoamoamomaxmaxmaxmaxrCobsrCobsrCobsrCobs manamde (barisken mofrinavs jafara, 1974). solomons WvaWvaWvaWvalililili dadga (Sori TeTri mwvervali, 1976). Cemi biWis mWvlemWvlemWvlemWvlebibibibi dagadgeT Tqvenao (saRamo xanis Canawerebi, 1973).

gramatikuli dialeqtizmebidn SesamCnevia Semdegi: a) Seim-Cneva qarTl-kaxurisaTvis damaxasiaTebeli emfatikuri aaaa-s xSi-ri xmareba. cxovreba mosdevT da imisimisimisimisTviTviTviTvisasasasa (Citebis gamomzam-Trebeli, 1978). SeSeSeSenananana,,,, flaxo! Tofis lulas mxarSi wahkravs mixa erTs (patara biWi golgoTaze, 1989). ZaRZaRZaRZaRlalalaladadadada var qceu-li da ZaRladac aravin magdebs (mTvaris asuli, 1987). b) hhhh\\\\\\\\ssss prefiqsTa xmareba erTpirian da orpirian gardamaval formeb-Si: (yvavebi) dadadadahfrehfrehfrehfrenennennennen, , , , dadadadahyranhyranhyranhyrantatatatalelelelebenbenbenben, , , , dadadadahkahkahkahkapapapapasosososobenbenbenben Tavze (mTvaris asuli, 1887). mTel gvars hkruhkruhkruhkrulavlavlavlavdadadada (alersi SiSia-nobis dros, 1986). (lekebi) sTuTsTuTsTuTsTuTqaqaqaqavenvenvenven arays (cisferi gorga-li, 1962). g) Temis niSnebis gamoyeneba fuZedrekad zmnebTan: Sen arxeinad iyavi, su frCxilebiT dadadadatkvetkvetkvetkveravsravsravsravs (patara biWi golgoTaze, 1989). bebia mariami damarmarebuli baRis Robis ZirebSi dadadadahkrehkrehkrehkrefavsfavsfavsfavs qorfa, qorfa WinWars (Sori TeTri mwver-vali, 1976). am zmnaTa sawyisis warmoebisas -avavavav Temis niSniseu-li vvvv Tanxmovani isev iCens Tavs. sakartofile miwis CiCCiCCiCCiCqvnaqvnaqvnaqvna da-viwye (keTili miwa, 1984). Zvlebis textextextexvavavavamdemdemdemde iRleba manana (pa-tara biWi golgoTaze, 1989). SeimCneva Temis niSanTa monacvle-oba, ebebebeb\\\\obobobob: mivuyvebi am gzas, mimimimivfravfravfravfratutututunobnobnobnob (patara biWi gol-goTaze, 1989). avavavav\\\\amamamam:::: gogia Zvalrbilianad fqvamsfqvamsfqvamsfqvams (mTvaris asuli, 1987). d) erTi da igive Sinaarsis mimReobebi sxvadasxva warmoebiT gvxvdeba: mivida sasasasakidkidkidkidTanTanTanTan (mTvaris suli, 1987). wamovida sasasasakidkidkidkidririririsasasasakenkenkenken (patara biWi golgoTaze, 1989). maWaraS-vilma sa sa sa sakidkidkidkidlilililidandandandan grZeli CanTa Camoxsna (megobrisadmi minawe-ri werilebidan, 1958). nanananajayjayjayjayjajajajayebsyebsyebsyebs Zili gvereva (cisferi gor-gali, 1968). Cvenma sam saaTs nanananajayjayjayjayjajajajayaryaryaryarmamamama ...avtobusma kidev er-

57

Ti mSrali xevi gadaWra (barisaken mofrinavs jafara, 1974). Cveni bavSvebis rveulebi da wignebi fanjris rafaze iyo akoakoakoakokokokoko----lalalalavevevevebubububulililili (mTvaris asuli, 1987). mezobeli uxeirod akoakoakoakokokokokolelelele----bubububulililili kaci iyo (barisken mofrinavs jafara, 1974).

sityva warmoebisas aRsaniSnavia aaaa mawarmoeblis xSiri gamo-yeneba: Tqvenma JruJruJruJrunananana cicarma fexi moitexa meserze (Sori TeT-ri mwvervali,1976). slislislislikikikikinananana yuri aqvs basaras (mTvaris asu-li,1987). es dakuTxuli, diddiddiddidcxvicxvicxvicxvirararara, , , , diddiddiddidyuyuyuyurerererebabababa kaci (alersi SiSianobis dros,1986).

m z i am z i am z i am z i a x a x u t a i S v i l ix a x u t a i S v i l ix a x u t a i S v i l ix a x u t a i S v i l i (baTumi. SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti) TandebulTa xmarebis zogi TaviseburebaTandebulTa xmarebis zogi TaviseburebaTandebulTa xmarebis zogi TaviseburebaTandebulTa xmarebis zogi Tavisebureba muhajirTa metyvelebis mixedviTmuhajirTa metyvelebis mixedviTmuhajirTa metyvelebis mixedviTmuhajirTa metyvelebis mixedviT

qarTuli enis samxruli kiloebis Sesaswavlad damatebiT

mniSvnelovani wyaroa qobuleTel muhajirTa STamomavlebis me-tyveleba. konservirebuli nimuSebi saintereso faqtebs gvaw-vdian qarTuli dialeqtologiisa da enis istoriis Tvalsaz-risiT. moxsenebaSi yuradRebas gavamaxvilebT TandebulTa xma-rebis Taviseburebebze.

1. aWarulsa da mTlianad samxrulSi ----TTTTvisvisvisvis Tandebuls fo-netikuri saxesxvaoba ----TvinTvinTvinTvin enacvleba, romelic daerTvis naTe-saobiTis formas (CemTvin, zamTrisTin, stumrisTin). qobule-TurSi gvxvdeba -iza (kaciza, qaliza, imiza, yabzobiza, tkivili-za), rasac gurulis gavlenas miaweren.

2. ----TanTanTanTan Tandebuliani iSviaTad gvxvdeba (fexTan, TaxTabaS-Tan). ZiriTadad ki uTandebulo formebi gvxvdeba: Cvensas; agi-nisas darCeboda; babuaisas, rac aseve guruls miewereba; das-turdeba: kacis erTgan; Wadis erTad.

3. muhajirTa metyvelebaSi dasturdeba ----CiCiCiCi ( ( ( (<<<<SiSiSiSi)))) Tandebu-lis xmarebis SemTxvevebi (saxCi; kardalCi).

Page 29: XXXI respublikuri dialeqtologiurirespublikuri …`xalxuri kilo~ vajasTan aSkarad poetur enas, xalxuri poezi-is Taviseburebas aGniSnavs da masSi Tanamedrove dialeqtolo-giuri Sinaarsis

58

4. qobuleTel muhajirTa metyvelebaSi iSviaTad gvxvdeba ----damdamdamdam Tandebuli (yanidam), rac gvavaraudebinebs, rom istori-ulad igi qobuleTurSi ixmareboda.

5.---- viTviTviTviT Tandebulis nacvlad sistemebr gvxvdeba ----veTveTveTveT////////venvenvenven (katasaven; Toksaven, iailasaven).

6. ----SiSiSiSi Tandebuliani micemiTs uTandebulo formebi enac-vleba (baRnobas; erzrums, istambols.)

7.----gangangangan Tandebuliani naTesaobiTis nacvlad dasturdeba amave Tandebuliani moqmedebiTi (misidan, RmerTidan, imidan).