МАМЛЕКЕТТИН ЖООПКЕРЧИЛИГИ ПАРЛАМЕНТТЕ, АНЫН ИЧИНДЕ РАВШАН ЖЭЭНБЕКОВ ДА БАР

Єлгєндєрдї тирилткен философ 11

redactor@aibat.kg • ¹ 88 • 25-èþëü, 2014

КУРАЛСЫЗ ЭЛГЕ ОК АТУУГА ЖАНЫШ БАКИЕВДИН КЇНЄЄСЇ БАР ЭКЕНДИГИН СОТ ДАЛИЛДЇЇ ДЕП ЭСЕПТЕЙТ

www.aibat.kg

Создуккан сот иштери: Жазадан качуу амалыбы? 4

6

Букачарлардын алсыз жери – моюн

Кесипти тандаганыма атамдын таасири чоў

Баш-аягы тєрт жылдан ашуун убакытка созулган 7-апрель окуясы боюнча сот иштери-нин єкїмї чыга баштады. Так-тап айтканда бїгїн 24-июльда 2010-жылдагы 7-апрель окуясы боюнча єкїм окулуп башталды.

Эске сала кетсек бул сот ишине тєрагалык кылып жаткан судья Дамир Оўолбеков соттун єкїмї бир нече кїнгє чейин созулуп окула тургандыгын эскерткен. Учурда сот ишинин себепте-рин тїшїндїргєн чечим оку-

лууда. Башкача айтканда сотто далилденген, такталган жагдай-лар, кырдаалдар тууралуу єкїм окулууда. Анын ичинде бїгїн качкын президенттин бир туу-ган иниси Жаныш Бакиев, улуу баласы Марат Бакиев, УКМК-нын мурдагы жетекчиси Му-рат Суталинов, Мамлекеттик кїзєт кызматынын жетекчи-синин орун басары Нурлан Те-мирбаев, мурдагы тєрага орун басары Данияр Дунгановдун кызматтык абалынан кыянат-тык менен пайдалануу берене-си боюнча кїнєєлїї деп таап жана аларга тагылган айыптар туура деп эсептелерин билдир-ди. Ал эми куралсыз митингге чыккан элге каршы массалык ок чыгарууга Мамлекеттик кїзєт кызматынын мурдагы жетек-чиси Жаныш Бакиевди кїнєє-лїї деп тапты. “Жалпысынан Жаныш Бакиевдин кїнєєсї то-лугу менен тастыкталды” деп эсептейт сот. Мурдагы єкмєт башчы Данияр їсєнов митинг-

ге чыккан элге каршы ок чыга-рууга мурдагы мамлекет баш-чысы Курманбек Бакиев менен сїйлєшїїгє барган деген айып коюулуп, анысы аныкталганын билдирди. Ага чейин тєрагалык кылып аткан Дамир Оўолбеков соттук-медициналык, баллис-тикалык жана трасологиялык экспертизалардын жыйынтык-тарын окуду. Аны менен бирге тергєє ишинин версияларын – кїбєлєрдїн, жабырлануучу-лардын, мыйзамдуу єкїлдєрдїн жана соттолуучулардын берген кєрсєтмєлєрїн тааныштырды. Демек, сот иши аягына чыкты. Эми єкїм толук окулуп бїтїшї эле калды. Кандай болгон кїндє дагы карапайым элге, болгондо куралы жок, жєн гана бийликке нааразычылыгын билгизїї їчїн чыгып, кырчындай кездеринде кыйылган ємїрлєрдїн, азыркы кїнгє чейин тыйылбаган кєз жаштардын єтєєсїнє чыга тур-ган єкїм окулса болду.

"Айбат пресс"

Акматова ШААРКАН:

16

13

Айнуру АЛТЫБАЕВА:

8

25-èþëü, 2014 25-èþëü, 2014

25-июль, 2014-жыл

2 АЙБАТ ПРЕСС

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №1735 Нускасы: 1500

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын)

Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Жооптуу редактор:Мелис АРТЫКОВ

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Алмазбек БААТЫРБЕКОВ, ЖК депутаты:

Жоомарт ОТОРБАЕВ:

АГАНЫ КЄРЇП ИНИ ЄСЄБЇ?

Т.МАМЫТОВДУ «КЫРГЫЗАЛТЫНДЫН» ЖЕТЕКЧИСИ КЫЗМАТЫНА КОМПАНИЯНЫН ИШТЄЄ ПРИНЦИПТЕРИН ЄЗГЄРТЇЇ МАКСАТЫНДА ДАЙЫНДАДЫК

«БАРДЫК МАСЕЛЕНИ БИР ЭЛЕ ПРЕЗИДЕНТКЕ ТАКАЙ БЕРГЕНДЕ

БОЛБОЙТ»

Биз сєз кыла турган инсан Жогорку кеўештин ар- намыс саясий партиясынын депутаты Иманалиев Каныбек Капашович тууралуу болмокчу.

Сїйлєсє кыргыздардын тарыхы, идеоло-гиясынан кеп урат эмеспи. Каныбек мырза канча жылдан бери бийлик сересинен кол їзбєй келе жатканы анын бийлик, мансап менен кармашып келе жатканы. Чоў -Ке-миндиктердин доору сїрїп турганда чок-чоўдоп калмай жайы бар эле, ал эми азыр-чы? Биздин угушубузга караганда Каныбек мырзанын бир тууган иниси Адилет Има-

налиев Чоў -Кемин єрєєнїнєн орун алган Карал- Дєбє айылын орто мектебине мектеп директору болуп келиши жалпы айылдык-тардын айласын кетирип жатат. Анын буга чейинки басып єткєн жолу бул кызматка татыктуу эмес экендиги, Кайыўды мекте-бинен кантип айдалганы, билим ордосун «казиного» айланып кете жаздаганда араў алып калышканы айтылууда. Эмне эле де-путат мырза райондук бийлик тєбєлдєрїнє телефон аркылуу “бир суранып жатсам ат-кара албай жатасыўар” дегени кандай тїшїн-сє болот. Же элдин баарын єзїндєй кєрєбї, ар кайсы партияларга секирмей адатындай. Андай эле туугандарына боор тартса менчик мектеп ачып берип койсун, каалаган рефор-масын ошол жакта єркїндєтсїн. Мектеп жамааты, эл кабыл албаса мындай мектеп мїдїрдїн кимге кереги бар? Же Бакиевче-синен туугандарым билимдїї болсо, аларды мен бакмак белем дейсизби? Єткєн жылдын жылдык декларацияўызда «Учкун» акцио-нердик коомдогу їлїшїўїз туугандарымда деп жазыптырсыз, ушул иниўизде эмес-пи? Шайлоо жакындап келе жатат, иниўиз їчїн айылга кире албай калбасаўыз болду урматтуу жолдош депутат Каныбек мырза.

"Биз Токон Мамытовду «Кыргызалтын» ААКтын жетекчиси кызматына компаниянын иштєє принциптерин єзгєртїї максатында дайындадык" –деди 23-июлда Бишкекте єткєн маалымат жыйында премьер-министр Жоомарт Оторбаев.

Анын айтымында, мамлекеттик акционер-дик коомдор менен кєйгєйлєр бар, анткени алардын айрымдары натыйжасыз иштєєдє.

«Эгерде «Кыргызалтын» єзїн сапаттуу менеджменти менен эффективдїї кєрсєтє

алса, биз ишкананын ишине кызматташтык кєрсєтєбїз, анын ичинде олуттуу кєлємдєгї дивиденддерди алууга, бирок алар сапаттуу ишти кєргєзїшї керек. Кийинки жуманын аягында биз ири акционердик компаниялар-дын жетекчилери менен иштин жаўы прин-циптери боюнча кеўешме жыйын єткєрєбїз. «Кыргызалтын» – Кыргызстандагы эў чоў ишкана жана биз ага кємєк кєрсєтїшїбїз керек», - деди єкмєт башчы.

Эске салсак, їстїбїздєгї жылдын 6-ию-нунда компаниянын тєрагасынын орун ба-сары Кылычбек Шакиров маалымдагандай, «Кыргызалтын» ААКтын тєрагасы болуп Токон Мамытов дайындалган.

- Алмазбек мырза, Эл єкїлї Рав-шан Жээнбеков кыргыз тилдїї маалымат сайттарынын бирине “Атамбаев Кыргызстанда парла-ментаризмди жок кылып, конс-титуцияны бузуп, бийликти бир колго топтоду да, ошол эле убакта эч кандай иш жасабай койду. Бий-ликти бир колго топтогону менен эффективдїї башкаруу жарата албады” деген пикирин билдирип-тир. Буга кандай карайсыз?- Бул эми Равшан Жээнбековдун жеке

єзїнїн ою. Аны коомчулуктун ою деп айт-канга болбойт. Азыр президент бийликти

бир колго топтоп алганы жок. Аны баары билет. Парламентти башкарып алды дегени да болбогон сєз. Парламентте беш фракция бар. Коалициялык кєпчїлїк їч фракция-дан турат. Экєє оппозицияда. Анан кантип алардын бардыгын президент башкарып алды дегенге болот? Эгерде сын айткы-сы келсе, анда конкреттїї фактылар менен айтсын. Бул болсо жєн эле жалпы сєз ме-нен айтып жатат.

- Кыргызстандагы бардык тар-мактар кризиске келип такалды дейт ал. Чын эле ошондой болуп калдыбы?- Мамлекеттик структурадагы ар бир ми-

нистрликте парламенттеги фракциялардын єкїлдєрї отурат. Мисалга, ал маданиятыбыз да кризиске такалды деп айткысы келсе, анда Маданият министрлигинин башына Камила Талиеваны президент сунуштаган эмес. Аны «Ар-Намыс» фракциясы сунуш-таган. Андыктан бардык маселени эле бир эле президентке шылтай бергенде болбойт.

БИРИККЕН ОППОЗИЦИЯ БИРИГЕ АЛБАЙ КАЛДЫ...

Равшан Жээнбеков менен Камчыбек Та-шиев теў тєрагалык кылган “Улуттук оппози-циялык кыймыл” ичинен ыдырап баштага-ны маалым болду. Буга башкы себеп єзїнїн “Чыўгызхандын шакиртинче” Ак їйгє жаса-ган жїрїшї туура эмес болуп калганын ай-тып, жалпы коомчулуктан, ошол эле учурда оппоненттеринен кечирим сураган Камчы-бек Ташиевдин кадамынан улам болуп атып-тыр. Эске сала кетсек Улуттук оппозициялык кыймылды адегенде Равшан Жээнбеков єзї жетекчиликке алып, андан кєп єтпєй єзїнїн катарына Камчыбек Ташиевди да отургузган эле. Ошентип апрель айынын 10-унда экєє биригип 700-800дєй адамды топтоп борбор калаабызда митинг єткєрїшкєн. Анда да ку-рулай сын-пикирлер менен бийликти кол-дорунан келишинче шыбап алышкан болчу. Бирок, мунун баары жеке гана кызыкчылык їчїн жасалганын, бийлик талаш гана болуп

жатканын кеч да болсо Камчыбек мырза те-реў тїшїнгєн экен. Анын мындай кетирген катачылыктарын мойнуна алып, бийликтен кечирим сураганы Равшан мырзага жакпай калган кєрїнєт. Себеби “УОКко” теў тєра-галык кылган Камчыбек Ташиевдин пики-рин укпастан туруп эле Равшан Жээнбеков аны аталган кыймылдын катарынан чыга-рып коюптур. Эгерде ага теў тєрагалыкты бергени ырас болсо, анда жок дегенде “эмне їчїн кечирим сурадыў, мындан ары биз ме-нен болосуўбу?” деп сурап коёт эле. “Лам” деп їн катпастан туруп Ташиевди катарынан чыгарып койгон Равшан мырзанын араке-тин кандай тїшїнсє болот? Же ал єзї азыр-кы бийликти сындап келе аткандай “УОК” кыймылында авторитардык бийлигин жїр-гїзїп атабы? Мындай кадамы менен алыска бара албайт го...

25-июль, 2014-жыл

3ОП-ПОЗИЦИЯ

Эсен ЖУСУМАТОВ, Суу чарба жана мелиорация департаментинин директорунун орун басары:

С.ЖУМАБЕКОВ А.БЕКНАЗАРОВДУН КАЛПЫН АШКЕРЕЛЕГЕНДЕ

Журналист журтчулугу тамаша-чынга чалып жазгандай, ар бий-лик алмашкан сайын миллион-дорду «бажаргандын» кыныгын алган Азимбек Бекназаров убагын-да К.Бакиевдин «бєлтїрїктєрї» атаган Камчыбек Ташиев, Садыр Жапаров менен Акматбек Келди-бековго эми келиндей жїгїнє кыз-мат кылып жїргєн кези. Башкасын айтпай ак коёлу, єлкє бюджетине жалпысынан 40 млн. сомдук зыян келтирди делип айыпталып, абак-та жаткан А.Келдибековго адво-каттык кылып, анын саламаттыгы начардыгын, аны дарылатыш ке-ректигин улам-улам кайталаган-дан тажабады. Ал эми А.Келдибе-ковдун бутуна операция жасаган профессор Сабырбек Жумабеков «Азаттык» радиосуна курган мае-гинде Бекназаровдун билдирїїлє-рїн жокко чыгарды.

Сабырбек мырзанын айтымын-да, А.Келдибековдун саламатты-гы єтє деле начар эмес, сот про-цесстерине катыша берсе болот. «Келдибековдун абалы єтє деле оор эмес, орто деп айтса болот. Тизесине жасалган операциядан кийин кыйла жакшы болуп калды. Бир гана нерсе бар – ал баспашы керек. Болбосо оорусу кїчєп кетет. Бирок сотко коляска менен бара берсе болот деп биз ага уруксат бергенбиз. Эми сотко араба менен барар-барбасын єзї чечет да. Ки-йинки операция качан жасалары азырынча белгисиз» деген С.Жу-мабеков экс-спикердин эмне їчїн сот отурумдарына катышпай жат-кандыгынын себебин тїшїнбєгє-нїн жашырган эмес.

Дагы бир ирет кайталайлы, Кыргызстандагы №1 ортопед са-налган Сабырбек Артисбекович

А.Келдибековдун ден соолугу жа-йында экенин билдирїїдє. Ушу-нун єзї «господин» Бекназаров-дун калпты ченебей ышкыртарын ырастайт эмеспи.

Баса, Азимбек мырза дайыма адилеттїїлїк, чынчылдык жєнїн-дє сїйлєгєндєн тажабайт. Ал эми кылган ишинин жыйынтыгы нєл. Мисалы, 2005-жылдагы март ыў-кылабынан кийин Башкы проку-рорлукту аркалап, башкасын мын-дай коёлу, Аксы окуясына чекит койгонго жарабады. Апрель ре-волюциясынан кийин кїч струк-турасын кєзємєлдєп, эч нерсени кыйраткан жок, болгону жогору-да айткандай, гезит беттеринен анын миллиондорду «жыйнап» жатканын окуп жаттык. Тили ме-нен буудай кууругандан башканы кыйратпаган адамга анан кантип ишеним артмак элек…

ЧОЛПОН ЖАКУПОВА ЖЕКЕ КЫЗЫКЧЫЛЫГЫ ЇЧЇН ЖАЛПЫ ЭЛДИН КЫЗЫКЧЫЛЫГЫН ТЕБЕЛЕП-ТЕПСЕЙ БАШТАДЫ

«КУМТЄР» КОМПАНИЯСЫ ЫСЫК-КЄЛ АЙМАГЫ БОЮНЧА ИРРИГАЦИЯЛЫК СИСТЕМАНЫ КАЙРА КАЛЫБЫНА КЕЛТИРЇЇ БАГЫТЫНДА ЖАКШЫ ИШТЕРДИ ЖАСАП АТАТ»

Саясатчылардын басымдуу бєлїгї кай-сыл «арыктан» суу ичип атса, ошолордун ырын «ырдамайды» адатка айлантып алыш-канын билебиз. Бирок, алар єздєрїнїн жеке керт башынын кызыкчылыгы їчїн бїтїндєй мамлекеттин кызыкчылыгына шалп тїкїрїп коюп жатышат. Маселен, «Адилет» деп атал-ган укук клиникасынын директору Чолпон Жакупова айым бїгїн «Кыргыз Республи-касынын конституциялык сот єндїрїшїнїн єнїгїшї» деп аталган тегерек столдо бєтєн-чє пикирин билдирип салды. «Кыргызстан-да мамлекеттик башкаруу системасы талка-ланып баратат, азыр бир дагы мамлекеттик орган иштебейт» дейт ал. Эгерде єлкє кы-зыкчылыгын кєздєгєн инсан болсо, мындай сєздї оозуна да алмак эмес. Кыргызстанда башкаруу системасы 2010-жылдан кийин ка-был алынган жаўы Конституциянын неги-зинде эў эле сонун иштеп атканын баарыбыз кєрїп турабыз. Бардык маселе ачык-айкын парламентте талкууланып келет. Сот рефор-масы аягына чыга элек болсо дагы жїрїп атат. Коррупцияга каршы кїрєш башталып, анын алгачкы натыйжалары билинїїдє. Мамлекет-тик органдар да жаўы системага ылайык иш алып баруу менен алек. Албетте, кемчилдик-тер жок эмес. «Бир карын майды бир кума-

лак чиритет» деген сыяктуу эски системада иштеп кєнїп алгандар жаўы системага ыла-йыкташа албай, кєптєгєн реформалардын жїрїїсїнє тоскоолдук жаратып келишет. Муну да ачык айтып коюубуз керек. Бирок, Чолпон айым айтканда «Мамлекеттик бир да орган иштебей жатат» деп так кесе айтууга мїмкїн эмес. Мамлекетибиз жаўы система-нын негизинде єнїгїп-єсїїнїн аракеттерин кєрїп, жаўы долбоорлордун їстїндє иштеп аткандарын кєрїп атабыз. Сырткы саясат-та єзїнїн конкреттїї позициясын аныктап келет. Албетте, Кыргызстандан Америка ба-засынын чыгарылышы кєптєгєн батышчыл кїчтєрдї ойготуп койду. Мына ошолордун катарында Чолпон Жакупова да баш кєтєрїп отурат. Себеби ал єзїнїн укук клиникасын батыштан келген каражат менен камсыздап келерин ачык айтпаса да коомчулук жакшы билет. Ошондон улам ал Кыргызстандын кєбїрєєк Россияга ыктап атканы їчїн Ба-тыштан каражат алып, алардын куралы бо-луп отурат. Албетте, аны менен бирге єзїнїн жеке финансылык абалын чыўдап атат де-сек да болот. Бирок, кандайдыр бир єлчєм-дєгї акча каражаты їчїн жалпы элибиздин, мамлекеттин кызыкчылыгын тебелеп-теп-сей берсек болобу?

- Эсен мырза, СССР державасы ку-лагандан соў Кыргызстандын ай-магында ирригациялык система-нын начарлоосу байкалып келген. Анын негизинде албетте айыл-чарбасында тїшїмдїїлїк азайды. Бул багытта азыр кандай иштер жїрїп атат?- Туура, 1991-жылы СССР державасы ку-

лап, анын курамында болуп келген Кыргыз-станда да єз алдынча эгемендїї мамлекет болду. Анан эгемендиктин алгачкы жылда-рында башка бардык тармактардай эле суу чарба тармагы да єтє чоў кыйынчылыктар-га дуушар болду. Мурдагыдай бул тармакка мамлекет тарабынан бєлїнїп туруучу кара-жаттар бєлїнбєй, техникаларды жаўыртып туруу, жабдууларды оўдоп-тїзєє иштери бир топ убакытка чейин токтоду. Ошентип 1997-жылга чейин катуу кыйналдык. Бирок, андан кийин башка мамлекеттердин таж-рыйбаларына таянып, акырындык менен ишти алдыга жылдыра баштадык. Тактап

айтканда суу чарбасын реформалоо баш-талды. Мен суу чарбасын эки тїргє бєлєт элем. Биринчиси – ички чарбалык эсептеги суу чарбачылыгы. Экинчиси – мамлекет-тин карамагында турган суу чарба объек-тилери. Бїгїнкї кїндє суу пайдалануучу-лардын Ассоциациялары тїзїлгєн. Жалпы жонунан республика боюнча 473 суу пай-далануучулардын Ассоциациясы бар. Алар сууну пайдаланууну єздєрї уюштурушат. Жаўы долбоорлордун негизинде насостук станциялар, суу каналдары, суу сактагыч-тар реабилитациядан єтїп турат. Мисалга биз азыркы кїнгє чейин 370 миў гектардан ашуун жерде суу камсыздоону жакшырттык. Бир топ суу каналдары курулууда. Мисалы, кече жакында Эле Аксыда бир канал курул-ду. Таласта Сарымсак каналы, Ак-Талаада Аксай каналы курулуп атат.

- Ирригациялык системаны кай-ра калыбына келтирїї багытын-да кємєк кєрсєткєн компаниялар, же кандайдыр бир уюмдар барбы?- Албетте, андай компаниялар бар. Ми-

салга єлкєбїздєгї ири компания болуп эсеп-телген «Кумтєр» Ысык-Кєл облусу боюнча суу чарбачылыгына жакшы жардамдарды кєрсєтїп келе атат. Ирригациялык систе-маны кайра калыбына келтирїї иштерине кємєк кєрсєтїїдє. Мамлекеттин карама-гында эмес болгон дыйкандарга суу жетки-рип берїї багытында да иш алып барышат. Алар негизинен айыл єкмєттєрї, райондун жетекчиликтери менен тїз иштешет.

Акинай АЙДАРОВА

25-июль, 2014-жыл

4 АКЫЛДУУСУНГАНДАРГА…

СОЗДУККАН СОТ ИШТЕРИ: ЖАЗАДАН КАЧУУ АМАЛЫБЫ?

Жогорку Кеўештин кылмыш иши козголгон депутаттары Нариман Тїлеев, Акматбек Келдибеков жана Бишкектин экс-мэри Иса Ємїркуловдун соттук иштери улам жылдырылышы коомчулукта шек жаратты.

Мурдагы калаа башчысы, Жогорку Ке-ўештин депутаты Нариман Тїлеевдин со-туна эки жылдан бери чекит коюлбай ке-лет. Тїлеев “калаа башчысы болуп иштеген кезде мамлекеттик бюджетке зыян келтир-ген” деген айып менен 2012-жылы август-та камакка алынган. Былтыр Бишкектин Ленин райондук соту аны 11 жылга кес-кен. Депутат буга макул болбой, шаардык сотко арызданган. Ошондон бери сот улам артка жылдырылып келет. Буга бирде Тї-леевдин, бирде жактоочулардын ооруп сот-ко келбей калышы себеп болууда. Деген менен экс-мэр сотту атайын создуктуруп, сот тарабынан камакка алынган мїлктє-рїн сатуу аракетин кєрїп жатат дегендер да жок эмес. Анткени буга чейин Тїлеевдин арызын канааттандырган Биринчи май ра-йондук соту анын мїлктєрїн камактан бо-шотконго їлгїргєн, бирок чечим кайрадан жокко чыгарылган.

КЫЛМЫШ ИШИ МЕНЕН КОШО КОЗГОЛГОН ЭСКИ ДАРТТАР...Ал эми кызмат абалынан кыянаттык

менен пайдалануу, коррупция беренеле-ри боюнча айыпталып жаткан “Ата-Журт” фракциясынын депутаты Акматбек Кел-дибековдун соттук иши 10-июлдан бери 3 ирет жылды.

Мурдагы спикердин жактоочулары анын сотко келбей жатышын саламаттыгынын начардыгы менен байланыштырып кели-шет. Ал буга чейин 4 жолу тизесинен опе-рация болгон.

Бишкектеги травмотология жана ортопе-дия борборунун директору Сабырбек Жума-беков Келдибеков сотко араба менен катыша берсе болорун айтат. 22-июлга белгиленген сот отуруму ага 5-жолу операция жасалат деген жїйє менен 1-августка жылдырылган.

• Келдибековдун абалы єтє деле оор эмес, орто деп айтса болот. Тизесине жасалган опе-рациядан кийин кыйла жакшы болуп кал-ды. Бир гана нерсе бар - ал баспашы керек. Болбосо оорусу кїчєп кетет. Бирок сотко коляска менен бара берсе болот деп биз ага уруксат бергенбиз. Эми сотко араба менен барар-барбасын єзї чечет да. Кийинки опе-рация качан жасалары азырынча белгисиз.

Келдибековдун жактоочуларынын бири Азимбек Бекназаров соттун эрте бїтїшїнє айыпталуучу деле кызыкдар экенин, бирок баарын врачтардын бїтїмї чечерин айтат.

• Ал єзї деле соттон толугу менен акталам деп кїтїп жїрєт. Болгону саламаттыгы жа-йында болбой жатат. Коляска менен сотко кантип алып келишмек эле? Ошондой шарт жок да. Азиз Батукаев чыкканда Салянова баш болуп врачтардын справкасын бетке кармап аны коргоп чыгышкан. Келдибеков-до деле ошондой справкалар бар. Сот, адво-кат же айыптоочу эч нерсе кыла албайт. Бул

жерде иштин кожоюну - врачтар.Мамлекеттик айыптоочулар Келдибеков-

дун саламаттыгын текшертип берїї боюн-ча Саламаттыкты сактоо министрлигине кайрылышкан, бирок врачтар єз бїтїмїн берише элек.

СОТТУ СОЗДУКТУРУУНУН СЫРЫ ЭМНЕДЕ?

Бишкекти бийлеп турганда сейил бак-тын чек арасын мыйзамсыз єзгєрткєн деп айыпталып жаткан мурдагы калаа башчы-сы Иса Ємїркуловдун соту да апрель айы-нан бери улам жылдырылып келет. Себеби куюп койгондой окшош: же айыпталуучу же жактоочу отурумга келбей калат.

“Ата Мекен” фракциясынын лидери Ємїрбек Текебаев аткаминерлердин соту кечеўдешин суудан кургак чыгып кетїї аракети катары баалайт. Анткени соттун создугушу жаза мєєнєтїнїн єтїп кетишин шарттайт.

• Сотту жылдап созгонго тилекке каршы биздин мыйзамдар жол берет. Мурунку чоў кызматтагы адамдардын соту ушинтип со-зулуп келет. Анткени алар кїчтїї адвокат-тарды жалдап, ушундай тактиканы тандап алышкан. Эгер саясатчылар соттолуп кетсе келечегинен ажырайт, кадыр-баркы кетет. Ошондуктан алар жазадан оўой-олтоў куту-луп кетиш їчїн акчанын кїчї менен бардык ыкмаларды колдонуп жатышат.

Адистердин баамында, айыпталуучулар сот отурумун атайын кечеўдетишет. Бирин-чиден, бул убакыт аралыгында жасалган кылмыштын жазага тартуу мєєнєтї эски-рип, жоопкерчиликтен оўой кутулууга шарт тїзїлєт. Экинчиден, тергєє абагында єткєн бир кїн эки кїн деп эсептелгендиктен жаза мєєнєтїнїн кыскарышына єбєлгє болот.

Азаттык

“Ñóó àç êèðãåíäèêòåí, êûéûí, êåðåê áîëñî ºòº òàòààë æûë áîëóøó

ì¿ìê¿í” – äåéò ïðåìüåð-ìèíèñòðè Îòîðáàåâ Æîîìàðò.

***

Ìèíèñòð À.Àëûìêóëîâ: Æàêûíêû 5-7 æûëäà ºëêº 5 áàãûòòà ºí¿ãºò.

***

ÊÒÐÊíûí ãåíåðàëäûê äèðåêòîðó Êóáàò Îòîðáàåâ êûçìàòòàí êåò¿¿

òóóðàëóó àðûçûí æàçäû.

***

Íàðèìàí Ò¿ëååâäèí ñîòó 30-èþëãà æûëäûðûëäû.

***

Êûðãûçñòàí êºç êàðàíäûñûçäûê æûëäàðûíäà áèð äàãû òàïàí÷à

ñàòûï àëãàí æîê - Áàøêû øòàáäûí æåòåê÷èñè À.Àëûìêîæîåâ.

***

Æîãîðêó ñîòòóí òºðàéûìû Ô.Æàìàøåâà Êîðåÿäàãû

ýëåêòðîíäóê ñîò ºíä¿ð¿ø òàæðûéáàñûí Êûðãûçñòàíäà äà

êîëäîíóóíó êààëàäû.

***

Æîãîðêó Íàðûí êàñêàäûí êóðóó èøèíèí 7% àòêàðûëäû.

***

Ãëîáàëäûê æûëóóëàíóó: Îêóìóøòóóëàð 2100-æûëãà êàðàòà Êûðãûçñòàíäàãû 캢ã¿ëºð ýðèï æîê

áîëîò äåøåò.

***

ÀÊØíûí Íåáðàñêà øòàòûíäà Æà¢ûë Æóìàäèíîâà ìåíåí

Îëèâåð Áîíýì-Êàðòåð ì¿ðçºí¿í ÷èð꺺ñ¿íäº ¿éëºí¿øò¿.

***

Ò¿øò¿ê Êîðåÿíûí KOICA óþìó Áàòêåí îáëàñòû ìåíåí àéûë

÷àðáà òàðìàãûíäà êûçìàòòàøóóãà êûçûêäàð.

***

Ìîñêâà øààðûíäà ìåòðî êûðñûãûíàí æàáûð òàðòêàí

Êûðãûçñòàíäûí æàðàíû îîðóêàíàäàí ÷ûãàðûëäû.

***

Êàðûëàð ¿é¿íäºã¿ ýêè àäàì à÷êà÷ûëûê æàðûÿëàäû.

***

Ûñûê-ʺëäº 81 ãåêòàð êàðà êóóðàé æîê êûëûíäû.

***

Ûñûê-ʺëäº æàðûì æûëäà 7 ºçãº÷º êûðäààë êàòòàëûï, 19 àäàì êàçà

áîëãîí.

***

Ûñûê-ʺëäº íèãåðèÿëûê æàðàíãà êîë ñàëûíäû.

***

«Òàçà-Ñóó» äîëáîîðóíóí àëêàãûíäà ÷îãóëãàí 631 ìè¢ ñîìäó ìûéçàìñûç

ýýëåï àëóó ôàêòûñû àíûêòàëäû.

***

Àëæèðäèí Áóðêèíî-Ôàñî øààðûíàí ó÷êàí Air Algerie àâèàêîìïàíèÿñûíûí

ó÷àãû ìåíåí áàéëàíûø ¿ç¿ëä¿.

***

Óêðàèíàäà äàãû ýêè àñêåðèé ó÷àê àòûï ò¿ø¿ð¿ëä¿.

ТАМЧЫ КАБАР

ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫНА БОЛГОН БААНЫН ЄЗГЄРЇЇСЇЗ КАЛЫШЫ ЭЛ ЇЧЇН ЖАКШЫ, БИРОК

МАМЛЕКЕТ ЇЧЇН ООР БОЛОТЭнергетика жаатындагы адистер Кыргыз-

станда электр энергиясына болгон баанын тарифи аны єндїрїїгє кеткен чыгымдарын да жаба албай тургандыгы тууралуу кєптєн бери эле айтып келе атышат. Бирок, тариф мындан 10 жыл мурун кандай болсо, азыр деле ошол боюнча сакталып келет. Ырас, Бакиевдик бийлик убагында кїтїїсїздєн тарифти эки эсеге кєтєрє коюп, анын на-тыйжасы кандай болгондугун жакшы би-лебиз. Бирок, тарифти эки эсеге кєтєрбєсє да, кандайдыр бир єлчємдє кєтєрїї зарыл-чылыгы бар экендигин адистер айтып ке-лишет. Маселен, энергетика жаатындагы дасыккан адис Карыпбек Алымкулов єл-кєбїздє электр энергиясын єндїргєн баа менен аны саткан баанын ортосунда айыр-мачылык болуп атканын, тактап айтканда єндїрїїгє кеткен чыгымды саткан баа ак-табай жаткандыгын билдирет. Ошондон улам дагы энергетика министрлиги электр энергиясынын баасын їч фаза аркылуу кол-донгондорго 1 сом 20 тыйын кылуу туура-луу сунушун киргизген эле. Бул сунуштун негизинде калктын 95 пайызы їчїн мурда-гыдай эле 70 тыйындык тариф сакталмак. Бирок, мына ушул электр энергиясынын тариф саясаты боюнча долбоору єкмєттєн кайра чакыртылып алынганы маалым бол-ду. Демек, электр энергиясына болгон тариф мурдагыдай эле жалпы керектєєчїлєргє 70 тыйындан, коммерциялык багытта колдо-нуучуларга 1 сом 50 тыйын боюнча калат.

їстїбїздєгї жыл єзгєчє кургакчыл жыл бо-луп, суу тартыштыгы кадимкидей байкалып турганы маалым. Анын негизинде Токто-гул суу сактагычында да суунун кєлємї аз болуп, айрым бийликке оппозицияда тур-ган саясатчылардын чырагына май тамы-зып туру. Эске сала кетсек, їч фаза аркылуу электр энергиясын колдонуучуларга тариф-ти кєтєрїї сунушу айтыла баштаганда эле айрым саясатчылар «Бул бийлик да электр энергиясынын баасын кєтєрїп жатат» деп кыйкырып чыгышкан. Бирок, бул сунуш аркылуу калктын 95 пайызы мурдагыдай эле 70 тыйын менен электр жарыгын кол-доно ала тургандыктары тууралуу деги эле ооз ачкылары келген эмес. Быйыл суу аз, бирок ошого карабастан карапайым элдин камын ойлоп, тарифти єзгєрїїсїз калтыр-ган бїгїнкї бийликтин кадамы эрдик эмей эмине? Бул тууралуу Карыпбек Алымку-лов тємєндєгїдєй пикирин билдирген: «Та-рифтин єзгєрїїсїз калганы карапайым эл їчїн албетте жакшы болот. Бирок, мамле-кет їчїн кыйыныраак болуп калат. Себеби суу аз болуп атат. Ош шаарында болсо газ жок. Алардын бардыгы азыр электр энер-гиясын колдонууда. Бишкекте деле жаўы салынып аткан, мурда салынган їйлєрдє кондиционерлер иштеп атат. Ошолордун бардыгына электр энергиясы кетет. Мурда жайкысын кышкы мезгилге караганда азы-раак электр энергиясы кетсе, азыр теўелген-сип барат. Анан ошого жараша суу да кєп

кетет». Туура, республикабыздын ар кайсыл аймактарында курулуш иштери жїрїп атат. Борбор калаабызда болсо, кєп кабаттуу їй-лєр салынууда. Алардын бардыгы электр энергиясын колдоно баштайт. Демек, энер-гетика тармагына дагы-да оорчулук тїшєт. Ошолордун баарына кайыл болуп, учурдагы элдин абалын туура тїшїнїп, электр энер-гиясынын баасын єзгєртїїсїз калтыруу да албетте єзїнчє сєз боло алат. Болгону мына ушундан да айрым саясатчылар кынтык из-деп чыкпаса болгону.

25-июль, 2014-жыл

5

БАЖЫ КЫЗМАТТАШТЫГЫНА КИРГЕНДЕ, АНЫН ТЕХНИКАЛЫК РЕГЛАМЕНТТЕРИН КОЛДОНУУГА МИЛДЕТТЇЇ БОЛУП КАЛАБЫЗ

Кыргыз Республикасынын экономика министринин алдындагы стандартташтыруу жана метрология борборунун директордун орун басары Чапаев Жаныбек мырза Бажы кызматына киргенде стандартташтыруу жана метрологиянын ролу кандай экенин айтып берди

Стандарт деген ….«Кыргыз Республикасында тех-

никалык жєнгє салуунун негиздери тууралуу» Мыйзамынын 1-берене-сине ылайык (мындан ары - Мый-зам), стандарт – бул консенсустун негизинде иштелип чыккан иш ка-газ, анда ыктыярдуу тїрдє эрежелер-ди кєп жолу колдонуу їчїн жалпы принциптер, продукциянын же дол-боорлоо иштеринин мїнєздємєлєрї (издєєлєрдї кошкондо), єндїрїш, курулуш, монтаж, сактоо, ташуу, са-туу, иштетїї, жокко чыгаруу, иштерди аткаруу, кызмат кєргєзїїлєр белги-ленет. Ошондой эле стандарт терми-нологияга, символикага, таўгактоого, маркирлєєгє же этикеткалоого бол-гон талаптарды камтышы мїмкїн.

Консенсус – бул кызыкдар болгон тараптардын кєпчїлїгїнїн бар бол-гон суроолорго олуттуу каршылыгы-нын болбостугун мїнєздєєчї, иш-тердин жыйынтыгында жетишїїчї бардык тараптардын ойлорун эске алууга умтулуучу жана пикирлердин туура келбестигин жакындатуучу жалпы макулдашуу.ЭСКЕРТЇЇ – Консенсус толук ынтымактуулукту сунуштабайт.

Мыйзамдын 16-беренесине ыла-йык, КРнын чек арасында колдо-нулуп жаткан стандартташтыруу боюнча иш кагаздарына тємєнкї-лєр кирет:

• Кыргыз Республикасынын улут-тук стандарттары;

• стандартташтыруу тармагын-дагы стандартташтыруу эрежелери жана сунуштар;

• эл аралык стандарттар;• аймактык стандарттар;• башка єлкєлєрдїн улуттук стан-

дарттары;• жалпы эрежелер;• уюмдардын стандарттары.Мыйзамдын 15-беренесине ыла-

йык, КРда стандартты колдонуунун єз ыктыярдуу принциби иштеп жатат.

Эгерде, техникалык регламентте же башка ченемдик укуктук актыда (КРЄнїн токтомунда же буйругун-да) бул стандартка багыттама бе-рилсе, КРда стандартты аткарууга милдеттїї болуп калышы мїмкїн.

Кыргыз Республикасы Бажы кызматташтыгына

киргенде, биз БКнын техникалык

регламенттерин колдонууга милдеттїї

болуп калабызКыргыз Республикасы Бажы кыз-

матташтыгына (БК) киргенде, биз БКнын техникалык регламенттерин колдонууга милдеттїї болуп кала-быз. Учурда БКда 34 техникалык регламент колдонулуп жатат жана жакын арада 200гє жакын кабыл алынат жана иштелип чыгат.

БКда ар бир техникалык регла-мент їчїн ал регламенттердин та-лаптарын сактоону камсыздоочу жана ыкмалар менен эрежелердин сыноолорун (ченєєлєрдїн), їлгї-лєрдї тандоону жана продукциянын шайкештигин (аныктоону) баалоону аткарууну камтыган стандарттардын

Тизмеси кабыл алынды. Стандарт-тарды колдонбой туруп техникалык регламенттердин талаптарын сак-тоону текшерїї мїмкїн эмес.

СМБнын техникалык регламент-тер жана стандарттардын улуттук маалыматтык фондунда азыр 34 техникалык регламенттин тексттери бар, алар їчїн стандарттардын Тиз-мелери жана ал Тизмелердин ичинен улуттук стандарттардын тексттери-нин кєп бєлїгї БК єлкєлєрїнїкї.

Кыргыз Республикасы БКнын техникалык регламенттерин тїз кол-донууга єткєн учурга чейин СМБда жетишпеген стандарттар Кыргыз Республикасынын улуттук стандарт-тары катары кабыл алынат.

Ата мекендик продукцияны єндї-рїїчїлєр СМБдан БКнын техника-лык регламенттеринин тексттерин жана ушул регламенттерге болгон Тизменин стандарттарын ала алышат.

Бул стандарттарды колдонуу – БКнын техникалык регламентте-ринин талаптарын сактоону кам-сыз кылат жана БК єлкєлєрїнїн кыргыз продукциясынын сапатына жана коопсуздугуна болгон ишени-мин жогорулатат.

Кыргыз Республикасы НАССРдин тутумун

жайылтууга даяр болушу керек

КРнын алдыдагы Бажы кызмат-таштыгына кирїїсїнє байланыштуу, тамак-аш тармагындагы ишкана-лар НАССРдин тутумун жайылтууга даяр болушу керек. Бажы кызмат-таштыгынын «Тамак-аш азыктары-нын коопсуздугу жєнїндє» 021/2011 техникалык регламентине ылайык, тамак-аш азыктарын єндїрїїдє (даярдоодо), єндїрїїчї бул азык-тын коопсуздугунун талаптарына байланыштуу иш-аракеттерди кол-доп, жайылтып жана иштеп чыгышы керек, ал НАССРдин – Коркунуч-тарды талдоо жана кескин текше-рїї чекиттери принциптерине не-гизделиши керек.

Тамак-аш азыктарын єндїрїїгє жана сатууга катышкан ишканалар менен уюмдар, НАССР тутумун колдобосо жана жайылтпаса Бажы кызматташтыгынын базарларында азыктарды сата алышпайт.

Бул чара биринчиден, керектєєчї-лєр (анын ичинде биз Сиздер менен) ден соолугуна жана жашоосуна кооп-

суз тамак-аш азыктарын колдонууга мїмкїндїк алуусуна багытталган.

НАССР тутуму – бул коркунучтуу факторлорду кєзємєлдєє ыкмасы менен тамак-аш коопсуздугун кам-сыздоо суроолоруна болгон белги-ленген туура жана тутумдуу мамиле. Ар бир ишкананын єзїнїн кєзємєл-дєє усулдары боло алат, негизгиси, жыйынтыгында азыктардын тамак-аш коопсуздугу камсыздалсын.

Азыркы учурда биздин республикада, СБТ

боюнча ишканаларды жайылтуу жана тартуу

боюнча ачык-айкын иштер жїрїп жатат

Сапат башкаруу тутумдары (СБТ) ата мекендик жана дїйнєлїк базар-ларда уюмдардын дайыма атаан-дашка туруштук бере алуусун жо-горулатууга жана ишкердїїлїгїн жакшыртууга багытталган, сапат-туу продукцияны туруктуу єндї-рїїнїн кепилдигин камсыздайт. СБТ биринчи кезекте, бул ишканалар-дын жана бїтїн єлкєнїн имиджин жана каржылык туруктуулугун жо-горулатуу болот. Кыргыз Республи-касынын Бажы Кызматташтыгына кирїїсїнє даярдануу учурунда, иш-каналар катуу атаандашуу шартта-рында болушат, мындай учурда да окшош тейлєє кєргєзгєн же про-дукция чыгарган ишканаларга сапат башкаруу тутумунун сертификаты бир аз артыкчылык берет. Ошон-дой эле СБТ ишканаларга єз про-дукциясын Бажы Кызматташтыгы єлкєлєрїнє жана башка чет єлкє базарларына тапшырууга мїмкїн-чїлїк берет. ЕС мїчєлєрїнїн єл-кєлєрїндє Декларациялар кабыл алынган, ага ылайык керектєєчї-ишканалар импортерду ишенимдїї тапшыруучу деп СБТ сертификаты бар болгон учурда гана эсептешет.

Азыркы учурда биздин респуб-ликада СБТ боюнча ишканалар-ды жайылтуу жана тартуу боюнча ачык-айкын иштер жїрїп жатат. Бїгїнкї кїндє биздин республи-када ИСО 9001 талаптарына ыла-йык СБТ сертификатын аз санда-гы уюмдар алган, алардын ичинен: ЖЧК «Автомаш-Радиатор», АООТ «Майлуу-Сууй электролампа заво-ду», ЖЧК «Кыргыз-Петролиумком-пани», «Кант цемент заводу» ААК, «Кока-Кола Бишкек Ботлерс» ЖАК,

«Бишкексїт» ААК, ЖЧК «TANSU», «Reemtsma-Kyrgyzstan» ААК, ЖЧК «SultanFoodandBeverages», ЖЧК «Ак Бата» ж.б санап єтсє болот. Бирок, кєптєгєн ишканалар СБТ маанисин тїшїнїп келе жатканын жана бул тутумду єз ишканаларында жайылтууга каалоолору бар экенин белгилеп кетсе болот.

Кыргызстанда СМБ єлкєдєгї эў жогорку метрологиялык орган

болуп эсептелетКРнын ЭМне караштуу СМБ єл-

кєдєгї эў жогорку метрологиялык орган болуп эсептелет. СМБнын эў негизги милдеттеринин бири болуп республикадагы ченєє бирдейлигин камсыз кылуу жана ченєєлєрдїн Эл аралык бирдик тутумуна эл аралык эталондордон физикалык чоўдук-тардын єлчємдєрїн берїї жолу ме-нен байкоо, єлкєдєгї бардык ченєє каражаттары, улуттук эталондордун жана чыгыш эталондордун жарда-мы менен.

Жарандарды ишенимдїї жана так ченєєлєр менен камсыз кылуу иш-мердиги Ченєє бирдейлигин камсыз кылуу жєнїндєгї Мыйзамы менен жєнгє салынат. Бул мыйзам акыркы убакта кайра караштырылган жана эл аралык талаптарга шайкештелген. Бул ДСУга жана Бажы кызматташ-тыгына кирїїдє талап кылынган. Ченєє бирдейлигин камсыз кылуу жєнїндєгї жаўы мыйзам эл аралык жана аймактык иш кагаздар менен ылайыкташтырылып, 2014-жылдын 15-июлунан тартып кїчїнє кирди.

Ошондой эле КРнын ЭМне ка-раштуу СМБ ишмерлер арасында активдїї маалыматтык иштерди жїргїзїп турат. 2014-жылдын 1-ию-лунда КРнын Экономика министр-лигине караштуу Стандартташтыруу жана метрология боюнча борбору Республиканын мыйзам чыгаруучу жана техникалык метрологиялык базасын Бажы кызматташтыгына даярдоого багышталган биринчи жумушчу семинарын єткєрдї. Се-минарга тамак-аш жана жеўил єнєр-жай ишканаларынын орто башкаруу звеносунун 20 адиси (башкы инже-нерлер, єндїрїштєрдїн жетекчи-лери) катышты. ИСО 9001 и ИСО 22000 (ХАССП тутуму) стандартта-рынын талаптары караштырылды, ченєє жабдыктарына жана Бажы

кызматташтыгынын интеграциясы-на багытталган ченєє бирдейлигин камсыз кылуу боюнча мыйзамдагы єзгєрїїлєргє карата.

Кыргыз Республикасынын эталондук базасы...

Техникалык базаны єркїндє-тїї максатында, 2007-жылдан 2013-жылга чейин Дїйнєлїк Банк-тын «Ишкердїїлїккє жана соодага техникалык тоскоолдорду кыскар-туу» долбоорун ишке ашыруу че-гинде, КРнын ЭМне караштуу СМБ-нын эталондук базасында єлкєнїн бїтїндєй метрологиялык инфраст-руктурасы їчїн негиз боло турган жаўыртуу жана жабдуулоо иштери аткарылды. Европа – Германиянын физикалык-техникалык институту-нун (ПТБ) алдыўкы адистеринин бири техникалык бєлїгїн долбоор-лоо ишин аткарган.

Бїгїнкї кїндє СМБ компетенттїї калибровкалоо кызматын кєргєзє алат жана температура жана салмак тармагында ченєєлєрдїн байкоосун камсыз кыла алат, бул эки эталон-дук базаны 2012-жылы КАБда баа-лоону єткєргєн ILAC эксперттик то-бунун текшерїї жыйынтыгы менен аныкталган.

Милдеттїї сертификацияМилдеттїї сертификация Кыр-

гыз Республикасынын Єкмєтїнїн 2005-ж. 30.12дагы №639 Токтому-на ылайык, продукциянын милдет-тїї талаптарына ченемдик укуктук актыларында же стандарттарда, адамдардын ден соолугун коргоо, айлана-чєйрєнї кайтаруу боюнча коопсуздугун камсыздоо максатын-да єткєрїлєт. Милдеттїї талаптар милдеттїї шайкештикке аныктала турган продукциянын Тизмесинде кєрсєтїлгєн.

Продукцияга милдеттїї сертифи-кацияны Кыргыз Республикасында-гы белгиленген тартипте, берилген продукциянын тїрїнє сертифика-цияны єткєрїїгє аккредиттєєгє укуктуу сертификация боюнча ор-гандар єткєрєт.

Шайкештик сертификатын бе-рїїнї сыноолордун протоколун, єн-дїрїштїн абалынын жыйынтыгын талдоону, продукциянын шайкеш-тиги жєнїндє иш кагазын талдоону ж.б.у.с. баалоодон кийин сертифи-кация боюнча аккредиттелген ор-гандар аткарышат.

Шайкештик сертификатын бе-рїї їчїн негиз болуп, єткєрїлгєн талдоонун жана сертификаттык сы-ноолордун оў жыйынтыктары эсеп-телет.

Биздин лабораторияларыбызга

эл аралык талаптарга ылайык шарттарды

тїзїшїбїз керекЛабораториянын сыноо базасы-

нын даярдык деўгээлин жогорула-туу максатында, биз лабораторияны эл аралык стандарттардын талапта-рына шайкеш келген ченєєлєрдїн жогорку даражадагы тактыгына ээ болгон сыноо жабдыктары менен (хроматограф газдуу, суюк, атомдук адсорбциондуу спектрофотометр ж.б.) кайра жабдуулашыбыз зарыл. Ошондой эле, лабораториялардын ылайык имараттарында эл аралык талаптарга келген климатикалык шарттарды тїзїшїбїз керек. Бїгїнкї кїндє биздин тамак-аш жана айыл-чарба азыктарын сыноо лаборато-рияларыбыз тамак-аш азыктарын 35� га текшерїїгє жєндємдїї.

Жеўишбек ШЕРИПБАЕВ

25-июль, 2014-жыл

6

Айнуру АЛТЫБАЕВА, ЖК депутаты:

БАЯГЫ ЭЛЕ...

Кєпчїлїк учурда акыл парасаты жетпеген маселелерге мурдун тыгып, «кылдан кыйкым издеп», эптеп эле шыбамайдын «мастери» атыккан парламенттеги эркин депутат Равшан Жээнбековго

жайдын ысык аптабы катуу таасир эткенби деп калдык. Ал интернет аркылуу Кыргызстанды кризис каптаганын, мунун баарына президент Алмазбек Атамбаев кїнєєлїї экендигин

жазып чыкты. Анын арткан «дооматчаларына» акыл-эстїї адам ишенбейт, мыйыгынан гана жылмайып коет.

Равшан Бабырбековичтин ою боюнча, Атамбаев Кыргызстан-да парламентаризмди жок кы-лып, Конституцияны бузуп, бий-ликти бир колго топтоп алыптыр. Эсибизге жара чыкпаса, мындай дооматты генерал Ємїрбек Су-ваналиев жетектеген «Каршылык Кєрсєтїї Кыймылы» («ККК») кє-тєргєнї бар. Ага «ата мекенчи» Ємїрбек Текебаев басылмалар аркылуу жооп узатып, Сувана-лиевдин аргументтери суу кечпей тургандыгын, парламенттеги кєп-чїлїк коалиция єкмєттї тїзєрїн, бул процесске президент тикелей таасир тийгизе албастыгын бил-дирген эле. Ошону менен «ККК-нын» «Президент бийликти узур-пациялап алды» деген кинеси суу кечпей калган. Эми Равшан мыр-занын Суваналиевдин жолуна тїш-кєнї – тїштєн кийин акылына кел-гениби же «сїйлєйт десе эле оозун чоё бергендегисиби»?

Р.Жээнбеков экинчи дооматын-да мындай дейт: «Президенттик институт їстємдїгїн жана укук коргоо органдарын пайдаланып, парламентти жана ал тїзгєн єк-мєттї кол жоолукка айлантты. Єз кызыкчылыгынан жогору кєтєрї-лє албаган депутаттар жана єзгєчє фракция лидерлери парламента-ризмди президент менен бирге-ликте жок кылышты. Эл парла-ментаризмге болгон ишеничин жоготту». Эгер Равшан Бабырбек уулунун айтканы чын болсо, анда Жоомарт Оторбаев жетектеген єк-мєттї ким курады? Эгер ал билбе-се, анда парламенттеги КСДП, «Ата мекен» жана «Ар-намыс» фрак-циялары кєпчїлїктї тїзїп, єкмєт-тї кураганын анын эсине салып коелу. Бул парламенттик инсти-тут калыптануу жолуна тїшкєнїн, «кєч бара бара тїзєлєт» демекчи, акыры парламенттик система ка-лыптанарын ырастайт. Эгер «гос-подин» Бабырбекович элдин пар-ламентаризмге болгон ишеними сууп калганын байкаса, эмне їчїн жигит катары мандатын таштап кетип калбайт? Анан жєн эле ооз кєптїрїп сїйлєй берген єзїн бо-

лочоктогу єкмєт башчысы, пре-зидент катары кєргєн саясатчыга абийир алып келбейт эмеспи?

Равшан мырзанын андан ки-йинки дооматтарына баам салы-ўыз. Ал электр энергиясы тар-тыштыгын, суу жоктугун айтып «ыйламсырайт». Расмий статис-тикага таянсак, быйыл Токтогул суу сактагычында былтыркыга са-лыштырмалуу 3 млрд. куб суу аз келиптир. Ал эми жыл кургакчыл болуп, жеке гана Кыргызстан эмес, кошуна єлкєлєр запкы жеп атка-ны маалым. Эмне жыл кургакчыл болсо дагы президент кїнєєлїбї? Кичине башын иштетпейби десеў.

Равшан Жээнбеков Америка-дан окуп, Батыштын баалуулукта-рын туу туткан адам. Ал канчалык АКШны «сїйсє» дагы, Кыргыз-стан деген мамлекети бардыгын, ал баарынан бийик турарын унут-пашы керек. Эгер, єз єлкєсїнєн дагы Батышты жогору койсо, анда мындай адамдын келечеги кеў бол-бошу аштан бышык. Ал эми єз єл-кєсїнє батпай калган адамды кан-тип атоого болору айтпасак деле тїшїнїктїї…

ПАРЛАМЕНТАРИЗМ МЕНЕН МАМЛЕКЕТТИК БАШКАРУУДАН ТЇШЇНЇГЇ ЖОК БАБЫРБЕКОВИЧ «БАБЫРАГАНДАН» ТАЖАБАЙБЫ?

РАВШАН ЖЭЭНБЕКОВ ЭМНЕГЕ БАКИЕВДЕРГЕ ЖАН ТАРТЫП ЖАТАТ?

МАМЛЕКЕТТИН ЖООПКЕРЧИЛИГИ ПАРЛАМЕНТТЕ, АНЫН ИЧИНДЕ РАВШАН ЖЭЭНБЕКОВ ДА БАР

Акаевдин заманында хан айымдын эте-гине ирмешип жїрїп Мамлекеттик мїлк министрлигинин башына конуп, коноору менен мамлекеттик объектилерди биринен сала бирин менчиктештирїї менен алек бо-луп, текейден арзан баада «пулдап» отуруп миллионер болуп алган Равшан Жээнбе-ков учурда бийликке келїїнїн ар кандай жолдорун издештирїї менен алек. Ырасын айтканда башынан бир позицияны кармана билбеген Равшан мырзага жадагалса єзїнїн айланасында жїргєндєр да жакшы ишене беришпейт. Себеби, Акаеванын жардамы менен министр болуп, министрликтин арка-сы менен миллионер болгон ал 2004-жылы Акаевдин доору бїтїп бара жатканын бай-кап калып, жылан чакпай, жылкы теппей эле оппозицияга єтє качканын жакшы би-лебиз. Андан кийин деле кыргыз эли їчїн жарытылуу иш жасаган жок. Барган жеринде батыштын саясатын жїргїзїп, шилекейи ча-чыраганча батышты мактайт. Кыргыз элине жасаган эў башкы чыккынчылыктарынын бири – «Кумтєр» боюнча 2003-жылы тї-зїлгєн келишимге тиешеси бар экендиги. Эске сала кетсек бардык келишимдердин ичинен кыргыз элине кыянатчылык катары жасалган башкы келишим ушул экендигин атайын комиссия да иликтеп чыккан. Ба-киевдин убагында куугунтук жеген киши болуп, Америкага барып келди. Келери ме-нен «Ата-Мекен» партиясынын тизмеси менен парламентке депутат болуп отурду. Анан кєп узабай ал партияга да чыккын-чылыгын жасады. Ошентип кимге кошулуп иштээрин билбеген Равшан мырза аягын-да эзели пикирлери келишпеген Камчыбек Ташиев, Мелис Мырзакматовдор менен би-ригип «Улуттук оппозициялык кыймылын» тїзїп жиберди. Бийликтин жасаган аракет-теринен олуттуу ката таба албай, шаабайы сууган ал бїгїнкї кїндє да жыты да жок ав-торитаризмди айтып чыкты. Єзї баш болуп Кыргызстанга чыккынчылык катары тїзгєн

«Кумтєр» келишимин эч тартынбастан бї-гїнкї бийликке шылтады. Коррупцияга кар-шы кїрєштї да колдобой, камакка алынган саясатчылардын тарапташтарына жагынуу їчїн аларды колдоого алып чыкты. Бирок, аны менен чогуу жїрсє акыры бир кїн аў-гекке тїшїп калаарын жакшы тїшїнгєн Камчыбек Ташиев кече жакында эле буга чейинки жасаган катачылыктарын мойну-на алып, элден жана бийликтен кечирим су-рады. Равшан мырза болсо, кечирим сурап катачылыктарын мойнуна алуунун ордуна тескерисинче кайрадан кїчєй баштады. Ма-селен, кече жакында эле ага тиешелїї маа-лымат сайттарынын бирине Бакиевдерди колдоого алган макала жарык кєрдї. Анда Бакиевдин бийлиги 2009-жылы эле ошол убактагы оппозиция бийликти кан тєгїї ме-нен алууга аракет жасап жатканын билген деген маалымат камтылган экен. Аны ишке ашыруу їчїн ошол убактагы оппозиция ар кайсыл булактардан акча алган деп жазы-шат. Ырасын айтканда карапайым элибиз буга ишенбейт. Себеби, 2010-жылдын ап-рель айында болуп єткєн окуяны барды-гы эў жакшы билишет. Анда бир дагы оп-позиция лидери катышкан эмес. Себеби, бардыгы Бакиевдин бийлиги тарабынан бир кїн мурда кармалып, камакка алынган болчу. Ала-Тоо аянтына жєн гана нааразы-чылыктарын айтып, электр энергиясынын баасын кайра тїшїрїїнї, уюлдук телефонго кошулган 60 тыйындык салыкты алып са-лууну, деги эле карапайым элдин жонунан кайыш тилїїнї токтотууну суранып чыккан куралсыз элге Бакиевдик бийлик ок чыгар-ган. Муну эч ким эч качан унутпайт. Анан ушундай бийликти колдоого алган Равшан мырзадан эмнени кїтсє болот? Же єзїнїн алдына койгон пландарын кыйытып жазып атабы? Эгерде ал бийликти кан тєгїї менен алууну кєздєп жатса, анда мындайларды эл душманы дебегенде эмне дейбиз?..

Акинай АЙДАРОВА

- Эл єкїлї Равшан Жээнбеков кыр-гыз тилдїї маалымат сайтта-рынын бирине “Атамбаев Кыр-гызстанда парламентаризмди жок кылып, конституцияны бу-зуп, бийликти бир колго топтоду да, ошол эле убакта эч кандай иш жасабай койду. Бийликти бир кол-го топтогону менен эффективдїї башкаруу жарата албады” деген пикирин билдириптир. Буга кан-дай карайсыз?- Мен кесиптешим Равшан Жээнбековдун

пикирине комментарий бербей эле коёюн. Анда туура эмес болуп калат. Болгону ал єз пикирин билдириптир. Мен да єз пикирим-ди билдирип коёюн. 2010-жылы кыргыз эли референдум аркылуу Жаўы Конституцияга добуш берген. Аны менен бирге бийлик пре-зиденттин эмес, парламенттин колуна єткєн. Андыктан биринчи иретте Кыргызстанда жа-салып жаткан бардык иш-аракеттерге парла-мент жоопкер болот. Парламент депутатта-ры жоопкерчилик алат. Алардын катарында ошол эле Равшан Жээнбеков да бар. Акыркы тєрт жыл ичинде жаўы Баш мыйзамга ыла-йык нормативдик-укуктук базаны бекемдеп келе атабыз. Коррупциялык системага каршы, мамлекеттик башкаруу боюнча, сот рефор-масы боюнча мыйзамдарды жаздык. Бирок 20 жылда тїптєлїп, тамыр жайып алган кор-

рупцияны 4 жылдын ичинде жоюп жиберїї мїмкїн эмес. Андыктан кыйынчылыктар бар. Себеби, биз жаўы системаны тїптєп атабыз.

- “Президенттик институт їс-тємдїгїн жана укук коргоо орган-дарын пайдаланып, парламентти жана ал тїзгєн єкмєттї кол жоо-лукка айлантты. Єз кызыкчылы-гынан жогору кєтєрїлє албаган депутаттар жана єзгєчє фрак-ция лидерлери парламентаризмди президент менен биргеликте жок кылышты. Эл парламентаризмге болгон ишеничин жоготту” деген пикирине кандай карайсыз?- Президент жана учурдагы айрым фрак-

ция лидерлери – булар парламенттик баш-каруу системасынын инициаторлору болгон. Жаўы системанын пайдубалын ушулар тур-гузган. Андыктан алар їчїн парламентаризм єз баласындай. Ал эми єз баласын ким эле єлїмгє кыйсын? Албетте, биринчи коали-цияларда катачылыктар болду. Бийликти, кызмат орундарын айыл єкмєттєрїнє, зап-равкаларга чейин фракциялар бєлїшїп ал-ган учурлары болду. Бирок, аны кийинкиле-ринде акырындык менен оўдоп келе атабыз.

- “Суу жок. Тїшїм бул жылы кес-кин азаят” деп да кїнєєлєйт. Та-бияттын маал-маалы менен кай-таланчу кєрїнїшїнє да бийлик кї-нєєлїї болобу?- Бардык маселени эле бир адамдын ба-

шына їйїп, ага шылтай бергенде болбойт. Сиз айткандай быйыл кургакчылык болуп атат. Андыктан суу тартыш болот. Бул та-бияттын маал-маалы менен кайталанчу кє-рїнїшї. Табиятка каршы эч нерсе жасай албайсыў. Бирок, ошентсе да чиновниктер бул кєйгєйдї чечїї їчїн алдын-ала даяр-дыктарды кєрїшї керек.

Àéòìàê÷û...

25-июль, 2014-жыл

7ИНСАН

Ыр їчїн туулуп,

ыр їчїн жашаган...КЫРГЫЗ ЖИГИТТЕРИНЕ

Толкун болот деўиздин кїчтїї жери,Толкундай бол кыргыздын жигиттери.Токсон-тогуз єнєрдїн ээси бол деп,Тоолук эне тєрєгєн сени, мени.Чоку болот тоолордун бийик жери,Чокудай бол кыргыздын жигиттери.Чок кармаган кол менен баатыр бол деп,Чоў атабыз їйрєткєн сени, мени - деген

ыр саптарын кимдер гана билбейт. Бул ыр саптар єзгєчє кыргыздын жигитте-рин єз мекенин жана элин сїйїїгє їн-дєйт. Бул ыр саптары менен биздин ата-ларыбыз жана агаларыбыз таасирленип келсе, азыркы жаштар да аталарыбыз жана агаларыбыздан кем калбай таасир-ленип жатышса керек. Мындай маани-си тереў ырдын автору кыргыз элинин бычакка сап инсаныбыз Байдылда Сар-ногоевге таандык. Бїгїн сиздерге Бай-дылда Сарногоевдин баскан жолдору, чыгармалары жєнїндє маалыматтар-ды тартууламакчыбыз.

Байдылда Сарногоев (1932–2004) - акын. Талас жергесинде Кулдамбес кыштоосунда 1932-жылы туулган. 1951-жылы Фрунзе-деги №5 А. С. Пушкин атындагы кыргыз мектебин аяктайт. , 1956-жылы Москва шаа-рында М.Горький атындагы Адабият инс-титутун бїтїргєн. 1956-жылдан «Ала-Тоо» журналынын редакциясында бєлїм башчы, 1956-жылдан тартып «Ала-Тоо» журналы-нын редакциясында бєлїм башчысы болуп иштейт. 1959-жылдан 1973-жылга чейин Кыргыз башкармалыгынын адабий кон-сультанты. 1973-жылы чыгармачы-лык иш їстїндє болуп, Байдылданын акындык єнєрї эрте ачылат. Тагыраак айтканда 13-жашынан баштап гезит-журналдарга чыгармалары чыга баш-тайт. Биринчи «Шумкар» аттуу чыгар-малар жыйнагы 1952-жылы басылып чыккан. Бул жыйнак ошол замат жар-кын жана тиричилик талантын таап, авторго чыгармачылык атак-данкты алып келет. Акындын кєп ырларына музыка жазылган.

АЛГАН СЫЙЛЫКТАРЫ• 1986-жылы «Ашуудан берген от-

четум» аттуу поэтикалык жыйнагы Кыргызстан жазуучулар Союзунун А.Осмонов атындагы адабий сыйлы-гына татыктуу болгон.

• 1996-жылы казак жана кыргыз элдери-нин салттарын бекемдєєгє кошкон салымы їчїн Б.Сарногоевге Казакстан Республика-сынын эл аралык «Алтын кєпир» («Золотой мост») сыйлыгы ыйгарылат.

• 1991-жылы “Кыргыз Республикасынын Эл акыны» ардактуу наамы берилген.

• «Эмгектеги артыкчылыгы їчїн», В.И.Лениндин туулган кїнїнїн 100 жыл-дык урматына, «Каарман эмгеги їчїн» ме-далы, Кыргыз ССРинин Жогорку Совети-нин Ардак грамотасы.

• Ал эми 2000-жылы Кыргыз Республи-касынын мамлекеттик «Токтогул» атында-гы сыйлыктын лауреаты болсо, 2002-жылы «I даражадагы Манас» ордени менен сый-ланган.

ФИЛОЛОГИЯ ИЛИМДЕРИНИН КАНДИДАТЫ

Кадыркул Даутовдун Б.Саргногоев жєнїндє “Акындын акындыгы” деген макаладан їзїндї:

Чоў акындык тагдыры бар, ыр їчїн туу-

луп, ыр їчїн жашаган нукура тубаса та-ланттардын бири Байдылда Сарногоев. Бул акындын ємїр жолу, ички рухий дїйнєсї, пендечилик жекече сапаттары канчалык жєнєкєй жана татаал болсо, поэзиясы да ошончолук жєнєкєй жана татаал, ошончо-лук оригиналдуу. Ага карата болгон жалпы окурмандар менен адистердин мамилеси да єзїнчє кызык, берилген баа, пикирлер акынды болуп туруп болбогондой, болбой туруп болгондой эле ойго келгис парадок-салдуу элестетет. Бир жагынан карасак, аны толук эл єзїнїн ак калпагындай эле ашкере таанып билет. Бардык катмарлардын єкїл-дєрї — тоо башында кой жайган чабандан тартып лабораторияда иш жїргїзгєн химик-ке чейин, катардагы жумушчудан тартып инженер-механикке чейин, мектеп балда-рынан тартып алтымыш ашкан пенсионер-лерге чейин, адабият, искусство єкїлдєрї-нєн тартып чарба жетекчилерине чейин жата калып окулат. Айылдык, райондук єз-дїк кєркєм кружокторунун катышуучулары-нан тартып филармония менен операнын профессионал ырчыларына чейин обонго салынган ырларын ырдашат. Акын поэтика-лык тизимдери менен учкул сєздєрїнєн, же тамаша дептеринен эки сап жатка айтпаган кыргыз баласын табуу кыйын. Бир жагынан карасак, ушул кїнгє чейин адабий чєйрє — жазуучу, сынчылар — тарабынан анын реалдуу баасы бериле элек. Кыргыз поэзия-сында Б. Сарногоевдей акындын чыгып ка-лыш закон ченемдери тїшїндїрїлбєдї, ал эмне деген кєрїнїш экендиги айтылбады, адабиятта ээлей турган орду кєрсєтїлгєн

жок. Айрым бир сын макалалар менен ата-йын баяндамаларда саналып єтчї дежурный тизмелерде гана атын атасак атайбыз, ата-басак баягы раматылык Мидин айткандай «и другиенин» ичинде калат. Кээ бирєєлєр аны профессионал акын дешсе, айрымдар жазма адабияттын маданиятына жетпеген «фольклор акын», «ырчы акын» дешет. Эн кызыгы айрым акындык даўк-даража кїт-кєндєр менен нечендеген «тєкмєлєрдїн» ыр китептери беш-он жылдап магазиндерде жатса, Б.Сарногоевдин китептерин чыгып-чыкпай туруп талап кетишет. Мына быйыл эле жарык кєргєн «Ашуудан берген отчёту» типографиялык боёгу кургап їлгїргєнгє жетпей заматта сатылып кеткенине єзїбїз кїбє болдук. Аны канчалар издеп, сурап жї-рїшєт азыр, нускасын кєбєйтїп кайрадан бастырып бергиле деген каттар басмака-налар менен редакцияларга жаай баштады.

Ачык туюнтулган пикирлер мындай. Элїїнчї жылдардын аягы, алтымышынчы жылдардын башы ченде авторго карата жєн-дїї жана жєнсїз айтылган мактоолор менен сын-дооматтар болгон. Кєкєлєткєнї да (Ш.

Їмєталиев, К. Укаев) кєє сїртмєкчї болгону да (М. Борбугулов) акын єзї куруп, жасай баштаган поэтикалык чарбагына тїркїн тїс мємє дарактын кєчєттєрїн каяктардан алып келип отургузган, кандайча кыйыш-тырып, кантип жаўы тїргє єткєргєн, баары-нан да аларды кабыл ала турган кыртышты кандайча даярдап, кантип ыўгайлуу климат тїзгєн, эми кантип азык берип єстїрїп жа-тат дегендей анын багбанчылык системасын туташ аўдаштырып карай алышкан эмес.

Кээси ошол тїр жемиштїї бакчадан бир

тїп чилги киларсты кєрїп алып, бул жемиш бїткєндїн паашасы (анын эрте бышканы їчїн эле), мємєлїї дарактын баары ушундай болуш керек деген талап коюп чыкса, кээ-си тээ боз кыроодо бышып жетилчї кымыз алманы короо кезинде акын єзї айткандай «адегенде аткый тиштеп ачуусун, таттуула-ры такыр жок» деп кол шилтеп кете берген. Кыскасы, ар бир жемиш багынын єздїк та-бияты кылдат байкалып, кайсы тїрї кайсы маалда мємєсїн жетилтээри ажыратылып, алчасы алчадай, єрїгї єрїктєй, шабдаалы-сы шабдаалыдай, алмуруту алмуруттай, ал-масы алмадай єз-єзїнчє бааланбай, баары бир тїр жемиштин даам-татымы менен баа-ланган да, анан ошол бойдон калып калган.

Б. Сарногоевдин поэзиясы тууралуу єз учурунда калыс сєздїн айтылышы зарыл эле. Андай пикирдин сєзсїз керек экендиги бїгїнкї кїндє дагы ачыгыраак, дагы кїч-тїїрєєк сезилгенсип жатат. Кеп акындын ысмы бєлєктєрдїн катарында мактоо тиз-меден калбай окулуп же окулбай турганын-да эмес. Кеп жалан гана анын башкаларга окшобогон єзїнчє оригиналдуу талант экендигинде деле эмес. Кеп Б. Сарногоев жараткан кєркєм дїйнєнїн тереўден ар тараптуу каралбай жатышы менен кошо азыркы кыргыз поэзиясында кїн тарти-бине курч коюлуп, чечїїгє муктаж болуп турган кєп маанилїї маселелердин айтыл-бай келатышында. Акындын поэзиясына карата тїрдїїчє мамилелердин жашап ту-рушу да, ушул убакка чейин адабий чєйрє-дєн реалдуу сын-баасын ала электиги да ошого байланыштуу экендигинде. Эгерде автордун поэтикалык дїйнєсїнє кирїїгє туура ачкыч таба алсак, аны туура аўдаш-тырып баратып, бир эле учурда ошол ай-тылбай келет деген кєп тїйїндїї маселе-лерди кошо чечмелеп чыгууга шарт тїзїлє тургандыгында. Б. Сарногоевдин поэзия-сы єзїнчє кєрїнїш болгону менен єзїнчє обочолонуп тїшїндїрїлбєйт жана кыргыз поэзиясында табигый тїрдє эркин єздєш-тїрїлїп жаткан айрым бир єзгєчє сапаттык жаўы белгилерди Б. Сарногоевдин гана ми-салында жакшы кєрсєтїїгє болот. Конкрет-тїї айтсак, фольклор менен ырчылар поэ-зиянын нускалуу салттарын профессионал поэзия менен орус жана дїйнєлїк синтездеп чыгуудан келип єзїнчє Сарногоевдин поэ-зиясы — поэзиянын салттарына кыябын келтирип жалгаштырып, анын жаралышы; адабиятка чоўбу чаканбы єз мектебин, мен-чик салтын тїзїї деген эмне экени; акынга акындык тагдыр кїтїї кай себептен керек-тиги жана ал жазуучулук єнєрдє неликтен башкы маселе экендиги; чындыкты єзїнчє ачкан, єзїнїн личностту, биографиясы, таг-дыры чыгармаларында катышып ыр сапта-рынын арасынан башбагып кєрїнїп турган оригиналдуу акын менен бирєєлєрдїн ки-тебинен китеп, ырынан ыр жазган, жекече жїзї, єз сєзї поэтикалык саптарына тїш-пєгєн, сабаттуу жазмакер акындын айыр-масын кєрїї; кєркєм сєз єнєрїнїн бийик їлгїсї — классикалык жєнєкєйлїккє жети-шїї деген эмне экени; кайталангыс улуттук колоритке ээ болчу; мурда эч качан жана эч бир акындын чыгармачылыгында бул да-ражага жетип кєрїнбєгєн кїчтїї юморду жаратуу; нукура жандуу элдик тилдин сти-хиясына кире билїї; кєркєм песня жанры-на ємїр берїї єзгєчєлїгї сыяктуу сапаттар акындын поэзиясында їлгї катары коёрлук даражага кєтєрїлгєн.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

ЖАРЫК КЄРГЄН КИТЕПТЕРИ

Кыргыз тилинде

• Øóìêàð: Ûðëàð æûéíàãû. – Ô.:

Êûðãûçìàìáàñ, 1952. – 87 á.

• Äîñòîðóìà: Ûðëàð. – Ô.:

Êûðãûçìàìáàñ, 1955. – 152 á.

• Áàëà ìåðãåí: Ûðëàð

æàíà ïîýìàëàð. – Ô.:

Êûðãûçîêóóïåäìàìáàñ, 1956. –

42 á.

• Áàÿñ: Ûð ìåíåí æàçûëãàí

ïîâåñòü. – Ô.: Êûðãûçìàìáàñ,

1956. – 123 á.

• Æîêåí. – Ô.: Êûðãûçîêóóïåäìàìáàñ, 1958. –

16 á.

• Àê êàëïàê: Ûðëàð æàíà

ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçìàìáàñ,

1961. – 188 á.

• Òîîëîð æàíà òîîëóêòàð:

Ûðëàð, ïîýìàëàð. – Ô.:

Êûðãûçñòàí, 1966 – 179 á.

• ¯ç¿ëáºãºí ¿ì¿òòºð: Ûðëàð

æàíà ïîýìàëàð. – Ô.: Ìåêòåï,

1968. – 124 á.

• Ñ¿éëºø¿¿: Ûðëàð, ïîýìàëàð,

òåðìåëåð. – Ô.: Êûðãûçñòàí,

1970. – 167 á.

• Ìåíèí áàòïàñ ê¿í¿ì: Ûðëàð,

ïîýìàëàð, êîòîðìîëîð. – Ô.:

Ìåêòåï, 1972. – 142 á.

• Òàíäàëãàí ÷ûãàðìàëàð:

Ûðëàð ìåíåí ïîýìàëàð. – Ô.:

Êûðãûçñòàí, 1973. – 316 á.

• Òàíäàëãàí ÷ûãàðìàëàð:

Ûðëàð ìåíåí ïîýìàëàð. – Ô.:

Êûðãûçñòàí, 1974. – 314 á.

• Àøóóäàí áåðãåí îò÷åòóì:

Ûðëàð æàíà ïîýìàëàð. – Ô.:

Êûðãûçñòàí, 1982. – 240 á.

• Òààëàé ºëáºéò: Ïîýìàëàð,

ûðëàð. – Ô.: Ìåêòåï, 1982. –

124 á.

• Àøóóäàí áåðãåí îò÷åòóì:

Ûðëàð æàíà ïîýìàëàð. – Ô.:

Êûðãûçñòàí, 1984. – 239 á.; 1984.

– 300 á.; 1989.

Орус тилинде

• Áàÿñ: Ñòèõè è ïîýìà. – Ô.:

Êèðãèçãîñèçäàò, 1958. – 142 ñ.

• Ãîðÿ÷åå îçåðî: Ñòèõè. – Ì.:

Ìîë. ãâàðäèÿ, 1958. – 149 ñ.

• Ãíåçäî ñîêîëà: Ñòèõè, ïîýìà.

– Ì.: Ñîâåòñêèé ïèñàòåëü, 1987

– 107 ñ.

• Ýõî â çðà÷êàõ: Ñòèõè, ïîýìû –

Ô.: Êûðãûçñòàí, 1988. – 164 ñ.

25-июль, 2014-жыл

8

9

25-июль, 2014-жыл

25-июль, 2014-жыл

10 ИСЛАМ

Ар бир динде болгондой эле, Исламда да эс алуу кїндєрї бар. Эс алуулар жашообуздун эў керектїї бир бєлїгїн ээлеп тураары анык. Эс алуу дегенибизде бир жылдык же апталык эс алуу кїндєрїнєн тышкары кїнїмдїк убакыттарыбызды да ала турган болсок, маселенин маанилїїлїгї дагы да артаары белгилїї. Чындыгында эс алууну биз бош убакыт деп билебиз. Динибиз Ислам сєзсїз бош єткєрїлє турган убакытты белгилебейт. Куран аяттарында, сїйїктїї пайгамбарыбыздын (Алла андан ыраазы болсун) хадистеринде да эч бир учурда убакыттын бош єткєрїлїїсїн буюрган эмес. Инширах сїрєсїндє“Жеўилдик, кыйынчылыктан кийин боло тургандыгын” эскертип, андан кийин “Эгерде бош боло калсаў, кайрадан тургун” деп буйрук кылат. Мындан биз, бир иштен же ибадаттан кийин болду бїттї деп тура калбай, иш бїтсє башка ишке єтїп, фарз бїтсє нафилге єтїп, намаз бїтсє, дуба кыл жеўилдик артсын, Жаратканга шїгїрдї кєп кылган болосуў деп тїшїнїїбїз керек..

Бул, Алланын сєзї бизге алектенїїнїн ал-маштырылуусу менен эс алуунун мїмкїнчї-лїгї боло тургандыгына ишаарат кылууда. Азрети пайгамбарыбыз (сав) тарабынан момундун апталык майрамы деп билинген, Ислам жаўыдан келген мезгилде мектеп-терде (хужраларда) жана иш жерлеринде апталык эс алуу деп кабыл алынган жума кїнїнє байланышкан аятта бош убакыттын кантип єткєрїлєєрїн ачыктаган: “Эй, ый-мандуулар! Жума кїнї жума намазга азан айтылса, Аллахты эскерїїгє шашылгыла. Баардык соода-сатык ишиўерди токтотку-ла! Эгер билген болсоўор - бул силер їчїн эў жакшы. Качан намаз аяктаса жер бетине таралгыла жана Аллахтын ырайымын из-дегиле...” (Жума, 9,10)

Аятка кєўїл бура турган болсок, бул ап-талык эс алууда эки нерсеге негиз берген-дигин байкайбыз:

1 - Иштин бир кїн бою калтырылуусу эмес, намаз саатында гана ташталуусу.

2 - Намаздан кийин таралып, Аллахтын берешен-жоомартыгынан ырыскы издєєсї.

Мындан, мындай тыянак чыгаруубуз керек. Соодагер соодагерчилигине, аалым изилдєєсїнє, талаба сабагына барып, са-багын же ишин улантып Аллахтан ырыскы сураса болот. Аяттагы “фазл” сєзїнїн ке-лїїсїнїн єзї єтє маанилїї. Ошентип машру (шаръи) болгон баардык нерсенин аркасы-нан жума кїнї чуркаса боло тургандыгына

белги берет. Сахабалардан, мечитте калып ибадат кылууга калгандарды да пайгамба-рыбыздын (Алла андан ыраазы болсун) сїн-нєтїнє баш ийїї їчїн жума кїнї намаздан кийин чыгып, шаарды, базарларды кыды-рып, андан кийин кайра ибадат кылуу їчїн мечитке келгендерине кїбє болуудабыз. (Хайсами: 2/194) Пайгамбарыбыз (Алла ан-дан ыраазы болсун) єзї да аятка баш ийип ушундай кылгандыгын тарыхтан билебиз.

Ошондуктан мусулмандар, жєєттєр ме-нен христиандар сыяктуу ишсиз эс алуулар-дан узак болуулары зарыл. Себеби, алардын диний китептеринде алтынчы кїнї иштєє-нї четке каккан мыйзамдары бар. Алардын туура эмес ишенимдеринде Кудайы асман, жерди алты кїндє жаратып, жетинчи кїнї чарчагандыктан эс алууга чыккан имиш. (Таквин:1/31) Ошондуктан алтынчы кїнї иштєє арам деп эсептелинет.

Сїйїктїї пайгамбарыбыз (Алла андан ыраазы болсун) бир топ хадистеринде, адам-дарды убакытты коромжу кылбоо жана ден соолуктун кадырын билїїгє чакырат. “Эки жакшылык бар, адамдардын кєпчїлїгї бул эки нерсенин баалуулугун биле беришпейт, бул: Ден соолук жана бош убакыт”. (Буха-ри, Рикак:1, Тирмизи, Зухд:1. Ибну Маже, Зухд: 15).

Дагы бир хадисинде мындай деп эс-керткен: “Беш нерсенин баалуулугун беш нерседен мурун бил: Карылыктан мурун жаштыктын, оорудан мурун ден-соолук-тун, кедейликтен мурун байлыктын, алек-тенїїдєн мурун бош убакыттын, єлїмдєн мурун ємїрдїн”. (Мишкат:2/651; Фатхул-Бари:14/9)

Бул айтылган сабактардын баары убакыт-тын бош єткєрїлбєстєн, кайра эў кєп кєўїл бєлїнїїсїнє тїрткєн эскертїїлєр экенди-гин билїїбїз абзел. Баардык нерседен му-рун динибиздеги эс алуу кїндєрдє, диний баалуулук бар экендигин билишибиз зарыл нерсе. Эс алуунун єткєрїлїїсїндє динибиз-дин койгон талаптарынан сырткары чыкпоо керектигин унутпообуз керек.

Биринчиден, диний эс алуулар белгилїї кїндєрдє. Булар кєбєйїп же азайбайт дагы. Бир жылдагы Орозо айт жана Курбан айт майрамдары менен бирге, бир апталык жума кїндєрї бардык мусулмандарга белгилїї эс алуу майрам кїндєрї.

Мусулмандар бул эс алууну майрамдап, башка диндегилердин майрамдарын ээр-чип, жактабоолору керек. Пайгамбарыбыз (Алла андан ыраазы болсун) Мадинага хиж-рат кылганда, жергиликтїїлєрдїн караўгы-лык салттарына ылайык жылда эки башка майрам тоскондорун кєрїп, мындай деп буйрук кылган эле: “Аллах аларды силер їчїн дагы жакшыраак эки майрам менен алмаштырды: булар Орозо айт жана Кур-

бан айт майрамдары”. (Насаи, Lydeyn:1) Пайгамбарыбыз (Алла андан ыраазы бол-сун) тарабынан караўгылык доорундагы майрамдардын четке кагылуусун баалаган ислам аалымдары, эгерде бут парастардын майрамдарын мусулмандар аларга окшо-тушса макрух деп эсептешкен.

Ал эми мектеп жана иш жерлериндеги эс алуулардын системасы башкача болушу да мїмкїн. Мектептер тууралуу эў эски булак деп эсептелген Кабисинин (403/1012) Ри-саласындагы эс алуу жєнїндєгї ачыктоодо: “Балдардын эс алуу кїнї жума кїнї. Сахнун мындай деген: (Устат) жума кїнї уруксат берет. Бул, башталгандан бери мугалим-дердин адаттары. Эч ким муну айыптаган эмес. Мухаммед Ибн-и Абдулхакамдын му-галим тууралуу: “Айлык акча менен карма-лат, жума кїндєрї жана элдин эс алуу деп эсептеген кїндєрїн эс алышат, бул, сїйлє-шїїнїн шарты сыяктуу.” дегени айтылган. Бейшемби кїнї асрдан кийин балдарды коё бергенге келсек, бул да элдин эс алуу деп эсептегенине байланыштуу. Мугалимдер арасында бул кабыл кылынган болсо, анда бул да жума кїнїнїн эс алуу кїнї єкїмїн-дє. Бирок бейшемби кїнїн толугу менен эс алуу кїнї деп алуу узак болуп калат... Ибну Сахнун атасынан сурады: “Мугалим-дин майрам кїндєрї балдарга канча кїн уруксат берїїсїнє макулсуз?” Атасы: Орозо айт майрамында бир кїн уруксат берилет, бирок їч кїн берилсе да боло берет. Курбан майрамында їч кїн уруксат берилет, беш кїн уруксат берилїїсїнє каршылык жок. Абул-Хасан мындай деген: Орозо айтта їч кїн эс алуу менен арапа кїнїн, майрамдын биринчи жана экинчи кїнїн айтып жатат. Курбан майрамында беш кїн деген: Дагы арапа кїнїн жана майрамдын їч кїнїн жана майрамдын тєртїнчї кїндєгї ташрик кїн-дєрїнїн аягын максат кылып айткан... Ха-тим їчїн бир, бир жарым кїнгє чейинки эс

алуу, элдин дайыма аткарып жїргєнї. Бирок, бардык аталардын уруксаты болбой туруп, мындан ашык уруксат берїїгє болбойт. Се-беби, мугалим алардан – айлык акы алат”. (Кабиси: 58-59)

Азыркы учурдагы эс алуулар динибиз-ден бир кыйла алыстап кеткендигин баа-рыбыз жакшы билебиз. Мушриктердин эс алууларына окшогон эс алуулар, алардын майрамдарына окшотуп майрамдап алганы-быз, єзїбїздїн динибизден кыйла алыстап кеткендигибиздин белгиси. Эгемендїїлїк алдык деп кайсы жерде болсун мактанга-ныбызды айтпа. Эгемендїї мамлекет бол-дук деп, сїйїнїп, жыргап жїргєнїбїзгє 23 жылдын жїзї болсо да тилибизди туура сїйлєй албай, мыйзамдарыбызды иштете албай жїрєбїз.

Єзїбїздїн ак мєўгїлїї кєк мелжиген би-йик тоолорубуздай таза, тунук баалуулук-тарыбыз турса, бабаларыбыздан келген

динибизди чанып, Европанын, Америка-нын жарабай калган жамачы мыйзамдарын Конститутциябызга жармаштырып, жери-бизди каалагандай сатып, бирибиз качып, экинчибиз чачып, жардылардын їстїнєн жеп-ичмей кєбєйгєн доордо жашап калба-дыкпы. Мындай учурдагы эс алууну айтып да болбойт. Эх, шордуу Кыргызым!!! Ма-нас, Бакайдай аталарыбыздын урпагына эмне болгон?! Эртеўки келечектин ээси боло турган урпактарга эмне деп жооп беребиз?! Жараткан Аллах Тааланын алдына барган-да кандай абалда калып, сурагына кантип жооп беребиз?! Оо, Жараткан колунан эч нерсе келбеген бир кулуўдун кейигенинен эмне єзгєрмєк. Бир Єзїўє сыйынып, бир Єзїўдєн жардам сураймын. Мамлекетибиз-дин єнїгїп єсїшїнє салым кошконго, ый-мандуу жаштарды тарбиялаганга себепчи кыла гєр оо Жараткан!!!

Жогору жакта Исламдагы эс алуу кїн-дєрї кайсылар, кандай єткєрїї керектигин биздин келечек жаш муундарыбызга жазып тартуулаганыбыздын пайдасы болоор деп їмїт кылабыз. Жок дегенде азыркы учур-дагы жаш жеткинчектерибизди элибизди, жерибизди сїйдїрїп тарбиялап, бабалар мурас кылып калтырган жерибизди, мам-лекетти кантип башкаруу, канткенде бїгїн-кї кризистен чыгууну туура їйрєтїп кете алсак кана келечек биздики болоору анык. Ошондуктан урматтуу эс алуудагы студент, мектеп окуучусу їч айлык убакытты туура їнємдєп, динсиздердей бекер эс алып жата бербей, Жараткан Аллахтын аты менен баш-тап Куран окуганды, динибиздин баалуулук-тарын, бабаларыбыздын тарыхын изилдеп, їйрєнїп, єзїўдї Жараткандын мыйзамы менен тарбияла. Куран окуудагы максат - аны окуп тїшїнїї жана анын буйруктарын амалга ашыруу. Анткени, Куран бир гана кулдук кылуу жана ишеним китеби эмес. Ал адамзатка бардык шарттарда жол кєр-

сєтїїчї. Адамдын жан дїйнєсїн дарылаган, кайгыдан куткарган, ар кандай кєйгєйлєрдї чечкен, коомчулукту тынчтыкка жана ын-тымакка чакырган, адамды караўгылык-тан жарыкка чыгарган китеп. Ошондуктан Куранды окуп, анын негизине жетїї ар бир мусулманга парз. Пайгамбарыбыз (Алла ан-дан ыраазы болсун) жаш кезде їйрєнїлгєн билим менен эр жетип калган мезгилдеги билимдин айырмасын мындай деп эскерт-кен: «Жаш кезде їйрєнгєнїў таш їстїнє ба-сылган тамгадай, бой жеткенде їйрєнгєнїў муз їстїнє жазылган жазуу сыўар».

Ошондуктан урматтуу жаштар, жаш кезде убакытты їнємдєй билип, эс алуу учурун-да да єзїбїзгє пайда алып, ата-бабалары-быздын “Убакыт кылыч сыяктуу, сен аны кеспесеў, ал сени кесет” деген улуу сєзїнє тереў маани берип, берилген убакытты бир байлык деп эсептеп, туура жолдо тарбияла-нышыбызды Аллах Таала насип кылсын.

ИСЛАМДА ЭС АЛУУ

25-июль, 2014-жыл

11

Áåòòåãè æ¿íäºð òåç ºñºò.

Ê¿í ñàéûí àäàìäàí 60òàí 100㺠÷åéèí ÷à÷ ò¿ø¿ï òóðàò.

Àÿëäàðäûí ÷à÷û ýðêåêòåðäèêèíåí ýêè ýñå è÷êå áîëîò.

Àäàìäûí ÷à÷û 100 ãð ñàëìàê êºòºðº àëàò.

Îðòîíäîãó òûðìàê áàøêà ìàíæàëàðäûêûíàí òåç ºñºò.

Áëîíäèíäåðäèí ÷à÷û êîþó áîëîò.

Êîëäóí òûðìàãû áóòòóêóíà êàðàãàíäà òºðò ýñå òåç ºñºò.

Àäàìäûí ÷à÷ûíûí æàøîîñó 3-7 æûë.

ÀÄÀÌÄÛÍ ×À×Û ÆÀÍÀ ÒÛÐÌÀÃÛ ÆªÍ¯ÍĪï ÊÛÇÛÊÒÓÓ ÔÀÊÒÛËÀÐ:

ШУМДУГУЎ КУР!

КЫЗЫКТАР ДЇЙНЄСЇФИЛОСОФ АПОЛЛОНИЙ ТИАНСКИЙ ЄЛГЄНДЄРДЇ ТИРИЛТЧЇ

Биздин замандын биринчи кы-лымында жашаган гректердин бел-гилїї ойчулу Аполлоний Тианский сырдуу адам болгон. Анын заман-даштарынын айтуусунда, Аполло-ний оокаттарды, буюмдарды же адамдарды ордунан жок кылып кайра пайда кыла алчу экен. Ан-дан сырткары келечекте эмне кї-тїп турганын айтып, єлгєндєрдї тирилте алган касиетке да ээ бо-луптур. Жєн жеринен дїйнєнїн мен кїчтїї деген кєзї ачыктары коркпосо керек.

Аполлонийдин кичине кезинен эле башкача ойлонуп, єзї курдуу балдардан башкача экендиги бай-кала баштаган. Ал єзї абдан сулуу жигит болсо дагы, башкаларчы-лап бош убактысын кыздарга ко-ротпостон, акылман, даанышман, аалымдар менен пикир алмашып отурганды жактырчу экен. Ойчул-дар менен отуруп, Аристотель, Пла-тондун эмгектерин їйрєнчї. Эттен жасалган тамактарды жана балык-ты жечї эмес экен.

Єзїнїн айланасындагы адам-дарды єзїнїн кєз боемочулугу менен абдан таў калтырып,тамактанып жаткан элдер-дин кєўїлїн єзїнє бурдурчу. Мисалы тамактанып жатканда идиштерди єзїнєн єзїн жылдырып, тамактарды їстєлгє єзї келип кала турган кылып салганда, Аполлоний-дин жанына їймєлєктєшїп калышчу тура. Анан дагы таштан жасалган айкелдердин турушун єзгєртїп койчу экен.

Бир жолу ал жолдо кетип бара жатса, кыз каза болуп тажиясы болуп жатыптыр. Жа-кындарынын кєздєрїнєн жаш мєлтїлдєп жатканын кєрїп боору ооруган Аполлоне сєєктї жерге койгула, мен силердин кєз жашыўарды тыям дептир. Таў калган эл кє-тєрїп бара жаткан кыздын жансыз денесин жерге койгондо Аполоне бир нерселерди сїйлєп, кыздын колун кармаганда каза болгон кызга жан кирген дейт.

Дагы бир жоругуна кеп сала турган болсок, ал бир жерде туруп, экинчи бир жерге кайып болуп учуп жетип калган экен. Бир жолу Эфеске барышым керек деп туруп бир секунддун ичинде Эфесте болуп калыптыр. Римдиктер аны кєрє албай, кєз боемочу. Єлкєнї саткан саткын деп соттомой болушат. Сот залына келип ага карата тагылган кїнєє жазылган баракты ачса эле баягы жазылган айыптар жок таза барак болуп ка-лыптыр. Апполонийдин жанында хрусталь ташы дайыма жїргєн. Ал таш менен оору-лууларды сакайтып жїрчї.

ИНДИЯЛЫКТАР ЭМНЕГЕ ЖЫЛАНДАН КОРКУШПАЙТ?Жылан, анан дагы уулуу жылан ар бир

адамдын жїрєгїнїн їшїн алат. А Индия-да болсо эў уулу жылан Падыша кобрасы. Ошентсе да ал кобра алардын каада-салты-нын символу катары каралат. Элдер аталган кобрадан коркмок тїгїл, анын атына жы-лына атайын майрам уюштурушат. Жылан баккандардын кєрсєткєн шоусу ал кїнї эл-дин кызыгуусун арттырат. Жыландын тилин билгендер жыландарды ар кандай ойноту-шат. Бири шапкесин чечтирсе, экинчиси куйругун кармап, башын єйдє каратат. Бул кєргєзїїсї аяктаган соў, жыландарга жаў-гак берип кайдан алып келсе, ошол жакка

алып барышат. Индиялыктар болсо кобра аларга зыян алып келет деп коркушпайт. Ал абдан уулуу болсо дагы статистика боюнча кобранын чагуусунан адамдар аз єлї-шєт. Анын уусу пилди да єлтїрїп кое алат. Ал эми кобрадан башка уулуу жыландар-дын чагуусунан жылына 50 миў киши бул жашоо менен кош айтышат. Эмнеге Падыша кобрасы адамдарды єлтїрбєйт десеўиз, ал болгону адамдарды коркутуп гана коет. Ал эми уусун єзїнїн жей турган тамагына калтырат. Индиялыктардын айтуусунда Пады-ша кобрасы гана алардын мантрасынын тилин тїшїнгєн акылдуу жаныбар.

ЖЕР ТИТИРЄЄ ТУУРАСЫНДА КЫЗЫКТУУ ФАКТЫЛАР:- Сан-Франциско Лос-Анджелес тарап-

ка жылына 5 см жылып турат. Бул текто-никалык плиталардын аралашуусу менен байланышта. Мына ушунун негизинде бир канча миллион жылдан кийин эки мегапо-лис “кезигишет” десек болот. А Калифор-ния болсо океанга чєгїп кетпейт. Себеби, плиталар тїндїк жана тїштїктєн карама-каршы багытта алмашып турат.

- Биз билгендей март айында жер тити-рєєлєр кєп болот. АКШда Аляскада 1957-64 -жылдары дал ушул айда кубаты 9,1-9,2 баллга жеткен жер титирєє катталган.

- Жыл сайын жер жїзїндє 500 миў жер титирєє катталат. Анын кеминде 100 миўин адамдар туят. Тїштїк Калифорнияда эле жылына 10 миўге чукул жер титирєє катталат. Бирок кєбїн жашоочулар сезбей деле калышат.

- Бизге жарык берген кїн жана ай жер титиретет.

КЫЗЫКТУУ АРАЛДАР:

• Кипр жана Крит эки башка арал бир де-ўизде жайгашкан. Кызыгы бири экинчиси-нен таптакыр бєлєк жакта.

• Кипр аралында кипаристер кєп єскєн-дїгїнє байланыштуу ушундай ат беришкен.

• Гренландия аралында болсо бир чар-чы киллометр жерге бир адам туура келет. Алардын єздєрїнїн жазылган мыйзамда-ры да бар.

• Колумб саякаттап жїргєндє аны кош-топ бара жаткан матростор цинга оорусу менен ооруп калганда бир аралга таштап кеткен. Кийин келип ал аралга тїшсє баягы єлєт деген матростор тирїї дени сак жїргєн болот. Ошондон кийин ал аралды Кюрасао атап койгон. Бизче ал айыктыруу же сакай-туу деген маанини берет.

• Исландиянын желегинде аралда отур-ган адамдын сєлєкєтї тїшїрїлгєн.

КЄП ЖАШАГАНДАР АРАЛЫБизде жїзгє чыккан адамдар абдан эле аз.

Эгер жїзгє чыкса анда ал элдердин кызы-гуусун арттырат. Бирок, Окинава аралында жїзгє чыкмак турсун андан ашкандардын саны єтє эле арбын. Бул акта жїзгє чыккан-дар дагы каратэ менен машыгып, бакча иш-терин жасашат. Ал эми узак жашагандары-нын сыры болсо алардын жашоо образын туура пайдалангандыгында десек болот. Алар жашылча-жемиштерди, кїрїчтї жана деўиз азыктарын кєп колдонушат. Алар тамакка отурганда да шашпай, жайдары ичип, кооз идиштерди пайдаланышат. Иче турган суусу да кальций иондоруна бай келгендиктен ден соолукка абдан пайдалуу. Анан дагы Окинавалыктар ар бир кїндї кубануу менен тосуп, жайдары жїрїшєт. Ошон їчїн кєпкє жашашат болуш керек.

Самара САЛАМАТОВА

25-июль, 2014-жыл

12 УЛУТТУК БААЛУУЛУКТАР

АК ЧЄЛМЄК.Айлуу тїндє балдар эки тарап болуп бир

жерди белгилеп, бир нерсе коёт: таш, чапан жана башка; андан бир тарап бир карыштай жыгачты (ак чєлмєк) алып, ыргытып жи-берет. Аны издеп таап алып кайсы тарап болсо да, колунан тарттырбай алып келип таштаса, бир упай алган болуп эсептелет. Ошентип ойной берет. Ким паттеге (белги-ленген жерге) алыс таштаса, ошол тарапты кєп таштаганы эшек кылып минет. Ак чєл-мєктєп ыргытып, ошого жеткиче айдай бе-рет (минип барат).

ЖООЛУК ТАШТАМАЙ.

Балдар канча болсо ошончосу тегерете отурат. Ал балдардын арасынан кызбы, эр-кекпи жоолугун эшип алып олтурган бал-дардын аркасы менен кыдырата басып келе жатып, жоолугун бир баланын аркасына эч кимге билгизбей таштап коёт. Анын ташта-ганын билбей калса, дагы айланып басып келип жоолук ташталган баланы жоолукту ала коюп сабап калат. Эгерде, артына жоо-лук таштаганын байкап калса, ал (бала, же кыз) тура калып, таштап кеткенди (бала, же кызды) кууп жєнєйт. Качкан бала ордуна отурганча кууп жетсе, жоолук менен чабат. Жетпей калса, тегерете айланып жоолукту таштап оюнду улантат.

АК ТЕРЕК, КЄК ТЕРЕК Ак терек, кєк терек-балдардын оюну. Чо-

гулган балдар, кыздар акты-каралы болуп эки тарапка бєлїнїп, маўдай тескей эки бє-лєк тизилип, бири-биринин колдорун бекем

кармашат. Тутум боюнча оюн баштоого укук алган тарап жапырт їн менен:

- Ак терек, кєк терек, бизден сизге ким керек, – дешет.

Экинчи тарап бир баланын же кыздын атын аташат. Аты аталган бала жїгїрїп ке-лип, каршы тарапта кол кармашып турган-дардын бош же алсыз деген жеринен їзїп кетїїгє аракеттенет. Кол кармашып турган-дардын колун бєлє албай калса, єзї ошол тарапка кошулат. Эгерде, кармашып турган колду бєлїп кетсе, бєлїнгєн балдардын бир тобун єз тарабына кошуп алат.

Ушундай эле аракетти экинчи тарап жа-сайт. Белгиленген убакыт бїткєндє кайсы тараптын балдарынын саны кєп болсо, ошол тарап уткан болот.

АРКАН ТАРТЫШ

Аркан тартыш- эки тараптан бирдей сан-да чыккан балдар же жигиттер белгиленген

сызыктын эки жагына чубай турушуп, баары бир арканды кармашып, бирдей мезгилде єз тарабын кєздєй тартышкан мелдеш оюну. Калыс адам белги берери менен аркан тар-тыш башталат. Каршысындагы оюнчулар-дын алдыўкысын белгиленген чек сызык-тан єткєрє тартса, сїйрєп кеткен тарап утат. Мындай оюн кїрєш, бука тартыш, оодарыш сыяктуу чоў жыйындарда, тойлордо, аштар-да єткєрїлгєн. Азыр деле єткєрїлїїдє. Кээ бирде арканды жекеме-жеке да тартышат.

БЕШ ТАШ

Беш таш, же топ таш – жаш балдардын, кєбїнчє кыздардын чакмакка окшогон оюну. Аны ойногонго экиден кєбїрєєк бал-дар катышат. Оюнга катышкандардын бир тарабынан бирєє колундагы таштарды жер-ге чачат. Арасынан бир ташты алып аны жо-гору ыргытып, ал жогортон келгенче жер-ден бир таш алып ыргытылган ташын тозуп алат. Жыдыбай жердеги тєртєєнї бирден алып, оюнун улантып, экиден, їчтєн, акы-ры тєртєєнї чогуу бир жолу алып утат. Эгер макулдашуу узак ойноо болсо, беш ташты кєкєлєтє акырын ыргытып, анын бирєє-сїн колунун сыртына тозуп, анан аны кайра жогору ыргытып, ташты ыргыткан колунун алаканы менен тозуп алат. Жерге тїшкєн таштарды сол колунун бармак, сєємєйїн жерге такап, экєєнї алдынан єткєрє бир-ден шилтейт. Жыдыбай баарын єткєрсє, оюнун улап экиден, їчтєн, акыры тєртєєнї бир шилеп єткєрєт. Жыдыса, оюнду атаан-дашынын кезектегисине берет.

ЖАШЫНМАК Жашынмак дагы жаш балдардын, кыздар-

дын оюну болот. Эки бєлїнїп ойнойт. Жа-шынмак деген оюндун тїрї мындай болот. Балдар эки бєлїнїп алып чєп жашырышат, чєптї таап алса, берки жагы жашырууга ка-мынат. Анда жашынбаган тарап бир жерге топтолуп эки жакты карабай тура беришет. Тиги жашынуучулар эў бир байкоосуз жер-лерди ойлонуп таап алып жашынат.

Мисалы, жыйнаган отундун, чєптїн ара-ларына далдаланып кирип калышат. Же

болбосо жардын тїбї, терек, тал, карагай-дын бутактарынын арасына чыгып барып далдаланып отуруп калышат. Же чыгдандын ичине, тактанын алдына, жїктїн бурчуна жатып калат. Мындай жерлерден таап алууга болот. Анан эў бир кыраакы балдар аялдын, кыздын кийимин кийе коюп, элдин ката-рынан орун алып отуруп же жумуш кылып казан-аяк жакта кызмат кылган болуп жїрє берет. Аларды єтє кыраакы балдар болуп таап албаса, жакында таап алууга болбойт.

Ошентип жашынган балдарды балдар таап алса, кайра жашынтат. Эгер таап ала албай калса, берки балдар атынан айтып чакырганда бир тай, бир тай деп туруп ке-лет. Анда берки тарабы жашынат. Аларды таап алса, бир тай деген балдар уткан болот. Эгер таап ала албаса, алар дагы бир тай, бир тай деп келип эч кимиси утпаган болот. Жа-шынмакта байге болбойт. Кылдат жашынып таптырбай койгону гана кыйын кыраакы, эстїї бала экен делип калат.

КАЧМА ТОП Качма топ – балдар оюну. Балдар эки

топко бєлїнїшїп таяк кармашып, кайсы топтун єкїлї анын эў учун кармаса, оюнду баштап, топту чабуу укугун алат. Топ тос-кон тараптагылардын бирєє оюнчуларга топ салып берип турат. Калгандары топту тозуп, белгиленген чекке (30-50 м) чуркап бара жаткан балдарды топ менен урушат. Чабылган топту жерге тїшїрбєй тозуп же качып бара жаткан балдарды урганда тий-гизсе, алар тарап оюнду жеўген болот. Эгер єнєктєштєрдїн бары топту бирден чаап бї-тїп, эў акырында калган бала топту їч жолу удаа чапканга чейин аркы чекке барып кайт-кан бала жок болсо, ал тарап утулган болот. Оюнчулардын кезеги алмашылып, экинчи тарап топ чабууга келет.

ТАЛАМАЙ Таламай деген оюн мындай болот. Бир

топ бала чогулуп алып бир чїкєнї, же бир саканы хан деп коёт. Ал ханга кошуп кєп чїкєнї калчашат. Ал чїкєнї калчаган бала эки бїгє, эки чиге, эки таа, эки алчы бол-со бирин-бирине атып ала берет. Ал бала атып жатып тийгизе албай же башка чїкє-лєргє тийгизип койсо жыдып калат. Жана калчаган бала дагы ошондой тартип менен ала берет. Баякы атып жаткан балдар ханча чїкє атса дагы єзїмдїк кылып ала беришет. Хан атып алганы байып калгандай болуп турат. Кайсы бир бала жалгыз чїкєнї да атып ала албай тура берет. Эгерде хан алчы тїшсє, алчы менен атып алат, таа тїшсє таа менен, бїгє тїшсє бїгє менен, чиге тїшсє чиге менен атып ала берет. Ханды хандай учурда атып алса да боло берет. Чїкє атып олтуруп баардыгы бїткєндєн кийин ар бир бала чїкєлєрїн санап кєрїп, эў аз чїкє алып калган баланын чїкєсїнє єлчєп салып кал-чашат. Анда ханды атып алган бала ханды жолдошу менен чїкєнїн санатынан баш-ка кылып салат. Калчашаарда анда такыр чїкє албай калган бала оюнга кирбей гана томсоруп олтура берет. Берки чїкє алган балдар калчашып жатканда хан таа тїшїп калса, сак болуп турган балдар жалпы эле чачылып жаткан чїкєнї талап киришет. Анда кай бирлери кєбїн талап алып коёт. Баякы чїкєнї кєп атып алган дагы кєп та-лап алып байып калат. Кээ бир балдар ошол хан талашмайда дагы жакшы талап ала ал-бай куру калат.

Ошентип баякы кєп чїкєнїн барын кай-сы бала алса, ошол бала уткан болуп эсеп-телип, берки балдардан кош камчы, тєє матек окшогон сайган байгесин балдардан алып кєтєрїлїп калат. Хандын алчы, бїгє, чиге тїшкєнї жай оюн болуп атып ойноло берет. Анда ханды атып алган бала ханды жолдошу менен чїкєнїн сапатынан башка таа тїшїп калганда гана талашакей болуп, балдарды тытыштырып салат. Хандын таа тїшкєнї жаўылганы деп билинет.

Кыргыздын оюндарыКыргыздын оюндарыКыргыздын оюндары

25-июль, 2014-жыл

13ФЕЙСБЕТ

ТЕРИЎИЗГЕ ЖЫЛДЫЗДАР ЖАРДАМ БЕРЕТ

Жылдыздар адамдардын тагдырына эле эмес , терисинин да абалына таасирин тийгизет. Ошентип жылдыздар териўизди кантип кїтїшїўїз керектиги тууралуу кеўеш берет.

Єзїўїздї зодиактын кайсы белгисинде тєрєлгєнїўїздї аныкта-гыўыз да териўизди кантип кїтїїнї билип алыўыз.

КОЙБул белгинин астында тєрєлгєндєрдїн териси сезгич. Тез ириў-

деп, кабылдап кетет. Алар бетиндеги бїдїрлєрдї сыгып чыгарам деп жатьп жїзїн тактарга толтуруп алат. Бул адамдар тємєнкї-дєй маска жасаш керек.

• Терини нымдаштыруу їчїн - помидор, кулпунай жана сабизден;• Тазалоодо - айран, сметана пайдаланса болот. Теринин А. В

витаминдери бар алоэнин согунан жасалган крем менен азык-тандыруу керек.

БУКАЧАРБул белгиде тєрєлгєндєрдїн алсыз жери–моюн. Аялдардын

мойну аллергияга жана тердеп кетїїгє жакын. Букачарлар ба-дыраў, сабиз, бананга сливка майын кошуп нымдаштыруучу мас-ка жасаса, жакшы болот. Буларга деўиз тузу да жакшы таасир этет. Терчилдикти азайтуу їчїн чай, шалфей, эмендин кабыгынан жа-салган тундурма пайдалуу. Моюнга жумасына бир ысык андан ки-йин суук компресс жасаган да пайдалуу.

ЭГИЗДЕРЭгиздер колдун, ийиндин терисине кєбїрєєк кєўїл бурганы оў.

Бул жердеги терилер кургактыктан жарыла берет. Инжир, алма, помидордон маска жасап нымдаштырса, жумуртка, быштак, ачыт-кы менен азыктандырса болот.

БЄЙЄНБул белгидегилерге физиотерапия жана массаж пайдалуу. Суу

чаяндар суукка ото сезгич келип, аллергияга тез алынат. Буларга де-ўиз тузу жана ак кайындын жалбырагы менен ванна кылуу пайдалуу.

АРСТАНАрстандар кайраттуу адамдар. Терилери кїнгє сезимтал. Ошон-

дуктан булар ачык кїйбєшї керек. Дарбыз, банан, картофелдин маскасы нымдаштырууга жакшы болсо, азыктандырууда кокос сїтї, миндалдуу крем пайдаланганы жакшы.

БИЙКЕЧСелкилер алма, земляника, геркулестен маска жасап этти азыраак

жеп, вегетариандык диета сактаганы терисине жакшы таасир берет.

ТАРАЗАКєздїн айланасындагы териге кєп кєўїл бурушу керек. Деўиз

минералдарын пайдаланып маска жасаса, миндалдуу крем сїйкєнсє жана минералдык суу менен жуунса натыйжа жакшы болот. Шаб-даалы, бадыраў менен маска жасаса да болот.

ЧАЯНБулар учу агарган майда бїдїрчєлєрдєн кєбїнчє азап тартышат.

Ошондуктан чаяндар кара карагат, беле менен жуунганы, алма, кара єрїктєн нымдаштыруучу маска жасаганы, быштак, каймак, жумуртка менен азыктандырганы оў.

ЖААЧЫБулардын негизги кєйгєйї - терисинин майлуулугу. Петрушка,

мама-каймактын тундурмасы жуунганга бадыраў, жїзїм, бакла-жандан нымдаштыруучу маска жасап, эмендин кабыгынан жасал-ган экстракты тазалоого пайдаланса болот.

ТЕКЕЧЕРЖуунганга кайнатылган же минералдык сууну пайдаланган

оў. Капустадан, жумуртканын сарысынан, шпинаттан маска жа-саганы жакшы.

СУУ КУЯРБал, апельсин, инжир жана бийден нымдаштыруучу масканы жана

деўиз минералын тазалоо їчїн пайдаланганы оў. Жаўгак миндаль, Б жана Д витамини бар кремди сїйкєгєнї жакшы.

БАЛЫКТерисин сабиз, бадыраў, жїзїм жакшы нымдаштырса, деўиз ми-

нералдары-тазалайт. Чекиттїї массаж пайдалуу.

25-июль, 2014-жыл

1414 САНДАН САНГА

Кыштактар, эгин талаалары, пахтазар-лар эми артта калып экєєнїн машинасы саргайган адырларды аралап Анзоб ашуу-суна карай кеткен жолдо бара жатышты. Мындан ары элдїї пункттар эми кездеш-пейт. Жолдун їчтєн экисин басып єтїш-тї. Эми жолдун эў татаалы Анзоб ашуусу турат. Нурдан бул ашуунун кандай экенин билбегени менен Сухраб жакшы билет. Ак-Байтал, Кызыл-Арт ашууларынан дагы бийик, жолу андан да татаал. Жолу зымы-раган Єзбекстан менен деле Ошко жетип алууга болот. Бирок ушунча «товар» ме-ненби. Єзбектер мындай жїк эмес, жери-нен жєн эле єтїп баратсаў кокодон алышат эмеспи. Ал жак менен кетишпей калыш-сын. «Ач кулактан, тынч кулак». Жолу та-таал болсо дагы жанга тынч Анзоб ашуусу менен кетишкендери эле дурус. Аман эсен жетип алышса жолдун татаалдыгы эч нерсе эмес. «Товарды» єткєрїп, акча колго тий-генден кийин жол азабы, колго тїшпєй же-тип алсак деген коркунуч унутулат. Гїлса-ра деген бул жагын жигин чыгарбай бїтї-рєт эмеспи. Мына экєє Анзоб ашуусунун башталышына жетишээрине аз калышты. Ашуудан тїшїп Ура-Тєбєнїн жолуна чы-гышат. Ага жеткидей бензинди канистир-лерге куюп алышкан. Ашуудан аман-эсен єтїп алышса Ура-Тєбє ме-нен Ходженттин жолу зымырайт. Кистакуздагы Сухраб-дын карындашыныкында дем алып алы-шып, машинаны ал жерге ташташат дагы, экєє талаа менен эле мал караган киши бо-лушуп чек арадан єтїп кетишпей жандары жокпу. «Жїктї» болсо эки бєлїшїп белде-рине байлап алышат. Андан ары Сїлїктї аркылуу Ошко сегиз саатта кирип бары-шат. Экєєндєгї таза героин їч тогуз деп коюшат, табылышы кыйын. Сейрек деле болбойт, болгону колдон колго єтїп жат-канда, ортомчулар салмагы кєбєйсє акча-сы кєп болсун дешип бир нерсени кошо бе-ришип тамтыгын чыгарышат. Булардыкы

болсо эч нерсе кошулбаган таза. Ушундай тазасына жеткени экєєнїн кыйындыгы эмеспи. Ошол тазалыгына жараша акча-сы да кымбат болот. Экєє ушуларды ой-лоп санаалары тынч болуп келе беришти.

Бирок бул экєєнє тагдыр буйругу башка экенинен кабарсыз. Эч качан Ошко жет-пей калышаары, єз ажал-дары менен кез-дешээрине шектери жок.

Анзоб ашуусу Душанбе менен Ура-Тє-бєнї бириктирген кыска жол болгону ме-нен жайдын кїнї катташып кыш маалында болсо кар калыў тїшкєндїктєн жол жазга чейин ачылбай кар басып жатат. Ашуунун туу белине катарлаш бет маўдайдагы би-йик тоолордун башынан мєўгї кетпей ак

карга чулганып жатат. Экєє акчаны алыш-кандан кийин эмнеге жумшаарын кыялда-на сїйлєшїп коюшат. Ашуунун туу бели-не чыкканга чейинки бурум-бурум болгон тар, таштак тик бети куйулма шагылдуу жаман жолдо Сухраб машинаны абдан этияттап айдап келе жатты. Жамгыр жаа-ганда жол їстїндєгї жылгалардан суу тї-шїп желип кеткен жери кєп. Єйдє карасаў анда мында жапалак арча єскєн тоо заў-кайып, жолдун астын карасаў тик кеткен куюлма шагылдуу жылгалар тээ тємєнгє чейин созулат. Ар жеринде їйдєй чоў таш-тар арасындагы куураган чайырдын сєўгє-гї соройот. Тоонун бїткєн таманында суу бар окшойт. Кєрїнбєгєнї менен шоокуму

болоор болбос угулат. Бир жерге келишсе жамгыр суусу аябай жиреп кеткен экен. Машина єтє алгыдай эме. Экєє чукулап таш омкоруп, оюлган жерге тизишип, ара-сына шагылдуу топуракты колдору менен шилеп толтуруп анан єтїштї. Муздак таш колдорун какшатып, оўой оокат кайда экен, аман-эсен келе жатканыбызга тообо дешип кайраттанып коюшат. Ашуу єтє эле бийик, анан жолдун жамандыгычы. Жол жаман болсо деле мейличи, тынч келе жа-тышканына шїгїр этишет.

Нурдан машина айнегинен тємєн жак-тагы тик бетти карап алып, чочуганынан кайра кєргїсї келбей кєздєрїн жуумп кыялга батты. Сухраб аны уктап калдыбы деп їндєбєй калды. Нурдандын болсо кєз алдына эки кабат салган їйїнїн їстїн ус-талар жаап жатканын элестетти.

Алардын иштеп жатканына кубана ка-рап атасы турат. Неберелери чоў атасын айлана чуркашат. Бир кезде буларды ко-лунда эч нерсеси жок кедей жашашат деп теўине албагандар, эми єзїлєрї чуркап ке-лип учурашып калышпадыбы. Кєрсє бул жашоодо акчаў, байлыгыў болсо катарга кошулат экенсиў да.

Баштарынан єтпєдїбї. Ошо акчалары-на єзїнїн эпчилдиги, эмне жол менен таап аткандыгын жан адамга сырын ачпаган оозунун бектиги менен жетип жатат. Їйї-нїн бєлмєлєрїн дїйнєгє толтурат. Їйї бї-тєєрї менен эки жылкы, ондон ашык кой союп элине дїўгїрєтїп, даўазалап айта жїргєндєй той берет. Атасын ажылыкка жєнєтєт. Ошого кетїїчї акчалар отургуч-тун алдында жатат. Чек арадан гана кєзгє чалдыкпай єтїп алышса болгону. Калганы жеўил. Гїлсара деген неме єлїмїш болуп жїрїп жигин билгизбей бїтїрєт эмеспи. Ал кара далы болуп эркектен кєзї каткан неме єзїнїн байланышкан адамдарын таа-ныштырат беле. Ай ким билет. Тааныш-тыра койбойт го.

- Мурат, - азыр экєєбїз тєр жактан орун алабыз, - деген Серёга Мураттын коляска-сын мулук колу менен кєкїрєгїнє такай тїртїп жєнєдї.

- И-и... – Мурат эптеп їн чыгарышып бол-ду. Анткени менен Серёга аны жакшы тїшї-нєт. Бири-бирине кам кєрїп гана экєє єлбєс-тїн кїнїн кєрїп келатышат. Серёга Мураттын эмне каалап жатканын айттырбай тїшїнєт. Мурат болсо Серёга таап келген тамактар-ды чогуу жейт. Адегенде Серёгага жедирип, ал тойгондон кийин гана єзї жеп баштайт. Антпесе Серёгага кыйын эле. Кєчєдє кайыр сурап отурганда кєбїнчє ачка калат. Мулуй-ган колу менен бир нерсе жеш ага оор. Бул жагынан алганда сїйлєбєсє, эки буту жок болсо да Муратка жеўилирээктей сезилет. Жок дегенде кєчєдєн эптеп шам-шум этип курсагын тойгузуп алганга жарайт. Ошонусу-на карап ал Серёганы аяйт. А, Серёга Мурат-ты. Ошентип, бири-бирине кам кєргєн эки жердеш эптеп єлбєстїн кїнїн кєрїп келишет. Бир гана єтє оор болгону экєє сыр чечишип сїйлєшє албагандыгы. Же, Мурат эле жазган-ды билсечи. Анда алда канча жеўил болбойт беле. Сїйлєй албаган киши ойлуу болоору аргасыздын иши. Мурат да тїбї жок тїркїн ойлордон тажабайт. Ал азыр да тээ балдар їйїндєгї кїндєрїн эстеп жатты. Анда Серёга менен мамилеси жок болчу. Дайыма Болотту этектеп, жанынан чыкчу эмес. Болот да Му-ратты бооруна тартып, эч кимге тийдирбечї. Ушуларды ойлоп отурган Мураттын єўї бир заматта бузула тїштї. Бул анын камакка тїш-кєн кїндєрїн эстеп жаткандагысы. Тигине, Серёга жанында уктап жатат. Ал да Муратка окшоп, кєзїн ача албаса да баарын угуп, се-зип жатты бекен, аны билбейт. Бирок, Болот менен Нурбектин эмне сїйлєшкєндєрїн бїт уккан. Атургай экєєнїн качканын да билет. Анан кийин эле Нурбекти кєрдї. Їнї, аты окшош. Демек, бул баягы Нурбек. А, Болот кайда? Качып кете алды бекен? Эгер качып кетсе качан аны келип алып кетет? Балким, Нурбек да кийин качып кетип, азыр Болот экєє аны издеп жїргєндїр? Мїмкїн жанагы кыргыз кишилерди Болот жибергендир? А, жо-ок, алар Нурбекти издеп жїрїшкєн. Де-мек, Нурбек да азыр али туткунда. Анда эм-неге мени алып кетишкен жок. А, баса ооба, алар менин атымдын ким экенин билбей ка-лышпадыбы. Серёгага ишенген жок го. Анын

їстїнє менин сїрєтїм да жок турбайбы.Мурат ушинтип єзїн-єзї сооротот. Дайы-

ма эле балдар їйїндє жїргєн кїндєрїн, андан кийинки камакка жаўы тїшкєн учурларын эстей берип, ал кез азыркыдай кєз алдында. А майым болгондон кийинки кїндєргє кай-дыгер. Жаштай болуп жашоого деле умтул-байт. Бирок, колумду да кесип салбасын деп коркуп, кайырчылык ишин кадимкидей ат-карат. Канткен менен муўдуу кєздєрї, мун-жу буттары, балалыкка окшобогон курган курагы кимди болбосун кайдыгер каратпайт эле. Балким, тили бїтїн болуп сїйлєй алса аны ал жерден алып кетип багып алам деген-дер да чыкмак. Ошондой ойдобу, же жєн эле жылдызы келишип калдыбы, айтор бир орус кемпир кїндє келчї болду. Кїнїгє бир маал келип, аны тамактандырып кетет. Мурат та-магын ичип болгончо мээримин тєгє карап отуруп, анан “жїрї мени менен” дегенсип кол жаўсайт. Жок деп баш чайкайт, андайда Мурат. Кемпирди аяйт. Анын кесепетинен кемпирдин кошо єлїп калышын каалабайт. Тигилердин,

кожоюн деп коюшат, аларды кайырчылар. Ошол кожоюндардын каарынан коркот. Ко-жоюндар жаман. Каякка качсаў да таап алы-шат. Бир жылга деле жете элек го, ал окуя бол-гонуна. Баласын алып бир аял качкан. Їч-тєрт кїн хатага келишкен жок. кайырчылар жатак сарайын “хата” деп коюшат. Анан эле кармап келишти. Тїн бир оокумда кайырчылардын баарын тургузушту. Уйкулуу кєздєрї менен кєптєрї эмне болуп жатканын деле аўдай ал-бай турушту. “Уйкуўарды ачкыла. Качкандар-га бир гана жаза бар, ал єлїм” деп, лєкїйгєн бирєєсї ортого чыгып сїйлєп жатты. Ачуусу аябай келгендиктен сєздєрїн так айта албай булдуруктап сїйлєп жиберет. Дагы эки лєкїй-гєн неме аялды баласы менен ортого сїйрєп чыкты. Баласы кєп болсо алты жашта болсо керек. Їн чыгарып ыйлай албаса да алаўдап корккон кєздєрїнєн жаш тынымсыз агат. А жїдєгєн энесинин оозуна чїпєрєк тыгылып, колу артка кайрылып байланган экен. Ошого карабай жулунуп, кыйкырганга аракет кылып жатты. Кожоюндар кєпкє эрмектеп турушкан

жок. Кичинекей баланы тигил эки лєкїйгєн жигит жерге жаткырып, бирєєсї кокого сайып жибергендей болду. Энеси канча жулунганы менен аны артынан бекем кучактай кармап турган немеден кутула албады. Жулунуп, жу-лунуп такыр алы келбеген соў тизе бїгє ылдый отуруп ыйлап жаткан. Ошол учурда бала да бут серппей кыймылсыз жатып калды. Ошо-го удаа эле аялдын жїрєгїнє бычак урулду. Аялдын денеси ага чейин эле єлїп калгансып былк эткен жок. Башын ылдый шылкыйта акырын жерге кулады. Жерде эне-баланын сєєгї. Энеси баласын баса жыгылган. “Кєр-дїўєрбї, качкандар мына ушундай болот. Эч кимиўерге аёо жок” деп, тигилердин анабаш-чысы айткан соў эне-баланын сєєгїн сыртка сїйрєп кетишкен. Ошондон кийин эне-баланы эч ким кєргєн жок. Бирок, балага ошондо жєн эле уктатуучу дары сайып, кийин органдарын сатып жиберишиптир деп, кайырчылар ара-сындагы узун кулактар кеп кылып жїрїштї. Айтор, кандай болгондо да качуунун акыры баары бир єлїм менен аяктаарын ошондон кийин баары билип калышкан. Эми эч ким качууга аракет да кылбайт. Мунусун атургай кожоюндар да билип калышкан сыягы. Бу-ларды “точкаларга” жеткирип коюшуп, кїн-дїзї аларга кароол коюшпайт. Кечинде гана чогултуп алып кетишет. Ошентип кїнїмдїк жан сактоо єтїп жатты. Жадатма жашоодон карманган Мурат їчїн орус кемпир анан Се-рёга. Бул экєє болбосо Мурат їчїн таптакыр эле жашоонун маўызы, максаты болмок эмес. А їмїтї Болот менен Нурбек. Ошол їмїт-максаты Муратты єз ємїрїн кыйуудан сак-тап жїрдї. Анын їстїнє Мураттын эч кимге айтпаган купуя максаты бар болчу. Ооба, эч кимге айтпаган. Айтайын десе да ал эми эч кимге айта алмак эмес.

* * *1999-жыл. Нурбек он бешке чыкты. Оо-

ганстанда аскердик машыгуудан єтїп жїр-гєнїнє бир жылга аяк басты. Антсе да анын баягы туткунду аргасыз мууздап єлтїргєнї эсинен кете элек. Кудай жалгап, андан ки-йин киши єлтїргєн учурга кабылбады. Буга Шерхандын машыгуу талаасынан башка, айылга жакын жерге которушкандыгы се-беп. Кийинки келген 20 балага бир жыл ичинде согуштук тактиканы, бїт тїрдїї ку-ралды пайдаланууну їйрєткєндєн кийин ушул жерге алып келишти.

НАРКОТАШЫГЫЧТАР

(Сандан санга)

БУРУЛКАН БАКЕЕВА

Íàðêî ñîîäàãà àðàëàøóóíóí ýêè ãàíà æîëó áàð. ªë¿ì æàíà

ò¿ðìº. ¯÷¿í÷¿ æîëó æîê. Íàðêîçàòûí êîëäîíãîí äàãû, ñàòêàí äàãû ºç¿

àòàéûëàï æàð êûðûíäà òóðóï àëûï àæàëûíà áîé òàøòàãàí ìåíåí

áàðàáàð.

(Сандан санга)

ТААЛАЙ БАКЫТАЕВ

(Курч окуялуу чыгарма)

(Бейєкмєт уюмдардын маалыматы боюнча 1997- жылдан бери 400 бала жоголгон)

Жоголгон балдар

25-июль, 2014-жыл

1515СКАНВОРД

25-июль, 2014-жыл

16

УРМАТТУУ ОКУРМАН!"АЙБАТ" гезитине

жазылуу башталды!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын- 3 айга – 148 сом 50 тыйын- 6 айга – 297 сом 00 тыйынЖазылуу республиканын, бардык

почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546

Жашоо сенсиў аял зат,Таазим кылат адам зат.Ємїрдєгї жакшылык,Сенден гана башталат-

демекчи биздин айымдарыбыз бул жашоонун маўызы болуп саналат. Негизинен эле жашоого тырышчаак жана эмгекчил келет эмеспи. Ошол айымдардын катарына кирген биздин коногубуз Акматова Шааркан болмокчу.

- Ємїр кемеўиздин тар-жымалын айта кетсеўиз?- Кочкор єрєєнїнїн Кара-суу

айылын 1974-жылы мектепти бїтїрїп, Бишкек шаарынын Фи-нансы техникумга тапшырдым, ал студенттик кїндєрїмдї жакшы єткєрїп, окуу жайды бїтїргєн-дєн кийин алгачкы ишим Кочкор районунун "Аманат" кассасынан башталды, ал жактан Нарынга которулуп кеттим. 1979-жылы Бишкектин Ленин районунун "Эл банкта" 1994-жылга чейин эмгектенип ошол эле жылы Би-ринчи май райондук "Эл банкы-нын" башкармачылыгынын орун басары болдум. 1996-жылдын 2007-жылга чейин Чїй универси-тетинде экономика сабагынан ага окутуучу болуп иштедим. Азыр-кы учурда ардактуу эс алуудамын. Жалпылап айта кетсем кассирден баштап банктын башкаруучусуна чейин иштедим. Жалпы иш таж-рыйбамдын мєєнєтїї 34-жылды тїзєт экен.

- Сиздин басып єткєн жо-луўузда кыйналуу кєйгєйї жаралган эмес беле?- Албетте, мен дагы башкалар-

дыкындай эле башында кыйналуу болду. Агарова Антанина Семе-новна деген аяш апамдын їйїндє жїрїп калып, орусча сєздїктєрдї жаттап, ал киши менен орусча сїй-лєшїп атып орус тилин їйрєнїп алгам. Кийин Бишкекке келгенде орус тилинен эч кыйналган жок-мун “канча тил билсеў, сен ошон-чо адамсыў”.

- Жумушта жетекчиден сєгїї угуу же чогу иштеш-кендер менен тил табы-ша албай калган кїндєрї-ўїз болду беле?-Жок андай окуялар болгон

эмес, мен банкта иштеп жїргєн-дє Аверьянова Клара Исаковна деген жетекчибиз мени єз иши-ме так иштєєгє їйрєттї. Мен ал кишиге ыраазымын мени ушун-дай жолго салып жол кєрсєткєн-дїгї їчїн.

-Жаш кезиўизде эле фи-нансист болом деп кыял-данчу белеўиз?-Мен кичинекей кезимде врач

болом деп кыялданчумун. Бирок, тагдырдын буйругу менен бул тар-макта иштеп калдым. Атамдагы финансист тармагында иштеген, мен бул кесипти тандаганыма атамдын таасири чоў болуш ке-рек. Анткени, атам мени финан-сы тармагындагы кєп нерселер-ди їйрєттї. Кичинекей кезимден

баштап апамды эрчип жїрїп кол єнєрчїлїктї да їйрєнє алдым.

-Азыркы учурда пенсия-дан алган акча жашообуз-га жете бербейт эмеспи, сиз дагы башка иштер ме-нен алектенесизби?-Азыр мен апамдан їйрєнгєн

єнєрїмдї элге тартуулап жаткам кезим. Кєбїнчє азыр кыздардын

себин жасайм жана сайма саям. 2014-жылдын март айларында “ Легпром” ассоциациясы уюш-турган эл аралык кєргєзмєгє ка-тыштым. Ал кєргєзмєдєн жак-шы ийгиликке жетиштим десем жаўылбайм. Анткени, кєптєгєн адамдар менен тажрыйба алма-ша алдым. Бул кєргєзмєгє чейин єз алдынча иштеп келсем азыр элдер менен иштеше баштадым. Тєрт беш кишиден турган чакан иш канам бар.

-Жашооўуздагы сїйїнгєн жана кїйїнгєн учурла-рыўыз?-Жашоодо сїйїнгєнїм балда-

рымдын аманчылыгы. Улуу балам Азамат аскер кызматында иштейт, кийинки уулум Саламат мага ти-рєєч оў колум десем болот. Мен балдарымдын иштеген иштери менен сыймыктанам. Апамдан їйрєнгєн бул єнєрїм їчїн да сї-йїнєм. Ал эми кїйїнгєнїм буга чейин финансы кызматта жїрїп

бул кол єнєрчїлїктї кеч баштап калганыма єкїнєм.

-Сиздин оюўуз боюнча аял заты кандай болуш керек?-Аял заты баардык тєрт мез-

гилдин табиятын камтыган, єзїнє жана жумушуна тыў болуш керек. Їй-бїлєнїн очогун єчїрбєй кар-мап турчу мына аял заты болуп эсептелинет. Аялзаттын кадырын эркектер бул жашоодо билсе гана.

- Элге кандай каалоо ти-легиўиз бар?- Кыргыз элине аманчылык,

токчулук, ынтымак каалап кетем. Кыргыз элинин 23-жылдан бер-ки келе жаткан саясаттагы мыр-заларды президентибиз Алмаз-бек Атамбаев єзї менен кошо ала кетсе жакшы болот эле.

-Бизге маек куруп бергени-ўизге чоў рахмат.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

- Сиздин басып єткєн жо-луўузда кыйналуу кєйгєйї жаралган эмес беле?луўузда кыйналуу кєйгєйї жаралган эмес беле?луўузда кыйналуу кєйгєйї

- Албетте, мен дагы башкалар-дыкындай эле башында кыйналуу болду. Агарова Антанина Семе-новна деген аяш апамдын їйїндє жїрїп калып, орусча сєздїктєрдї жаттап, ал киши менен орусча сїй-лєшїп атып орус тилин їйрєнїп алгам. Кийин Бишкекке келгенде орус тилинен эч кыйналган жок-мун “канча тил билсеў, сен ошон-

- Жумушта жетекчиден себин жасайм жана сайма саям. бул кол єнєрчїлїктї кеч баштап

Акматова ШААРКАН, иштерман айым:

ИЙГИЛИК СЫРЫ

КЕСИПТИ ТАНДАГАНЫМА АТАМДЫН ТААСИРИ ЧОЎ