• redactor@aibat.kg • ¹ 74 • 18-àïðåëü, 2014

ЖАШ «САЯСАТЧЫЛАРДЫН» ЄЎЇ - МОТУЕВДИН ЄЎЇНДЄЙБЇ?

Жоголгон балдар 1410

www.aibat.kg

Америка бейєкмєт уюмдар аркылуу дїйнєнї башкарат 7

5

АКЫЙКАТЧЫ АМАНБАЕВ А ДЕГЕНДЕ ЖАЎЫЛДЫБЫ?..

КЫРГЫЗСТАНДА БЕНЗИН ЖАНА ДИЗЕЛЬ МАЙЫНЫН БААСЫ

АРЗАНДАДЫ

ЖАШТАР ЄКМЄТЇ САДЫР ЖАПАРОВГО 30 МИЎ

ДОЛЛАРЛЫК ОТЧЕТ БЕРДИ, ЖЕ БАЯГЫ “СЕНДВИЧ”, СУУ...

Башкы прокурор А. Салянова омбудс-мен Б. Аманбаевдин Башкы прокуратурага карата айткан бардык айыптоолору анын єзїнїн жеке кызыкчылыгы жана бир туу-ган эжеси У. Аманбаеванын кызыкчылы-гына байланышкан деп эсептейт. 17-ап-релдеги парламент отурумунда Жогорку Кеўештин депутаттары Акыйкатчынын жылдык маалыматын угуу маалында Бак-тыбек Аманбаев тарабынан Башкы проку-ратуранын дарегине кєптєгєн дооматтар айтылган эле.

Єз дарегине айтылган мындай кароолор-

го карата Башкы прокурор А. Салянова депутаттарга мындайча жооп берди: “Бар-дыгында кемчиликтер бар. Бизде дагы ан-дай кемчиликтер бар. Биз аны оўдоонун їстїнєн иштеп атабыз. Кечээ Акыйкатчы Аманбаевдин ар бир экинчи сєзї Башкы прокуратура тууралуу болуп атты. Бул аб-дан кызык. Мунун да себеби болушу керек. Аны мен билем. 2013-жылы биз Оштогу кургак учук ооруканасынын кызматкер-лерине карата кылмыш ишин козгодук. Тергєє жїрїп атат. Анын «фигуранттары» кєп жана анын арасында сиздердин кесип-тешиўер Аманбаева да (Урмант Аманбаева – ЖК депутаты, «Республика») бар. Ом-будсмендин билдирїїсї бир гана єзїнїн жеке кызыкчылыгы менен байланыштуу. Ал єзїнїн саясый иликтєєлєрдї токтотуу кампаниясын эрте баштап алды. Мїмкїн иликтєє учурунда биз ага (Урмат Аман-баевага) жадакалса суроо да бербешибиз мїмкїн. Ошондой эле иштин жыйынты-гы боюнча мен сиздердин уруксатыўарды сурап келемби, же келбеймби бул да бел-гисиз», - дейт.

17-апрелде Аи-80, Аи-92 жана Аи-95 марка-сындагы бензиндин баасы литрине 50 тыйынга арзандады. Бул тууралуу КР Нефтетрейдерлердин ассоциациясы билдирди.Белгилїї болгондой, Ош облусунда бензинден сырткары 50 тыйынга ди-зелдик май да арзандады.

Баалардын арзандашы бардык аймактарда кат-талган анын себеби, тємєн баада нефть азыкта-рынын жаўы партияларынын келишине жараша болду. Мындан тышкары, КР валюта рыногунда-гы абалдын турукталышы да оў таасирин берип жаткандыгын нефтетрейдерлер маалымдашууда.

Сажыр Жапаров элди дїргїтїп эле жа-тат, ана келем, мына келем деп, келбей кой-ду. Биринчи жолу оппозициянын митинги 17-мартта болот деп, болгон жок, єзї да кел-ген жок. Анан 30-мартка жылдырды, дагы жок. Акыры 10-апрелде оппозициянын ми-тинги болуп єттї, бирок Садыр Жапаровдун кєлєкєсї да кєрїнбєдї. Жашыл фонго Кыр-гызстандын ар кайсы жерин монтаж кылып клип тарттырган Садыр, “артист” эле болду.

Бирок Жаштар єкмєтїнїн лидери Максат Кунакуновду, артынан колдоп, бир топ ак-чалай каржылап жаткан имиш (кеминде 30 миў доллар бериптир). Ал болсо кече 17-ап-рельде, Спорт сарайында “курултай” єткєз-дї. Барынан кызыгы, Спорт сарайын саат 17:00го алса, элди 15:00го чогултту дагы, “бийлик бизге тоскоолдук кылып атат” – деп, элди провокация кылды.

Баягы эле кур сєзїн сїйлєй берди эле, єзїнїн эле балдары аны тєрагалыктан кети-шин талап кылып, ордуна Дайырбек Орун-бековду сунушташкандай. Чогулган элдин канчасы дагы эмгек биржасынан жалда-нып келгени белгисиз, айтор кээ бирлери: “700 сом бермек, бербей жатышат” – деп жїрїштї.

Ал эми “сендвич” менен суу саткан ком-паниялар менен келишим тїзїп алганбы, бїгїн дагы элге эски меню берди.

АИДА САЛЯНОВА КЫЛМЫШ ИШИ КОЗГОЛГОН ЧИНОВНИКТЕРДИ АТАДЫ

Александр ДОМРИН:

18-апрель, 2014-жыл

2 САЯСАТ

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №930 Нускасы: 2000

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын)

Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Жооптуу редактор:Мелис АРТЫКОВ

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Мамкеўештин мїчєсї, КЭР коомдук коопсуздук министри Го Шэнкунь:

АКЫЙКАТЧЫ АМАНБАЕВДИ ЖУМУШТАН АЙДАЛГАН АППАРАТ КЫЗМАТКЕРЛЕРИ СОТКО БЕРИП АТЫШАТ

“ТЫШКЫ КЇЧТЄР «ТЇСТЇЇ РЕВОЛЮЦИЯЛАРДЫН» ЖАЎЫ ТОЛКУНУН ЖАРАТУУГА АРАКЕТ КЫЛУУДА”

АЙЫЛДЫКТАРДЫН МАМЛЕКЕТ ЧЕЧЕ АЛБАЙ КЕЛГЕН КЄЙГЄЙЛЄРЇН «КУМТЄР» КОМПАНИЯСЫ ЧЕЧИП КЕЛЕТ

МЫРЗАКМАТОВ ЇРЇМЧЇДЄ ЭМЕС, МОСКВАДА...16-апрелде Кыргызстандын башкы акый-

катчысы Бактыбек Аманбаев єткєн жылга карата отчетун берди. Ал буга чейин бий-ликке да, оппозицияга да жан тартпастыгын айтты эле, бирок, андан кєп єтпєй дароо 180 градуска бурулду. Б.Аманбаев оппозиция лидерлерине куугунтук кєрїлїп жатканын саймедиреп, аларды колдоп єттї. Ошондой эле коомдук каналдын короосуна таш ыргы-тып: «КТРК менин ишимди чагылдырбайт, мага жумасына 20 мїнєт бєлдїрїп бергиле» деп опурулду. Ар ким эле эфир сураса бере бергидей КТРК сарай беле? Муну Бакты-бек мырза эсине бекем тїйїп алса дейбиз.

Ошондой эле Бакыт Аманбаев ээрге отур-ганда эле кыйшык отурганы байкалды. Ал аппаратка келе калып эле оўду-солду кадр-ларды жумуштан айдап, єз кишилерин алар-дын ордуна алганын айтпаган, жазбаган гезит калган жок. Адилетсиз жумуштан ай-далгандар Аманбаевди сотко бергендери белгилїї болду. Эми Аманбаев соттон-сот-ко сїйрєлїшї кїтїлїїдє.

Шанхай кызматташтык уюму (ШКУ) ре-гионалдык коопсуздуктун стабилизатору жана пайдубалы болуп калды деп билдирди Мамкеўештин мїчєсї, КЭР коомдук кооп-суздук министри Го Шэнкунь ШКУга мїчє мамлекеттердин Душанбеде болгон кооп-суздук Кеўешинин катчыларынын 9-жо-лугушуусунда.

«ШКУга мїчє мамлекеттер Уюмдун тї-зїлгєн учурунан тарта эле иш жїзїндє кооп-суздук жаатында карым-катышта болуп ке-лет. Коопсуздукка карата коркунучтарга жана чакырыктарга эффективдїї тиешелїї

чараларды кєрїп келишкендигинен улам ре-гиондордо жана бул мамлекеттерде стабил-дїїлїк негизинен сакталып келет», - дейт ал.

Анын айтуусу боюнча учурда эл аралык жана регионалдык кырдаалда татаал жана тереў єткєєл мезгил болуп турат. «Тышкы кїчтєр социалдык-экономикалык карама-каршылыктарды жана кєйгєйлєрдї бий-ликти кулатуу їчїн колдонуп жана айрым мамлекеттерде «тїстїї революциялардын» жаўы толкунун жаратууга аракет кылууда, - деп билдирди Шенкун. – Бул кєз каран-дысыздыкка жана мамлекеттердин кооп-суздугуна олуттуу коркунуч жаратат жана аны менен кїрєшїї ШКУга мїчє мамлекет-тердин жалпы камкордугу болушу керек».

Ал ШКУ мамлекеттери биригип ага кар-шы турууга биргелешкен чараларды кєрїї керек деп эсептейт. Кытай министри мамле-кеттердин ички иштерине сырткы кїчтєрдїн киришїїсїн токтотуу їчїн карым-катышты кїчєтїї керек экендигин баса белгиледи. Ал ошондой эле бейєкмєт уюмдардын жана социалдык тїйїндєрдїн їстїнєн кєзємєл-дєєнї кїчєтїї зарылдыгын белгиледи. «Бул «Тїстїї революциялардын» сценарийинин кайталанышына жол бербєє їчїн єз убагын-да аныктап, анализдеп жана жєнгє салып туруу їчїн жана региондордо тынтчтыкты жана стабилдїїлїктї бекемдєєгє керек», - деп кошумчалады ал.

Эгемендик алган жылдардан кийин єл-кєбїз єтє саясатташып кеткендиктен, айыл элинин социалдык кєйгєйлєрї атка минер-лердин кєўїл сыртында калып келгени жа-шыруун эмес. Анын натыйжасында айыл жергелериндеги маданият їйлєрї, мектеп имараттары, спорттук аянтчалар жедеп эс-килиги жетип, айрымдары керектен чыгып калганын жакшы билебиз. Анын бардыгы-на убагында жардам кєрсєтїп, оўдоп-тїзєп турганга мамлекетибиздин акыбалы чак келбей турат. Буга байланыштуу айылдык мектептердин, маданият їйлєрїнїн эмгек жамааттары єздєрї демєєрчїлєрдї издеп, тиешелїї жардам алганга аракет кылып ке-лишет. Тилекке каршы, бизнес чєйрєсїндє жїргєндєрдїн бардыгы эле айылдыктардын социалдык кєйгєйлєрїн чечїїгє кол суна бе-ришпейт. Ушул жааттан алганда «Кумтєр» компаниясына жардам сурап кайрылгандар-дын бир да жолу шаабы сууп, «жок» деген жоопту укпагандарын айтып коюшубуз ке-рек. Аталган компания єзїнїн єндїрїштїк ишин баштагандан бери карай эле мамлекет бюджетине да олуттуу салым кошуп, андан сырткары айылдыктардын социалдык кєй-гєйлєрїн чечїїгє єзгєчє салым кошуп келет. Єзгєчє жаш жеткинчектерге билим берїїгє, айыл элинин маданий эс алуучу жайларын жакшыртууга басым жасалат. Маселен, бул компания кече жакында эле Ысык-Кєл об-лусунун Жети-Єгїз районунун Кызыл-Суу айылындагы Садырбек Абдрахманов атын-дагы орто мектепке окуучулар їчїн эў ке-ректїї эмеректерди алып берди. Бул мектеп 1967-жылы курулуп, анын ичиндеги парта-лар, стулдар да ошол жылдардан бери ка-рай жаўырган эмес эле. Андыктан аларды канчалык жыл сайын жаўыртып сырдаш-пасын, баары бир эскилиги жетип калган. Буга байланыштуу мектеп директору Тать-яна Дыптан «Кумтєр» компаниясына ата-йын кайрылган экен. «Биз «Кумтєр» ком-паниясына кайрылуу жасадык, алар бизге кечиктирбестен жооп беришип, 70 парта,

140 стул жана 8 такта (доска) бекер алып келип беришти» деп кубанганын жашыр-байт мектеп директору. Бул эмеректерди «Кумтєр» компаниясы «Жети-Єгїз Чебер» ЖЧКсына заказ берип жасаткан. Анын ди-ректору Камбарбек Токтогоновдун айты-мында «Кумтєр» 2001-жылдан бери карай атайын мектептер їчїн 2 миллион сомдон ашуун акча каражатына эмеректерди жасоо їчїн заказ берген. Демек, алтын кени жар-дам берген мындай мектептер ондоп саналат десек болот. Дагы бир мисал кече жакында эле «Кумтєр» Жети-Єгїз районунун Аў-Єстєн айылынын маданият їйїнє жалпы жонунан 814 миў сомдук жабдууларды жана эмеректерди алып бергени маалым болду. Эми єткєн жылы капиталдык оўдоодон єт-кєн маданият їйїндє заманбап музыкалык жабдуулар жана залдагы кєрїїчїлєр їчїн 195 орундуу стулдар сатылып алынган. Эми айылдыктардын єздєрїнїн майрамдарды єткєрїїчї жайы бар. Мына ушундай айыл элинин социалдык маселелерин чечкен иш-каналар дагы кєп болсо, анда айыл жергеле-ринде кєйгєйлєр азаят эле. Тилекке каршы, азырынча айыл элине колун сунуп, жарда-мын аябай келе жаткан жападан-жалгыз «Кумтєр» компаниясы болууда. Андыктан алтын кенинин ишине ийгилик каалап, єн-дїрїшї эч качан токтобошун тилеген мекен-дештерибиз арбын.

Оштун экс-мэри Мелисбек Мырзакматов Їрїмчїдє эмес, Москвада жїргєнїн ише-нимдїї булагыбыздан кабарлашты. Ага ишенсек, «тїшпєс хан» Кыргызстандын Россиядагы мурдагы элчиси Аттокур Раим-кулов менен колтукташа кызыл аянтты ай-ланып, Ленинге тїспєлдєшкєн адам менен сїрєткє тїшїп жїрїптїр. Баса, А.Раимку-лов качкын президент Курманбек Бакиев-дин шилекей алышкан досу болсо, М.Мыр-закматов Жаныш Бакиевдин кєздєй кадры болгону маалым.

Мындан улам: «Бул эки азаматтын башы биригип калганына караганда, эски ко-жоюндары Бакиевдер менен байланышууга далалат кылып жїрїшєбї?» деген суроо жаралбай койбойт экен. Биз бул суроонун жандырмагын гезитибиздин кийинки са-нында чечмелейбиз.

18-апрель, 2014-жыл

3ШАЙЛОО

Кожобек РЫСПАЕВ, ЖК депутаты: Марс САРИЕВ, саясат таануучу:

ТАЗА ШАЙЛОО – ТУРУКТУУ ЄНЇГЇЇГЄ ЄБЄЛГЄ БОЛОТ

Эгемендїїлїккє ээ болгон Кыр-гызстанда башынан тарта эле: «Таза шайлоо єткєрєбїз» деген менен тилекке каршы иш жїзїндє ар дайым элдин добушу уурдалып келген. 1990-жылдардын башын-да кыргыз элинде таза шайлоолор-дун болушуна кадимкидей ишеним бар болуп келсе, 1990-жылдардын орто ченинен тарта эле элдин ал їмїтї уурдалып, тїпсїз туўгуюк-ка тїшїп кеткендей болгон. Буга Акаев менен Бакиевдин доорун-дагы болуп єткєн парламенттик жана президенттик шайлоолор айкын кїбє. Маселен, туўгуч ажо Аскар Акаев Кыргызстанды баш-аягы 15 жылга чукул башкарган. Бирок, ошого карабастан ал ар

дайым: «Мен эки гана мєєнєткє шайлангам» деген пикирин билди-рип, элдин нааразычылыгын ой-готкон. Биринчиден, эгерде ал эки гана мєєнєткє шайланса, эч качан 15 жыл бийликтин башында оту-ра албайт эле. Анткени ал убак-та Конституцияга ылайык прези-денттик кызматка бир талапкер эки жолу гана катарынан ат салы-ша алмак. Ал эми ар бир мєєнє-тї беш жылдан болчу. Демек, эки гана мєєнєткє шайланган адам 10 жылдан ашык мамлекет башында турмак эмес.

Ал эми Бакиевдин бийлиги єзї-нїн режимин дагы-да кїчєтїї мак-сатында парламенттик шайлоону да бурмалап, парламентке єзїнїн

гана тилинен чыкпай турган пар-тияны жасалма жол менен маара-га биринчилерден болуп сууруп чыгып келгени эсибизде. Андык-тан элибиз таза шайлоо єтєєрїнєн деги эле їмїттєрї їзїлїп калган эле. Анын негизинде тїрдїї наара-зычылыктар жаралып, натыйжада эки жолу революция болуп єттї. Демек, эми мындан ары мындай акыйкатсыздыкка, бурмаланган шайлоолорго жол берїїгє болбойт.

Дал ушул багытта бїгїн Кыр-гызстанды стабилдїї жана турук-туу єнїктїрїї боюнча Улуттук ке-ўештин кезектеги жыйыны єзїнїн ишин улантты. Президент Алмаз-бек Атамбаевдин айтымында таза шайлоо єтпєгєнї їчїн 2005-жылы да, 2010-жылы да элдин наара-зычылыгы кїчєп, революция жа-салган. «Эгерде 2005-жылдын февраль айында таза шайлоо бол-гондо, 2005-жылдын март айын-дагы окуя болмок эмес. Эгерде 2007-жылы таза шайлоо єткєндє 2010-жылдын 7-апрелиндеги окуя болмок эмес» дейт ал. Андыктан дагы-да элдин нааразычылыгын ойготпоо їчїн биринчи кезекте таза шайлоо єткєрїї керек экен-дигине мамлекет башчысы катуу басым жасады. Жыйындын жїрї-шїндє сєз алган БШКнын тєрага-сы Туйгуналы Абдраимов учурда єлкєбїздєгї негизги шайлоочулар-дын тизмеси 90 пайыздан ашуун такталып калганын билдирди.

«Мурда шайлоочулардын тизме-сине жергиликтїї єзїн-єзї башка-руу органынын жетекчисине баш ийген системалык администратор жооп берчї, азыр ал їчїн БШК жооп берет. Ар бир райондо тиз-ме менен иштеген БШКнын єкїлї бар», - деп билдирди Туйгуналы Абдраимов. Андан сырткары ал шайлоо єткєрїїдє жаўы техно-логиянын жардамы менен жаўы моделдин боло тургандыгын бил-дирди.

Анын айтымында жаўы модель-дин курамында шайлоо участка-сында видеокамеранын орнотулу-шу, компьютерлер жана автоматтуу тїрдє урналарды санай турган тех-ника болот. «Бардык шайлоо про-цесси єзїнє беш стадияны камтыйт – шайлоочу участокко келет, анын колунун салаасынан атайын бел-ги (отпечатка) алышат, ID-карта атайын текшерилет. Андан кийин ал бюллетень алат дагы добушун берет. Шайлоо бїткєндєн кийин автоматтуу тїрдє протокол бери-лет жана ага бардык мїчєлєр кол коёт» дейт БШК тєрагасы. Мын-дай жаўы модель кечээ жакында Токтогул шаарында болуп єткєн шайлоодо колдонулганын да эс-кертип єттї. Кыргызстанда таза шайлоонун болушу, єлкєбїздїн эртеўки келечеги їчїн єтє маа-нилїї экендигин Улуттук кеўеш-тин бардык мїчєлєрї билдир-ди. Маселен, Жогорку Кеўештеги

«КСДП» фракциясынын лидери Чыныбай Турсунбеков «Эгерде єлкєдє таза шайлоо болуп, эл ага ыраазы болсо, анда Кыргызстанда стабилдїїлїк болот» деп эсептейт. Анын айтымында шайлоолор «бир шайлоочу – бир добуш» принци-би боюнча жасалышы керек. Ыра-сында эле мындай принцип ме-нен иш алып барбасак. Мурдагы шайлоолордо бир эле шайлоочу бир нече адамдын атынан кирип добуш берген фактылар кєп эле катталганын билебиз.

Улуттук кеўештин бул жолку жыйынында таза шайлоо маселе-си тууралуу кеўири талкуулар бол-ду. Бирок мамлекет башчысы таза шайлоону єткєрїї боюнча конк-реттїї маалыматтар жок экенди-гин баса белгилеп, єкмєткє жана шайлоо системасын жакшыртуу боюнча жумушчу тобуна бардык маселелерди тактоого дагы бир жума убакыт берди. Ошондой эле жаўыдан куралган єкмєттїн иш-мердїїлїгїнє 2015-жылы боло турган шайлоонун кандай єткє-нїнє жараша баа берилерин баса белгиледи. Муну менен мамлекет башчысы Алмазбек Атамбаев таза шайлоо єткєрїп, стабилдїїлїктї бекемдеп, мамлекеттин єнїгїшї-нє карай ишенимдїї кадам шил-тєє керек экендигине кєбїрєєк басым жасап жатканын байкоого болот.

“МУРУНКУ БИЙЛИКТЕГИЛЕРДИН ТАЗА ЭМЕС ШАЙЛООЛОРУНУН КЕСЕПЕТИН КЄРГЄНБЇЗ”

«ПРЕЗИДЕНТТИН ШАЙЛООЧУЛАРДЫН ТИЗМЕСИ БИОМЕТРИКАЛЫК ЖОЛ МЕНЕН ЖАСАЛЫШ КЕРЕК ДЕГЕНИНЕ ДА КОШУЛАМ»

- Кожобек мырза, кечээ мамлекет-тик резиденцияда Кыргызстанды стабилдїї жана туруктуу єнїк-тїрїї боюнча Улуттук кеўештин кезектеги отурумунда мамлекет башчысы таза шайлоо єткєрїї бул єтє олуттуу маселе экенди-гин баса белгилеп айтты. Сиздин оюўуз кандай?- Албетте, абдан туура айтылган пикир.

Шайлоолор таза єтїшї керек. Болбосо, мур-дагы бийликтердин учурунда шайлоолордун таза єтпєгєнїнєн улам кандай нааразычы-лыктар болуп келгенин, алардын натыйжасы кандай болгонун жакшы билебиз. Андыктан эми шайлоону таза єткєрїїнї сєз жїзїндє эмес, иш жїзїндє кєрсєтїшїбїз керек.

- Мамлекет башчысы шайлоону таза єткєрїї милдети єкмєт-тїн мойнунда экендигин белгилеп, 2015-жылда боло турган парла-менттик шайлоонун жыйынты-гына жараша єкмєттїн ишине баа бериле тургандыгын билдирди. Бу-га кошуласызбы?- Аткаруу бийлиги болгондон кийин бар-

дык маселелер биринчи кезекте єкмєттєн суралат. Башка кимден сурай алабыз? Ан-

дыктан эми кечээки жыйында єкмєткє ка-рата айтылган ар кандай пикирлерден алар бир жыйынтык чыгарып, алдыдагы шай-лоону таза єткєрїїгє катуу киришїїлєрї керек деп эсептейм.

- Марс мырза, кечээ Кыргызстанды стабилдїї жана туруктуу єнїк-тїрїї боюнча Улуттук кеўештин кезектеги жыйынында президент Алмазбек Атамбаев таза шайлоо єткєрїї єтє олуттуу маселе экен-дигин айтып єттї. Сиздин пики-риўиз кандай?- Кошулам. Себеби, эл таза эмес, акый-

кат єтпєгєн шайлоолордон жадады. Шай-лоонун таза єтє турганына да ишеним арт-пай калышты. Андыктан шайлоону таза єткєрїї биринчиден элдин бийликке болгон ишенимин кайтарат. Экинчиден, бийликке, парламентке эл ишенимине толук кандуу ээ боло алган адамдар келет. Ошондой эле президенттин шайлоочулардын тизмесин биометрикалык жол менен жасаш керек дегенине да кошулам.

- Мамлекет башчысы шайлоону таза єткєрїї милдети єкмєт-тїн мойнунда экендигин белгилеп, 2015-жылда боло турган парла-менттик шайлоонун жыйынты-гына жараша єкмєттїн ишине баа

бериле тургандыгын билдирди. Бу-га кандай карайсыз?- Албетте, биринчиден бул єкмєттїн жу-

мушу. Аны президент кайра-кайра баса бел-гилеп айткандай болду. Мамлекет башчысы єзї чындап киришип айткандан кийин эми аны єкмєт дагы толугу менен ишке ашырат деп ойлойм.

Дамир ЭСЕНГУЛОВ

18-апрель, 2014-жыл

4 ЭКОНОМИКА

Улуттук университеттин Экономика жана финансы институтунун “Экономикалык анализ” кафедрасынын башчысы, экономика илимдеринин доктору Бейшенбек ИШЕНОВ:

Акыркы кїндєрї элдин арасында “Кыргызстан бажы биримдигине кирсе экономикабыз кандай абалга туш болот” деген талаш кеўири талкууда болуп жатат. Биз бул суроого Ж.Баласагын атындагы Улуттук университеттин Экономика жана финансы институтунун “Экономикалык анализ” кафедрасынын башчысы, экономика илимдеринин доктору, профессор Бейшенбек Ишенов агайыбызды маекке тарттык.

ЭКОНОМИКА

Улуттук университеттин Экономика жана финансы институтунун “Экономикалык анализ” кафедрасынын башчысы, экономика

экономикабыз кандай абалга туш болот” деген талаш кеўири талкууда болуп экономикабыз кандай абалга туш болот” деген талаш кеўири талкууда болуп

“КЫРГЫЗСТАН БАЖЫ

БИРИМДИГИНЕ КИРСЕ УТАТ"

- Бейшенбек агай Кыргыз-стан бажы биримдигине кирсе биздин экономика-быз кандай абалда болот?- Бажы биримдигине биз корк-

пой эле киришибиз керек, бирок кирээрдин алдында кыргыздын макалында “Жети єлчєп бир кес” дегендей анын ачуусун жана тат-туусун эске алуубуз керек. Биз реалдуу экономиканын келече-гин жана анын принциптерин ой-лобой, саясатты сїйлєп жатабыз. Єндїргєн товарыў жок болсо кєп сїйлєгєндєн натыйжа чыкпайт. Биз єндїргєн товарды эл аралык рынокто сатууга даяр кылып, эко-номикабызды кєтєрїп алып анан саясат кылсак жакшы болмок. Би-рок, чындыгында экономикалык ааламдашуу процесси кайсы єлкє менен стратегиялык биримдикте болууну чечїї керектигин анык-тоочу мезгил келип жетти деп ой-лойм. Азыркы тїзїлгєн кырдаал буларды аткарууга кыйла оорчу-луктарды жаратпай койбойт. Кыр-гызстандын келечеги кошуна эле эмес, тарыхый экономикалык жак-

тан Россия, Казакстан, Белоруссия менен байланышкан, алар менен бир экономикалык мейкиндикте иш алып баруу зарыл. Бул жагы-нан президенттин саясаты туура деп эсептейм.

- Эгерде, биз Бажы би-римдигине кирсек Дордой, Мадина, Кара-Суу базар-ларында иштеп жаткан , жїз миўдеген кишилер жу-мушсуз калбайбы? - Кошулганда биз айтышыбыз

керек. Бизге преференция (жеўил-дик) бергиле, бизди эки президен-тибиз союз мезгилинде тїзїлгєн єндїрїш байлыктарын тоноп ка-чып кеткен. Биринчи єзїбїздїн жерибизге завод, фабрика курганга жардам бергиле деп. Анан ошон-дон товар чыгарсак, бажы алка-гында иштєєгє шарт тїзїлєт. Бизде єндїрїлгєн товарды Казакстанга, Россияга, Белоруссияга жана андан башка мамлекетке экспорттоп, на-тыйжасында биздин экономика-бызда єнїгїї болот жана жумуш-суз жарандарыбызды жумуш орду менен камсыз кылат элек. Бажы

биримдигине кирїїдєгї кыйынчы-лыктар (убактылуу). Эгер кирбей эле Кыргызстандын аймагында жалаў эле Дордой, Мадина, Кара-Сууга окшогон базарларды кура берсек мамлекеттин экономика-сынын коопсуздугу кїч ала бери-ши ачуу чындык.

Биз качанкыга чейин кошуна єлкєлєргє (єзгєчє Кытайга) чийки сырьёлорду арзанга сатып, андан иштелип чыккан даяр товарды эў кымбат баага сатып ала беребиз. Эгемендикти алгандан бери Кыр-гызстан Кытайдын экономикасы-на ири суммадагы (миллиарддаган доллар) инвестиция кылып жат-каныбызды эч ким тана албайт. Жеген тамак-ашыбыз, кийген ки-йимибиздин жана миў-тїркїн жа-шоого керектїї товарлардын 80-90� Кытайдан импорт катары ке-лип жатат. миллиарддаган товар-лар жогоруда аталган їч чоў базар аркылуу сатылат жана реэкспорт-ко жєнєтїлєт (Россия, Казакстан ж.б.). Їч базарда иштеген биздин жарандар элибиздин 1 миллион-го жакын адамын багып жатканы мактоого татыктуу. Бирок, кал-

ган 4,5 миллион калкыбыз єз жа-шоосун кантип байытып, келече-гин камсыз кылышы керек? Сиз айткандай базарда туруктуу тїйїнї (контейнерлери) бар ишкерлер-дин жашоо деўгээли калкыбыздын кєпчїлїк бєлїгїнє салыштырма-луу бир топ эле жогору десем жа-ўылбайм. Алар бери болду дегенде эле элибиздин орто байлар катма-рына киришет. Бул жакшы. Арий-не, байыйбыз деп эле базарларды сала берїї чоў жаўылыштык. Эгин айдай турган жерлерди базар ку-рууга бєлїп бере берсек (єлкєбїз-дїн жалпы аянтынын 7 гана пайы-зы айдоого ылайыктуу экенин эске алганда) анда жакынкы мезгилде эле мамлекетибизде азык-тїлїк коопсуздугу пайда болоору шек-сиз. Азыр деле биздин аш-каза-ныбыздын 80-90� “импорт” ме-нен тойгузуп жатабыз. Кумтєрдїн алтынын эки президентти кош-кондо калкыбыздын 5-10 пайы-зы “жешет”, а бирок нан менен 5,5 миллион элибиздин бири калбай тамактанат. Ошондуктан Алмаз-бек Атамбаевдин айыл чарбасын приоритеттїї тармак катары карап

5 жылдык єнїгїї стратегиясына киргизгени бизди кубандырбай жана їмїттєндїрбєй койбойт. Ку-дайга шїгїр, жерибиздин їстїндє-гї, астындагы байлыгы даяр, иш-телип чыгып товар катары сатууга толук шарт тїзє алат. Элет жерине инвестицияны натыйжалуу пай-далансак, ал бажы биримдигине кирїїдєгї ( бєлєк тармак менен кошо) кыйынчылыктарды жеўил-детїїгє олуттуу жардам берет деп ишенем. Ошол эле 1,5 млрд калкы бар Кытай єлкєсїнє биз экология-лык таза азык-тїлїк товарларын сатсак єлкєбїз жана ишкерлер ту-руктуу пайда кєрєєрї таза чындык.

Президентибиз экономиканы кєтєрїп, элибиздин жыргалчылы-гын кєздєгєн максатын, айылдагы дыйкандан баштап окумуштуу ака-демиктердин да колдогону азыркы мезгилдин талабы!

Кийинки саныбызда элет экономикасы кантип ин-вестиция тартуу жєнїн-дє болмокчу

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

«АШ ЖЕП АЛЫП» ДЕЛЕ, КАЙРА ТАШ КЄТЄРЇП ЧУРКАГАН «ЧЫЎГЫЗХАНДЫН ШАКИРТИНЕ» ЫЙМАН БЕРСИН…

Кадимки Камчыбек Ташиевдин туулуп-єскєн жери Жалал-Абад облусунун Сузак районунда Тїштїк-тїндїк альтернатива-

лык жолду куруу долбоорунун негизинде жолду кеўейтїї иштери башталды. Тактап айтканда Сузак районунун Таран-Базар айылынын жанынан курулуп баштаган жол туннелге чейин жетет. Бул туурасын-да Жалал-Абад облусу боюнча єкмєттїн єкїлчїлїгїнїн регионалдык єнїгїї бєлї-мїнїн башчысы Ажымамат Исаев расмий билдирди. Бїгїнкї кїндє бул жолдун куру-лушу їчїн 30 даана техника тартылган. Иш кызуу жїрїп атат. Кыргыз элинде жол салуу менен кєпїрє куруу бул єтє чоў соопчулук иш экендиги айтылып келет. Адам баласы-на ыроолой турган ырыскынын бардыгы ошол жол аркылуу келгендиктен, эзелте-ден ата-бабаларыбыз жолду кастарлап, ар дайым таза кармап келишкен. Бирок, эске сала кетсек, 2012-жылдын аяк ченинен тар-

та 2013-жылдын орто ченине чейин «Чыў-гызхандын» шакиртинин тарапташтары, туугандары жана айылдаштары дал ушул ырыскы жїгїрїп турган Ош-Бишкек жо-лун жумалап тозуп турушканын эстен чы-гара элекпиз. «17 бала менен эле бийликти басып ала коёбуз» деп кыйкырып Ак їйгє жулунганы їчїн камакка алынган Камчы-бек Ташиевди догурунуп «бийликтин тут-кунуна» айландырышып, узак жолдо товар ташыган, азык-тїлїк ташыган, же жєн эле жумуштары бара жаткан жїргїнчїлєрдї жумалап жолдон єткєрбєй отурган энелер менен жаш балдардын карааны дагы деле элибиздин эсинде. Мына ошол жолду тос-кону чыккандардын басымдуу бєлїгї дал ушул Сузак районунун тургундары эле. Камчыбек акебиздин эптеп бийликти кїч-

кє салып басып алууну кєздєгєнїнє кара-бай, анын єз туугандарын, айылдаштарын алып чыгып жол тоздурганына карабай бийлик тїндїк менен тїштїктї бириктир-ген альтернативалык жолдун курулушун дал ушул Сузак районунан баштаганы эле бийликтин айкєлдїгїн кєрсєтїп турган жокпу? Же «таш менен урганды аш менен ур» принциби болуп жатабы деген да суроо туулат. Бирок, бийлик дегенде ак эткенден так эткен Камчыкебиз «ашты жеп алып» деле кайра таш ыргыта берээр адаты бар экенин билчї элек. Эми єзїнїн тарапташ-тарын экиге бєлїп алып, бирин учурдагы жолду, экинчи тарабын жаўы курулуп ат-кан жолду тоздуруп эле жїрбєсє болду…

Акинай АЙДАРОВА

18-апрель, 2014-жыл

5«МОТУЙЛАРДЫН» ЗАМАНЫ

УОК МЇЧЄСЇ САМСААЛЫ ЧЕТИМБАЕВ БИЗНЕСМЕНГЕ

НЕГЕ «ТЕРРОР» ЖАСАП АТАТ?Мурдагы Мамлекеттик каттоо кызматынын тєрага орун басары, «Кыргыз нефтегаз» ААКсынын директорлор кеўешинин мурдагы тєрагасы, учурда Улуттук оппозициялык кыймылдын мїчєсї, «бульдозер» Азимбек Бекназаровдун «сїймєнчїгї» Самсаалы Четимбаев бир жылга жакын убакыттан бери єзїнїн кошунасы, Бишкек шаарындагы белгилїї «Аль-Салам» басмаканасынын ээсинин бизнесин банкротко туштуктуруу їчїн тїн уйкусунан кечип жїргєн маалы экен. Анда эмесе кеп башынан болсун.

1997-жылы Сергей Лисунов Бишкек шаа-рынын Симферепольская кєчєсїнїн 85-но-мурунан їй-бїлєлїк бизнес жїргїзїї їчїн имарат сатып алып, ал жерге єтє чоў эмес басмакана ачкан. Бул басмакана бїгїнкї кїндє тїрдїї тїстєгї журналдарды басып чыгарып келерин жакшы билебиз. Жаб-дуулар коюлуп жатканда эле, станоктордун їнї эч кимге жолтоолук жаратпашы їчїн їнї кошуналарга угулбай тургандай болуп жай-гаштырылган. Андыктан 1997-жылдан тар-та 2010-жылга чейин бир дагы кошунадан «басмакана тїн уйкумду бузуп атат» деген доомат айтылган эмес эле. Кошуналардын бардыгы бири-бирине сый-урмат менен ма-миле жасап, эч кандай коркутуп-їркїтїїлєр, бири-бирине жаман сєз айтуулар болгон эмес. 2010-жылы басмаканага кошуна жай-гашкан їй сатылып, аны биздин макаланын башкы каарманы, учурда оппозициялык «ыр» ырдап жїргєн Самсаалы Четимбаев сатып алат. Їйдї сатып алгандан кийин туура їч жылга чейин Самсаалы мырза деле бул басмаканага эч кандай доомат койбостон, жакшы мамиледе эле жашап келет. Бирок, кїтїїсїздєн эле єткєн жылы ал басмаканага тїрдїї дооматтарды артып, тїн уйкумду бу-зуп жатат дей баштайт. Бир нече ай катары менен бардык мїмкїн болгон инстанциялар-га арыз менен кайрылып, Лисуновго жана анын бизнесине тез арада чара кєргїлє деп талап кылат. Анын биринчи арызы Ленин райондук ИИБсына жана прокуратурасына барып тїшєт. Баарынан кызыгы Самсаалы мырза аларга кайрылган арызында Лису-новду кылмыш жоопкерчилигине тарткыла деген талабы болгон. Милиция кызматкер-лери басмаканага келип, эч кандай крими-налдык жагдайды кєрїшкєн эмес. Райондук милициядан їмїтї їзїлгєн Четимбаев ан-дан кийин ИИМге, Башкы прокуратурага, мэрияга, Бишкек шаардык кеўешине жана Ленин райондук сотуна кайрылган. Мына ушулардын бардыгына кайрылган катын-да ал президенттин атына кайрылып жаз-ган экен. Ошентип бир эле учурда бир нече жерге арыз жазылгандыктан, Лисуновдун басмаканасына келген текшерїїчїлєр ке-зекке туруп калышкан. Алар кезектешип текшеришсе дагы, бир дагы мыйзам бу-зууну табышкан эмес. Самсаалы мырза-нын кєкшїїнї биротоло суусун їчїн Ли-сунов єзї санэпидемстанцияны чакырып, басмакананын станокторунун шумун жана вибраициясын текшерткен. Жыйынтыгын-да бардыгы єз нормасында болуп чыккан. Ошондой эле процедураны Четимбаевдин їйїнєн да жасашкан. Анда дагы эч кандай жолтоолук жараткан шумду аныкташкан эмес. Мына ушундай бир жылга созулган текшерїїлєрдєн кийин Лисунов эми бизне-симди тынчыраак жїргїзєм го деп турганда, анын телефонунан Четимбаевдин тїнкї бил-дирїїлєрї келе баштаган. Тилекке каршы анын жазган билдирїїлєрїн (сообщения) толугу менен жарыя кылганга мїмкїн эмес. Анткени анда сєгїнгєн-сагынган да сєздєр бар. Айтор, анын жазган билдирїїлєрїн ма-даниятташтырып кыскартканда «уйку бер» дегенди тїшїндїрєт. Аргасы кеткен «Аль-Саламдын» ээси Четимбаевдин тїн уйку-су абдан тынч болушу їчїн дагы бир нече

миў доллар жумшап, дагы бир їндї жок кылуучу (звукоизоляция) жабдууну жай-гаштырат. Мурда деле станоктордун їнї эч кимге тоскоолдук жаратпай турганы анык-талган болсо, ага кошумча дагы їндї жок кылуучу аппарат орнотулса, демек эми эч кандай чыр-чатак болбошу керек эле. Ти-лекке каршы, бардыгы ушул учурдан баш-тап мыйзамсыз жол менен єнїккєн. Так-тап айтканда їстїбїздєгї жылдын 27-синен 28-мартка караган тїнї саат 12лерде басма-кананын жанында жайгашкан Лисуновдун їйїнє кыркка чукул адам келип, «Биз сенин їйїўдї єрттєйбїз», «Єзїбїз соттойбуз» де-ген кыйкырыктарды салышып, анын дар-базасына чабуул жасашкан. Тїн уйкусунан чоочуп ойгонушкан їй-бїлє шашылыш ми-лиция чакырышкан. Ал жерде жашаган коў-шулары да Лисуновдордун їй-бїлєсїнє жан тартып турушту. Милиция кызматкерлери келгенден кийин дагы ызы-чуу салган топ жарым сааттан ашык кыйкырып турушкан. Ошондо укук коргоо органынын кызмат-керлери Лисуновдон басмакана убактылуу иштебейт деп билдирип коюусун єтїнїш-кєн. Аргасы кеткен Лисунов їй-бїлєсїнїн коопсуздугу їчїн басмакана таўкы саат 6га чейин иштебейт деп билдиргенден кийин гана жоон топ адамдар таркап кеткен. Би-рок, Четимбаев кетип баратып, «Сенин биз-несиўди баары бир токтотом» деп айтып кеткен экен. Мына ушундай окуялардан кийин ишкана єтє кєп чыгымдарды тар-тып жатканы маалым болду. «Азыр биздин ишкана єтє чоў чыгым тартып жатат. Бизде 30дун тегерегинде адам иштейт. Эми алар жумушун жоготуу коркунучунда турат. Мен болсо эл аралык уюмдардан алган кредит-терди кайтарып бере албай калуу коркуну-чунда турам» дейт бизнесмен. «Аль-Салам» басмаканасынын тїзїїчїлєрї Лисуновдон тышкары АКШ жана Швецариядан келген инвесторлор экендигин белгилейт Лису-нов. Ал инвесторлор бул окуядан улам катуу нааразы болуп турушат. Мына ушул окуя-дан кийин Самсаалы мырзанын кєздєгєнї эмне экендигин тїшїнїї кыйын. Же, Улут-тук оппозициялык кыймылга киргендердин бардыгы эле Кыргызстандан инвесторлорду качыруу менен алектенип калышканбы де-ген суроо туулат. Же, Лисуновду коркутуу жолу менен анын бизнесин тартып алуу-ну кєздєп турабы? Ушундай баскынчылык жол менен максатына жетїї ою бар болсо, анда мындай оппозиционерлерге деги ише-нїїгє болобу? P.S. Макала Vb.kg сайтында жарык кєргєн “Один из лидеров оппозиции "терроризирует" бизнесмена” аталыштагы макаладагы аргументтердин негизинде даярдалды

ЖАШ САЯСАТЧЫЛАРДЫН ЄЎЇ - МОТУЕВДИН ЄЎЇНДЄЙБЇ?

Акыркы мезгилде єздєрїн жаш саясатчы, паланча, тїкїнчє коомдук бирикмесинин лидери атаган «балапандарыбыз» кєбєйїп кетти. Тилекке каршы аларга карата: «Ырас, жаўы, жаш жїздєр пайда болгон турбайбы, мына ушундай улан-кыздарыбыз єлкєнї єргє сїйрєйт» деп ишенимдїї айта албайбыз. Кєпчїлїгїнїн арты булганган, мурда-кийин ыпылас иштерге аралашкан. «Кєнгєн адат калабы…» демекчи, бїгїн дагы ошол «оорусунан» айыга албай жїрїшкєн кези. Биз элге аздыр-кєптїр таанылып калган жаш саясый лидерлердин бейнесин ачканга аракет кылып кєрдїк.

Убагында «кємїр королу» атыгып, Жум-галдагы Кара-Кече кємїр кенин басып алып, бир жылдай «хандык» кылган «легендар-луу» Нурлан Мотуев єзїн жаш лидерлер-дин алдыўкы сабында экенин айтып ке-лет. «Жоомарт» аталыштагы патриоттук кыймыл жана «Кыргызстандагы чыныгы мусулмандар» ассоциациясынын тєрагасы саналган Нурлан мырза кайсы жерге бар-басын ызы-чуунун їстїнєн чыгат. Анын Билим берїї жана илим министрлигинин «тууруна» консом деген кыялда жїргєнїн угуп оозубуз Ошту карап кала жаздады. Эгер Мотуев агартуу тармагынын «эки тизгин, бир чылбырын» колго алса, «єлгєнїбїз» ушул турбайбы?!

Азыркы «жаўы, жаш саясатчылардын» кєч башында турган «кємїр королу» арга-сыздан «эшегине жараша тушагы» макалын эске салат. Жаўы лидер чыкмалардын «ак-сакалынын» кейпи, деўгээли бу болсо, анда калгандары тууралуу ооз ачып, жїрєк оору-туунун кажети жоктой. Ошентсе да, мынча болду, макалабызды уланталы. «Кимдин кимдин заманы? «Мотуйлардын» заманы» деп ураан чакырып калбасак дейсиў…

КОЖОЮНУ МАКСИМ, КОРГОЛОГОНУ «ЖАШТАР

ЄКМЄТЇ»

33 жаштын ашын «ашап» жаткан Максат Кунакунов Бишкек шаарында тєрєлгєн. Ап-рель окуясынан кийин жеке ишкерлик ме-нен шугулданган Кунакунов соўку эки айдан бери «Жаштар єкмєтї» коомдук бирикме-син тїптєгєнїн жарыялап, саясатка билек тїрїнє киришти. Тємєндє анын баскан жо-лунан бир сїртїм.

Саясаттагы басыгы: 2007-жылдагы «пар-ламенттик шайлоодо «Ак жол» партиясы-нын атынан мандат тагынган. Ага чейин єкмєттїн алдындагы материалдык сатып алуулар боюнча агенттикте башкармалыкты жетектеген. Мына ошол мекемеде капчыгын кампайтып, оўбогондой байлык жыйнаган деген кеп бар. Башкармалыктан «бажарган»

(Уландысы 6-бетте)

18-апрель, 2014-жыл

6 «МОТУЙЛАРДЫН» ЗАМАНЫ

миллиондору «Ак жолдун» желеги астында депутат болууга зор салым кошкону айтпа-сак деле тїшїнїктїї эмеспи.

Депутаттык доорунда элге жасаган «жак-шылыгы»: Кадимки Кєкєтай хандын ашы єткєн Каркыра жайлоосу «ак жолчу» пар-ламенттин тушунда казактарга єтїп кеткени маалым. «Макул» деп добуш бергендердин алдыўкы сабынан Максат Касымжановичти кездештиресиў. Муну ал «Искра плюс» ге-зитине курган маегинде да: «Каркыра боюн-ча макулдук бергеним чын. Аны танбайм» деп ырастап, мындай кадамы їчїн єкїнбєй тургандыгын да кошумчалаган.

«Максат Кунакунов убагында ханзаада Максим Бакиевдин кєзїнїн кареги менен теў айланган» деген кеп кєп айтылып жї-рєт. Бул аўыз эместигин анын экс-кесиптеш-тери деле таўбайт. Ысымын ачык атагысы келбеген мурдагы депутаттардын бири бир кызык окуяны ортого жайды. «Парламентте бир маанилїї маселе талкууланып жаткан, - дейт ал. – Мен Максаттын жанына басып барып: «Эмнеге добуш бербей жатасыў?» деп сурасам, «мен шефим уруксат берме-йинче кадам шилтебейм» деди. Шефи ким экенин сурасам, «менин шефим Максим Ба-киев» деп эрдемсинїї менен жооп узатты. Таў калып эле калыптырмын…».

Кимдин, кимдин баласы: Юстиция министрлигинен расмий каттоодон єтпєй, мыйзамдуу тїрдє чогулуш єткєрє элек жа-тып єзїн «Жаштар єкмєтї» коомдук би-рикмесинин лидери атап жиберген М.Ку-накуновду «Азаттык+» программасында жаштар жакшы эле ур-тепкиге алышты. Ошол берїїдє Максат мырза конкреттїї программасы жана платформасы жокту-гун мойнуна алып, «шым» болду. Ал эми айрым гезиттер «Жаштар єкмєтїнїн» ар-тында Садыр Жапаров менен Оштун экс-мэри Мелисбек Мырзакматов турарын, алар бардык чыгымды кєтєрїп жатканын жазып чыкты. Муну Кунакунов тастыктай да, тє-гїндєй да элек.

«Эки тоонун чєбїн эўсеп…»: Жаш бол-гону менен эки жээкте «ойномой» жагынан алдына ат салдырбашын турмуш жїзїндє далилдеди. Улуттук оппозициялык кыймыл (УОК) уюштурган 10-апрелдеги митингде коомдук тартипти сактоо їчїн 3000 адам алып чыгам деп чамынды эле, иш жїзїндє 100гє жетпеген киши чогултту. Булардын алтымышы «эмгек биржасынан» жалданып келгенин «НТС» телеканалы расмий жарыя-лады. Митингдин эртеси белгилїї укук кор-гоочу Качкын Булатов Максат Кунакунов-дун эки жээкте ойноп жатканын, бийликке сатылып кеткенин жар салды. Андан кєп єтпєй бул «балакайдын» эгер 10-апрелде кокусунан бийлик алмашып кетсе шак оп-позицияга єтє качып, коомдук канал аркы-луу элге кайрылуу жасамактыгы, ал турсун, кайрылуунун текстин алдын ала даярдаган-дыгы ашкереленди.

Бїдємїк келечек: Бул жигит табияты-нан жетеленмей саясатчы. Ал Бакиевдердин бийлигине жагалданып жетеленип келген. Ошондон бери алардан тизгинин їзє албай келет окшойт. Анткени акыркы кезде кай-дагы бир айдама жаштардан (єзїнє окшо-гон) турган "Жаштар єкїмєтї" кыймылын тїзїп, коомчулуктун кєўїлїн єзїнє бургу-су келип жїрєт. Ага да макул элек. Бирок бул кєўдєй жаштардын сїрмєсїнє оолу-гуп, оозуна келгенин оттоп, тїркєй саясат жїргїзгєнї аргасыздан алакан жайдырат. «Эки тоонун чєбїн эўсеген эчки арам єл-гєн» сыўарындай, туруктуу позициясы жок Максат мырзанын келечеги бїдємїк экени аштан бышык. Башкасын кой, єзї теўдїї муундан колдоо таппаган саясатчы кантип лидер болсун да, кантип элди жыргатсын?

«УЛУУ ХУДОЖНИК» ТУРДУКУЛОВ БАКИЕВДЕРГЕ

ЧЄГЄЛЄГЄНБЇ?

"Прогрессивдїї фонду" коомдук фонду-нун тєрагасы Адил Турдукулов 32 жашта, кичи мекени Таластагы Кара-Буура району-нун Кызыл-Адыр айылы. Їй-бїлєлїї, эки баланын атасы. Эмгек жолун 1999-жылы азыркы КТРК, мурдагы КТРде катардагы журналисттиктен баштаган. 2004-жылы ЖК депутаттарынын консультанты болуп эмгектенїї менен чоў саясатка кадам таш-таган. 2005-2006 -жылдагы Тышкы иштер министрлигинин маалымат саясаты бєлїмїн жетектесе, 2008-2011 -жылдары Кыргыз-стандын Япониядагы элчилигинде 2-катчы-лык кызматты аркалаган. Бул А.Турдукулов-дун Бакиевдер менен жакындыгынан кабар берет. Анын їстїнє, Курманбек Бакиевдин бир тууган инисинин уулу Куштар Бакиев менен жылуу мамиле курганы, анын кол-доосу астында жаўы партия тїптєгєнїн тар чєйрєдєгїлєр жакшы билишет. Эгер жалган десе, аны анын абийирине коёлу.

Адил мырзанын Япониядагы жашоосунан бир шиўгилди «Баягы Асаба» гезити жарыя-лады. «Баягы Асаба» А.Турдукуловдун Япо-ниядагы батиринде тартылган сїрєттєрдї басып, муну жаш бала тартпаганын, мын-дай «шедевр картиналар» чоў кишинин гана калеминен жараларын баса белгиледи. Ал эми анын мындай «чыгармачылыгы» їчїн мамбюджеттен 4000 доллар бєлїнїп, батир ремонттолгон. Акыл-эстїї, интеллигенттїї адамдын заматта «айныкейи» кармап, жак-шына турган дубалдарга сїрєт тартып ки-риши – анын психикалык абалынан кїмєн санатып, бир сыйра текшерїїдєн єтїшї ке-ректигин каўкуулайт. Ансыз деле єзїн 500 жылда бир жаралчу адам атаган доктор Апа-сыбыз элди эриктирбей турганда, экинчи «доктор Апас» Адилдин кереги канчалык?

Психикалык абалы жакшы эмес, убагын-да Бакиевдер менен тыгыз кызматташкан Адил Турдукулов амбициясын жашыра ал-бай, келечекте чоў саясаттын бир бучкагын жойгусу келет. Минтип кєккє секиргендин ордуна биринчи ден соолугун текшертип албайбы дейсиў. Антпесе психикалык жак-тан жабыркаган адам лидер болсо, жогору-да жазгандай, экинчи «доктор Апастын» образынан бєлєк адам кєз алдыга тартыл-байт экен.

137 МИЛЛИОНДУ «АП» ЭТКЕН АСКАРБЕКОВ

КИМДИН «БАЛАСЫ»: Р.ЖЭЭНБЕКОВДУКУБУ ЖЕ

ТЇЛЕЕВДИКИБИ?«Эркин эл» партиясынын атын уксаўыз,

демек, анын тєрагасы Мавлян Аскарбеков экенин билесиз. Басып єткєн жолуна саре-сеп салып, анын ємїрї мамлекеттик кыз-матты аркалабаганын кєрдїк. 2004-жылдан 2010-жылга чейин чет элдик компанияларда

эмгектенсе, 2010-жылдан бери «Эркин эл» партиясынын тєрагалыгын аркалап келет. «Тєрт жылдан бери эч жерде иштебеген адам їй-бїлєсїн кайсы каражатка багып жатат?» деген суроо жаралары мыйзам че-немдїї кєрїнїш. Мунун жандырмагын Ас-карбеков єзї деле чечмелей элек.

Мавлян мырза убагында Бишкектин мэри Иса Ємїркуловго жєнсїз сїйкєнїп, аны ка-раламайга єткєн. Буга байланыштуу маалы-мат каражаттарында: «М.Аскарбеков Биш-кектин экс-мэри Нариман Тїлеев менен ЖКнын эркин депутаты Равшан Жээнбеков-дун буйругун аткарып Ємїркуловду шыбап жатыптыр. Ал «эмгеги» їчїн акча алып ту-рат экен» дегендей жаўылык тараган.

Негизи эч жерде иштебей їй-бїлєнї ба-гыш таптакыр мїмкїн эмес. Кєрсє, бу жигит талап-тоноочулук менен шугулданат тур-байбы! Мисалы, 2012-жылдын 9-мартын-да ал кездеги акыйкатчы Турсунбек Акун «Кабар» агенттигинде курган маегинде Ас-карбековдун жашыруун сырларын ачыкка

чыгарды. «Мавлян Аскарбеков жана анын єнєктєштєрї 2010-жылы апрелде 137 мил-лион доллар уурдашкан. Мавлян Аскарбе-ков жана анын бийликтеги тилектештери апрель окуяларындагы баш-аламандыктан пайдаланып, мамлекеттен чыгарып алышкан акчаны кайтарып берїїнїн ордуна, ал жє-нїндє билген адамдарды ар кандай ыкмалар менен каралап, жаманатты кылуу аракетин кєрїїдє» деген Турсунбек Акундун билди-рїїсїнє Мавлян мырза «ак» да, «кєк» да деген эмес. «Унчукпаганы – макул болго-нубу? Балким эч жерде иштебей, ушундай жол менен їй-бїлєсїн багып жаткандыр?» деп ичибизден тынып калдык.

Минтип 137 млн. доллар уурдаган деп айыпталган М.Аскарбеков бийлик єкїл-дєрїн сындап, єзїн жаш саясатчы катары кєрсєтїп келгенине эмне дээриўди да бил-бейсиў.

ТАЛИЕВАНЫ «ТЕРРОРИЗОВАТЬ» ЭТКЕН ДАЙЫРБЕКТИН

ЖОРУКТАРЫНАНАты-жєнї: Дайырбек ОрунбековКурагы жана жерлиги: 27 жашта, Ош

облусунун Кара-Кулжа районуСаясаттагы басыгы: Алгач «Ата мекен»

партиясынын катарында жїргєн. Апрель окуясынан кийин «Республика» партиясы-на секирип кетти. Мындай кадам таштоого жердеш эжекеси, «республикачы» Урмат Аманбаеванын таасири чоў болду. Натый-жада мурдагы шефи, «Ата мекен» партиясы-нын тєрагасы Ємїрбек Текебаевди жєнсїз шыбап, аны «мародер» атаганга чейин бар-ды. Мындан улам, тар чєйрєдє: «Дайырбек «Республика» партиясынын жол башчысы Ємїрбек Бабановдун буйругун аткарып жа-тыптыр, чамасы, акчадан арбын берген го» деген кїбїр-шыбырлар айтылды.

1,5 жылдай У.Аманбаеванын жардамчы-лыгын аркалап, андан соў «Мекен инфо»

гезитин, «Maalymat.kg» сайтын ачты. Атал-ган сайтта бийлик бир тараптуу, жєнсїз ка-раланып, ошол эле учурда элдин байлыгын уурдап-тоногон фигуралар «эл баатыры» болуп чыга келди. Баарынан дагы жакабыз-ды карматканы – кримавторитет саналган Алманбет Анапияевди «меценат», «эл уулу» атап алганычы. Ушунун єзї: «Дайырбектин сайтын Алманбет Анапияев каржылайт» де-ген сєз бекеринен жаралбаганын ырастайт.

Учур чак: Жогоруда айткандай, кримтє-бєлї А.Анапияевди «байдын эрке кызындай мактап», аз эле жерден «эл баатыры» кы-лып шєкєттєгєн Дайырбек «Жаштар єкмє-тї» коомдук бирикмесинин лидерлеринин бири экени ачыкка чыкты. Тыйын дегенде томолоно чуркап, кримдїйнє менен тыгыз кызматташкан Д.Орунбековду кантип жаш саясатчы, кантип лидер дейбиз?

Баса, Дайырбек єнєктєшї Максат Кунаку-нов сыяктуу эле эки жээкте мыкты «ойной» алат. Ал Маданият, маалымат жана туризм министри Камила Талиеванын кабинети-нен чыкпай, министрликке караштуу ме-кемелердин бирин же Камила эжекесинин орунбасары болсом дегенде «эки кєзї тєрт» болуп жїрєт. Дымактуусун кантесиў анан. Улуттук университетти тыўгылыктуу оку-бай, дипломду сатып алган «балакай» эки сєздїн башын кошуп жазып, интервью ал-ганы їчїн журналисттердин катарын толук-тап, ар кимди «шантаж» кылып акча єндїр-гєн чала сабат Орунбековдун министрдин орун басарлыгында отурганын элестетип кєргїлє. Анын дарамети «нєл» экенин Ка-мила айым билбейби? Же аны да «эргул» «терроризовать» этип койгонбу?

Акчага байланган болочок: Бул жи-гитти жакындан тааныган санаалаштары-нын айтымында, ал акча дегенде барды-гына даяр, оома бала. Ким кєбїрєєк акча берсе, ошол жакка ооп кете берет. Образдуу айтканда, кадимки аукцион єткєргєндєй, кимисинен кєбїрєєк тыйын єнсє, ошонун камчысын чапкандан кайра тартпайт. Азыр-тадан акчага сатылган адамдын келечеги кеў болбостугун турмуш аке эчак далилдеп койгонун билебиз…

ЖЫЙЫНТЫКТАП АЙТКАНДА…«Дєєдїрєгєн» сєзї бар Нурлан Мотуев,

«гениалдуу художник» жана Куштар Ба-киевдин «кан досу» Адил Турдукулов, Мак-симдин «кулу», эки жээкте талтайып тур-ган Максат Кунакунов, 137 млн. долларды «жеди» делген Мавлян Аскарбеков, чала сабат журналист, Алманбет Анапияевдин «жазмакери» Дайырбек Орунбеков сындуу жигиттер бїгїнкї кїндє жаўы саясый элита-ны тїптєйбїз деп жатыр. Эмитеден артын-да «калдырак-шалдырагы» кїчтїї болгон «балдарга» єлкє келечегин кантип ишенип тапшырабыз? Булар кокусунан бийликке келчї болсо Кыргызстаныбызды талкалап жок кылышпайбы? Бул суроолордун жан-дырмагын єзїў чеч, замандаш…

Акинай АЙДАРОВА

ЖАШ САЯСАТЧЫЛАРДЫН ЄЎЇ - МОТУЕВДИН ЄЎЇНДЄЙБЇ?

(Уландысы 6-бетте)

18-апрель, 2014-жыл

7

Белгилїї эксперт, юридика илимдеринин доктору Александр Домрин акыркы 20 жылдын ичинде америкалык студенттерге америкалык жана эл аралык укук боюнча АКШнын 10 университетинде сабак берип, Кошмо Штаттарынын саясаты кандайча жїргїзїлгєнїн эў жакшы билет. Ошондуктан аны менен болгон АКШ тууралуу маек кызыктуу болду деп эсептейбиз.

БЕЙ-АШ

АМЕРИКА БЕЙЄКМЄТ УЮМДАР АРКЫЛУУ ДЇЙНЄНЇ БАШКАРАТ

- Александр Николаевич, бизге бейєкмєт уюмдар акчага эч азгырылбаган, “тынчтык жана прог-ресстин” даўазаланышы-на гана єз эмгегин арнаган уюмдар экенин кєп убак-тан бери кулагыбызга си-ўирип келишет. Чынында абал кандай?- Мен бул маселе менен узак

убакыттан бери тыкыз алектенип келгем. Абдан кызыктуу иликтєє бар. Аны Россиядан биз, же Пес-ков менен Путин жасаган эмес. Бул иликтєє 2002-жылы Вашингтон-догу Джон Хопкинстин универси-тетинде жасалган (мен да ал жакта лекция окугам). Алардын илик-тєєсїнє ылайык, бейєкмєт уюм-дар 37 мамлекетте жалпы бюдже-ти 1,6 трлн долларды тїзєт экен. Дїйнєдє ал убакта бюджети бул сандан ашыгыраак тєрт гана єлкє бар болчу. Эгерде биз НКО жана НПОлорду мамлекет деп эсептесек, бул экономикасы боюнча дїйнє-дєгї бешинчи єлкє болмок экен.

Мен Америкада акыркы 20 жылда сабак берип жїрсєм да, бирок Россияда дагы иштейм да. Менин тааныштарымдын бири 20 жылдан бери негизинен АКШдан каржыланган билим берїїчї прог-рамманын жетекчиси болуп сана-лат. Ал, мисалы, єзїнїн батири їчїн эмеректи Италиядан сатып алат. Билим берїїчї программа-ларга алынып жаткан гранттарга. “Административдик чыгашаларга” эле ушунча акча кетип атса, баш-каларына канча акча берилерин элестетип атам. Эксперттердин эсептєєсїндє, биздин жашоону негизинен 300 эл аралык єкмєт-тєр аралык бирикмелер, 60 трансу-луттук корпорациялар жана 40 миў эл аралык НПО аныктайт экен. Бул єтє ири кїч.

- Анын таасирин биз бїгїн

Киев жана Украинадан кє-рїп жатабыз?- Эч кандай сыр катпастан, биз-

дин америкалык шериктердин айт-канын баамдасак, алар акыркы жылдары Украинадагы бейєкмєт уюмдарга 5 млрд доллар которуш-канын айтышууда, суроо туулат: бул акчаны алар иттерди багуучу жайларга беришкен жок да? Алар бул акчаны мындайча айтканда, жарандык коомго которушкан. Ал эми жарандык коом деген термин бїгїн Россияда да, Украинада да мамлекетти кыйратуунун сино-ними катары колдонулат. Мурда, Грэм Гриндин классикалык роман-дарынын убагында тєўкєрїштєр ЦРУнун агенттери тарабынан жа-салчу...

- Ооба, эсимде, романда-рынын бири “Гаванадагы биздин адам” деп аталчу.- Бїгїн башкача жол менен ба-

рышат. “Гаванадагы биздин адам-дарды” кооптуу жагдайга салып не? Андан кєрє бейєкмєт уюмдарга акча жиберип, башка адамдарды колдонгон жакшы эмеспи? Жерги-ликтїї гавандыктарга, ал эми алар болсо биз їчїн, американецтерге майдандарды уюштуруп беришет.

- Ооба, биз їчїн, бирок аме-риканецтер їчїн уюшту-руп беришет, чынбы?- Албетте. Сєз ушул тууралуу бо-

луп атат. Мен муну узак убакыттан бери байкап жїрєм. 2004-жылы таасирдїї америкалык басылма-лардын биринде Россиядагы бе-йєкмєт уюмдардын чет элдик кар-жылоосу жарандык коомдун жана демократиянын єнїгїїсїнє эч кан-дай тиешеси жок деген макаламды басып чыгаргам. Ошол эле кїнї, бул макала чыккандан кийин мени “Евразия” фондунун вице-прези-денти телефон аркылуу таап, кан-

чалык мен бул жерде жаўылышып жатканымды айтып єттї. Ошондо мен “демек, дал єзїн айтыптыр-мын” деп ойлоп койгом.

Узак убакыттан бери ЦРУ НКО менен НПОлорду колдоп жатканы тууралуу маалыматтар бар. Рос-сияда бул тууралуу акыркы жыл-дарда гана жаза башташты. Ал эми дїйнєдє эбактан бери эле НПО-лордун кризисин белгилеп жаты-шат. Кайдан акча келип атат, кимге – тїшїнїксїз. Бул бейєкмєт уюм-дардын жетекчилиги жєнїндє эм-нени билебиз? Кайдан пайда болу-шат, акчаны кайдан алып атышат, аны эмнеге коротушат – эч нерсе билбейбиз.

Чынында мен “жарандык коом” деген терминге абдан чоў урмат менен мамиле кылам. Бирок булар кєп учурда мамлекет їчїн каршы курал катары колдонулат. Чет эл-дик каржылоодон кєз карандысыз да жарандык коом бар. Анан ушул таза, адилеттїї адамдар Госдеп каржылаган гапондор тарабынан кой сыяктуу колдонулуп кеткенде зээним кейийт.

- Мунун баары бейєкмєт уюмдарга кетип жатпай-бы!- Бейєкмєт уюм деген аталыш

абдан кызык. Жїз пайыз єкмєт менен каржыланса бир жєн, баш-ка жагынан силер єкмєткє кирбей-сиўер. Ал эми силер башка мамле-кеттин єкмєтї тарабынан менин єлкємдїн єкмєтїнє каршы 100 па-йызга каржыланып атсаўар, силер эки эсе єкмєттїк эмес, єкмєткє каршы болосуўар.

- Биз билгендей, каржылык агымдардын жолуна тос-мо коюлса, жаўы марш-руттар ойлонуп табылат эмеспи...- Албетте. Ал эми мен Амери-

када студенттерге ушул кєптєгєн миллирддаган которуулар туура-луу айтып бергенимде, ал эми Аме-рикада билим алуу абдан кымбат, юридикалык билим эки эсе кым-бат. Менин студентим юрфакты бїтїрїп, банкка 100 миў долларга жакын акча карыз болуп калганы турган иш. Аларга бул расмий гана

цифра, чынында канча экенин эч качан биле албайт болушубуз ке-рек, силердин Госдеп биздин грант жегичтерге ошол эле “Россиядагы демократия жєнїндє” мыйзамы-на ылайык жылына 50 млн дол-лар берип турат деп айтам. Ошол эле убакта эл бул грант жегичтер-ди шайлабайт, аларды жек кєрєт, шайлоо убагында эў жєнєкєй чек-тен єтє алышпайт. Бул студенттер їчїн ачылыш.

2007-жылы Майкл Макфол ме-нен акыркы жолу жекеме-жеке жо-лугуштум. Аны менен 1995-жыл-дан бери таанышмын, ал Москвада иштеген да, мени Жаўы Орлеан-дагы конференцияга чакырыш-ты. Конференция НКО, НПО, жарандык коомго арналган эле. Мен сїйлєп жатсам, Майк кирип келип, менин сындаганым їчїн, мени сындай баштады. Анын су-роолорунун бири: «Сенде биздин бул 50 млн долларды конкреттїї кимге бергенибиз боюнча маалы-матыў барбы?” Эми мен ФСБ же КГБ эмесмин да. Мен юристмин. Мен їчїн силер бул механизмди тїзгєнїўєр маанилїї. Тїздїўєр да? Чынбы? Ооба, биз аны тїздїк. Ал эми аны кимге берип атасы-ўар мен їчїн маанисиз, муну тие-шелїї адамдар иликтесин. Бирок америкалык элчиликтин жанында чєєлєрдєй болуп топтошкон биз-дин грант жегичтер муну мойнуна алышпайт. Аларга бул тема чыккан абдан жакпайт. Анын їстїнє бир гана америкалык элчилик эмес.

- Британия, Голландия, Швеция, ошол эле Япония бар.- Башка мамлекеттерди да унут-

пайлы. Сауд Аравиясы эмнеге акча берип атканын унутпайлы. Катар жана Эмираттар. Алар саясый эмес, билим берїїчї максатта бе-рип жатабыз деп айтышат. Эў би-ринчи кезекте ваххабисттик мак-сатта. Биз эмне, мунун баарына кєз жумуп отура берелиби? Кан-дай “билим берїїчї” долбоорлор чет жактан каржыланып атат жана кандай максаттарды кєздєп жатка-нын ойлонушубуз керек.

- Лукашенко муну алгачкы болуп жасаган. Ошондо аб-дан кєп нааразы болгондор чыккан эле.- АКШ Белоруссияда кезекте-

ги тїстїї революцияны (“denim” – кєк, жынсы революциясы) уюш-турууга аракет кылышканда, мен Огайонун университетинде иш-теп жаткам. Америкалыктар мас-салык толкундоолор жана кар-шылыктар болоруна ушунчалык ишенип алышкандыктан, гезиттин бири Минскинин кєчєлєрїндєгї акциялар тууралуу жазып ийген. Бул маалымат басмага чыгып кет-кенде, кєрсє, акциялар болбоптур.

- Эл аралык рейтингдерге ылайык, Россияда демок-ратия азайып, жылдан жылга жарандык коом-дун абалы оорлоп бара-тыптыр?- НКО жарандык коомдун єнї-

гїшїнє кызмат кылат деп бизге

баары айтышат. Ошондо да Рос-сияда Ельциндин убагындагы 1991-93-жылдары НКОлорду кол-дун манжасынан санап єтсє болот эле. Азыр болсо алар жїз миўдеп саналат. Ушулардын эле жарандык эркиндик жана жарандык коому-нун рейтинг жасоочу агенттиктери уламдан улам “2” коюп келишет. Ал эми Ельцинге болсо «Фридом Хаус» «жакшы» деген бааны кой-гон. Парадокс эмеспи? Жок. Силер болгону «демократиялык, демок-ратиялык эмес», «эркин, эркин эмес» деген терминдерди «проа-мерикалык, банан республикасы, эшиктин алдындагы бут сїргїч же андай эмес» дегендерге алмаштыр-гыла. Менин єлкєм Россия банан республикасы болуп калганда, баары жакшы эле. Горбачевду да, Ельцинди да колдошкон. Ельцин 20 жыл мурда Жогорку Кеўешти атып салган. Эў жакшы! АКШнын санкциясыз эч качан буга бармак эмес. Мен бул тууралуу да жазгам. Никсондун жардамчысы Моника Кроли єз китебинде жазгандай, Никсонду Госдепке Америка Жо-горку Кеўеш менен президенттин-тирешинде кандай кадамга барыш керек деген чогулушка чакырыш-кан. Варианттардын бири – аме-рикалык куралдуу кїчтєрдї Ель-цинди колдоого жиберїї болгон. Никсон ыйлап ийе жаздаган. Ант-кени ал акылы ордунда болгон сая-сатчы эле.

- Мамлекет жана жаран-дык коом тандеминде ким кай жакта болушу керек? Кимдин орду кай жерде?- Менин єзїм їчїн чыгарган

башкы формулам, ал эми жаран-дык коом жєнїндє мен Россияда жана АКШда кєп жазгам: «Рос-сиядагы жарандык коомдун єнїгї-шї россиялык мамлекеттїїлїктїн бекемделиши менен коштолушу керек». Мага Сибирдеги биздин окумуштуулардын позициясы аб-дан жакын, ал жазат: «жарандык коом – бул укугун билген гана эмес, улуттук намысты, єз Ме-кенин сїйгєн жарандардын коо-му». Ал эми азыр бизге таўуулап жаткандары жана жарандык коом деп атагандары – бул биздин рос-сиялык мамлекеттин алсыздан-дыруусу, аласалдырып жок кылуу аракети, ачыктан-ачык русофобия.

Азыр биз Украинада эмнени кєрїп атабыз? НКОнун “жумшак кїчї” бир заматта согушка айла-нып кеткенин кєрїп жатабыз.

Россияда акыркы жылдары бо-луп жаткан окуялар – жаўы мый-зам долбоорун кабыл алуу, АКШ-нын Эл аралык єнїгїї агенттигин кууп жиберїї, Улуттук демокра-тиялык институттун, Эл аралык республикалык институттун офис-терин жабуу мени абдан кубанды-рууда. Мени “кремлдин булбулу” деп атабагыла, бул тууралуу буга чейин эле айтып келгем. Бул, ал-бетте, мурдатан болушу керек эле. Бирок азыр болуп жаткан процесс-терге россиялык мамлекетке рах-мат деп айтышыбыз керек.

“Комсомольская правда” гезитинен кыскартуулар

менен которулду

18-апрель, 2014-жыл

8 МИГРАЦИЯ

АРЫКТАГАНЫ ЇЧЇН

"АЙЫПТАЛГАН" МАРАТБЕК

КУЛЧУЛУКТА ЄТКЄН ОН ЖЫЛ

Їч жыл мурун тїшкєн паспор-тундагы сїрєтїнє окшош болбо-гону їчїн “Орусиянын чек ара-сын мыйзамсыз басып кирген” деп айыпталган Маратбек Эшанкулов сїрєт єзїнїкї экенин далилдеп, сот тарабынан толук акталды. Аны актаган чечимди 14-апрелде Ору-сиянын Домодедово шаардык соту чыгарды.

Баткен облусундагы Кызыл-Кыя шаарынын 22 жаштагы тур-гуну Маратбек Эшанкулов 2010-жылы кїзїндє башка миўдеген мекендештери сыяктуу эле иштеп, акча таап келїї їчїн Москвага ба-рат. Аэропорттон эч кандай тос-коолдуксуз єтїп, Москвада бир жыл иштегенден кийин, Марат-бек їй-бїлє куруу їчїн мекени-не кайтууну чечкен. 2011-жылы 19-ноябрда Домодедово аэропор-тунун чек ара кызматкери паспор-тундагы сїрєт ага окшош эмести-гин негиз кылып, учактан алып калган.

Мараттын айтуусунда, ал пас-портундагы сїрєттє жаш, толук болгон, ал эми кайтарда 10 килог-раммга арыктап, єзгєрїп калган:

- Мен Кыргызстанга кетип бара жатканымда аэропорттон чек ара-чылар “сїрєтїўє окшош эмессиў” деп алып калышты. Анткени мен Москвада жїргєндє курулушта иштедим. Жумуш оор эле, 10 ки-лограммга азып кеткен элем. Їч жыл мурун алган паспорттогу сї-рєтїмдє толук болчумун.

Алгач Маратты їч кїнгє кама-шып, ага карата “Орусиянын чек арасын мыйзамсыз басып кир-ген” жана “Орусиянын чек ара-сынан мыйзамсыз чыгууга аракет кылган” деген кылмыш иштери козголгон. Ага “паспорттогу сї-рєт анын ээсине окшош эмес” де-ген негиз келтирилген. Маратбек Эшанкуловдун адвокаты Филипп Шишовдун “Азаттыкка” билдири-шинче, ага коюлган кїнєєнї мой-нуна алууну, анын ордуна Кыр-гызстанга кетїїгє билет сатып берїїнї сунуш кылышат:

- Ал їч кїн камакта болгон, ошол учурда анын їстїнєн коз-голгон кылмыш иши боюнча кї-нєєнї мойнуўа аласыў, анан биз сени кайра мекениўе учуруп жи-беребиз деп мажбурлашкан. Бирок їч кїндєн кийин анын жердеши, Орусиянын жараны Маратбекти

єзїнїн кепилдиги менен “эч жак-ка кетпєє” тууралуу тилкаттын не-гизинде бошотуп алган. Мараттын бардык документтерин, паспорту-нан тартып, каттоо кагазына че-йин чек ара кызматы алып калган. Ошол боюнча Маратбек эч кандай документи жок, эч жерде иштей да алган эмес.

Ошентип 2011-жылдын ноябрь айынан тартып, Маратбектин пас-порттогу сїрєтїн аныктоо аракети башталган. Адвокаттын айтуусун-да, 7 жолу тїрдїї экспертизалар жїргїзїлгєн. Бул аралыкта Ору-сиянын Федералдык коопсуздук кызматы 2012-жылы жазында Кыргызстандын Улуттук кооп-суздук боюнча мамлекеттик ко-митетине Маратбек Эшанкулов тууралуу маалыматтарды сурап кайрылган. УКМК єз кезегинде Маратбектин паспорт алган же-рине - Кызыл-Кыя шаардык пас-порт столуна сурак жиберип, алар-дан канааттандырган жооп алган. Бул тууралуу Мамлекеттик каттоо кызматынын басма сєз катчысы Нуржан Найзабекова “Азаттык-ка” билдирди.

Маратбектин паспорттогу сїрє-тї єзїнє таандык экенин далилдєє їчїн Москвага анын бир тууганы да барган. Ошентсе да бул иш сотко 2012-жылы гана ашырылып, До-модедово шаардык соту Маратбек Эшанкуловдун ишин кайра илик-тєєгє жиберген. Бир жылдан ки-йин кайра ошол эле сот ишти про-куратурага жиберип, адвокаттын аракети менен ал Москва облустук сотунан колдоо таппай, Маратбек-тин ишин кароо жаўы соттук ку-рамга жїктєлєт. Жаўы курамдагы сот быйыл март айында гана ишти кайра жандантып, 14-апрель кїнї Маратбек Эшанкуловдун ишинде кылмыш курамы аныкталбаганы їчїн актаган чечим чыгарды.

Ушул тапта Маратбек Эшанку-лов адвокаты менен чогуу сот че-чиминин кїчїнє кирїїсїн жана документтеринин, 2011-жылы Орусия чек арачыларынын колу-на тийген боюнча кєрє элек пас-портун алчу кїндї кїтїп жатат.

Маратбек паспорту колуна ти-йери менен Кыргызстанга зуу коё-рун, їч жылга жакын убактан бери же иштен жок, же документтен жок жїрїїдєн тажаганын айтат.

Баткендин Бїргєндї айылын-да туулган Алтынбек Абдрахма-нов 10 жыл бою Казакстанда эм-гек кулчулугунда жїрїп эми гана боштондукка чыкты. Бирок анын їй-бїлєсїнїн тагдыры дагы деле белгисиз.

37 жаштагы Алтынбек Абдрах-манов 15 жылдан бери їй-бїлєсї менен кабарлаша элек. Ал 5 жыл Ошто иштеген жана 10 жыл бою Казакстандын Капчагай деген же-ринде мал баккан. Ал азыр шаар-дык №4 ооруканада дарыланууда. Кожоюну менен чатакташып кетип бутуна ок тийген. Алтынбек учурда психикалык басым алдында бол-гондуктан башынан єткєндєрдї так айтып бере албайт. Биз суроо берген учурда кєздєрї элеўдеп, коркуп жатканы сезилип турду. Анткен менен биздин каарманы-быз 10 жыл ичинде казак кожою-нунан кєргєн кордуктарын жанын-дагыларга тєкпєй-чачпай айтып берген. Алтынбек менен бир па-латада дарыланып жаткан Улукбек Апышев буларды айтты:

- Алтынбек тамеки чегип тур-ганда кєп нерселерди айтып берет. Бирок улам эле кожоюнун эстеп, коркуп турат. Буга менимче ийне сайып коюшкан окшойт. Маўкурт сыяктуу эле болуп калыптыр. Ар кимдин колунда мал багып жїр-гєн экен. Казактар айлыгын бер-бей сабап, иштеткенин да айтты. Кетерде акчасын сураганбы айтор, бутуна ок жеп, качып келиптир.

Учурда Алтынбектин єзїндє да, аялында да, Казакстанда тє-рєлгєн 3 баласынын да эч кандай документтери жок. Айтымында, жоголуп кеткен. Биз анын кара-лашар жакын туугандарын таба ал-

бай акыры, аяш энеси Курманжан Маматеминова менен байланыш-тык. Кєрсє биздин каарманыбыз-ды ооруканага жаткырып, ары-бе-ри чуркап жїргєн ушул киши экен. Маматеминова Абдрахмановдун їй-бїлєсї тууралуу буларды ай-тып берди:

- Алтынбекти туугандары кєп жылдан бери издеп жїрїшкєн. Апасы каза болуп калган, аны уга элек болушу керек. Атасы болсо оорукчан. Мен аны бирєєлєр ар-кылуу таап, ооруканага алып бар-гам. Операцияга кеткен чыгымда-рын да тєлєп жатам.

Алтынбек бутуна туруу їчїн ба-шынан дагы бир операция єткєрєт. Бул тууралуу аны дарылап жаткан врач Саатбек Ботобаев билдирди:

- Азыр абалы жакшы болуп кал-ды. Жаўы келгенде бутунун баа-ры ириўдеп кеткен болчу. Ириўин тазалап, сыныгын аппарат менен таўып койдук. Дагы бир операция жасалат. Эки жумада жакшы болуп калат буюрса.

Алтынбек Кыргызстанга ке-лерде анын аялы їч баласы ме-

нен Жакып деген казак жараны-нын їйїндє калат. Жакып мырза менен байланышканыбызда, алар белгисиз тарапка чыгып кеткенин айтты. Учурда бул факт боюнча тергєє иштери жїрїп жатканын ИИМдин маалымат єкїлї Эр-нист Осмонбаев билдирди. Анын айтымында, Алтынбектин буту-на ок 12-февралда тийген. Ошон-дон бери бутундагы окту алдыра ала албай жїрє берген. Бишкекке 24-мартта келген.

- Алтынбек Абдрахманов 10 жылдай Казакстанда кулчулукта жїргєн. Бизге жеткен маалымат-тар боюнча бул кишини белгисиз бирєєлєр аткан. Жанындагы ше-риги алган жаратынан каза болуп калган. Аткан киши соттолгон. Учурда бул факт боюнча биздин кызматкерлер иштеп жатышат.

Алтынбектин чиедей болгон 3 баласы жана жубайы азыр кайда экени белгисиз. Улуу баласы 6, ан-дан кийинкиси 4 жашта жана ки-чїїсї 8 айлык. Аялынын аты-жєнї Мадина Жураева.

Чарльз Лиз Францияда жашайт. Кесиби - жыгач уста. Учурда ал кыргыз боз їйїн жасап сатат.

Чарльз Лиз 35 жашта. Фран-циянын Люмо шаарында турат. Тоўдун Кызыл-Туу айылына мын-дан 8 жыл мурун да келип кет-кен. Боз їй жасоо – бул Чарльздын хоббиси эле эмес, чакан бизнеси дагы. Бул ишти ал 19 жашында колго алган.

- Мен бул єнєрдї британиялык жарандан їйрєнгєм. Ал да уба-гында бирєєдєн їйрєнгєн экен. Биринчи жасаган боз їйїм анча жакшы болбой калган. Бара-бара

оўолду. Баш-аягы элїїдєй боз їй жасадым. Албетте кыйынчылык тартасыў. Эки колуў кєтєрїлбєй, белиў уюп ооруйт.

Чарльздын айтымында, ал жа-саган боз їй чыныгы кыргыз їйлє-рїнєн кыйла айырмаланат. Алсак, анын боз їйлєрїнїн эки эшиги, электр жарыгы бар.

- Францияда боз їйдїн їзїк-туурдугу кийизден эмес, анын ордуна синтетикалык заттар ко-шулбаган кездемеден жасалат. Андан суу єтпєйт. Бизде жамгыр кєп жаайт эмеспи. Францияда там салган єтє кымбат. Ал эми боз їй кєчїп-конууга абдан ыўгайлуу.

Ошол себептїї, ага кызыккандар кєп.

Чарльз жасаган боз їйлєр ар тїрдїї. Кичинекей балдарга ылайык, їйдїн ичине баткыдай да кылып жасайт. Ал бул иште кардардын каалоосун аткарганга кєнгєн:

- Їйїмдє тєрт боз їй бар. Їч балам єз-єзїнчє боз їйдє жатат. Аялым экєєбїздїкї башка. Кээде аны короого тигип коём. Театрда иштегендер кєп келишет. Боз їй аларга ар кандай тарыхый спек-таклдерди койгондо керек болот. Атайын балдарына арнап, жасат-кан байлар да бар.

Француз жигит балдары боз їйдї абдан жакшы кєрєрїн, тун уулу боз їйдє тєрєлгєнїн айтып берди:

- Балдарыма абдан жагат, 6 жыл мурун тун балам боз їйдє тєрєл-гєн. Кыргызстанга келгенимдин себеби да ушул, балама чыныгы боз їйдї, анын тигилишин, жасал-гасын кєрсєтєйїн дегем.

Чарльз сєз акырында кыргыз боз їйлєрї дагы суу єтпєгєн їзїк-туурдук менен жабылса деген ти-легин билдирет.

Акмат РААТКАН

ФРАНЦУЗ УСТАНЫН КЫРГЫЗ БОЗ ЇЙЇ

9

18-апрель, 2014-жыл

ДИН МАЕК

Кыргызстан мусулмандарынын муфтийи Максатбек ТОКТОМУШЕВ:

99

ТОКТОМУШЕВ:

"АЛКЫМЫБЫЗДЫ ТЫЙСАК, БААРЫ ЄЗ

ОРДУНА КЕЛЕТ"

- Ассаламу алайкум, маек-тешїїдєн мурун кыска-ча суроо узаткым келип турат, азыр дин їчїн кызмат кылуу эмес, жєн эле таза мусулман болуп жашоо оор болуп турган убакта, жалпы мусулман-дардын жоопкердиги мою-нуўузга жїктєлїп оту-рат, муфтий болуп шай-лангандан бери єзїўїздї кандай сезип жатасыз?- Ва алайкум ассалам, бардык

мактоолор Аллах Таалага, пай-гамбарыбызга Салам-салаваттар болсун. Мен муфтийлик кызматка келгенге чейин эле, жєнєкєй му-сулман катары єз жоопкерчили-гимди сезип, динге кызмат кылып келгем. Анткени, пайгамбарыбыз (Ага Аллахтын салам-салаваты болсун) хадисинде: "Кимди му-сулмандардын ал-абалы тынч-сыздандырбаса, ал бизден эмес" деп айтат. Демек, Ислам їчїн, му-сулмандар їчїн кызмат кылуу ар бир мусулмандын милдети. Мен да адамдарды чындыкка, тазалыкка, адептїїлїккє, илимге чакырып, аз болсо да мусулмандык милдетимди аткарып жїргєм. Ал эми, расмий муфтий болуп дайындалуум мен їчїн бир сыймык, же аброй катары сезилген жок. Тескерисинче, оор жїктї сездим. Мурда жеке адам катары моюнумдагы милдетимди аткарып жїрсєм, эми муфтий ка-тары милдетимди аткаруум керек. Чындыгында, бул жеўил жумуш эмес. Кыяматта Аллахтын алдында элдин ыйманына, адебине, ынты-магына жооп берїї керек. Муфтий болуп дайындалган кїндєн бери, мына ушул ой мени кыжаалат кы-лып келет. Албетте, мындай оор жїктї жалгыз алып кетїї кыйын, жалпы элдин, мусулмандардын жардамына муктажбыз.

- Кечиресиз, учурда кайсы бир деўгээлде диний лидер-лердин кадыр-баркы тє-мєндєп кетти. Бул эч ким-ге жашыруун эмес. Мунун себеби эмнеде жана сиздин пикириўизде диний лидер кандай болуусу керек?- Биринчи кезекте, диний ли-

дердин сєзї да, кылган иши да Ку-ран жана хадиске дал келиш ке-рек. Экинчиден, диний лидер єз элинин диний абалын жакшы би-лїїсї керек. Алардын абалын би-лип, аны кантип жогору деўгээл-ге кєтєрєм деген ой-пикир менен жашаш керек. Ар дайым эл менен бирге болуусу керек. Мына ушун-дай сыпаттар болбосо, андан ка-дыр-барк кетет.

- Муфтияттын, жеке эле муфтият эмес жалпы му-сулмандардын кєйгєйї болгон ажылык маселеси бар. Ажылыктын чыры Чубактын кунундай болуп бїтпєй келет. Ушул масе-лени чечїї боюнча кандай иш чараларды аткарып жатасыз?- Абдан зарыл жана туура су-

роо узаттыўыз. Ажылык маселеси боюнча, бардык жерде, казылар менен, имамдар менен, эл менен болгон жолугушууларда бир сєздї айтып жатам, сизге да ушул сєздї айтайын: "Эгер мен алкымымды тыйсам, баары єз ордуна келет". Пайгамбарыбыз (Ага Аллахтын салам-салаваты болсун) бекери-нен: "Ар бир їммєттїн азгырыгы болот, менин їммєттїмдїн азгы-рыгы – акча" деп айткан эмес экен. Ажы маселесин бир гана акча ма-селеси татаалдантып жїрєт. Бул нерсени кайра-кайра айтып жата-быз, бирок майнап жок. Эми биз сєздєн ишке єттїк. Учурда, эў не-гизи тєрт маселе чечилип, ачыкка чыгып калды. Мейманкана, само-лёт, ажы башчылык, анан квота бєлїштїрїї маселеси. Мына ушул тєрт маселени чечїїдє Турция ме-нен Малайзиянын тажрыйбасына басым жасап жатам. Анткени, ажы-лыкты бир таза системага тїшїрїп койсок, биз бул кызматтан кеткен-ден кийин да, єлїп жок болуп кет-сек деле система элге кызмат кыла берет. Турцияда он жылдык, Ма-лайзияда он сегиз жылдык тизме-лер ачык жазылып турат. Ажыга баруу їчїн жазылган адам, канча жылдан кийин єз кезеги келерин кєрїп-билип турат. Ал жерде ажы башчылар эмес, ажыга баруучулар-ды сынак менен кабыл алат экен. Ушул адам ажы амалын толук ат-кара алабы, же жєн эле, эл дїрбє-сє кошо дїрбєп жєнєп жатабы?

Илимине, тартибине, адебине баарына кєўїл бурулган. Малай-зиянын экономикасы мына ушул ажылык иш чара менен кєтєрїл-гєн. Бул ишти туура уюштурсаў, пайдасын, туура эмес уюштурсаў кесепетин кєрєсїў. Мына ушун-дай иштерди эске алуу менен, иш чараны баштап жатабыз. Азыр, авиа каттам боюнча сынакты жа-рыяладык. 25-марттан, 5-апрелге чейин ачык сынак менен кабыл алабыз. Бизге келгендерине 1500 доллар дегениўер жарабайт, ар-заныраагын сїйлєгїлє деп эскер-тип жатабыз. Биринчиден кызмат жакшы болсун, экинчиден арзан болсун. Эч кандай тааныш, акча маселеси болбосун. Менин Аллах-ка шїгїр єзїмє жете турган бай-

лыгым, ишим, соодам бар. Мага башка акчанын кереги жок. "Алып кой, чєнтєгїўє салып кой" деген сєздєрдїн кереги жок деп эскер-тип жатам. Жакындарыма, дос-чарыма азыртадан айтып жатам: "Мага ажылык маселесинде жар-дам сурап келбегиле".

Ал эми мейманкана маселесин-де да бир жаўылык кирип жатат, Мадинада мурда 3 кїн турушса, азыр 8 кїн турууга макулдашып жатабыз. Пайгамбарыбыздын (Ага Аллахтын салам-салаваты болсун) хадисине ылайык, ыйык мечитте 40 убак намаз окуп калууга шарт тїзїп жатабыз. Колунан келгендер-дин баарына мейманканалардын эў арзанын таап келгиле деп ай-тып жатабыз. Казыларга да, имам-дарга да, уюмдарга да айттык. Ким арзанын таап келсе, ошого макул-буз. Мурдакыдай тааныш-тунуш кылмай жок. Болбосо, 3 600 адам-дан бир доллардан алып калсам, 3 600 доллар, он доллардан алсам, 36 000 доллар алып калса болот. Бирок, Аллахтын алдында, элдин алдында таза болуу їчїн бул нер-сеге жол бербешибиз керек. Мур-да, Мадинада 3 кїнгє 100 доллар тєлєп келчїбїз, азыр 8 кїнгє 150 долларга чыгып жатат. Мындан сырткары тамагын кошуп 170 дол-ларга чыгып жатат. Туура, бир аз мечиттен алыс, бирок автобуста-рын даярдап беребиз деп жатат. Биз буга да макул деп айта элекпиз. Балким андан арзаны да табылып калуусу мїмкїн.

Анан, ажы башчылык боюнча, балким мурда ажы башчы болуп жїргєндєр мени жаман кєрїп ка-лышы мїмкїн. Бирок, реформа їчїн бул нерсеге барышыбыз ке-рек. Убагында ар бир адамга 100 доллардан алышса да, ыраазы бол-бой калышчу. Быйыл ажы башчы-ларга бир сом бербейли деп ойлоп турам. Бизде азыр эле, "бир тыйын албай, кызмат кылып келем, ажы-га эле барып келсем болду" деген адамдардын тизмеси бар. Ошондой болсо да, єтє эле бышык болуп кет-пей, їй-бїлєсїнє азык алып кал-тырып кеткендей, тиякта курбан-дык кылып, кыйналбай ичип-жеп келгендей 500 доллардын тегере-гинде, акча берели. Бирок, мур-дагы ажы башчылар эмес. Мен казыларга айтып жатам, айылда-гы илим-билимдїї, материалдык жактан жетишпеген молдокелерди сунуштагыла. Ошолорду жибер-сек, ємїр бою алардын дубасын алабыз. Мурдагы ажы башчылар-га "силер эми болду кылгыла" деп айтышыбыз керек. Єзїбїздї туу-раласак, буйруса токсон пайыз иш туураланат деп їмїт кылып турам. Аллах буйруп, ажы маселесин таза

єткєрїп алсак, муфтияттын аброю бир тепкичке кєтєрїлїп калат деп ишенемин.

- Сєзїўїзгє аралжы, ки-йинки суроомдун жарым жообун алып калдым ок-шойт, ушул муфтияттын аброюн кєтєрїї боюнча дагы кандай иш чаралар-ды аткаруу керек, ушуга бир аз токтоло кетсеўиз?- Муфтияттын ар бир кызмат-

кери єз милдетин так аткаруусун талап кылып жатам. Жума сайын кызматкерлер менен кеўешме, ай сайын казылардын отчётун кабыл алабыз. Кызматкерлердин санын 20 адамга кыскарттык. Саны кєп, сапаты жок болбой, сапаттуу иш-тейли. Ар бир бєлїм алдына план коюп иштесин. Ушунча мєєнєттє ушундай жетишкендикке жетебиз деген максат менен иштешибиз ке-рек. Кадр маселесин кєтєрїп жа-табыз. Окуу бєлїмїн жетектєєгє сынак жарыяладык эле, 14 адам-дан арыз тїштї. Ушундай тандоо жолу менен кызматкерлерди алып, сапаттуу кызматкерлер менен муф-тияттын ишин алга жылдырабыз деген ишеним бар.

- Акыркы суроом даават маселеси боюнча, учурда даават жолунда жїргєн адамдардын тазалыгы, кийими тууралуу ар тїр-дїї сын-пикирлер айты-лып жатат. Бул жаат-та кандай ой-пикирлери-ўиз бар?- Даават маселеси боюнча эки

маселе чечилип калды деп айтсак болот. Биринчиси, кийим боюн-ча. Туура, Пакистан, Бангладеш, Индияга барып келген бир туу-гандарыбыз, шейхтердин кийген кийимдерин кєрїп ошондой ки-йинип жатышкандар бар. Мунун кыргыз маданиятына туура кел-бей жатканы да чындык. Ошон-дуктан, биздин єзїбїздїн эле ата-бабаларыбыз кийип жїргєн чапан, чепкен, калпак, топуларды кийип жїрїїнї сунуш кылып, жалпы даа-ват жолунда жїргєн бир тууган-дарыбызга жарыя кылып жата-быз. Учурда бул маселе чечилип калды. Экинчиси, алардын илими боюнча да программаларды иш-теп чыктык. Эми, Бишкекте, Ошто, Жалал-Абадда бир айлык, їч ай-лык курстар ачылды. Ушул жерде аларга зарыл болгон илимдерди їйрєтїп, єзї да адашпай турган, башкаларды да адаштырбай тур-гандай кылып даярдап чыгарабыз.

Даават тууралуу айтууда дагы бир маселеге токтолбосок болбойт. Жогорудагыдай сын-пикирлерди

айткан адамдар бир жактуу эмес, эки тарабын бирдей караса жакшы болмок. Учурда даават иши арам-дан адалга чыгаруу боюнча иш алып бара жатат. Ууру, каракчы, сойку, басмачы, аракеч, ата-энесин сыйлабаган, жашоодогу максатын билбеген, кыскасы адамдык сы-паттан чыгып калган адамдар оўо-луп жатат. Ушундай арам иштерден кайтып, келме айтып, намаз окуп, ата-энесинен кечирим сурап, ба-ла-чакасын багып, єлкєсїн сїйїп ж.б. адамдык сыпатка келип жатат. Мындай адамдарды ар бир район-дон жїздєп санап бере алам. Бул биринчи этап. Мына эми акырын-дык менен кийинки этапка єтїп, адеп-ахлак, маданият, илим-би-лим ж.б. жетишебиз. Жаман болуу бир паста, жакшы болуу аста-аста. Сырттан карап туруп бизди сын-дагандар, бизден талап кылгандар, биздин эў акыркы даражабызды талап кылып жатышат. Алардын оюнда дааватчы илим-билимдїї, маданияттуу, тєгєрєгї-тєп келиш-кен адам болуусу керек. Туура, би-рок ошол даражага жетїї їчїн бул этаптарды басып єтїшїбїз керек. Бир эле кїндє баары ойдогудай болбойт да. Биз дааватчы деп атап жаткан адам – дааватчы эмес. Ал – оўолуучу. Кечээги аракечти, бї-гїн кантип дааватчы деп айтасыз? Дааватка чыккан адам, биринчи єзїн оўдоо їчїн чыгат. Башканы оўдобой эле койсун, єзїн оўдосун. Экинчиден, Аллахтын ыраазылы-гы їчїн чыгат. Бирєєнєн акча алуу ж.б. максат менен эмес. Їчїнчїсї, пайгамбарыбыз (Ага Аллахтын салам-салаваты болсун) акыркы пайгамбар, анын калтырган ди-нин таратып, жакшылыкка чакы-руу їчїн чыгышат. Мындан башка эч кандай максаты жок. Буйруса, аракет кылып жатабыз, сандан са-патка єтїп, даават ишин да жєнгє салып, "жумурткадан кыр издеген-дер" кемчилик таппай тургандай деўгээлге жеткиребиз.

- Маегибиздин акырында, жалпы элибизге, мусул-ман журтчулугубузга каа-лооўуз?- Элибиз тынч, жашообуз бей-

кут болсун. Эл арасында, улут ара-сында ынтымак болсун. Аллах Таа-ла баарыбызга ыйман, ырыскы, бакыт-таалай берсин. Баарыбыз бирдикте, динге, элге, єлкєбїзгє кызмат кылып єтєлї.

- Ырахмат, сиздин да иши-ўизге ийгилик, элиўизге ак кызмат кылууну Аллах насип кылсын.

Алайчы СЕИТБЕКОВ

18-апрель, 2014-жыл

10 СПОРТ

АТКА МИНЕРЛЕРДИН МАМЛЕКЕТКЕ КЕЛТИРГЕН ЧЫГЫМДАРЫ БАШКЫ ПРОКУРАТУРА АРКЫЛУУ КАЙТАРЫЛУУДА

А.САЛЯНОВА КЫЛМЫШ ИШИ КОЗГОЛГОН ЧИНОВНИКТЕРДИ АТАДЫ

Мурда жогорку кызматтарда отуруп, мам-лекет казынасына кол салып, зыян алып келгендердин мамлекетке канча зыян кел-тиргени аныкталганы менен, анын кайра канчасы аркага кайтарылып жатканы жалпы коомчулукка табышмак бойдон кала берчї. Єлкєбїздє Баш мыйзам алмашып, башкаруу системасы єзгєргєндєн бери бардык атка минерлердин ар бир аракети коомчулукка алаканга салгандай даана кєрїнїп турчу болду. Маселен, бїгїн Жогорку Кеўештин депутаттарынын алдында Башкы прокурор єткєн жылдын жыйынтыгы боюнча отчёт берип, кызматтык абалда турган адамдар тарабынан мамлекетке канча зыян келти-рилгендигин жана анын канчасы кайра мам-лекетке кайтарылгандыгы тууралуу айтып єттї. Прокуратура органдары 2013-жылда ачылган кылмыш иштерин жана материал-дарын иликтєєгє алып, кызматтык абалдан пайдалануу аркылуу мамлекетке 539 млн 75 миў 84 сом зыян жасалгандыгын аныкта-ган. Анын 285 млн 172 миў 188 сому кайра мамлекетке кайтарылган. Демек, мамлекет жоготкон чыгымдарынын 50 пайыздан бир аз ашуунун кайра аркага кайрый алган десек болот. Ошондой эле бїгїнкї кїндє «мый-замдагы ууру» Азиз Батукаевдин тїрмєдєн убактысынан эрте чыгарылып кетиши да коомчулуктун бїйїрїн кызытып турган тема болгондуктан, Жогорку Кеўештин депутат-тары да бул маселени унутта калтырышкан жок. Ага жооп катары Баш прокурор Аида Салянова Азиз Батукаевдин бошотулушу боюнча кайрадан кылмыш иши ачылган-дыгын билдирди. Демек, жакынкы кїндєрї Батукаевдин кандайча бошотулуп кеткени жана ага кимдер кємєк кылганы тууралуу

жаўы маалыматтар пайда болот деп ишен-сек болот. Баш прокурордун айтуусу боюнча Кыргызстанда жыл єткєн сайын катталган кылмыштардын саны азайып келет. «Кыл-мыштуулуктун санынын єсїшї боюнча мур-дагы жылдарга салыштырмалуу кєбїрєєк кєрсєткїч єткєн жылы Баткен облусунда болду. Ал жакта кылмыштардын орточо кєрсєткїчї 10 миў адамга 47 кылмыш бо-луп турат. Бишкек шаарында бул кєрсєт-кїч 117, Ошто 82, Чїй облусунда 67, Ысык-Кєлдє 51» деп билдирди ал. Ошондой эле Кыргызстан КМШ мамлекеттеринин ичи-нен кылмыштуулуктун орточо кєрсєткїчї боюнча 3-орунда турарын билдирди. Єткєн жылы Кыргызстанда єзгєчє оор кылмыш-тардын саны кыскарган. Аида Салянованын айтуусу боюнча мындай кылмыштардын саны 2012-жылы 4099 болсо, єткєн жылы 3748 болгон. Ошондой эле киши єлтїрїї, киши єлтїрїїгє аракет кылуу кылмыштары да 378тен 301ге азайган. Башкача айтканда мындай кылмыштуулук 20 пайызга тємєн-дєгєн. Ал эми ал кылмыштардын 89,3 пайы-зы ачылып, тиешелїї жазалары берилген.

“Ата Журттун” депутаты Жылдыз Жолдошева баш прокурор Аида Саляновадан кылмыш иши козголуп, иликтєє аягына чыга элек чиновниктердин аттарын атоону сурады. Андан ары “Республика” партиясынан Урмат Аманбаеванын же Мыктыбек Абдылдаевге карата Салянованын айткан айыбы такталбай, алар акталып, бирок аброюна шек келтирилип калып жатканын маалымдады.

«Сиз депутаттардын жана “Ата Журт” пар-тиясынын мїчєлєрїнїн, же тїштїктїктєр-дїн аттарын атап жатасыз. Мындайга жол бербегиле. Сыйлоо деген болуш керек», - деди парламентарий.

А.Салянова буга аттары кылмыш иликтєє абалына жараша аталгандарын билдирди. «Мен Аманбаевдин сєздєрїн комментарий-леп, Абдылдаевдин сєздєрїнє жооп бердим. Бул тизме толук эмес. Кааласаўыз, толук тизмени бере алам», - деди ал.

БАШКЫ ПРОКУРОР ТЄМЄНКЇ АДАМДАРДЫН АТТАРЫН АТАДЫ:• «Республика» фракциясынан депутат-

тар: Исхак Пирматов, Элмурат Обдунов, Нурбек Мурашев, Ажибаев;• «Ата-Журттан»: Камчыбек Ташиев, Та-

лант Мамытов, Садыр Жапаров, Ахматбек Келдибеков,Нариман Тюлеев, Курманбек Осмонов;• СДПК: экс-мэр ИсаЄмїркулов, Кенен-

баев, Шарипов;• «Ата Мекен»: экс-министр Равшан Са-

биров;Ошондой эле Миўбаев, Арзыбаев, Ала-

Бука районунун акими Рыскулов, Чаткал районунунакими Таласбай уулу, Чек ара кызматынын мурдагы башчысы Курмана-кун Матенов, ички иштер министринин орун басары Фархад Усенов, саламаттыкты сак-тоо министринин орун басары Нарбаев, фи-нансы министринин орун басары Абилдаев, єзгєчє кырдаалдар экс-министри Темирбек Акматалиев.

БОЛГАРИЯДА ЖАШТАР АРАСЫНДАГЫ БОКС БОЮНЧА ДЇЙНЄЛЇК ЧЕМПИОНАТКА КЫРГЫЗСТАНДАН ЭКИ

СПОРТЧУ КАТЫШУУДАУчурда Болгария мамлекетинин бор-

бору болгон София шаарында 14-25-ап-рель кїндєрї спорттун бокс тїрї боюнча жаштар арасындагы дїйнєлїк чемпионаты єтїїдє. Бул тууралуу Жалал-Абад шаардык спорт бєлїмїнїн жетекчиси Адыл Баки-ров билдирди.

Анын айтуусу боюнча, аталган чемпио-натка Жалал-Абад шаарындагы Р.Санат-баев атындагы №3 адистештирилген бал-дар жана жаш єспїрїмдєрдї олимпиадага даярдоо спорт мектебинин эки мушкери 52 кг салмакта Абдрахман Абдрахманов жана 75 кг салмактагы Темирлан Чоенбек уулу катышууда.

Бокс боюнча машыктыруучу Марат Шамаматовдун София шаарынан билдирген маалыматына ылайык, дїйнєлїк чемпионаттын биринчи кїнїндє 52 кг салмактагы таймашта Албаниялык Зенели Кренар мушкерин кыргызстандык Абрахман Абдрах-манов 3-0 эсебинде жеўген.

«АЛГА» ИРИ ЭСЕП МЕНЕН «МАНАС» КОМАНДАСЫН ЖЕЎДИ

Командаларынын арасындагы футбол боюнча Кыргызстандын 23-чемпиона-тынын алкагында 15-апрелде бишкектик «Алга» менен «Манас» командалары бет-теш єткєрдї. Эске салсак, аталган коман-далар єз ара 5-апрелде оюн єткєрїшкєн, анда «Алга» командасы 3:0 эсебинде утуп алган. 15-апрелде болгон экинчи оюнда да «Алга» жеўишке жетти.

Атаандашынын дарбазасына «Алга-нын» оюнчусу Иван Филатов эки жолу топ киргизсе, бир жолудан Евгений Пилипас, Нуркал Сатаев жана Александр Бельдинов болушту. Оюндун жыйынтыгы 5:0 эсебинде «Алганын» пайдасына чечилди. Эми 23-ап-релде «Манас» менен «Абдыш-Ата» жолугат, ал эми «Алга» «Ала-Тоо» менен ойнойт.

ФУТБОЛ БОЮНЧА АФК КУБОГУНА КАТЫШУУГА КЫРГЫЗСТАНДЫН КУРАМА КОМАНДАСЫНЫН ТИЗМЕСИН

ТАКТАП ЖАТЫШАТ Футбол боюнча Кыргызстандын ку-

рама командасын машыктыруучусу Сер-гей Дворянков “Кыргызстандын кура-ма командасына азырынча 30 футболист талапкерлигин билдирип жатышат” деп маалымат булактарына билдирген. “Бул 30 футболистин ичинен биз 18-23 футбо-лист тандап алып 9-майда АФКга тизмени кетиришибиз керек. Анын ичинен 3 дар-база коргоочу болуш керек” дейт Сергей Дворянков.

АФКнын Кубогуна болгон финалдык оюну Мальдив аралында 19-30 майлар-да болмокчу. Биздин курама команда “А” группасындагы Мальдив аралынын, Палестиндин жана Мьяндын командаларына туш болгон. Кыргызстандын негизги курама командага талапкерлердин тизмеси:

Дарбаза коргоочулар Матяш Павел, Волков Владислав (экєє теў «Дордой»), Кашуба Валерий («Алай»), Амиров Руслан («Гефест», Казахстан)

Коргоочулар: Аскаров Даврон, Абитов Фарух, Таго Даниэль (баары «Дордой»), Та-хир Авчиев, Владимир Касьян (экєє теў «Абдыш-Ата»); Шерзод Шакиров («Алай»); Артур Муладжанов («Алга»); Арий Элайджа (эч бир клубда ойнобойт), Валерий Ки-чин («Уфа», Россия);

Жарым коргоочулар: Азамат Байматов («Дордой»), Азиз Сыдыков, Кайрат Жыр-галбек уулу, Хуршит Лутфуллаев (баары «Абдыш-Ата»), Аброр Кыдыралиев («Ал-диер»), Нурбек Жолдошев, Муролим Ахмедов, Ильдар Амиров (баары «Алай»); Мака Коум Клод (эч бир клубда ойнобойт); Анатолий Власичев («Окжетпес», Ка-захстан); Ахлетдин Исраилов («Динамо», Украина); Вадим Харченко («Тавшанлы Линиитспор», Турция);

2014-ЖЫЛЫ ФУТБОЛ БОЮНЧА ИСПАНИЯ КОРОЛЬ КУБОГУН РЕАЛ МАДРИД УТУП АЛДЫ.

«Местелья» (Валенсия) стадионунда 16-апрель кїнї финалдык беттеште “Реал мадрид” командасы “Барселона” менен беттешкен. Бул оюнда “Реал” “Барсело-наны” 2:1 эсебинде утуп, кубокту эўип кетишти.

Эки беттештетеў эсепти биринчилер-ден болуп Анхель Ди Мария ачып, єзїнїн командасын (Реал Мадрит) алдыга чы-гарган. Оюндун биринчи бєлїгїндє Бар-селона эсепти теўей алган эмес. Экинчи жарым бєлїктє “Реал” эсепти кєбєйтїїгє кєп мїмкїнчїлїктєрї болгон. Жооп ка-тары 68 минутада “барселона” эсепти 1:1 кылып теўешкен. Топту Марк Бартра баш менен киргизген. Оюндун бїтєрїнє 5 минут калганда “Реал” тагыраак айтканда Бейл эсепти 2:1 кылып “Реалга” утуш алып келген. “Барселона” акыркы минутада эсепти теўегенге мїмкїнчїлїгїн бар болчу. Неймардын тобу дарбазанын темирине тийип калган. Оюндун жалпы жыйынтыгы 2:1 менен “Реал” уткан.

Рахатбек РАСЫАЛИЕВ

18-апрель, 2014-жыл

11МЕКЕНДЕШТЕР

УЛУУ ПАМИР КЫРГЫЗДАРЫ... ЇРКЇНПакистандын тїндїгї. Сыртта ызгаардуу кыш. Адырлуу шаардагы дїкєндєрдїн бирине эки чет элдик баш бакты. Европадан келгендей тїрї бар, сулууча келген аял асма баштык кєтєргєн, узун бойлуу эркектин колунда фото аппарат. Ичкери киргенде кїйєєсї орундукта отурган кишини кєрєт.

Бернард Репонд ооган кыргыз-дарынын советтик оккупациянын алдында Пакистанга ооп барганда-гы татаал турмушун єз кєзї менен кєргєн саналуу адамдардын бири:

– 1979-жылдын январы болчу. Биз Пакистандын тїндїгїндєгї Гилгит деген шаарда жїргєнбїз. Иранда лыжа боюнча инструктор болуп иштечї элек, Гилгитке сая-каттап барганбыз. Калчылдаткан суук болчу.

Гималай тоолорунун кучагында, Индия менен талашка тїшкєн Каш-мир аймагында жайгашкан Гилгит шаары Кытайдан келїїчї Кара-корум жолунун боюнда турат. Бул тарапта элдин кєбї шииттер бол-гондуктан, жергиликтїї калктын Пакистандын борбордук бийли-ги менен мамилеси анчейин эмес. Бернард Репонд ал кезде кырктын кырындагы жаш ишкер болгон. Дал ушул Гилгитте Репонд Рахманкул хан менен таанышат.

Жакында Швейцариядагы їйїнє барганымда Репонд Рахманкул хан менен 30 жылдан кийин Тїркияда кєз жумганга чейин созулган достуктун башатындагы ал окуяны мындайча эскерди:

– Сїрєт тартканга пленка издеп жїргєнбїз. Сыртында KODAK де-ген чоў жазуусу бар дїкєнгє кирсек, ичинде эки киши бар экен – бири пакистандык дїкєнчї, экинчиси салабаттуу, чоў киши. Четте отур-гучта отуруптур. Мен ал кишиге кол жаўсап, Розмариге «Бул Рахманкул хан, Ооганстандын Кичи Пами-риндеги кыргыздардын башчысы» дедим. Аялым «Кайдан билдиў?» деп таў калды. "National Geographic журналынан ал тууралуу макала окугам, ошол жерден сїрєтїн да кєргєм" дедим.

Ал кезде миўден ашык памирлик качкындын кєбї Гилгиттин айлана-сында чачылып, єлбєстїн кїнїн кє-рїп жїргєн эле. Рахманкул хандын бир ууч эли Кабулда ооган комму-нисттери бийликти басып алгандан кєп єтпєй їрккєн. Алар Пакистан-га муз-мєўгїлєрдї басып келиш-кен эле. Ал кезде Ооганстан менен Пакистандын ортосундагы чекте азыркыдай кїзєт болгон эмес.

Туурасы ондогон чакырым кел-ген мєўгїлїї єткєєлдєрдє качкын-дар бир топ малынан кол жууйт. Арасында орто бой, каратору Ку-даяр деген кыл мурут жигит да бар эле:

"Муздуу даван (бел, ашуу) бар экен, ошону ашканда муздун жа-ракаларына кєп кой тїшїп кеткен. Мен да койлорумду ошондо жо-готком. Сууга акканы сууга акты. Дагы бир бала бар эле, ал да агып кетти. Бизден бирєє ат менен ба-рып, суудан алып чыкты" - деп эс-керет тагдырдын татаал сыноосун Кудаяр Субанкул уулу.

Бул їркїндє Кудаяр Субанкул уулунан їч жаш улуу Саим да кой артынан келген. Саим кєк кєз, ак жуумал келген 17 жаштагы жигит эле:

- Пакистанда чатырыбыз да жок эле, шалча-кийизди ташка жаап жатчубуз. Качканда билинип ка-лат деп, тигилген бойдон калтыр-ганбыз. Орустун, азыркы Тажикс-тандын чек арасына жакын эле, аркы тараптан советтик чек арачы-ларды дїрбї салганда бири-бири-бизди кєрїп калчубуз. Бирлер тїн ичинде жолго чыкты, кээ бирлери кїндїз качты. Мен кой менен кел-гем ошондо.

Мен Кудаярга жакында Бишкек-те, ал эми Саид Мулла Аса уулуна Тїркиядагы Улуу Памир кыргыз айылында жолуктум.

Кїбєлєрдїн эскерїїсїндє жол татаал болуп, анын їстїнє артынан кууган эч ким жок экенине кєздєрї жеткенден кийин, качкындар жол ката токтоп, кой союп жеп, улам эс алып жїрїп отурушкан. 1978-жыл-дын августунда жолго чыккан 300 чакты тїтїн эл бир жума деген-де Пакистандын эў тїндїгїндєгї айылдардын бирине келип тїшєт.

Тїндїктєгї асман тиреген тоо тараптан жер жайнаган мал айдап, єўї бєлєк, тили буруу жїздєгєн киши атчан, жєє-жалаўдап кап-тап келгенде, Имит деген бул ча-кан айылдын тургундары айран таў калышат. Анткен менен єздєрї да тоолуктар эмеспи, алик алып, їйї-нє киргизип, чай беришет.

Анын їстїнє келгиндердин ма-лын кєрїп, булар укмуш бай болсо керек деп ойлошот. Эл башчылары кымбат баалуу чапан жамынып, ки-йимдери тыкан, кыздары кызыл-тазыл кєйнєк кийген, салабаттуу байбичелердин колдорунда кїмїш шакектер жаркырайт.

ИМИТТЕГИ КЫЙЫН КЕЗЕЎ Ооган кыргыздарын изилдеген Назиф Шахрани келгиндерди Пакистанда єтє шектенїї менен кабыл алышканын эскерет:

– Пакистандыктар алардын ким экенин билген эмес. Кыргыздар аларга єтє шектїї кєрїнгєн. Оо-ган дегенде алар пуштундарды гана билишчї. Бирок булар пуштундар-га окшош эмес эле. Тилдери да бє-лєк. Пакистандыктар єтє шек са-наган, кыргыздарга алгачкы жыл єтє оор болгон.

Памирде турганда Рахманкул хан баш болгон бай-манаптар Ка-булга жылда барып, Закир шахтын кабыл алуусунда болуп, аркы-тер-кини жакшы тїшїнїшчї. Ооган Па-мирине чет элдик саякатчылар да кєп келишчї. Рахманкул хан алар-ды эл башчысындай сыйлап, ко-ноктоп узаткандыктан, батыштык саякатчылар, совет таануучулар, изилдєєчїлєр арасында анын ка-дыры жогору болгон. Бирок Пакис-танга келген анын жердештеринин кєбїнїн бул тоодон биринчи жолу тїшїшї эле.

Тоо болсо да, жери чєлгє окшоп какыраган, турмушу жакыр Имитте жайыт жокко эсе болчу. "Пакистан-дын жери тар болот. Малчылыкка болбойт. От жок, малдарыбызды саттык" - деп эскерет ал кїндєрдї Кудаяр Субанкул уулу.

Тыўыраактары койду ылдыйда-гы Гилгитти кєздєй айдап барып, текейге сатышат. Байлардын малын айдагандардын арасында Касым-бек Шакир уулу да болгон:

– Памирде Рахманкул хандын 10 миўдеген майда жандыгы бол-гон. Топозу, тєєсї кєп эле. Анын кєбїн Пакистанга айдап келген. Пакистанда малды сатышкан, ант-кени бага алмак эмес. Сатып, акча

кылышкан.Касымбек Шакир уулу азыр Тїркиядагы Улуу Памир айылында жашайт, быйылга чейин айыл башчысы болгон

Ошол кыйын кезеўде кыргыздар бытырап, ар тарапка чачылат. Не-гизинен Гилгит, Хонза деген шаар-ларда жан сакташты. Аялдар їйдє калып, эркектер текейге жалданып иштешет. Кїндїн ысыгынан бал-дардын ичи єтїп, єлїм кєбєйєт. Ай айланбай улам бир їйдєн єкї-рїк чыгып, кошок кошулат. Азыр эр ортону 50 жаштын курагындагы Тїркиянын жараны Кудаяр Субан-кул уулу да ошол кезде туугандары-нан ажырайт:

- Менин Абдыпазыл деген бир чоў абам бар эле, акамдан зор (улуу болчу), ал киши єттї. Чоў кайненем дїйнєдєн єттї. Кичинекей балдар, кемпирлер, чалдар касал (оору) бо-луп, кєздєрї єтїп кетти. Азыр Тїр-кияда жашаган памирчилер кїнї бїгїнгє чейин Пакистан жерин-де кємїлгєн туугандарынын атын єчїрбєй, арбагына куран окутушат.

Турдакун ажы Атабек уулу памир кыргыздарынын ооган парламентиндеги мурдагы депутаты болгон:

- 200-350 чакты, негизинен кыз-дар, аялдар, жаш балдар аптапка, ооруга чыдабай єлїп кеткен экен. Мен муну 2010-жылы Тїркияга барганда айтышты. Эркектер ара-сында єлїм кєп болгон эмес экен. Ошол кезде бир нече кызды тили буруу элге кїйєєгє беришет, кээ-лери элден бєлїнїп, дайыны та-былбай калат.

Турдакун ажынын уруусу Рах-манкул ханга кошулбай, Памирде калып калган. Азыр Кабулда жаша-ган Турдакун ажы мындан 10 жыл-дай мурда Гилгит тарапта болуп, ошол кыргыздардан кабар алган:

– Кыргыздын кыздарынан 3-4 кыз кїйєєгє чыккан, дагы 3-4 эр-кек Гилгитте, Чатралда жана башка жерлерде калган.

1200 чакты кыргыз ошондо ар бир тєртїнчїсїнєн ажыраган. Дїй-нєдєгї эў суук аймактардын бири-нен келген памирликтер ысыктан айрыкча азап тартышкан. Кудаяр Субанкул уулунун айтымында, кєн-бєгєн тамактан да кыйналышкан:

- Ылдыйда кан басымы тїшїп кетет. Пакистанда суу жок, ичсе-ўиз да жылуу ичесиз. Микробдо-шуп, куртташып, ич оору болду. 45-50 градус ысыкта тамак иче ал-байсыў. Кыргыздар биз эт жегибиз келет, (бирок) жакшыраак эт таба албайбыз.

Ал арада профессор Шахрани памирчилердин Пакистанга ооп кеткенин угуп, кєўїлї тынбай, Америкадан учуп келет. Алардын акыбалын кєрїп, эл аралык уюм-дарга шашылыш кат жєнєтєт. Анг-лисче макала жазып, ал кезде эч ким билбеген памирлик качкын-дар тууралуу дїйнє коомчулугун кабардар кылат.

- (Алар Памирлик кыргыздар советтик баскынчылыктын алдын-да Ооганстандан кеткен биринчи качкындар болгон.) Гилгитке мен 1979-жылы июнда бардым. Абал-дары оор, жардам берген киши жок. Малын сатып, сойгонун союп тїгє-тїшкєн. Ач-жылаўач. Мен БУУнун Качкындар агенттигине кат жаз-дым. Ошондон кийин кыргыздарды чогултуп, Гилгиттин жанына чатыр лагер куруп беришти. Чыгыш Тїр-кияга кеткенге чейин кыргыздар ошол лагерде їч жыл жашашты.

КАЧКЫНДАР ЛАГЕРИНДЕГИ ТУРМУШКакыраган талаага тїшкєн ак

чатырлуу лагерде памирчилерге тамак уюштурулуп, дарыгерлер келип турушкан. Балдар мектепке жиберилген. Андай мектептердин биринде окуган Азиз Айтмамбет уулу ошол жерден жаўы тилдерди їйрєнгєн:

- Тїркияда кийин тїркчє оку-дук. Пакистанда урду тилинен баш-таганбыз. Гилгиттин жанындагы Ишкашам деген райондо мектеп-ке бардым. Урду, анан ошол жер-дин жергиликтїї тили - чатырал-ча окутат эле.

46 жаштагы Азиз Айтмамбет азыр Стамбулда туристтик агент-тикте иштейт. Ал орто муундагы памирчилердин кєбїндєй эле, тїрк тилинен тышкары фарсы, урду тил-дерин билет. Гилгитке келген кыр-гыздарга баш калаа Исламабадда да бийликтер шектенїї менен ма-миле жасашкан.

Ошол кездери Памир кыргызда-рын изилдеген дагы бир этнограф, франциялык профессор Реми Дор-дун кеўеши менен Гилгитке брита-ниялык тележурналисттер барышат. Алар Рахманкул хан менен жолу-гууга Пакистан бийликтеринен кы-йынчылык менен уруксат алышат.

Чет элдик журналисттерди та-кай атайын кызматтардын єкїлдє-рї коштоп жїрєт. Алардын кєзїн-чє Рахманкул хан пакистандыктар тїшїнгєн фарсы тилинде сїйлєє-гє мажбур болот. "Эл башы" де-ген макамына жараша Рахманкул хан єзїнчє короосу бар, бак-шак-туу їйдє жашоого уруксат алат. Ал ошондой эле Гилгитте дїкєн иштет-кен. Рахманкул ханга Гилгитте жо-луккан швейцариялык ишкер Бер-нар Репонд кыргыздардын соодасы анча жакшы жїрбєгєнїн эскерет.

Чет элдик журналдан окуп, єзїн дїкєндєн тааныган Бернард Ре-пондду Рахманкул хан Имит айы-лына жиберет. Бернард келинчеги Розмари экєєнї хандын уулдары Акбар менен Ариф тосуп алып, бир жума коноктойт. Акбар Кутлу бї-гїн Тїркиянын Ван шаарында ай-келчилик боюнча профессор болуп иштейт. Ошондо чет элдик конок-тор Памирде ээн-эркин жашап кєн-гєн кыргыздын кыз-келиндери ка-малып, жергиликтїї элдин салты менен, їйлєрїнєн чыга албай кал-гандыгына кїбє болушкан.

Азыр швейцариялык универси-тетте сабак берген профессор Роз-мари Бернард ошондо кыргыздын айымдары менен жакындан тааны-шып калган. Учурда швейцария-лык университетте информатика-дан сабак берген Бернард "Алар

тамак бышырып, шырдак жасаш-чу, кийиз бышырышчу. Бир жума чогуу болдук. Экєє фарсы тилин билчї. Тыў, кыйынчылыкка быш-кан, ары чырайлуу айымдар болчу" - деп эскерет.

Айрым маалыматтар боюн-ча їркїнгє чейин эле, памирлик кыргыздар жамаатында ички кри-зис болгон. Профессор Сулайман Кайыповдун айтымында, Борбор Азиядагы акыркы хандык атыккан Рахманкул хан башкарган элдин ичинен ыдырашынын башкы се-бептеринин бири баўгилик болгон:

- (Памирлик кыргыздар) єздєрї-нїн салты менен, єздєрїнїн дини менен жашабай, кєп кылымдардан бери калыптанып калган турмушу-нан четтеп кеткен. Ошондон памир-лик кыргыздардын хандыгы ичинен ыдырай баштаган. Ал эми Кудаяр Субанкул уулу айтымында, айрыкча апийимди кєп чеккен памирчилер-дин арасында баўгилик Пакистанга барганда дагы кїч алган:

- Апийимди кара дары дешчї. Пакистанда кара дарыны кадим-кидей эле дїкєндєн сатып алыш-чу. Аны элдин жарымына чукулу чекчї. Профессор Каиповдун маа-лыматында, памир кыргыздары Тїркияга келгенде тїрк єкмєтї алардын арасындагы баўгилерди атайын дарылаттырган.

Памирде єлїм-житим кєп бол-гондуктан, ал жакта элдин саны єскєн эмес.

СЄЗ СОЎУНазиф Шахрани «Ооганстанда-

гы кыргыздар жана вахилер» деген китебинде 1921-жылы Ооганстанда жїргїзїлгєн эл каттоодо 1800 ча-масында кыргыз болсо, 1970-жыл-дары алардын саны ошол бойдон калганын жазат. 1982-жылы Тїр-кияга кєчкєндєн бери кыргыздар кєбєйїп, айрым эсептєєдє азыр саны 5-6 миўге жеткени кєрсєтї-лєт. Алды жогорку билим алып, дарыгер, мугалим болуп иштеп жа-тышат. Тїрк коомуна толук жууру-лушуп кетпесе да, алар бїгїн са-лыштырмалуу бардар турмушта кїн кечиришїїдє.

Ушуларды эске алганда, памир-лик кыргыздар їчїн Пакистандагы жылдар заманбап турмушка алгач-кы кадам таштаган маанилїї бас-кыч болуп калган.

- Пакистандагы мезгил алар їчїн єткєєл кез болгон. Ал мезгилде-ги катастрофа деп эсептеген туура эмес. Ал мезгил ооган Памирин-деги феодалдык эски турмуштан Тїркиядагы заманбап жашоого кє-пїрє болгон, - деп Бернард Репонд эскерет.

Азаттык

18-апрель, 2014-жыл

12 ЖАЗ АЙЫМ

ИСЛАМ ДИНИ – ОРТОЛУК ЖОЛДОГУ ДИН

«Алланын элчиси, соллаллаху алейхи уа саллам, колуна эки ки-теп кармап бизге чыкты да: «Силер билесиўерби булар эмне китептер экендигин?» – деп сурады. Биз айт-тык: «Жок, о Алланын элчиси, бизге кабар бер». Ошондо ал оў колунда-гы Китеп тууралуу мындай деп айт-ты: «Бул ааламдардын Раббисинен (тїшїрїлгєн) Китеп. Мында Бе-йишке кирїїчїлєрдїн ысымдары, аталарынын ысымдары жана уруу-ларынын аттары – алардын бїт баа-ры жазылган. Алардын саны эч ка-чан кєбєйбєйт да, азайбайт». Андан соў сол колундагы Китеп тууралуу мындай деп айтты: «Бул ааламдар-дын Раббисинен (тїшїрїлгєн) Ки-теп. Мында Тозокко кирїїчїлєрдїн ысымдары, аталарынын ысымдары жана урууларынын аттары – алар-дын бїт баары жазылган. Алар-дын саны эч качан кєбєйбєйт да, азайбайт». Ошондо сахабалар су-рашты: «О Алланын элчиси! Эгер-де бардыгы (алдын ала) жазылган болсо, анда иш-аракеттердин эмне пайдасы бар?». Ал айтты: «Чектен ашпай тууралыкты кармангыла, а эгер кыла албасаўар, анда (орто-лукка) жакындаганга аракет кыл-гыла*(саддидуу уа коорибуу). Чын-дыгында, Бейишке кирїїчї адам (мурда) кандай гана иш кылбасын акырында Бейишке кирїїчїлєрдїн иштерин кылат. Ал эми Тозокко кирїїчї адам (мурда) кандай гана иш кылбасын акырында Тозокко кирїїчїлєрдїн иштерин кылат». Андан соў Алланын элчиси, сол-лаллаху алейхи уа саллам, колдору менен ишарат кылып, аларды кай-тарып жиберди* да айтты: «Рабби-ўер кулдарынын (тагдырын) чечип койду – бир бєлїгї Бейишке кирет, бир бєлїгї Тозокко кирет»[1].

«... аларды кайтарып жибер-ди*...» – Пайгамбар, соллаллаху алейхи уа саллам, аларды кайып ааламына кайтарып жиберген.

Бїткїл жашообуздун тагдыр кы-лынгандыгын кєрсєткєн бул ха-дисте Алланын элчиси, соллаллаху алейхи уа саллам, бизге эки дїйнєдє бактылуулукка жеткире турган жол-ду кєрсєттї, атап айтканда – дин-деги кеп-сєздєр менен иш-аракет-тердин тууралыгын кармануу жана ошондой эле ибадатта жана жалпы эле динибизде ортолукту карма-нуу. Алланын элчиси, соллаллаху алейхи уа саллам, бизди ар кандай чектен ашуучулуктардан тыйган, анткени «саддидуу уа коорибуу» де-ген сєздїн мааниси диний иш-ара-кеттерде «бардык нерселер боюнча чектен ашуучулукка жол бербестен жана аларды кемитпестен ортолукту кармануу»[2] менен ортолук жолдо болууну билдирет. Биздин мїмкїн-чїлїгїбїз жетпеген ишти аткарам деп аракет кылуу туура эмес, ант-кени мунун артын сєзсїз бошоўдоо коштоп, адам мурдагы кылып жїр-гєнїнєн да азыраак кыла баштайт же болбосо таптакыр эле таштап

коюшу мїмкїн.Алла Таала айтты: «Мїмкїнчїлїгїўєр жетишин-

че Аллага таквачылык кылгыла ». Тагабун сїрєєсї (64:16)

Алланын элчиси, соллаллаху алейхи уа саллам, айтты:

«Эгерде силерге бир нерсеге буй-рук берсем, анда алардан мїмкїн-чїлїгїўєр жеткендерди гана аткар-гыла».[3]

«Чындыгында, бул дин бекем. Ошондуктан, ага акырындык, жум-шактык менен киришкин жана Ал-лага ибадат кылууну єзїўє єзїў жаман кєрсєтїп албагын. Чын-дыгында, мингич унаасын аяба-ган адам кєпкє узабай аны зыянга учуратып алат»[4].

Анас ибн Малик, родыяллаху ан-хунун, риваятынан: Алланын элчи-си, соллаллаху алейхи уа саллам, мындай деп айтчу:

«Єзїўєргє єзїўєр катуулук кыл-багыла, антсеўер Алла да силерге катуулук кылып койот»[5].

Кимде-ким єзїнє да, башкалар-га да мїмкїнчїлїгї жетпеген диний иштерди милдеттендирсе, анда ал адам Алланын динине жана Пай-гамбар, соллаллаху алейхи уа сал-ламдын, Сїннєтїнє каршы иш кыл-ган болот.

Пайгамбар, соллаллаху алейхи уа саллам айтты:

«Аша чапкандар (аль-мутанат-тиъун) зыянга учурады!» – деп їч жолу кайталады»[6].

«Аль-мутанаттиъун» – эч бир муктаждык жок эле тереўдегендер жана катуулук кылгандар.

Пайгамбар, соллаллаху алейхи уа саллам, айтты:

«О адамдар! Диндеги аша ча-буучулуктан сак болгула. Чынды-гында, диндеги аша чабуучулук силерден мурунку єткєндєрдї да зыянга учураткан»[7].

Пайгамбар, соллаллаху алейхи уа саллам, диний ишенимдеги жана башка диний иштердеги аша ча-буучулуктан алыс болууга буйруган. Анткени мына ушул сапат мурдагы диний коомдорду зыянга учураткан.

Диндеги аша чабуучулуктан улам пайда болгон кыйынчылык-тар адамдар їчїн оорчулуктарды жаратып, аларды динден алыстоого алып келет. Анткени мындай ка-дамга баруу адамдан кєптєгєн кы-йынчылыктарга чыдоону жана кєп-тєгєн кїч-аракеттерди талап кылат.

Алла Таала айтты:«Алла силерге жеўилдик-

ти каалайт, анткени адам (ба-ласы) алсыз жаратылган». Ниса сїрєєсї (4:28)

Адам єзїнїн табигый алсызды-гынан улам диндеги аша чабуучу-луктун себебинен диний милдет-терди таштап салууга єтїп кетиши ыктымал. Ошондуктан Алланын элчиси, соллаллаху алейхи уа сал-лам, єзїнїн сахабаларына мындай деп насаат кылган:

«Жеўилдеткиле жана оордотпо-

гула, кубандыргыла жана динди жа-ман кєргєзбєгїлє...»[8].

Бул хадистин башка бир ривая-тында Пайгамбар, соллаллаху алей-хи уа саллам, айтты:

«Чындыгында, силер оордотуу їчїн эмес, жеўилдетїї їчїн гана жиберилгенсиўер»[9].

Диндеги аша чапкан адамдарда жеке эле єздєрїнїн эмес, башкалар-дын да адашууларына жана зыянга учуроолоруна себеп болуу коркуну-чу кєбїрєєк. Аша чабуучулук жана чектен ашуучулук динибиздин не-гизине каршы келет.

Биздин дин – ортолуктун жана адилеттїїлїктїн дини. Мына ушул анын негизги єзгєчєлїктєрїнїн бири.

Алла Таала айтты:«Биз силерди адамзатка кїбє

болууўар їчїн жана (Алла-нын) элчиси силерге кїбє бо-луусу їчїн ортолуктун (адилет-тїїлїктїн) їммєтї кылдык». Бакара сїрєєсї (2:143)

Каргышка калган Иблис ыйман келтиргендерди туура жолдон азгы-руу їчїн эки жолду колдонот. Бул туурасында Ибн аль-Каййим, ро-химахулла, абдан жакшы айткан:

«Чындыгында, шайтан, адегенде билинбестен адамдын жїрєгїн аў-дып, аны байкап кєрєт.

Эгерде андан бошоўдукту, кє-ўїл коштукту жана жеўилдикке ыктоочулукту байкаса, анда ушу-ну пайдаланып ага тоскоолдук кыла баштайт жана (Алланын буй-руктарын аткаруудан) тосот, аны жалкоолук, кєўїл коштук жана бошоўдук менен бузуп, жалган тї-шїнїктєргє, кыялданууларга жол ачып, акыры адамды (Алланын) буйруктарын таштоого да алып ке-лиши мїмкїн.

А эгер адамдан баамчылдыкты, аракетчилдикти, чечкиндїїлїктї, кажыбас кайраттуулукту байкаса жана ага каршы башка эч бир жол таппаса, анда ал аны ашыкча иш-аракеттерди кылууга тїртєт жана «сага бул жетишсиз, сенин жєндє-мїў мындан да жогору, сен (Алла-га ибадат кылууда) башкалардан ашып тїшїшїў керек, башкалар эс алса да, сен эс албагын, башкалар ооз ачса да, сен орозоўду уланта бергин, башкалар бошоўдосо да, сен иш-аракетиўди уланта бергин. Эгерде алардын бири бетин їч жолу жууса, анда сен жети жолу жуугун, а эгер алар намазга даарат алышса, анда сен гусул алгын» деген сыяк-туу чектен ашуучулук жана аша ча-буучулук менен адаштырат. Ошен-тип (Иблис) аны аша чабуучулукка жана туура жолдун чегинен чыгууга тїртєт дагы, биринчи адамды туура жолго жакындатпастан (ибадатка) кайдыгер мамиле кылууга азгырат.

Эки учурда теў анын максаты – адамды туура жолдон чыгаруу. Биринчисинде туура жолго жакын-доого мїмкїнчїлїк бербєє, ал эми экинчисинде болсо туура жолдун чегинен чыгарып жиберїї. Кєп-чїлїк адамдар ушул эки ыкманын бири менен адаштырылган. Мын-дан сактануунун бир гана жолу бар, ал – тереў илим, ыйман, шайтандын азгырыгына каршы туруктуулук жана орто жолду кармануу»[10].

Ислам ортолуктун дини, бирок кєпчїлїк адамдар мындан адашкан. Муну кармангандар аз, ал эми кар-шылык кылгандар кєп. Бул биздин Пайгамбарыбыз, соллаллаху алейхи уа салламдын жана анын сахабала-рынын карманган жолу. Бул туура-сында Хасан аль-Басри, рохимахул-лахи, мындай деп айткан:

«Андан башка илах жок болгон Аллага ант, Сїннєт бул – аша ча-буучулук менен таштап салуунун ортосу. Сїннєт жолунда сабыр-дуулук кылгыла, Алла силерге ыра-

йым кылсын! Чындыгында, Сїннєт ээлери адамдардын арасында буга чейин да аз болгон, мындан кийин да аз болот. Алар бузукуларга ко-шулуп бузукулукка кирип кетиш-кен эмес жана (динге) бидъат кир-гизгендер менен бидъат кылышкан эмес. Алар Раббисине жолукканга чейин Сїннєт жолунда сабырдуулук кылышкан. Силер да ушундай бол-гула»[11].

Алла Тааладан бизди ушул эки чектен ашуучулуктан сактоосун су-райбыз – диндеги аша чабуучулук-тан жана Сїннєттї таштап салуудан!

Жана ошондой эле Иблис Алла-нын кулдарын туура жолдон кан-тип азгыраары туурасында шейх Вахид Абдус-Салам Баали єзїнїн «Адамдын жиндерден жана шай-тандан коргонуусу» деген китебин-де эў жакшы айтып єткєн:

«Шайтан адамды биринчи орун-дагы иштерди таштатып экинчи орундагы иштер менен алек кылат. Ал аны экинчи орундагы жакшы иштерди кылууга їндєйт, кызыкты-рат жана ал ишти ага артык кылып кєргєзєт да негизги диний иштер-ден алаксытат. Адамдардын кєп-чїлїгї муну тїшїнїшпєйт. Эгерде адам жакшылыкты кылууга тїрткї берїїчї себептерди єзїнєн байка-са, анда ал муну Аллага моюн су-нуу жана Ага жакындатуучу иш деп тїшїнєт. Бул ишке тїрткєн ой шайтандан деп эч оюна да келбейт. Тескерисинче, шайтан адамды жак-шылыкты кылууга їндєбєйт деп ойлойт. Ал муну «жакшы иш жана бул ой Алладан гана» деп ойлойт. Бул адам себеби бар їзїрлїї адам. Анткени шайтан жакшылыктын жетимиш эшигине їндєє аркылуу адамды бир жамандыктын эшигине тїртєєрїн же болбосо жакшылык-тын жетимиш эшигинен да артык болгон чоў жакшылык иштен куру калтыраарын бул адам билген жок.

Ал эми муну болсо Алла пенде-синин жїрєгїнє салган нур аркылуу гана билїї мїмкїн. Буга жетишїїнїн себеби – Пайгамбар, соллаллаху алейхи уа салламдын, гана жолун ээрчїїдє жана Алла жакшы кєргєн жана ыраазы болгон, адамга пайда берген Алланын алдындагы иштер-дин даражаларын айырмалап би-лїїдє. Муну Пайгамбар, соллаллаху алейхи уа салламдын, мураскорлору гана биле алышат. Кєпчїлїк адам-дар мындан кабары жок жана мын-дай нерсе алардын оюна да келбейт. Алла Таала Єзї каалаган кулдарына ырайымдуулук кылат».[12]

Абдулла Ибн Масъуд, родыялла-ху анху, айтты:

«Алланын элчиси, соллаллаху алейхи уа саллам, бизге (колу ме-нен) тїз сызык чийип, андан соў: «Бул Алланын жолу»,– деди. Ан-дан кийин (ошол сызыктан) оў жакка, сол жакка сызыктарды чи-йип: «Ал эми бул жолдордун ар биринде аларга чакырган шай-тандар отурат»,– деди. Андан соў аятты окуду: «Бул – Менин туура жолум. Аны ээрчигиле жана баш-ка жолдорду ээрчибегиле...»[13]. Анъам сїрєєсї (6:153)

Мужахид айтты:«… башка жолдорду ээрчибеги-

ле…», – дегендин мааниси – бидъат менен шубхат»[14].

Акыр Замандын алды болгон ушул кїндєрдє пайгамбарыбыз Му-хаммад, соллаллаху алейхи уа сал-ламдын, айткан бул насааты єзгєчє мааниге ээ болууда. Акыр Замандын кичине белгилеринин кєбї болуп бїттї жана Пайгамбар, соллалла-ху алейхи уа саллам, айтып кеткен фитналар ачыкка чыгып, динибиз-дин негизине коркунуч туудурууда. Алланын элчиси, соллаллаху алей-хи уа саллам, айтты:

«Адамдарга ушундай заман ке-

лет, ошол убакта муъмин адамдын жїрєгї сууда туз эригендей эрийт. Андан сурашты: «Эмнеге андай бо-лот?!». Ал айтты: «Кїнєє иштин болуп жатканын кєрїп туруп, би-рок аны токтото албагандыгынан болот»[15].

«Ислам туткалары биринин ар-тынан бири урайт. Ар бир тутка ураган сайын адамдар кийинкисин кармоого жанталашат. Алардан би-ринчи болуп (Шарият) єкїмї урайт, эў акыркысы намаз болот»[16].

«Менин жаным Анын колунда болгон Зат менен ант! Алла Таала ... бузуку Куран карыларын жибер-мейинче Кыямат болбойт. Алар-дын келбети монахтардын келбети-не окшош болот, бирок жїрєктєрї єлїмтїктєн да сасык болот, алар-дын каалоолору ар тїрдїї, мына ошондо Алла Таала аларга бозор-гон, караўгы фитналардын (эши-гин) ачат жана алар анда адашып жїрїшєт...»[17].

«... андан соў Куран окуган адам-дар пайда болуп, алар айтышат: «(Куранды) бизден жакшы окуган ким бар?! (Илимди) бизден жак-шы тїшїнгєн ким бар?! (Динди) бизден жакшы билген ким бар?!». Андан кийин Пайгамбар, соллал-лаху алейхи уа саллам, сахабала-рынан сурады: «Мына ушул адам-дарда жакшылык барбы?». Алар айтышты: «Алла жана Анын элчи-си жакшы билет». Ал айтты: «Алар силер (сыяктуу эле) бул їммєттєн болот жана алар Тозок отуна отун болушат»[18].

«Чындыгында, адамдарга жал-ганчы жылдар келет. Ал кезде жал-ганчыга ишенип, чындыкты сїй-лєгєн адамды жалганчы дешет; кыянатчыга аманат иш тапшыры-лып, аманатка бекем адамды кыя-натчы дешет жана ошол кезде ар-Рувайбида сїйлєп калат». Сурашты: «О Алланын элчиси, ар-Рувайбида деген эмне?». Ал айтты: «Ал жал-пы коомчулук иштери жєнїндє сїйлєгєн эч бир нерсеге татыксыз адам»[19].

Бул адамдар Ислам тууралуу те-реў тїшїнїгї болбогон жана єз каа-лоолорун гана ээрчиген адамдар.

Алла Таала айтты:«Чындыгында, кєпчїлїк

(адамдар) єз каалоолорун ээр-чип билимсиздиктен башкаларды адаштырышат. Албетте, Раббиў чектен ашкандарды жакшы билет». Анъам сїрєєсї (6:119)

Адамдардын жїрєгїн билген Алла Таала єз каалоолорун ээрчиген жана жїрєктєрїндє рухий оорула-ры (шубхат) бар кулдарын Єзїнїн жардамысыз калтырат жана єздє-рїнїн ушул кїнєєлєрїнє жараша аларга диндин туура эмес тїшїнїгїн берип койот. Ал эми жїрєктєрїндє жакшылык жана ыхлас бар кулда-рын Алла Таала динди тїшїнїїчї-лєрдєн кылып койот. Алла Таала кимге ыхлас берип, аны динди туу-ра тїшїнгєндєрдєн кылса, анда ал адам эки дїйнєдє бактылуулукка жетет. Аалымдардын айтуусу боюн-ча динди туура тїшїнє билїї бул – жакшы тагдырдын белгиси.

Алланын элчиси, соллаллаху алейхи уа саллам, айтты:

«Алла кимге жакшылыкты каа-ласа, анда аны динди тїшїнїїчї-лєрдєн кылып койот»[20].

Алланын элчиси, соллаллаху алейхи уа саллам, башка хадисин-де айтты:

«О адамдар, илим алгыла! Чын-дыгында, илим окуп-їйрєнїї менен гана келет, ал эми тїшїнїї тїшї-нїїгє болгон аракет менен гана ке-лет. Алла кимге жакшылык кааласа, анда аны динди туура тїшїнїїчї-лєрдєн кылып койот»[21].

www

18-апрель, 2014-жыл

13АЙМАК

БАЛЫКЧЫДА ЖЫГАЧ ЄСЇМДЇКТЄРЇНЇН ТЇРЇН

САКТОО БОЮНЧА ЖАЛГЫЗ МУЗДАТУУЧУ КАМЕРА БАР

Балыкчы шаарында Кыргызстандагы жы-гач єсїмдїктєрїнїн тїрїн сактоо боюнча жалгыз муздатуучу камера бар. Муздатуучу камера 2013-жылы Япониялык эл аралык кызматташтык агенттигинин (JICA) жарда-мы менен курулган, ага 2 млн 200 миў сом бєлїнгєн. Учурда муздатуучу камерада 200 миў кєчєт жана 100 миў дарактын бїчїр-лєрї сакталууда.

БАТКЕНДЕ АТА МЕКЕНДИК СОГУШКА КАТЫШКАН 20

МИЎДЕН АШУУН АСКЕРДИН 91 АРДАГЕРИ КАЛДЫ

Баткен облусу боюнча Улуу Ата Мекендик согушка 20 663 жоокер катышкан, алардын 14 миўден ашыгы кайтпай калган. Бул туу-расында аймактык кабарчы билдирди. Бї-гїнкї кїндє алардын саны арадан кїндєн кїнгє суюлуп барат. Учурда Баткен облусу боюнча 91, Баткен районунда 23, Лейлек ра-йонунан 22, Кадамжай районунан 34 арда-гер аталар бар. Тылда эмгектенгендер облус боюнча 908 ардагерлерди тїзєт.

«ЖАЛАЛ-АБАД СУУ КАНАЛ» БАШКАРМАЛЫГЫНЫН

ЖООПТУУ КЫЗМАТКЕРЛЕРИНЕ КАРАТА КЫЛМЫШ ИШИ

КОЗГОЛДУЖалал-Абад облустук прокуратурасы та-

рабынан їстїбїздєгї жылдын 31-мартын-да «Жалал-Абад суу канал» башкармалы-гынын жооптуу кызматкерлерине карата кылмыш иши козголуп, учурда тергєє ара-кеттери жїрїп жатат. Жалал-Абад облустук прокуратурасынын Жалал-Абад шаарынын Баев кєчєсїнїн 52-їйїнїн тургуну Ашим Калиевге берген жооп катына караганда, «Жалал-Абад суу канал» башкармасынын жетекчиси Атпай Мусаевдин мыйзамсыз иш-араккеттерин чагылдырып жазган 12 пункттан турган билдирїї боюнча текше-рїї жїргїзїлгєн.

Текшерїї учурунда «Жалал-Абад суу ка-нал» башкармалыгында бир катар мыйзам бузуучулуктар аныкталып, анын жыйынты-гы менен облустук прокуратура тарбынан аталган башкармалыктын жооптуу кызмат-керлерине карата КР КЖКнын 171-берене-синин 4-бєлїмїнїн 2-п., 304-беренесинин 2-бєлїмї жана 306-беренесинин 1-бєлїмї менен кылмыш иши козголгон. «Мен А.Му-саевдин бюджетке келтирген зыядары туу-ралуу 12 пункттан турган билдирїїнї КР Башкы прокуроруна, КР єкмєтїнїн Жа-лал-Абад облусундагы ыйгарым укуктуу єкїлїнє, облус прокуроруна, УКМКнын облустагы башкармалыгына жана жерги-ликтїї жетекчилерге жазгамын. Облустук прокуратура ошонун баарын текшербес-тен, 2 гана пункту боюнча кылмыш ишин ачыптыр. Калган жазгандарым кароосуз, текшерилбей калып калды», - дейт А.Калиев.

ЖУМГАЛДАГЫ БАШ-КУУГАНДЫ СУУ САКТАГЫЧЫ ИШКЕ БЕРИЛСЕ

1079 ГА АЯНТ СУУ МЕНЕН КАМСЫЗ БОЛОТ

КР айыл чарба жана мелиорация ми-нистри Таалайбек Айдаралиев 11-апрелден 14-апрелге чейин жазгы талаа иштеринин жїрїшї менен жеринен таанышып келїї максатында Нарын облусунда иш сапары менен болуп келди. Аталган министрликтин басма сєз кызматы билдиргендей, Т.Айда-ралиевдин иш сапары Жумгал районундагы Кєк-Ой, Бостектир насостук станцияларын кєрїї менен башталды. Андан соў министр ушул эле райондо жайгашып, 90�ы бїткє-рїлгєн Баш-Кууганды суу сактоочу бассей-

нин кєрїп чыкты. Бул бассейндин жардамы менен 1079 га аянт жерге суу берилет. Адис-тердин айтымында, андагы курулуш ишин толук бїткєрїїгє 28 млн сом керектелет.

Т.Айдаралиев ошол эле кїнї Кочкор ра-йонундагы 2209 га аянт жерди, Кочкор, Ка-ра-Суу, Ак-Кыя жана Ормонхан айылдарын сугат суулары менен камсыз кылган Кеўеш насостук станциясы менен таанышты. Маа-лыматта айтылгандай, аталган станциянын тїтїктєрї эскиргендиктен комплекстїї ре-конструкцияга муктаж. Ошондой эле, Т.Ай-даралиев Нарын районуна караштуу Кула-нак айылындагы насостук станция менен танышуу учурунда 40 жылдан ашык иштеген бул станциянын агрегаттары эскирип, толук реконструкциялоого муктаж жана ушул се-бептїї єзї акма варианты менен курулуш иштерин баштоону планга кийирїї зарыл экендиги айтылды. Иш сапарынын алкагын-да министр Т.Айдаралиев Ак-Талаа районун-дагы Жаман-Даван, Ак-Сай суу каналынын курулушу жана Жерге-Тал айылындагы суу сактагыч менен дагы таанышып чыкты.

ЖАЙЫЛ РАЙОНУНУН АКИМИ КЫЗМАТЫНА 4 ТАЛАПКЕР

КЄРСЄТЇЛЇЇДЄКара-Балта шаарынын жана айылдык

кеўештер депутаттарынын бирдиктїї ке-ўешинин тєрагасы Дєєлєтбек Исманкулов билдиргендей, райондун жаўы башчысын шайлоо 20-апрелде єтєт. «18-апрелге че-йин акимдин кызмат ордуна талапкерлер КР премьер-министрине билдирме бери-ши керек. Мындан кийин єкмєт башчы та-лапкерлерди кєрсєтїп, шайлоо єткєрїї жє-нїндєгї буйрукту Жайыл районуна бериши керек», - деди ал. Анын айтуусунда, мыйзам боюнча 3 талапкерден аз болбошу керек. «Акимди Жайыл районунун жергиликтїї єзїн єзї башкаруу органдарынын депутат-тары тандашат. Жалпысынан добуш берїї укугуна 191 депутат ээ», -деди ал.

14-апрелге карата 4 арыз берилген, анын ичинен экєє мурунку акимдин орун басар-лары — єнєр жай маселелери боюнча орун басар Бахтияр Карамшаков жана социал-дык маселелер боюнча орун басар Турусбек Ногоев. Мындан тышкары, талапкерлердин арасында акимдин мурунку орун басары Эсенбек Абдраимов дагы бар. Тєртїнчї та-лапкер Мирмухамед Алиев буга чейин жа-йыл районунда архитектура жана шаар куруу башкармалыгын жетектеп келген. Жайыл районунун акими Таалайбек Субанбеков єз эрки менен кызматтан кетїї арызын жаз-ган. Кетїї тууралуу арызын ал ушул жыл-дын 6-мартында КР премьер-министрине берген. Аким кызматында Т.Субанбеков 2010-жылдан бери иштеп келген.

ЖЫЛ БАШЫНАН БЕРИ НООКАТ РАЙОНУНАН 146 АДАМ СЫРТКА

ДААВАТКА ЧЫККАН, - АКИМ Б.АЙТИЕВ

Ушул жылдын ичинде Ош облусунун Ноо-

кат районунан 146 адам сыртка дааватка чыккан. Бул тууралуу район акими Бекбо-лот Айтиев бїгїн, 16-апрелде Ноокат райо-нунда єткєн координациялык кеўешмеде билдирди. Анын айтымында, бирок ал даа-ватчылардын жїргїзїп жатакан иштерине жана алардын диний билиминин деўгээли-не кызыккан адам жок. Ошол эле учурда диний экстремисттик уюмдардын, айрык-ча жаўы агымдын пайда болуусуна бул ра-йондун аймагындагы дин кызматкерлери кайдыгер болууда.

«Ошол кайдыгерликтен биздин эле ра-йондо 82 диний уюм пайда болуп жатат. Имамдар бир гана намаз учурунда гана имам болбостон, ошол айылдын жакшылык-жа-мандыгына, балдар, кыздардын жакшы-жа-ман тарбиясына жооп бересиздер. Алланын астында жана мыйзам алдында да жооп бе-ресиздер», - деди район акими сїйлєгєн сє-зїндє. Акимдин маалыматы боюнча, эми бир айдын ичинде район аймагындагы имамдар-дын диний билиминин сабаттуулугун текше-рїїгє алууну жана єз деўгээлине жооп бере турган имамдарды кайрадан коюуну район-дун имам хатиби Касым ажыга тапшырды.

НАРЫНДА БИР МЕЧИТТИ КАТТООДОН ЄТКЄЗЇЇ ЇЧЇН 30-40 МИЎ СОМ АКЧА КЕРЕКТЕЛЕТ

Нарын облусунда бир мечитти каттоодон єткєзїї їчїн 30-40 миў сом акча керектелет. Бул тууралуу Ат-Башы районунун имамы Абдылда Захиров диний экстремизм ме-нен кїрєшїї жана тероризмдин алдын алуу боюнча єткєрїлгєн жыйында билдирди. Анын айтымында, Ат-Башы району боюн-ча 22 мечит жана 14 намазкана бар. Каржы маселеси жетишпегендиктен мечиттер жана намазканалар каттоодон єткєрїлбєй жатат.

ОШ ОБЛУСТУК СОТУ БЇГЇН ШААРДЫК КЕЎЕШТИН ДЕПУТАТЫ

Ш.АТАЗОВДУН ИШИН КАРАЙТ

Ош шаарында бїгїн, 17-апрель кїнї Ош облустук соту шаардык кеўештин депутаты Шайлообек Атазовдун апелляциялык доо арызын карайт. Эскерте кетсек, Ош шаардык прокуратурасы 2013-жылдын 3-майында Ш.Атазовго карата Кылмыш жаза кодек-синин 308-беренесинин 1-бєлєгї боюнча Бюджеттик каражаттарды максатсыз пай-далануу кылмыш ишин козгогон.

Тергєє ишинин жыйынтыгында єткєн жылдын 24-июлунда Ш.Атазовго Кылмыш жаза кодексинин 308-беренесинин 1-бєлєгї боюнча айыбы угузулуп, жашаган аймагы-нан сыртка чыкпоо чечими кабыл алынган. Ош шаардык соту 2013-жылдын 29-ноябры кїнї Ш.Атазовго карата козголгон кылмыш ишин карап, їй мїлкїн конфискациялоо ме-нен аны бир жылга шарттуу тїрдє соттоо чечими чыккан. Депутат буга байланыштуу облустук сотко апелляциялык доо арыз ме-

нен кайрылган.

СУЗАКТАГЫ ЗУХРИДИН ЭШЕН МЕЧИТИНЕ КОЮЛГАН СЄЄК

БАШКА ЖАККА КЄЧЇРЇЛБЄСЄ ЧЫР ЧЫГЫШЫ МЇМКЇН

Бул тууралуу Жалал-Абадда «КР диний чєйрєдєгї мамлекеттик саясат Концепция-сынын» долбоорун талкуулоо учурунда КР дин иштери боюнча мамлекеттик комиссия-сынын тїштїк бєлїмїнїн башчысы Курба-налы Узаков билдирди.

Сузак районунун борборундагы кєчєлєр-дїн биринде Зухридин эшендин мечити бар. Ал жер менчик болуп, бул жердин ээси єзї-нїн каражатына мечит салып, єлгєндєн ки-йин сєєгїн ошол мечитке коюуну уулдарына мурас кылып кеткен. Зухридин эшен єлгєндєн кийин анын сєєгї аталган мечиттин кыбыла тарабына коюлган. Мусулмандарда сєєктї ма-зарга коюп келгендиктен, мындай окуяга наа-разы болгон адамдар аталган мечиттеги Зух-ридин эшендин кїмбєзїн 3 жолу єрттєшкєн.

«Кыргызстандын мусулмандарынын муф-тияты тарабынан мечитке сєєктї коюууга болобу, же болбойбу?- мына ушул маселе-ни тез арада чечип бербесеўер, жакын ара-да дагы чыр-чатактар чыгышы мїмкїн», - дейт К.Узаков.

Бул мезгилге чейин Зухридин эшендин мечитине коюлган маркумдун сєєгїн ма-зарга алып барып кємїї боюнча кєп эле сунуштар айтылган. Бирок, мечит менчик болгондуктан, кырдаалды курчутуп жибер-бєє їчїн бир тыянак чыгарылбай келе жатат.

Ал эми, КР єкмєтїнїн Жалал-Абад об-лусундагы ыйгарым укуктуу єкїлчїлїгїнїн социалдык мониторинг жана єнїктїрїї бє-лїмїнїн башкы адиси Абдулла Камбаровдун айтымына караганда, мусулмандарда сєєк-тї мечитке коюу туура эмес. «Ар ким ме-чит салып алып, анан сєєгїмдї ошол жерге коюшсун, - деп айта бере турган болсо, анда кантип тартип орносун? Мечиттин жанына сєєк коюлбашы керек», - дейт А.Камбаров.

ТОЎ РАЙОНУНДА МАНАСЧЫ С.КАРАЛАЕВДИН 120

ЖЫЛДЫГЫНА АРНАЛГАН КОМПЛЕКС КУРУЛУУДА

Тоў районунун Ак-Єлєў айылында ма-насчы Саякбай Каралаевдин 120 жылдыгына арналган комплекс курулууда. Бул тууралуу Turmush басылмасына Кєк-Мойнок айыл аймагынын башчысы Таалайбек Куланбаев билдирди. Анын айтуусу боюнча, комплекс-ке ашар методу менен ар тїрдїї бактардын 3 миў кєчєттєрї отургузулат. Жергиликтїї бюджеттин эсебинен 280 миў сомго К.Ка-ралаевдин эстелиги орнотулган. Ошондой эле, айылда 350 адамга ылайыкташылган музей їйї жана маданият їйї тургузулат. Т.Куланбаев курулуш иштери ушул жылы бїтєєрїн белгиледи.

ТЇП РАЙОНУНДАГЫ АЙЫЛ ЄКМЄТ КЫЗМАТКЕРЛЕРИ ЭМИ

ВЕЛОСИПЕД ПАЙДАЛАНАТЫсык-Кєл облусунун Тїп районунда-

гы Тїп айыл єкмєтїнє жаштардын демил-геси менен 12 велосипед алынып келин-ди, деп билдирди аймактык кабарчы. Тїп айыл єкмєтїнїн башчысы Совет Исмаилов-дун айтымында, буга чейин айыл єкмєттїн кызматкерлери 5 чакырым жерди жєє кы-дырышчу. Эми алар жаштардын демилгеси аркылуу алынып келинген велосипеддерди пайдаланат.

«Велосипед биринчиден кызматкер-лердин убактысын їнємдєсє, экинчиден ден-соолугу чыў болот. Їчїнчїдєн ага май сарпталбагандыктан, жергиликтїї бюджет їнємдєлєт», - деди С.Исмаилов.

Жыргал БЕРДИБЕКОВ

18-апрель, 2014-жыл

1414 САНДАН САНГА

«Товары» ишеничтїї болсо, алдабасаў, єзїўє сак болсоў, акчаны убагында берип ач кєздєнбєсєў, артыўдан аўдуу коюлган шектїї болбосо боло берет. Баарынан да-гы кошуналар шектенбеш їчїн эч ким ме-нен мамилелешмек турсун саламдашпайт. Жерге кирсин ошолор, ушакташкандан башка иштери жок. Єзїнєн жакшы жаша-ганын кєрє алышпайт. Курсактары жак-шы тоюшпайт дагы, єзїн сєз кылып эрин кызганышат.

Гїлсара ушинтип кошуналарына жин-дене берчї. Дисктен кино кєрїп отуруп тїндє кеч уктаган. Эшиктеги коўгуроонун чырылдаганынан ойгонду. Эшигинин тї-бїнє дабышсыз келип ачпастан тыўшап калды. Уйкусун бузган адамдарды жаман кєрчї. Ачкысы келбей, коўгуроо болсо чы-рылдай берди.

– Ачпайсыўбы эми, мен Нурканмын. Чаўкылдаган кичїї сиўдиси го. Эшик

шарактап ачылаары менен сиўдиси жулу-нуп їйїнє кирип, бырылдап ыйлай баш-тады. Гїлсара анын кїйєєсї менен урушуп аз келгенсип таягын жеп, качып келгенин билди. Балдарын жетелей келчї эле. Азыр баласы жок эле келиптир. Бир боорунун сырын билет эмеспи.

- Эжеке сага таў эми аттыбы? Саат бирге чейин дагы киши уктайбы.

- Уктабаганда эмне кылат элем. Кандай анан жакшы жїрєсїўбї? Балдарыў чо-ўоюп жатабы?

– Уктайсыў да анан андан башка эмне тїйшїгїў бар эле.

Сиўдисинин жаакка чапкандай бул сє-зїнє чыртыя тїшїп, ачуусу келди.

– Дагы эмне болуп кетти былтыўдап эле калыпсыў?

– Эмне болду деп коёт дагы бир тууган болуп бирєєў менден кабар алып койбой-суўар, – деп Нуркан дале буркулдай берди.

Байкуш сиўдиси жок, байкуш эмес. Ти-ли мунун душманы, тилин тыйса эле таяк жебейт. Єзї тилин тыйса кїйєє бала муш-

тумун тыят. Анте турган сиўдиси эмес. Теў мушташат. Теў мушташкан аялды кайсы эркек карап тура алсын. Ошентип жїрїп їч балалуу болушту.

Кїйєє бала менен дагы тытыштыўбы? Ичип келип дагы жаўжал салды. – Ичкени менен жакшы табат, тиричи-

лигиў тыў. Тап-канын тайраўдап жеп їйдє жатасыў. Сага дагы эмне керек?

– Уруп жатпайбы. – Урса сен тилиўди тый. Билем сенин

сырыўды, мас болгондо ага айкырбастан алдап соодалап жаткызып койгун деп сага канча айтам, сен болсо укпайсыў.

– Болду эми муштумун жеп жашап жїрє беремби. Ажырашамын.

– Анда сени балдарыў менен ким багат? Жумушка кетсеў балдарыўды ким карайт. Баарынан дагы каерде жашайсыў? Же ата-сына таштап келесиўби?

– Ушу жерде жашаймын, сен бекер эле отурбайсыўбы. Балдарымды сен карай-сыў да.

– Эмнее… менби… – Ооба сен, єзїўдїн балаў болбогондон

кийин меникин бакпаган анан кимдикин бакмак элеў.

Дал ушул сєзї менен эжесинин жанын чыгарды. Демек ушундай экен да. Єзїлє-рїнє жардам берем деп жїрїп, соксоюп жалгыз калганы, эч биринин оюна кел-мек турсун, эми балдарын бактырат тур-

байбы. Эжем кєўїлїнє оор тийип, капа болуп калбасын дештин ордуна, оозуна келгенин оттоп турганын карачы. Эжесине ушинтип айткан сиўдиси кїйєєсїнє мын-дан дагы оор сєздї айтаар. Бир туугандар экєєнїн ортосуна тїшє берип жадашкан. Кїйєє бала деле кээде ичкени эле болбо-со, абдан табышкер. Ичсе дагы їй-бїлєсїн жакшы багат. Азыр ичпеген ким бар. Мас болуп келгенде тилиўди тый деп канча ай-тышты. Анткендин ордуна ит-мышык бо-луп тытышып, эртеси караса кечээги ча-тактын бири жок, эч нерсе болбогондой божурашып, уул-кызынын кылыгына кї-лїшїп, чай ичип отурушкан болот. Гїлса-ра ушуга таў калат. Балким кїйєє-аялдын бирде тытыштыраар єзї билбеген бир сы-ры бардыр.

Гїлсара ачуусуна чыдабай Нуркандын жаагына бир чапты да буркан-шаркан тї-шїп жинденди.

– Бул эмне дегениў ыя? Мени эриў жок, балаў жок дегени турасыўбы. Эрге тийген сен жыргап жатасыўбы, кєзїўдїн кєгї кет-пейт. Эже-сиўди жаакташып кетишти. Бир тууган болсо дагы ар ким єз кємєчїнє кїл тартат деген ушул. Баягы кїнї аялынын айтканынан чыкпаган иниси келиптир. Ал дагы жєн келип сыйы менен кетпей, кєўїлїн оорутуп кеткен. Эми сиўдиси-нин айтканын кара. Гїлсара кєўїлї ая-бай ооруганына жинденгенин баса алба-ды. Їйїўдє жалгыз жашайсыў, балдызым кїйєєсї менен жашай турсун дейт иниси. Эми сиўдисинин баласын бакмай экен да, єзїн эч кимиси ойлобойт, ойлой турган апасы эле. Сенин жалгыз калганыўды ой-лоп, їй-бїлє кїтєт бекен деп кєрїмдє дагы тынч жата албаймын го деп кейип жїрїп кєзї єтпєдїбї.

– Мен эмне жамандыгыман кїйєєгє тийбей калыпмынбы. Атам єлгєндєн ки-йин апам кичинекей силер менен кыйналат деп жардам берип кошо чоўойттум.

2010-жылдын жаз айлары болчу. Жумушта майрам болуп, їйгє кеч келсем, апам ыйлап отуруптур. Атамдын муруту сербеўдеп ачуулу. Кєрсє, инимдин їч жашар кызы Айназик жоголуп кетиптир. Апам “Карап эле ийик ийрип эшиктин алдында отургам, анан їйгє беш эле мїнєткє кирип чыксам жок” деп бышактайт. Дароо эле жакын жердеги милиция бєлїмчєсїнє телефон чалып, Айназиктин сїрєтїн ала жїгїрдїм. Барсам, Кудай жалгап ал ошол жерде экен. “Бир аял жетелеп баратыптыр. Кыз ыйлап ээрчибей жатканынан шек алып жакындап басканда эле аял кызды таштай качты.” деди, Айназикти таап келген милиция. Ага ырахматымды айтып, Айназикти алып їйгє келдим. Атам-апамды сарсанаа кылбайын деп, милисадан уккандарымды їйгє айткан жокмун. Бирок, ошондон бери жоголгон балдардын тагдыры оюмду онго, санаамды санга бєлдї. Акыры алар жєнїндє мїмкїнчїлїгїмдїн жетишинче маалымат жыйнап баштадым.

1-БЄЛЇМКаалганын їстїндє “ГОМ” деген жазуусу

бар тактасы илинген шаардык милиция бєлїмчєсїнїн кеўсеси. Кеч кирип барат-канына карабастан анда кирип чыккандар кєп. Бєлмє ичи тамекинин тїтїнїнє толуп кеткен. Тєрдєгї столдо толмочунан келген, орто бойлуу, чачын буурул ак баскан киши отурат. Анын калбаат жїзїнє кой кєзї, бар-багай мурду жарашып, калбыгый эриндери бек кысылуу. Бул ушул бєлїмчєнїн команди-ри, милициянын капитаны Арген Акимович. Анын эки тарабынан бир ага лейтенант, анан бир лейтенант орун алган. Экєє теў єўчєй жаш жигиттер. Ортодогу стулда бир келин ыйлап отурат, анын жолдошу келинчеги-нин ийнине колун коё артына туруп алган.

- Ыйлабай тїшїндїрїп айтыўызчы,-де-ди терезенин тїбїндєгї столдо отурган ага лейтенант.

- Эми эле эшиктин алдында ойноп жат-кан. Бир чыны чай ичип алып чыксам эле

жок. -деп, буркурап ыйлаган жаш келин ай-тып отурду.

- Болду, бышактаба! Айт болгонун бол-гондой, -деп демитти, артында турган кї-йєєсї.

- Айттым го, анан балдардан сурасам, “Нурчикти машине салып кетти” дешти. Угуп дароо эле милицияга чуркадым.

- Машиненин номерин эстеп калышып-тырбы? Эмне машине экен? -деген ага лей-тенант жазып жаткан кагазынан баш кєтєрє келинди їўїлїп тиктеп калды.

- Кайдагы номур?! Тиги кичинекей балдар машиненин номурун тургай їлгїсїн билип коюптурбу?!- деген келин ого бетер ботодой боздоп ыйлап баштады.

- Болду, арызыўарды жазып, баланын сїрєтїн калтырып їйїўєргє кете берсеўер болот. Бир нерсе болсо єзїбїз кабарлайбыз, -чыдамы тїгєнгєн ага лейтенант ордунан турмакчы болду эле эми жоголгон баланын атасы чарт жарылды:

- Кабарлайбыз дегениўер кандай, ка-маарабай? Бул силердин кызматыўар, ба-лабызды таап бергиле. Анан да “бир нерсе болсо” деп койгонун кантесиў. Эй, эгер балам бир нерсе болсо сен жооп бересиў, уктуўбу?

- Ооба, издейбиз, табабыз. А, силер їйї-ўєргє бара бергиле. Мыйзам боюнча дайын-сыз жоголгондор тууралуу арызды їч кїндєн кийин гана кабыл алышыбыз керек болчу. Силердин арызды дароо эле кабыл алып жат-пайбызбы. Анткени кичинекей бала. Демек, табууга бїгїнтєн баштап эле бїт аракети-бизди жумшайбыз. -деп, эми тєрдє отурган капитан сєзгє аралашты. Єктєм чыккан їн ар кимди єз ордуна койгондой болду. Бир саамга орной калган ортодогу жымжырт-тыкты жаш келиндин сєзї бузду:

- Нурчик жоголбой эле аны уурдап кетип жатышпайбы.

- Ал жетиштїї тїрдє далилдене элек- де-ген ага лейтенант алакан жая жер карады.

- Макул анда, биз кете берели. Жолдош

капитан, биздин єтїнїчїбїзгє єзїўїз кєз салсаўыз. Жїрї Гуля, їйгє кеттик. -кїйєєсї келинчегин аяр сїйємєлєй сыртка чыкты. Алар чыгып кетишээри менен эле:

- Єх, кетиштиби деги?! Балдарын єздє-рї тыўыраак карап алышпай эле бизди кї-нєєлєшєт, биздин андан башка ишибиз жок калгансып. -деди ага лейтенант, їшкїрїнє.

- Ошону айтсаў, ит жоголсо деле биз кїнєє-лї. Єткєндє “Васянын бутун сындырып салы-шыптыр” дегенинен барсам. Васясы ит экен. Эми башкасы бїтїп калгансып иттин бутун ким сындырганын табышым керек экен да. Бош болсок да бир жєн эле. Ит эмес биякта кичинекей балдардан бери жоголуп жатса. -деп коштоп койду улага тарапта отурган лейтенант.

- “Разгаворчики”, алаксыбай иштегиле. -деген капитан бир чекитти теше тиктей ой-луу отурат. “Быйыл да кайра башталды ок-шойт. Ооба, май-июнь айларында боюнча жоголгон балдар кєп катталган. Болгондо да бул кєрсєткїч баардык областарда жогору эле. Демек, мунун артында бир эле уюшкан кылмыштуу топ турат. Же, баары бири-бири менен тыкыс байланышта. Макул, ошондой болсун дейли. Анда алар балдарды уурдап эмне кылышат? Кайда алып барышат? Кан-дайча дайынсыз жок болуп кетип жатышат?” деп ойлонгон капитандын эки чыкыйы чы-ўалып ооруп чыкты. Бирок канчалык ой-лонбосун тїбї тїбєлїктїї жок суроолорго жооп таба албады. Ошол калыбында канча отурганы белгисиз, айтор бир убакта сыртты караса кєз байланган караўгылык каптап ка-лыптыр. Ал кетїїгє камданып, стол їстїндє-гї кагаздарын жыйнап жаткан. Аўгыча эле:

- Арген Акимович, жолдош капитан, -деген їндєн селт эте чочуп кетти. Башын кєтєрїп караса маўдайында ага лейтенант туруптур.

-Эмне болду, айта бер.-Убакыт єтє кеч болуп кетти. Мен азыр

кете берип, эртеў шашпайраак келсем боло-бу, зарыл иштерим бар эле.- деди ага лейте-нант бир аз кысынган їн менен.

-Зарыл иштериў болсо жана эле айтпайт белеў.

-Сиз да кечке кетпей отуруп алганыўыз-дан тартынып...- ага лейтенант аяккы сєзїн айта албай мукактанып туруп калды.

- Бїгїн кимдин нєємєтї?-Лейтенант Керимовдуку.

НАРКОТАШЫГЫЧТАР

(Сандан санга)

БУРУЛКАН БАКЕЕВА

Íàðêî ñîîäàãà àðàëàøóóíóí ýêè ãàíà æîëó áàð. ªë¿ì æàíà

ò¿ðìº. ¯÷¿í÷¿ æîëó æîê. Íàðêîçàòûí êîëäîíãîí äàãû, ñàòêàí äàãû ºç¿

àòàéûëàï æàð êûðûíäà òóðóï àëûï àæàëûíà áîé òàøòàãàí ìåíåí

áàðàáàð.

(Сандан санга)

ТААЛАЙ БАКЫТАЕВ

(Курч окуялуу чыгарма)

(Бейєкмєт уюмдардын маалыматы боюнча 1997- жылдан бери 400 бала жоголгон)

Жоголгон балдар

18-апрель, 2014-жыл

1515СКАНВОРД

18-апрель, 2014-жыл

16 ААЛАМ

(0772) 16-11-00

ИНДИЯДАГЫ СИАМ ЭГИЗДЕРИ

Шиванатх жана Шиврам Саху сиам эгиздери Индияда тєрєлгєн. Алар тєрєлгєндє Индия элдерин таў калтырган жада калса мындай кєрїнїш кудайдан келген єзгєчє бел-ги деп аларга сыйына башташкан. Райпур шаарына жа-кын жайгашкан айылда тєрєлгєн эки буту жана тєрт колу бар бир туугандар жуунгандарын, кийингендерин, тамак-тангандарын кєргєн Индиянын врачтары таў калышкан. Жергиликтїї врачтар балдардын ден соолугу жакшы, бирок буларды экиге ажырата албайбыз. Бул эгиздердин экєєнє бир аш казан, бирок буларда эки бєлєк єпкє жана жїрєк.

Бел жагынан кошулган 12 жаштагы бир туугандарды шаардык врачтар бєлгєнгє болот дегенде, ушул бойдон ка-лышы керек деп ата-энеси макулдугун берген эмес. Шива-натх жана Шиврам кїнїмдїк машыгуунун жардамы менен алар душка єз алдынча тїшкєндї, бири-биринин чачтарын тараганды, єз їйїнїн тепкичинен тїшкєндї, кийингенди жана кошуна балдар менен крикет жана башкаларды ой-ногонду їйрєнїштї.

Эгиздердин алсыз кєрїнгєн Шиванатх “ биз мектепке барабыз, балдар менен крикет ойнойбуз, биз баарын їй-рєндїк” дейт. Мындан тышкары алар жакшы окуйт жана эў мыкты окуучулардын катарына кирет. Булар эгиздердин камкор атасы Раджи Кумар сыймыктанат. Раджи Кумар-дын эгиздерден тышкары беш кызы бар.

“Кєпчїлїк элдер менин балдарыма кызыгышат бирок, мен гана эгиз балдарымдын кєйгєйлєрїн билем. Жаан жаа-ганда басып турушуна кыйынчылык жаратат жана бирєєсї отургусу келгенде, бирєєсї жатып турушу керек. Врачтар бекер операция кылып ажыратабыз жана жакшы жашап кетерине кепилдик беребиз десе да макул болбойт. “Куда-йым ушундай кылып жараткандан кийин алар ушул бойдон калышы керек ” дейт атасы Раджи Кумар.

КИТЕПКАНАДА АДАМДЫН ТЕРИСИНЕН ЖАСАЛГАН КИТЕП ТАБЫЛГАН

Гарвард университет – дїйнєдєгї университеттердин алдында турат. Ал єзїнїн жакшы билим берїїсї менен жана бїтїрїїчїлєр арасында миллиардер чыкканы менен жана дїйнєдєгї эў чоў китепканасы менен таанымал. Мына ушул китепканасы университетке атак даўк алып келген та-гыраак айтканда андагы сакталган китептер. Китептердин арасында кишинин терисинен жасалган китеп табылган.

Гарвард университети китептерди толуктоо учурунда їч китепке кєўїл бурушкан. Атайын адистер менен ар бир китепти кылдаттык менен карап, жыйынтыгында “бул ки-тептер кишинин терисинен жасалган” деп айтышкан. Бул китепке рим поэзиясы, француз философтордун иштери камтылган.

Кишинин териси менен китептерди сырттоо практикасы 17-кылымда модага айланган, єзгєчє медицина тармагында иштеген ишкерлер єлїктєрдї изилдєє учурунда терилерин колдонгон. Гарвард университети “бул китептерди єрттєп жоготпойбуз жана биздин китепканада мындай китептер бар деп жарнактабайбыз (реклама)” деп билдиришти.

Китепкананын мїдїрї Сидни Верба “жакында кишинин терисинен жасалган їч китеп табылды, булар китепкана-да жалгыз эмес болушу мїмкїн. Менин оюмча китептерди текшерїї учурунда мындан да жаман кєрїнїштєгї китеп-тер чыгышы мїмкїн” деп билдирди.

ЄЛЄРЇНЄ АЗ КАЛГАН АТАСЫ 11 ЖАШТАГЫ КЫЗЫНА ЧАКАН ЇЙЛЄНЇЇ ТОЙ ЄТКЄРДЇКалифорниядагы 62-жаш-

тагы Джима Зетзге тєртїн-чї топтогу рак оорусу менен ооруйт деген диагностика койгон. Бул кабар єзїнє да жана їй-бїлєсїнє да суук кабар болгон. Джима Зетз-де бир тилеги бар эле, єзї-нїн жалгыз кызынын їйлє-нїї тоюна катышуу. Бирок, ал кызы болгону 11 жашта эле. Атасы кийин кызынын їй-лєнїї тоюнда єзї болбоорун билип, 11 жаштагы жалгыз кызына чакан їйлєнїї той єткєргєн.

11 жаштагы Джозинин туулган кїнїнє аз калганда ата-сы Джим туулган кїн менен бирге їйлєнїї той єткєргєнгє даярдык кєрїп. Алдына ала їйлєнїї тойго керектелїїчї гїл-дєр, торттор, кийим, тамактар жана коноктор чакырылган.

Бул кечеде Джози узун ак кєйнєк кийген ал эми атасы костюм кийип конокторду тозуп чыккан. Кызы менен атасы кол кармашып нике кыйылуучу жерге барышкан ал жерде аларды пастор кїтїп алган. Кєздєрїнє жаш алышып, чир-кєєнїн кызматкери “ силерди атасы менен кызы деп жа-рыялайм” деп бїтїргєн єз сєзїндє пастор.

Бул кїнї Джози анын мамасы Грейс жана атасы Джим, алар менен бирге келген коноктор да кєздєрїнє жаш алыш-кан. Бирок, бул кїнї бир гана жаш тєгїї эмес жакшы маанай жаратуучу окуялар да болгон. Албетте бул окуялар Джим-дин эсинде тїбєлїккє калмакчы.

ИРАКТЫК КИКБОКСЕР ЄЗЇНЇН FERRARI МАШИНАСЫН АЛТЫНГА БУЛАТКАН.

Кикбокс боюнча дїй-нєнїн чемпиону ирактык Аль-Аззави єз акчасын кан-тип тїгєтєрїн жакшы би-лет. Анын Ferrari 458 Spider 360 000 бааланган машина-сы эми андан да кымбат ту-руп калды. Анткени ал ма-шинасын 6500 $ алтын менен булатып койгон.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

460000 МИЎ ААРЫ БАЛЧЫНЫН ДЕНЕСИНДЕ

Кытайлык 34 жаштагы балчы Ши Пин єзїнїн денесине аары-нын чоў їймєгїн кондурган.Аа-рылырдын їймєгїндєгї саны 460 000 миўге жеткен, ал аарынын їймєгї 45 кг тїзгєн.Ши Пиндин

денесине чоў аарынын їймєгїн кондурууга 40 минут коротулган.