psihologija 2 Prirucnik za Nastavnike.pdf · prof. dr Ljubomir Žiropađa prof. dr Predrag ognjenović mr Tatjana Novović Mira Soldo, prof. psihologije itana Kovačević, prof. psihologije

psihologija 2

Žarko Trebješanin

Priručnik za nastavnike za drugi razred opšte gimnazije

Zoran Lalović

Zavod za udžbenike i nastavna sredstvaPODGORICAPodgorica, 2007.

�

Žarko Trebješanin • Zoran LalovićPsihologija 2

metodski priručnik za 2. razred opšte gimnazije

izdavač

glavna i odgovorna urednica

Urednik

Stručna konsultantkinja

recenzenti

Lektura i korektura

Tehničke usluge

Za izdavača

Štampa

Tiraž

iSBN

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Podgorica

Nataša Živković

dragoljub Vlahović

Zorica Minić

prof. dr Ljubomir Žiropađa

prof. dr Predrag ognjenović

mr Tatjana Novović

Mira Soldo, prof. psihologije

itana Kovačević, prof. psihologije

goran Popović

Studio Mouse

Nebojša dragović

grafo Bale - Podgorica

300

978-86-303-1162-8

Savjet za opšte obrazovanje, rješenjem br. 04-3-150 od 6. 7. 2007. godine

odobrio je ovaj udžbenički komplet za upotrebu u opštim gimnazijama

�

SADRŽAJ:

I Kako organizovati i voditi učenje psihologije u gimnaziji?............................................................ 6

II Kako je napisan udžbenik i kakose koristi u nastavi?................................................................. 14

III Kako je napisan priručnik i kako može pomoći nastavniku da organizuje ivodi proces učenja u gimnaziji?.............................................. 18

IV Proces učenja psihologije u II razredu gimnazije............... 22

Predmet i metode psihologije................................................. 22

•predmetpsohologije •metodepsihologije

Organski osnovi i razvoj psihičkog života.............................. 28

•ORGANSKIOSNOVIPSIHIČKOGŽIVOTA •RAZVOJPSIHIČKOGŽIVOTA

Psihički procesi....................................................................... 34

•SaznajniprocesiOpažanjeipažnjaUčenjePamćenjeizaboravljanjeMišljenje

•IntelektualnesposobnostiisvaralaštvoIntelektualnesposobnostiStvaralaštvo

�

•DinamičkiprocesiEmocijeMotivacijaFrustracijeikonflikti

Ličnost..................................................................................... 68

•Psihologijaličnostiinačiniprocjeneličnosti •Teorijeličnosti •Strukturaličnosti:osnovnejediniceigrađa •Dinamikaličnosti:ličnimotivi,konfliktiimehanizmiodbrane •Razvojličnosti •Normalnost,psihičkepromjene,poremećajiiliječenje

Pojedinac u društvenom okruženju....................................... 88

•Komunikacija •Psihologijamaseigrupe •Stavovi,predrasudeivrijednosti

�

UVODPrePoruke Za usPješnu reaLiZaciju ProgramaPsihoLogije u gimnaZiji

•Upoznajte program i ciljeve predmeta psihologija. Kada budete sigurni da ste upoznali ciljeve ovog predmeta, biće vam lakše da ga realizujete u vašoj školi.

•Planirajte raznovrsne aktivnosti učenja i imajte u vidu da različite aktivnosti na različite načine misaono i praktično angažuju i bogate učenika.

•radite aktivno i planirajte aktivnosti učenja tako da učenici odmah primjenjuju ono što uče.

•radite interaktivno i aktivnosti učenja planirajte tako da se učenje odvija kroz diskusiju i razmjenu mišljenja učenika u učionici.

•angažujte prethodna znanja i prethodna iskustva vaših učenika i dozvolite im da ih koriste uvijek kada uče nešto novo.

•obezbijedite da se svaki učenik osjeća slobodno, i da slobodno izražava vlastito mišljenje.

•Trudite se da saslušate učenike, i stalno provjeravajte način na koji oni razumiju ono o čemu uče.

•Tražite povratne informacije od učenika. dajte im priliku da ocijene ono šta ste, i kako ste radili. Njihove reakcije mogu biti dobar način usmjeravanja vaše prakse.

�

I dioKaKo organIzovatI I vodItI učenje psIhologIje u gImnazIjI?

UVOD:

osnova za uspješno organizovanje i vođenje procesa učenja psihologije su novi plan i program obrazovanja u gimnaziji. Plan govori o tome koji predmeti, kada, i sa koliko časova se uče, a program o ciljevima, sadržaju, načinu učenja i vrednovanja znanja učenika.

1. nasTavni PLan PredmeTa PsihoLogija u gimnaZiji

Psihologija se uči u drugom razredu gimnazije i zastupljena je sa dva časa sedmično – uk-upno 70 časova godišnje. Prilikom planiranja raspoloživog vremena (70 časova) za real-izaciju programa psihologije treba voditi računa o vremenu potrebnom za:

• realizaciju obaveznih ciljeva i sadržaja programa;• realizaciju izbornih ciljeva i sadržaja programa;• upoznavanje i učenje novih sadržaja;• vježbe i sistematizacija sadržaja;• vrednovanje i ocjenjivanje znanja učenika; • i na kraju, o vremenu koje može biti planirano od strane škole – gimnazije (npr. kulturne, sportske ili rekreativne aktivnosti).

Prilikom planiranja vremena za realizaciju svake od gore navedenih nastavnih aktivnosti treba se rukovoditi sljedećim kriterijumima:

1. odnos obaveznih i izbornih ciljeva i sadržaja programa je 85% naspram 15% vremena u korist obaveznih ciljeva i sadržaja programa. obavezni ciljevi i sadržaji dati su u predmetnom programu psihologije, dok izborne sadržaje i ciljeve planira nastavnik na osnovu želja i specifičnih potreba učenika;2. odnos između učenja novog i vježbi (utvrđivanja, sistematizovanja itd.) treba da bude najmanje pola/pola, ili u korist vježbi;3. prilikom utvrđivanja vremena za vrednovanje znanja učenika treba uzeti u obzir da provjera znanja može biti usmena, ali i pismena, i da učenici u svakom od četiri klasifikaciona perioda moraju imati najmanje po jednu ocjenu;4. prilikom izrade plana realizacije programa psihologije, nastavnik treba da uzme u obzir mogućnost da neki časovi budu planirani na nivou škole u okviru programa obaveznih izbornih sadržaja škole (npr. kulturno – umjetničke aktivnosti, sportske aktivnosti, izleti, ekskurzije i sl.).

Uzimajući u obzir obavezne nastavne aktivnosti i kriterijume za njihovo planiranje predlažemo sljedeći plan realizacije programa predmeta psihologija u gimnaziji.

�

prIjedlog planIranja vremena za realIzacIju pojedInIh nastavnIh aKtIvnostI

Sadržaji - teme učenjenovog

vježbe ocjenji-vanje

ukupnočasova

i Predmet i metode psihologije 2 2 2 6

ii osnovi psihičkog života 2 2 2 6

iii Psihički procesi 9 9 2 20

iv Ličnost 6 6 2 14

v Pojedinac u društvenom okruženju 3 3 2 8

vi izborni sadržaji* 5 5 2 12

ukupno časova: 27 27 12 66*

*izbornisadržajiprogramamogubitiplaniranikaojednacjelina(temaVI), iliraspoređenipopojedinimtemamaobaveznogdijelaprograma.*4preostalačasa(do70časova)mogubitiplaniranananivouškole(obavezniizbornisadržajiškole),iliraspoređeniuplanuzarealizacijuprogramapsihologije.

Predloženi plan realizacije programa psihologije pokazuje relativnu zastupljenost poje-dinih nastavnih aktivnosti, i potrebno ga je prilagoditi školskom kalendaru i konkretnim uslovima u gimnaziji.

2. nasTavni Program PredmeTa PsihoLogija u gimnaZiji

Novi obrazovni program značajno se razlikuje od prethodnog, i to, ne samo po sadržaju, već i po pristupu obrazovanju. raniji obrazovni program pripadao je tzv. sadržajnom pristupu planiranja i pripremanja nastave, dok novi zastupa ciljni i razvojni pristup planiranja procesa učenja u školi. raniji obrazovni program odgovarao je na pitanje šta nastavnik treba da predaje, a novi govori o tome kako učenik treba da uči i šta na kraju učenja treba da zna i može. U ranijem obrazovnom programu navođeni su sadržaji učenja, a u novom ciljevi, aktivnosti, pojmovi, korelacije i ishodi učenja.

Novi obrazovni program odgovara na četiri osnovna pitanja:

• šta su ciljevi učenja predmeta psihologija?• šta je sadržaj učenja ovog predmeta?• kako treba učiti ovaj predmet?• kako treba vrednovati postignuća učenika?

Svaki od ovih elemenata programa ima posebnu ulogu prilikom planiranja i pripremanju nastave psihologije u gimnaziji.

�

2.1. ciLjevi učenja PsihoLogije u gimnaZiji

ciljevi programa odgovaraju na pitanje ZašTo se uči psihologija, i služe kao osnova za planiranje procesa učenja u školi. U programu su navedeni opštii operativniciljevi, a važno je razlikovati i tzv. sadržajnei procesneciljeve programa.

da bi se razumjela uloga opštih ciljeva predmeta psihologija treba, poći od pitanja: kako učenje psihologije može doprinijeti opštim ciljevima gimnazijskog obrazovanja, tj. - razvojuličnostiučenikakoju opisuje:• kvalitetnoznanje;• razvijene kognitivne vještine i sposobnosti učenja, rješavanja problema, stvaralačkog ikritičkogmišljenja;•razvijanjesocijalnevještine-timskograda,argumentovanogizražavanjamišljenja,toler-antnogdiskutovanjaisl.•razvijanjedemokratskihvrijednosti–osjećajazapravduipravičnost,solidarnosti,odgov-ornostisl.

iz pregleda opštih ciljeva gimnazijskog obrazovanja proizilazi i uloga predmeta psi-hologije - da učenicima omogući:• usvajanje kvalitetnih znanja o psihičkom životu;• razvijanje kognitivnih i socijalnih vještinaisposobnosti;• usvajanje demokratskih stavovaivrijednosti.

Na ovom mjestu može se napraviti razlika između tzv. sadržajnih i procesnih ciljeva pro-grama psihologije. Sadržajni ciljevi govore o sadržajima učenja, a procesni o sposobnos-tima, vještinama i vrijednostima koje se razvijaju kroz proces učenja. drugim riječima, sadržajni ciljevi govore o tome šta se uči, a procesni ciljevi o tome kako se uče ti sadržaji.

sadržajnI I procesnI cIljevI programapsIhologIje u II razredu gImnazIje

sadrŽajni ciLjevi Programa

Kroz nastavnu psihologije učenici treba daupoznajuirazumiju:

•predmetpsihologije• osnovne metode i tehnike psihološkihistraživanja•osnovepsihičkogživotairazvoja•osnovnepsihičkeprocese•osnovnepsihičkeosobine•osnovesocijalnepsihologije

Procesni ciLjevi Programa

Krozprocesučenjapsihologijekodučenikatreba podsticati razvoj vještina i sposob-nosti:

•samostalnogprikupljanjaiobradeznanjaiinformacijaupsihologiji•samostalnoganaliziranjaiinterpretiranjaznanja• uočavanja i rješavanja problema u psi-hologiji•stvaralačkogmišljenja•kritičkogmišljenja•tolerancijeiargumentovanogdijaloga•saradnjeitimskograda

�

2.2. sadrŽaji učenja PsihoLogije u gimnaZiji

Na pitanje šTa se uči, saznajemo kroz teme, pojmove i operativne ciljeve programa. Programom su predviđene sljedeće obavezne teme:

i predmet i metode psihologijeii osnove psihičkog životaiii psihički procesiiV ličnostV pojedinac u društvenom okruženju

ove teme dalje su razrađene kroz operativne ciljeve i osnovne pojmove, a detaljno u udžbeniku psihologije. Potpun program psihologije pored obaveznih sadržaja uključuje i izborne sadržaje. ove sadržaje planira nastavnik na osnovu specifičnih potreba učenika i realizuju se kroz 15 odsto ukupnog vremena predviđenog za realizaciju pro-grama (oko 10 časova).

KrIterIjumI za planIranje cIljeva I sadržaja Izbornog dIjela programa

Prilikom planiranja izbornog dijela pro-grama nastavnik treba da pođe od ulogeovog dijela programa. Osnovna uloga iz-bornogdijelaprogramaje:

•prilagođavanjeprogramaučenjaspecifičnimpotrebamaučenika•uvažavanjeinteresovanjaiželjaučenikapoštovanjepravaučenikudaučestvujeuiz-borusadržajasvogobrazovanja

2.3. način učenje PsihoLogije u gimnaZiji

Na pitanje kako treba učiti predmet saznajemo kroz: opšte i operativne ciljeve pro-grama, aktivnosti učenja, korelacije (date u programu), i prije svega, kroz savremena saznanja iz psihologije učenja.

odgovor na pitanje, kako treba organizovati učenje psihologije, najprije zavisi od cilje-va programa, od toga šta je predviđeno da učenici učenjem postignu. ako bi npr. pro-gramom bilo predviđeno da učenici usvoje jedino znanja iz psihologije, onda bi to bilo moguće postići i samo na osnovu kvalitetnog predavanja nastavnika. Međutim, ako je programom predviđeno da pored znanja učenici razviju i neke sposobnosti, onda i pro-ces učenja mora biti dopunjen aktivnostima učenja koje to obezbjeđuju. Na primjer, sposobnost kritičkog mišljenja se ne može razvijati bez diskusija koje učenici vode o sadržajima koje uče.

dakle, aktivnosti učenja su ključne za ostvarivanje ciljeva programa, i zavisno od toga kakve su te aktivnosti zavisi i kvalitet nastave/učenja u školi. da bi se ostvarili ciljevi programa psihologije, nužno je aktivno i interaktivno učenje. aktivnim možemo nazvati sve one metode učenja koje misano i praktično angažuju učenike da prikupljaju, anal-iziraju, interpretiraju i prerađuju znanja i informacije. interaktivni su svi oblici učenja koji podstiču učenike na međusobnu saradnju i razmjenu mišljenja i ideja.

10

Važan dio kvalitetnog procesa učenja su korelacije - aktivnosti povezivanja različitihsadržajauokviruistogpredmeta,iliistihsadržajauokvirurazličitihpredmeta. Povezivanje znanja je uslov učenja sa razumijevanjem (nepoznato se razumije kada se poveže sa poznatim), ali i pokazatelj kvaliteta učenja (sistematičnosti znanja učenika).

odnos Između cIljeva programa I aKtIvnostI programa

Za planiranje kvalitetnog procesa učenjaključno je uspostavljanje odnosa izmeđuciljevaučenjaiaktivnostiučenja.Donjaslikailustruje dva osnovna principa savremenenastave.Prvi,usmjerenostnastavekavišim

kognitivnimisocijalnimciljevima(npr.raz-vijanje kritičkog i stvaralačkog mišljenje),a drugi, planiranje aktivnosti učenja kojeobezbjeđujuostvarivanjetakvihciljeva(npr.diskusije,debate,stvaranjeprodukataisl.).

2.4. vrednovanje Znanja i PosTignuća učenika

Šta nastavnik cijeni, kada npr. ocjenjuje učenika, predstavlja posljednji, ali ne manje važan, dio planiranja procesa učenja. Poznato je da učenici uče onako kako ih nastavnici ocjenjuju, pa je za kvalitet procesa učenja važno da kriterijum ocjenjivanja bude usklađen sa ciljevima učenja. ako je ciljevima učenja predviđeno da učenici razviju kritičko ili stvaralačko mišljenje, onda i ocjenjivanje nastavnika mora biti vođeno tim ciljevima.

standardi (ishodi) programa su uglavnom postavljeni na nivou prepoznavanja i razu-mijevanja sadržaja, i očekivanje je da svaki učenik ovlada programom, bar na standard-nom - elementarnom nivou. Polazeći od ciljeva programa nastavnik postavlja kriterijume ocjenjivanja i vrednovanja znanja zavisno od mogućnosti svakog učenika i uslova u ko-jima se nastava realizuje.

11

KaKo se danas razumIje znanje?

Taksonomija (Bloom, Gagne, Alexander idrugi) ukazuju na taksonomsku strukturuznanja. U odnosu na ovakva shvatanja

znanjamogućejeuslovnogovoritiostariminovimvrijednostimaunastavi.

sTare vrijednosTi zahtjevi koje nastavnikpostavlja učeniku u nastavi

• znanje – prepoznavanje• znanje - razumijevanje

• Ko?• gdje?• Kada? • Nabroj• Ponovi• Prepričaj

nove vrijednosTi zahtjevi koje nastavnikpostavlja učeniku u nastavi

• upotreba znanja• analiza znanja• sinteza znanja• vrednovanje znanja

• iskoristi novu situaciju• Uredi po nekom kriterijumu• Planiraj rješenje• riješi problem• Smisli novu primjenu• Kakav je tvoj stav• Zašto tako misliš – navedi argumente

3. PriPrema Procesa učenja

Novi obrazovni program pruža sve potrebne informacije za pripremanje procesa učenja u gimnaziji. ciljevi govore o tome šta treba učenjem postići. Teme i pojmovi govore o sadržaju na kom se ostvaruju ciljevi učenja. Korelacije upućuju na povezanost onoga što se uči sa onim što se ranije učilo iz istog ili iz drugih predmeta. aktivnosti govore o tome kako treba učiti da bi se ostvarili postavljeni ciljevi učenja. ishodi, tj. standardi, ukazuju šta je minimalni zahtjev za svakog učenika.

U cjelini, priprema časa trebalo bi da bude odgovor na pitanje kako učenici treba da uče određeni sadržaj da bi se ostvarivarili ciljevi programa, bar na standardnom nivou. Takva priprema časa se razlikuje od ranije, koja je uglavnom govorila o tome šta i kako nastavnik treba da predaje na času. ranijom pripremom časa opisivana je aktivnost nas-tavnika, a novom aktivnost učenika na času.

1�

o čemu nastavnIK razmIšlja Kada prIprema čas

Gledano iz pozicije nastavnika, pripremačasa podrazumijeva odgovaranje na slje-dećapitanja:

• šta je cilj učenja (saznajni i procesniciljevi)?

•štajesadržajučenja(tema/pojmovi)?•štaučenicivećznajuotome(korelacije)?•kakotrebaučitidabiseostvarilipredviđeniciljevi(aktivnostiučenja)?• šta je minimum znanja kojim svi učenicitrebadaovladaju(standardi)?

4. PoLoŽaj i uLoga nasTavnika u Procesu obraZovanja

Usmjerenost nastave na učenje i učenika podrazumijeva i drugačiju ulogu nastavnika u procesu obrazovanja. Pored tradicionalne uloge nastavnika – onoga koji kompetentno tumači sadržaje programa, nastavnik u savremenoj nastavi ima i druge važne uloge:

• osmišljavanje procesa učenje (planiranje i pripremanje nastave/učenja)• organizovanje procesa učenje (daje zadužanja, koordinira učenje i sl.)• vođenje i usmjeravanje procesa učenja (aktivno se uključuje u proces učenja, diskutuje zajedno sa učenicima, usmjerava njihove aktivnosti, dodatno ih motiviše i sl.)• procjenjivanje efikasnosti učenja i prilagođavanje procesa učenja specifičnim potre-bama i mogućnostima učenika

1�

Nova uloga nastavnika (nastavnik-organizator i saradnik učenika u procesu učenja), bar u jednom dijelu ukupnog obrazovnog procesa, a obavezno na časovima vježbi, je nužan je uslov za ostvarivanje ciljeva programa. Samo predavanjem, bez aktivnog učešća učenika u procesu učenja, nikako nije moguće ostvariti ciljeve programa psi-hologije u gimnaziji.

5. PoLoŽaj i uLoga učenika u Procesu obraZovanja

Učenik je taj koji mora da uči, stiče znanje i razvija sposobnosti i zato je ključno pitanje da li mu nastava pruža priliku za to. dakle, osnovna dužnost nastavnika je da organizuje proces učenja na način koji obezbjeđuje učeniku da već u školi uči, stiče znanje i razvija sposobnosti.

KaKo učenIK treba da učI psIhologIju?

Generalno gledano, postoje određene ak-tivnosti učenja koje se mogu navesti kaoodgovor na pitanje - kako učenik treba daučipsihologiju?

SmISLenO...•povezivanjemonogaštoseučisaonimštosedoživljavauživotu;• povezivanjem onoga što se uči sa onimštojeučenoranijeizpsihologijeiliizdrugihpredmeta;PRObLemSKI...• samostalnim prikupljanjem i analizira-njemčinjenicaipodataka;• postavljenjem relevantnih pitanja sebi idrugima;

• razvijanjem plana rješenja nekog prob-lema;DIVeRgentnO...•predlaganjemnovihrješenja;•smišljanjemnovihprimjera;•povezivanjemsadržajaunovecjelineisl.KRItIčKI...• vaganjem važnosti pojedinih činjenica ipodataka;•klasifikovanjem•smišljanjemargumenataKOOPeRAtIVnO...• kroz saradnju sa nastavnikom i drugimučenicima•krozdiskusijuirazmjenumišljenja•uvažavajućiargumentedrugihučenikaisl.

6. vaŽnosT aTmosfere na časovima

Za aktivno učenje važna je atmosfera u kojoj se uči. Produktivnu atmosferu čine jasna pravila i poštovanje prava i družnosti svih učesnika u tom procesu.

učenIK Ima pravo...

•nakvalitetnoobrazovanje•naposebnostiindividualanpristup•naslobodnoiznošenjesvogmišljenja•naparticipacijuiučešćeuprocesuučenja

• na dovoljno vremena da razmisli i završisvojeobaveze•nagrešku

1�

II dioKaKo je napIsan udžbenIKI KaKo se KorIstI u nastavI?

1. kako je naPisan udŽbenik?

osnovna uloga udžbenika je da učeniku na jasan i sistematičan način predstavi struk-turu i sadržaj nauke - psihologije. Pored saznajne uloge, udžbenik ima i druge važne uloge: motivacionu, razvojnu, kulturnu itd. Polazeći od takvog opredjeljenja, naš cilj je bio da udžbenik bude:

• privlačan – da već svojim izgledom, a kasnije i sadržajem, privuče i održi pažnju učeniku/ci;• obuhvatan – da sadrži sve bitne činjenice, zakone i teorije psihologije koji su potrebni učeniku/ci gimnazije;• objektivan – da su znanja izložena u udžbeniku provjerena, a tumačenja nepristrasna;• savremen – da su znanja izložena u udžbeniku aktuelna (istoričnost se koristi samo kada je neophodno razumjeti razvojnost nekog znanja);• strukturiran – da odražava jezik i strukturu nauke – psihologije. To podrazumijeva: da jezik udžbenika bude precizan (izražen naučnim pojmovima sa jasno definisanim granicama); da udžbenik u cjelini reprezentuje strukturu psihologije kao nauke (sa jasno određenim odnosima između pojedinih pojmova);• predmetan – da pored opštih misaonih modela, reprezentuje i razvija misaone mod-ele i tehnike intelektualnog rada koje su specifične za psihologiju (npr. posmatranje, eksperimentisanje, introspekcija); • pregledan – da se didaktičkom organizacijom sadržaja (posebno: organizacijom naslo-va i podnaslova; uvodnim i završnim pregledom sadržaja; objašnjenjem manje poznatih izraza; sadržajem na početku udžbenika i riječnikom na kraju) obezbijedi čitljivost – da se može lako pregledati i pronaći željena informacija;• intelektualno podsticajan – da se pitanjima i drugim vrstama naloga u udžbeniku (npr: primijeni; uporedi; poveži; analiziraj i provjeri; procijeni i sl.) obezbijedi stalna misa-ona komunikacija učeniku/ci sa sadržajem udžbenika;

1�

• orijentisan na pomoć pri učenju – da se organizacijom cjelokupnog udžbenika (posebno uvođenjem raznih vrsta olakšica: npr. jasnim izdvajanjem najvažnijih djelova sadržaja i sl.) obezbijedi pomoć učeniku prilikom učenja; • blizak prethodnom znanju i iskustvu učenika/ca – da se oslanjanjem na prethodna znanja i iskustva učenika pri uvođenju novih sadržaja i pojmova, obezbijedi razumi-jevanje i dograđivanje znanja učenika; • osjetljiv na razvojne kapacitete učenika/ca – činjenica da je na ovom nivou razvoja mišljenja, mišljenje učenika/ca oslobođeno vezanosti za konkretne (opažene) situacije, i da adolescent uspješno misli i o apstraktnim sadržajima (sadržajima koji su izraženi samo simbolima - riječima) ima dvije važne posljedice po udžbenik - prvo, zahtijeva racionalan pristup u izboru ilustracija, i drugo: otvara prostor za kompleksnije zahtjeve (zadatke); • osjetljiv na individualne razlike u sposobnostima – činjenica da se učenici/ce međusobno razlikuju u mogućnostima prepoznaje se u udžbeniku kroz primjeren os-novni tekst udžbenika, dodatne tekstove za proširivanje i produblivanje znanja i olakšice pri učenju (npr. kroz izdvajanje najvažnijih djelova sadržaja); • ravnopravan – činjenica da učenici/ce, korisnici udžbenika, pripadaju različitim gru-pama (rodnim, socijalnim, vjerskim, nacionalnim itd.) ima posljedicu da se u udžbeniku vodi račina o ravnopravnoj zastupljenosti svih grupa;• otvoren – činjenica da nauka nije zatvoren i konačan sistem znanja, posebno to nije psihologija, i da u nauci postoje različita gledanja i različite istine, prepoznaje se u udžbeniku kroz alternativna ili čak suprotna gledanja na iste probleme. ovakav pris-tup, ne samo da odražava duh nauke, već predstavlja i dragocjen potencijal za misaono angažovanje učenika/ca; • primjenjiv – uvažavajući funkcionalnu prirodu učenja, učenicima je data mogućnost da uvide upotrebnu vrijednost onoga što uče. Pored drugih motivacionih sredstava ko-risti se i mogućnost uvida primjene psiholoških saznanja u životnim prilikama;• raznovrstan – uvažavajući višestruku prirodu intelekta i različitu strukturu intelektu-alnih i drugih potencijala korisnika u udžbeniku se vodi računa o različitim zahtjevima učenja i predstavljanja sadržaja.

2. kako se korisTi udŽbenik u nasTavi?

Kao je rečeno, udžbenik u sebi ima ugrađene brojne didaktičke elemente, i svaki od ovih elemenata je važan u procesu učenja psihologije. Kako bi se pojačala uloga ovih didaktičkih elemenata važno je da ih nastavnik poznaje, i da to znanje prenese na učenika. U daljem tekstu navedeni su osnovni didaktički elementi udžbenika i njihova uloga u procesu učenja psihologije.

• Psihologija na djelu! – kako da učiš

cilj ovog dijela udžbenika je da upozna učenika/cu sa didaktičkom strukturom udžbenika i očekivanim načinom učenja. ovdje se govori o tome koje didaktičke el-emente udžbenik sadrži i koju ulogu svaki od njih ima pri učenju. Važno je da učenici/ce od samog početka poznaju osnovne elemente udžbenika i ulogu svakog od njih.

1�

• sadržaj udžbenika

Sadržaj na početku udžbenika je osnovno sredstavo za brzo snalaženje kroz knjigu, ali i efikasno sredstvo za povezivanje i strukturiranje znanja učenika. Posebno je važna ova druga uloge sadržaja udžbenika - da poveže i strukturira znanje učenika. Nastavnik ko-risti sadržaj udžbenika uvijek kada želi da orijentiše učenike i da zajedno sa njima odredi položaj onoga što se uči.

• pregradne stranice udžbenika - poglavlja

Udžbenik sadrži pet osnovnih poglavlja: Predmet i metode psihologije; osnove psihičkog života; Psihički procesi; Ličnost; Pojedinac u društvenom okruženju. Svako poglav-lje započinje pregradnom stranicom. Pregradna stranica je sredstvo za predstavljanje cjeline sadržaja poglavlja i koristi se pri uvođenju učenika u probleme koji se razmatraju u okviru tog poglavlja. Poglavlje predstavlja jednu cjelinu - oblast psihologije, i važno je da im bude i predstavljeno kao cjelina.

• uvod u lekciju – šta ćeš saznati?

Svako poglavlje sadrži veći broj lekcija. Sadržaj svake lekcije predstavljen je kroz neko-liko uvodnih pitanja - šta ćeš saznati? ova pitanja imaju ulogu da upoznaju učenika sa sadržajem lekcije i da podstaknu njegovo interesovanje za učenje tog sadržaja.

• osnovni tekst lekcije - udžbenika

osnovni tekst udžbenika predstavlja sadržaj i strukturu nauke – psihologije. To znači da osnovni tekst sadrži sve neophodne informacije, ali i da zahtijeva aktivnu ulogu nas-tavnika u njihovom tumačenju. od nastavnika se očekuje da dopuni i proširi osnovni sadržaj udžbenika. Pri tom može koristi i druge udžbenike, psihološke knjige, časopise, riječnike i sl. Važno je da se učenje psihologije doživi kao aktivan proces prikupljanja, upoređivanja, analiziranja i sistematizovanja znanja iz različitih izvora.

• objašnjenja manje poznatih riječi i izraza u tekstu

U osnovnom tekstu udžbenika identifikovane su manje poznate riječi i izrazi. To mogu biti riječi ili izrazi koji jesu ili nisu psihološki pojmovi, a važni su za razumijevanje sadržaja teksta. ovi izrazi označeni su i njihovo objašnjenje dato je na marginama stranice. Važno je da nastavnik provjeri da li u tekstu postoje i druge riječi i izrazi koji su nepoznati učenicima i da im pomogne u njihovom razumijevanju.

• definisanje osnovnih pojmova

U osnovnom tekstu identifikovani su osnovni psihološki pojmovi. Njihov popis nalazi se na kraju svake lekcije. oni su precizno definisani kroz tekst i u rječniku na kraju knjige. Nastavnik treba da ukaže učenicima na važnost ovih pojmova i da im pomogne u njiho-vom razumijevanju.

1�

• dodatni tekstovi

Uloga dodatnih tekstova je da proširi, ilustruje i da obezbijedi primjenu sadržaja udžbenika. dodatni tekstovi su izdvojeni u posebnim boksovima koji povremeno preki-daju i proširuju osnovni tekst. Svaki boks ima svoj naslov i predstavlja jednu logičnu cjelinu. Postoje tri osnovne vrste dodatnih tekstova: dodatni sadržaji, ilustracije (sheme i preglednici) i nalozi.Dodatnisadržajimogu biti: sadržaji koji nisu eksplicitno navedeni u programu, a važni su za dublje razumijevanje osnovnog teksta; kratki opisi nekog eksperimenta; neka za-nimljivost iz psihologije i sl.

Pod šemamai preglednicimapodrazumijevamo različite sadržaje koji imaju istu namjenu - da konkretizuju sadržaj osnovnog teksta. To mogu biti: grafički prikaz rezultata nekog eksperimenta (npr. Ebinghausova kriva zaboravljanja); grafički prikaz odnosa između pojava ili odnosa uzrok – posljedica; prikaz hijerarhijskih odnosa (npr. Maslovljeva hi-jerarhija potreba); grafički prikaz zakona ili pravilnosti; prikaz sociometrijskih odnosa u grupi; prikaz dimamičkih procesa (npr. vrste konflikata); prikaz podjela (npr. tipovi tem-peramenta); prikaz strukture građe (npr. struktura mozga) i sl.

Nalozisu treća vrsta boksa. cilj im je da potstaknu učenika na primjenu znanja. To mogu biti zadaci tipa: uradi, poveži, primijeni i sl. ovi boksovi podrazumijevaju samostalan rad učenika.

• linkovi (veze)

Tekst može biti prekidan znakom “kompas” i kratkim uputstvom: pogledaj u lekciji ...; u poglavlju sl. cilj linkova je da obezbijede unutrašnju i spoljašnju koherentnost sadržaja, ali i da uči učenika tehnici učenja – istraživanju veza i odnosa u sadržaju.

• Sistematizacija (siže) lekcije

Svaka lekcija završava kratkim sižeom, koji treba da odgovori na pitanje: šta si učio/la? Siže ima onoliko tačaka koliko je podnaslova u lekciji. Siže je namijenjen učenicima i treba da ih usmjere na suštinske djelove teksta.

• Pitanja za razmišljanje

Svaka lekcija završava sa nekoliko pitanja. Pitanja pokrivaju osnovne ključne tačke lek-cije, ili usmjeravaju na dodatne aktivnosti učenja. ova pitanja data su na dva nivoa. Na osnovnom nivou, pitanja za ponavljanje i utvrđivanje gradiva, odražavaju zahtjeve iskazane standardnima programa, dok na višem nivou, pitanja za kritičko i analitičko mišljenje, podrazumijevaju kritički i analitički pristup u učenju sadržaja programa.

1�

III dioKaKo je napIsan prIručnIK I KaKo može pomoćI nastavnIKuda organIzuje I vodI proces učenja u gImnazIjI?

osnovna uloga priručnika je da pruži pomoć nastavniku u organizovanju i vođenju pro-cesa učenja psihologije u gimnaziji. Kako bi se osigurala ova pomoć u priručniku su sve lekcije predstavljene kroz:

• saznajne ciljeve programa• izvod iz udžbenika• ključne pojmove koji se nalaze u rječniku• aktivnosti učenja• ishode (standardi) programa

Svaki od ovih elemenata priručnika ima posebnu ulogu u organizovanju i vođenju pro-cesa učenja u gimnaziji.

1. saZnajni ciLjevi Programa

Kao što je naprijed rečeno ciljevi programa su osnova za organizovanje i vođenje proc-esa učenja u školi. ciljevi eksplicitno govore o tome šta učenici treba da nauče, a implic-itno i o tome kako treba da uče. razlikuju se opšti, operativni, sadržajni i procesni ciljevi (vidi: Nastavni program psihologije).

U priručniku su navedeni sadržajni ciljevi programa za svaku lekciju (npr. da učenici upoznaju predmet psihologije), a nastavnik planirajući proces učenja uvodi i tzv. pro-cesneciljeve (npr. da učenici razviju sposobnost zaključivanja, ili sposobnost kritičkog mišljenja). Procesni ciljevi se ne mogu ostvariti učenjem jedne ili dvije lekcije (jednog ili dva sadržajna cilja), oni se ostvaruju kroz ukupan proces učenja i zavise od načina učenja. dakle, pripremajući se za čas, nastavnik polazi od sadržajnih ciljeva programa i predviđa aktivnosti učenja koje obezbjeđuju ostvarivanje sposobnosti zaključivanja, rješavanja problema i sl.

1�

prImjer navođenja cIljeva u prIpremI za čas:

Priprema za čas obavezno sadrži ciljevenavedeneuprogramu(sadržajneciljeve),a

nastavnikuvodiprocesneciljevezavisnoodplaniranihaktivnostiučenja,npr:

sadrŽajni ciLjevi časa:• razumijevanje razlike između opštih svatanja o psihičkim pojavama i psihologije kao nauke;

• upoznavanje predmeta psihologije;

• upoznavanje različitih pristupa u shvatanju predmeta, cilja i osnovnih metoda psihologije;

Procesni ciLjevi časa:• razvijanje sposobnosti samostalnog prikupljanja i analiziranja znanja i informacija;

• razvijanje sposobnosti kritičkog mišljenja i sl.

2. iZvod iZ udŽbenika

U ovom dijelu priručnika navedeni su: naslovi lekcija, osnovna pitanja na koja odgovara svaka lekcija i kratak opis sadržaja lekcija. Pitanja, koja su u vezi sa svakom lekcijom na-vedena u udžbeniku i priručniku, mogu usmjeriti nastavnika i učenike na upoznavanje novih sadržaja.

3. kLjučni Pojmovi koji se naLaZe u rječniku

Pod ovim naslovom nalaze se ključni – osnovni psihološki pojmovi u lekciji. oni su objašnjeni kroz sadržaj lekcije i posebno u rječniku na kraju knjige. Nastavnik treba da pomogne učenicima u pravilnom razumijevanju ovih pojmova.

4. akTivnosTi učenja

aktivnosti učenja su ključne za ostvarivanje ciljeva programa – zausvajanjekvalitetnihznanjairazvijanjesposobnostiučenika. U ovom dijelu priručnika date su moguće ideje – scenariji časa, za realizaciju ciljeva programa. Za neke lekcije dato je više alternativa, tako da nastavnik može da bira onu koja mu više odgovara, ili da neke od njih koristi prilikom planiranja izbornog dijela programa. Navedeni scenariji su namijenjeni prije svega časovima utvrđivanja i sistematizovanja znanja učenika. Prilikom izrade ovih scenarija vođeno je računa da se pored kvalitetnog znanja kroz proces učenja obezbi-jedi razvijanje vještina i sposobnosti učenika koje su predviđene ciljevima programa.

�0

prImjer: aKtIvnostI učenja Koje obezbjeđujurazvIjanje pojedInIh sposobnostI I vještIna učenIKa

Utabelisu,najednojstrani,datevještineisposobnostikojesupredviđeneopštimciljevimaprograma,anadrugojstrani–aktivnostiučenjakojesurelevantnezateciljeve.

vještine isposobnosti

aktivnostiučenja

razvijanje autonomije u

učenju

• analiziranjem i prikupljanjem informacija iz različitih izvora;• prevođenjem znanja i informacija na svoj rječnik i sebi razumljiv način; • sistematizovanjem i sređivanjem znanja i informacija na svoj način;• samostalnim izvođenjem zaključaka• diskutovanjem, raspravom i sl.

razvijanje spo-sobnosti prim-jene stečenih

znanja

• povezivanjem onoga što je učeno ranije sa onim što se sada uči; • povezivanjem onoga što se uči u školi sa onim što se realno dešava u životu; • angažovanjem prethodnih znanja i prethodnih iskustava učenika pri formulisa-nju, analiziranju, istraživanju i rješavanju problemskih situacija;

razvijanje sposob-

nosti logičkog zaključivanja

• upoređivanjem različitih izvora znanja i podataka; • vaganjem i procjenjivanjem važnosti pojedinih izvora znanja i podataka; • upoređivanjem različitih mišljenja učenika o istom problemu; • vaganjem različitih argumenata; • razvrstavanjem podataka i činjenica prema različitim kriterijumima; • izvođenjem zaključaka;

razvijanje sposobnosti

rješavanja problema

• formulisanjem problema; • analiziranjem problemske situacije; • razvijanjem malih projekata; • prikupljanjem podataka;• sređivanjem podataka; • formulisanjem mogućih rješenja; • rješavanjem problema;

razvijanje sposobnosti stvaralačkog

mišljenja

• dizajniranjem plana istraživanja; • dizajniranjem instrumenata istraživanja; • smišljanjem mogućih načina rješavanja problema; • predlaganjem alternativnih rješenja; • smišljanjem neuobičajenih – novih rješenja; • smišljanjem različitih puteva da se sprovede predloženo rješenje;• dizajniranjem izvještaja;

razvijanje sposob-

nosti kritičkog mišljenja

• preispitivanjem uobičajenih rješenja; • sagledavanjem uobičajenih rješenja iz drugog ugla; • uvažavanjem posebnosti – različitosti;• prihvatanjem mišljenja, ne pod pritiskom većine, nego pod pritiskom snage ar-gumenata;

razvijanje ko-munikativnih sposobnosti

• formulisanjem sopstvenog stava na način da bude razumljiv za druge; • navođenjem argumenata za iznijeti stav; • argumentovanim diskutovanjem;• izvještavanjem; • vođenjem dijaloga;

Nastavnik ima autonomiju, i nije obavezan da koristi predložena scenarija časa, ali je obavezan da nastavu organizuje na način koji obezbjeđuje realizaciju ciljeva programa. drugim riječima, od nastavnika se očekuje da predložena scenarija prilagodi uslovi-ma u kojima on radi ili da izradi nove pripreme za čas koje će obezbijediti realizaciju predviđenih ciljeva programa. ako se odluči na samostalnu izradu priprema za čas, kao

�1

razvijanje inicijativnost

i aktivizma učenika

• problematizovanjem uobičajenih rješenja; • stavom da su problemi rješivi; • aktivnim uključivanjem u predlaganje rješenja; • aktivnim uključivanjem u rješavanje konkretnih problema; • poznavanjem puteva i načina rješavanja problema; • imanjem iskustva sa problemskim situacijama...

razvijanje tolerantnosti i prihvatljive

komunikacije

• aktivnim slušanjem druge osobe; • objašnjavanjem svoje i provjeravanjem pozicije drugoga; • osporavanjem stava, a ne druge osobe; • jasnim izražavanjem svojih želja, i vođenjem računa o željama drugih; • pokazivanjem otvorenosti za drugo i drugačije...

blumova taKsonomIja znanja

nivo znanja definicija znanja pokazatelji znanja

vrednovanje učenik/ca procjenjuje, vrednuje informacije na osnovu nekog kriterija; daje argumentaciju

vrednovanjeargumentacijapreporučivanjeobrazlaganje

sinteza učenik/ca od ponuđenih informacija stvara neku novu cjelinu; kreira nešto za nju/njega novo; novi proizvod

kreiranjesmišljanjerazvijanjeplaniranje

analiza učenik/ca ponuđene informacije raščlanjuje, klasifikuje, dovodi u vezu

raščlanijivanjepoređenjedovođenje u vezurazlikovanje

primjena učenik/ca uz minimalna uputstva bira i koristi informacije kako bi riješio/riješila neki problem

upotrebapromjenarješavanjedemonstriranje

razumijevanje učenik/ca svojim riječima interpretira, objašnjava ili obrazlaže informacije koje ima

objašnjavanjesažimanjeparafraziranjeopisivanjedavanje primjera

znanje učenik/ca se prisjeća ili prepoznaje informaciju u obliku u kom je naučena

navođenjenabrajanjeimenovanjedefinisanje

pomoć, mogu mu poslužiti pitanja za kritičko učenje koja su data u udžbeniku na kraju svake lekcije.

5. ishodi Programa

Polazište za ocjenjivanje znanja predstavljaju predviđeni standardiznanja. Standardima se definiše minimum – ono što se od svakog učenika očekuje da zna. Kriterijume ocjen-jivanja, počev od standardnog nivoa, nastavnik prilagođava grupi učenika sa kojom radi. Pri tom može da koristi neku od taksonomija zananja (npr. Blumovu taksonomiju) ili da se posluži standardima na višem nivou koji su dati u priručniku.

��

Iv dioproces učenja psIhologIje u II razredu gImnazIje?

poglavlje I predmet I metode psIhologIje

leKcIje:

• predmet psIhologIje • metode psIhologIje

1. PReDmet PSIHOLOgIJe

saZnajni ciLjevi Programa:

Učenik/ca treba da:

• upozna predmet psihologije; • razumije razliku između opštih svatanja o psihičkim pojavama i psihologije kao nauke; • upozna definiciju psihologije; • upozna različite pristupe u shvatanju predmeta, cilja i metoda psihologije; • upozna dominantne pravce u psihologiji i njihove osnivače;

iZvod iZ udŽbenika:

Naslov lekcije: PredmeT PsihoLogije

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji:

• ŠTa JE PrEdMET PSiHoLogiJE? • KaKo SE PSiHoLogiJa raZViJaLa i Kada JE PoSTaLa SaMoSTaLNa NaUKa? • KaKo JE PSiHoLogiJa dEFiNiSaNa? • KoJi SU oSNoVNi PraVci U PSiHoLogiJi?

��

Podnaslovi i sadržaj udžbenika:

PredmeT, isTorijaT i definicija PsihoLogije

Učenik/ca se upoznaje sa dva perioda u razvoju psihologije. Upoznaje razlike u shvatan-ju predmeta, metoda i cilja psihologije i definiciju psihologije kao nauke. Na kraju ovog dijela dat je pregled važnijih datuma i ličnosti u razvoju psihologije kao samostalne em-pirijske nauke.

škoLe i Pravci u PsihoLogiji

Učenik/ca upoznaje osnovne psihološke pravce: strukturalistička psihologija (VilhelmVunt),funkcionalistička psihologija (VilijamDžejms),bihejviorizam (DžonVotson),geštalt psihologija (K.Kofka,M.VerthajmeriV.Keler),psihoanaliza (SigmundFrojd),humanistička psihologija (AbrahamMaslov,GordonOlport,KarlRodžers,RoloMejitd.).Svaki pravac se analizira kroz predmet psihologije, metod psihologije, cilj psihologije i osnovni postu-lat– što pruža mogućnost upoređenja pojedinih pravaca, kao i mogućnost analiziranja međusobnog odnosa: cilj - predmet – metod istraživanja u psihologiji.

kLjučni Pojmovi koji se naLaZe u rječniku:

psihologija, pravac u psihologiji, strukturalistička psihologija, funkcionalistička psi-hologija, bihejviorizam, psihoanaliza, geštalt, humanistička psihologija

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1.

u gruPama učenici anaLiZiraju osnovne PsihoLoške Pravce - diskuTuju o sLičnosTima i raZLikama meĐu njima

Učenici u manjim grupama imaju zadatak da predstave jedan pravac u psihologiji. Pored udžbenika mogu koristiti i druge izvore znanja (bilo da ih sami prikupe, sa inter-neta i sl. ili da ih nastavnik pripremi). Svaka od grupa treba da predstavi jedan psihološki pravac:

• naziv pravca• ko je osnivač – osnovni predstavnici • kada i gdje se pojavio• šta je predmet psihologije• koji je osnovni metod• koji je osnovni postulat

Nakon prezentacije svih grupa vodi se diskusija o sličnostima i razlikama između po-jedinih pravaca u psihologiji, kao i o odnosu: cilj - predmet – metod istraživanja u psi-hologiji. rezultate diskusije treba sistematizovati u tabeli.

��

Psihološkipravac

Predmet psihologije

osnovni postulat

metod psihologije

strukturalizam svjesne pojave(osjeti, osjećanja,

predstave)

introspekcija(samoposmatranje)

u kontrolisanim uslovima

funkcionalizam svjesne pojave i ponašanja

kombinovanje introspekcije i

spoljašnjeg posmatranja

bihejviorizam ponašanje spoljašnje objek-tivno posmatranje

geštaltpsihologija

svjesne pojave i ponašanje kao

cjelina

fenomenološkimetod

(jedan vidintrospekcije)

Psihoanaliza ličnost, posebno njen nesvjesni, nagonski dio

tehnike slobod-nih asocijacija i

tumačenja snova(psihodinamički

pristup)

humanistička psihologija

zdrava ličnost, posebno njen

svjesni istvaralački dio

subjektivistički, fenomenološki,

idiografski pristup

varijanta: 2.isTraŽivanje Pre-isTorije i isTorije PsihoLogije

Svaki učenik može imati zadatak da pronađe i donese materijal koji se odnosi na psi-hologiju (to može biti: fotografija, neki istorijski izvor, neki eksperiment i sl.). Učenike treba orijentisati da pronađu što stariji izvor. Svaki učenik treba da zna iz kog perioda je taj “dokument” ili za koju poznatu ličnost u psihologiji je vezan.

Nastavnik na tabli povuče horizontalnu liniju (vremenska linija) i podjeli je na dva dijela - do i od sredine XiX vijeka. Učenici prvo treba da odrede gdje je mjesto na tabli ma-terijalu koji su donijeli (da li pripada periodu prije ili poslije sredine XiX vijeka), da ga zalijepe, a zatim i da ga predstave. Kada učenici predstave svoje materijale – nastavnik treba da otkrije zašto je podijelio tablu na dva dijela i da predstavi svoj materijal (značaj osnivanja psihološke labaratorije 1879. g. u Lajpcigu za psihologiju kao nauku). Zatim se mogu unijeti i predstaviti i ostali važni događaji i ličnosti iz psihologije (vidi prilog: Važne ličnosti i datumi iz psihologije).

Nakon toga identifikuju se osnovni pravci u psihologiji i vodi diskusija: o razlikama između opštih svatanja o psihičkim pojavama i naučnih znanja u psihologiji; o različitim pristupima predmetu i metodama u psihologiji i sl.

��

ishodi Programa:


nastandardnomnivou: • objasni predmet psihologije; • navede definiciju psihologije kao nauke; • navede osnovne psihološke pravce i njihove predstavnike;

navišemnivou:

• objasni zašto se osnivanje psihološke laboratorije 1879 g. uzima za datum nastanka psihologije kao samostalne empirijske nauke ; • obrazloži razliku između opštih svatanja o psihičkim pojavama i naučnih znanja u psihologiji; • objasni razlike između pojedinih psiholoških pravaca u shvatanju predmeta, cilja i metoda istraživanja; • na primjeru nekog od psiholoških pravaca objasni odnos između predmeta i metoda istraživanja.

2. metODe PSIHOLOgIJe



• upozna teorijski i praktični cilj psihologije; • upozna osnovne teorijske i primijenjene psihološke discipline; • upozna osnovne metode i tehnike psiholoških istraživanja; • razumije položaj metode i tehnika u psihološkom istraživanju; • upozna nacrt eksperimentalnog istraživanja.


Naslov lekcije: meTode PsihoLogije


• ŠTa SU ciLJEVi iSTraŽiVaNJa U PSiHoLogiJi? • KoJE PSiHoLoŠKE diSciPLiNE daNaS PoSToJE? • KoJE METodE iSTraŽiVaNJa SE PriMJENJUJU U PSiHoLogiJi? • KoJiM TEHNiKaMa SE PriKUPLJaJU Podaci U PSiHoLogiJi?

��

Podnaslovi i sadržaj lekcije:

ciLjevi isTraŽivanja u PsihoLogiji

Učenik/ca upoznaje teorijski i praktični cilj psihologije i kriterijume za razlikovanje teori-jskih i primijenjenih psiholoških disciplina.

PsihoLoške disciPLine

Učenik/ca upoznaje osnovne psihološke discipline: teorijske (opšta psihologija, psi-hologija ličnosti, fiziološka psihologija, psihopatologija, razvojna psihologija, socijalna psihologija, psihologija životinja i psihometrija), i primijenjene (pedagoška psihologija, klinička psihologija i psihologija rada).

PsihoLoške meTode

Učenik/ca upoznaje razliku između zdravorazumskog i naučnog saznanja, a zatim i po-jam: metod naučnog istraživanja. Saznaje koje su osnovne metode psihologije: intros-pekcija, posmatranje i eksperiment.

PsihoLoške Tehnike

Učenik upoznaje razliku između metoda i tehnika naučnog istraživanja i osnovne kara-kteristike pojedinih tehnika istraživanja: intervju, upitnik i test.


cilj psihologije, metod, posmatranje, eksperiment, introspekcija, tehnike psihološkog istraživanja, intervju, upitnik, test.

akTivnosTi učenja - MogUćE idEJE Za ScENario čaSa:

Varijanta: 1. iSTraŽiVaNJE STrUKTUrE UdŽBENiKa

Učenici se mogu podijeliti u grupe sa zadatkom da predstave jednu psihološku discip-linu: opštu psihologiju, psihologiju ličnosti, fiziološku psihologiju, psihopatologiju, raz-vojnu psihologiju ili socijalnu psihologiju. Zadatak se može izvršiti tako što će se analizi-rati sadržaj udžbenika i predstaviti onaj dio sadržaja koji pripada psihološkoj disciplini. Npr. grupa koja treba da predstavi opštupsihologijutreba da navede sadržaj poglavlja iii (psihički procesi). Kao osnovnu pomoć u radu učenici koriste znakove o unutražnjim vezama u udžbeniku. izvještaj svih grupa sumira se na zajedničkom grafikonu, koji sa jedne strane daje infor-macije o predmetu istraživanja svake od psiholoških disciplina, a sa druge strane pred-stavlja kognitivnumapuza naredno učenje predmeta psihologije.

oPŠTaPSiHoLogiJa

PSiHoLogiJa LičNoSTi

FiZioLoŠKa PSiHoLogiJa

PSiHo -PaToLogiJa

raZVoJNa PSiHoLogiJa

SociJaLNa PSiHoLogiJa

��

Nastavnik ovaj prikaz može da koristi tokom cijele godine učenja sa ciljem da orijentiše učenike (šta smo do sada učili; šta sada učimo; šta je preostalo za učenje i sl.)

Varijanta: 2. NacrT EKSPEriMENTaLNog iSTraŽiVaNJa

Učenici se mogu podijeliti u manje grupe sa zadatkom da izrade nacrt istraživanja nekog psihološkog problema. Nastavnik prvo treba da ukaže na predmet psihologije, a zatim poziva sve učenike da kandiduju po jedan problem psihološkog istraživanja (npr. da li je nova metoda učenja efikasnija od stare). Prijedlozi učenika sistematizuju se na zajedničkoj listi mogućih problema, a zatim se pozivaju grupe učenika da izrade nacrt – kako bi se mogao istražiti taj problem (kao pomoć mogu im poslužiti prilozi: poslušnost autoritetu, i eksperiment sa paralelnim grupama).

Svako rješenje se zajednički diskutuje i kroz diskusiju se naglašava razlika u položaju između metoda i tehnika psihološkog istraživanja; razlika između nezavisne i zavisne varijable u istraživanju i sl.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou: • navede teorijski i praktični cilj psihologije; • navede osnovne teorijske i primijenjene psihološke discipline; • navede osnovne metode i tehnike psiholoških istraživanja;navišemnivou: • objasni razliku između teorijskog i praktičnog cilja psihologije; • objasni razliku između teorijskih i primijenjenih psiholoških disciplina; • objasni razliku između metoda i tehnika psihološkog istraživanja; • objasni osnovne karakteristike pojedinih metoda u psihologiji; • objasni vezu pojedinih metoda u psihologiji i psiholoških pravaca; • objasni karakteristike pojedinih tehnika psihološkog istraživanja; • navode osnovne faze istraživanja; • napravi nacrt eksperimentalnog istraživanja nekog jednostavnog problema.

Inicijalno stanjeDjelovanje

eksperimentalnogfaktora

Finalno stanje

Inicijalno stanje Finalno stanje

eKsperImentalna grupa

Kontrolna grupa

��

poglavlje II organsKI osnovI I razvoj psIhIčKog žIvota

leKcIje:

• organsKI osnovI psIhIčKog žIvora • razvoj psIhIčKog žIvota

3. ORgAnSKI OSnOVI PSIHIčKOg ŽIVOtAsaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije organsku osnovu psihičkog života • upozna ulogu centralnog i perifernog nervnog sistema • razumije razliku između centralnog i perifernog nervnog sistema • razumije ulogu i značaj endokrinog sistema za psihički život čovjeka


Naslov lekcije: organski osnovi Psihičkog ŽivoTa


• ŠTa PrEdSTaVLJa orgaNSKU oSNoVU PSiHičKog ŽiVoTa? • ŠTa JE NErVNi SiSTEM i KaKVa JE NJEgoVa ULoga? • U čEMU JE raZLiKa iZMEĐU cENTraLNog i PEriFErNog NErVNog SiSTEMa? • ŠTa JE ENdoKriNi SiSTEM i KaKVa MU JE ULoga?


organski osnovi Psihičkog ŽivoTa

Učenici se uvode u problematiku organske osnove psihičkog života. Treba da dobiju od-govor na pitanje: Šta ukazuje na organsku osnovu psihičkog života, i pitanje: Šta pred-stavlja organsku osnovu psihičkog života?

��

nervni sisTem

Učenik se upoznaje sa ulogom, građom i podjelom (glavnim djelovima) nervnog sistema. Posebno se analizira uloga pojedinih djelova perifernog i centralnog nervnog sistema.

endokrini sisTem

Učenik se upoznaje sa značajem edokrinog nervnog sistema za psihički život čovjeka. Posebno se analizira uloga pojedinih endokrinih žlijezda i hormona koje one luče.


neuron, sinapsa, neurotransmiter, centralni nervni sistem, autonomni nervni sistem, ta-lamus, hipotalamus, limbički sistem, veliki mozak, endokrini sistem, hormoni, hipofiza

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. anaLiZa organske osnove Psihičkog ŽivoTa čovjeka – nervni sisTem

Učenici se mogu podijelitu u grupe sa zadatkom da istraže organske osnove psihičkog života čovjeka – nervni sistem. Svaka grupa ima zadatak da na osnovu teksta udžbenika pripremi izvještaj o značaju i ulozi pojedinih djelova nervnog sistema. Na primjer, jedna grupa treba da predstavi značaj i ulogu prednjeg mozga u psihičkom životu čovjeka.

NErVNi SiSTEM PEriFErNi cENTraLNi

aUToNoMNi NErVNi SiSTEM

Simpatički i parasimpatički

SoMaTSKi NErVNi SiSTEM

KičMENa MoŽdiNa

MoZaK

Zadnji, srednji i prednji

Varijanta: 2. anaLiZa organske osnove Psihičkog ŽivoTa čovjeka – endokrini sisTem

Učenici se mogu podijelitu u grupe sa zadatkom da istraže organsku osnovu psihičkog života čovjeka – endokrini sisteam. Svaka grupa ima zadatak da na osnovu teksta udžbenika pripremi izvještaj o značaju i ulozi pojedinih dijelova endokrinog sistema. Na primjer, jedna grupa treba da predstavi značaj i ulogu hipofize u psihičkom životu čovjeka. izvještaje grupa treba sistematizovati prema dolje naznačenoj tabeli.

�0

ENdoKriNa ŽLiJEZda HorMoNi dEJSTVo Na orgaNiZaM

PrEdNJi rEŽaNJ

HiPoFiZa

ZadNJi rEŽaNJ

TirEoTroPNiadrENoKorTiKoTroPNi

SoMaToToroPNigoNadoTroPNi

ProLaKTiN

aNTidiUrETičKi HorMoNoKSiTociN

TiroidNa ŽLiJEZda TiroKSiN

SrŽ

NadBUrEŽNa ŽLiJEZda

Kora

adrENaLiN

KorTiKoSTEroidi

JaJNici

goNadE

TESTiSi

ESTrogENProgESTEroN

TESToSTEroN

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede osnovne djelove nervnog sistema; • objasni ulogu perifernog nervnog sistema; • objasni ulogu centralnog nervnog sistema; • navede funkciju kičmene moždine; • navede djelove i funkciju mozga; • navede najvažnije endokrine žlezde;

navišemnivou:

• navede argumente koji idu u prilog tvrdnji da postoji povezanost između organskih i psihičkih struktura i procesa; • objasni teorijski i praktični značaj istraživanja o povezanosti organskih i psihičkih procesa; • objasni razliku između centralnog i perifernog nervnog sistema; • objasni sličnosti i razlike između nervnog i endokrinog sistema.

�1

4. RAZVOJ PSIHIčKOg ŽIVOtAsaZnajni ciLjevi Programa:


• upozna osnovne činioce psihičkog razvoja čovjeka • upozna različite pristupe u objašnjavanju razvoja psihičkog života čovjeka • razumije ulogu nasljeđa i sredine u psihičkom razvoju čovjeka • razumije ulogu vlastite aktivnosti u svom psihičkom razvoju


Naslov lekcije: raZvoj Psihičkog ŽivoTa


• ŠTa JE FiLogENETSKi, a ŠTa oNTogENETSKi raZVoJ? • KaKo raZVoJ oBJaŠNJaVaJU NaTiViSTi, a KaKo PrEdSTaVNici EMPiriZMa? • KoJi SU oSNoVNi BioLoŠKi, a KoJi SrEdiNSKi čiNioci raZVoJa? • KaKVa JE ULoga aKTiVNoSTi JEdiNKE U VLaSTiToM raZVoJU? • KaKaV JE odNoS NaSLJEĐa i SrEdiNE U raZVoJU PSiHičKog ŽiVoTa?


fiLogeneTski i onTogeneTski raZvoj Psihičkog ŽivoTa

Učenici se upoznaju sa pojmovima filogenezai ontogenezai razlikom između filogenet-skog i ontogenetskog razvoja psihičkog života čovjeka.

emPiriZam i naTiviZam

Učenici se upoznaju sa pojmovima empirizam i nativizam i njihovim osnovnim argu-mentima u tumačenju psihičkog razvoja čovjeka.

bioLoški činioci raZvoja – nasLjeĐe i saZrijevanje

Učenik/ca upoznaje osnovne biološke činioce psihičkog razvoja čovjeka – sa ulogom nasljeđa i sazrijevanja u psihičkom razvoju.

sredinski činioci raZvoja – fiZički i socijaLni

Učenik/ca upoznaje osnovne sredinske činioce psihičkog razvoja čovjeka – i ulogu fizičkih i socijalnih faktora u psihičkom razvoju.

��

akTivnosT jedinke

Učenik/ca se upoznaje sa ulogom i značajem sopstvene aktivnosti u psihičkom razvoju čovjeka. Na primjeru razumiju značaj aktivnosti učenja u vlastitom razvoju.

isPiTivanje uLoge nasLjeĐa i sredine

Učenik/ca se upoznaje sa različitim pristupima u ispitivanju uloge pojedinih činilaca psihičkog razvoja, kao i sa savremenim interakcionističkimshvatanjemodnosa pojedinih činilaca razvoja.


filogeneza, ontogeneza, empirizam, nativizam, nasljeđivanje, gen, hromozom, sazri-jevanje, aktivnost jedinke

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. uLoga nasLjeĐa i sredine u Psihičkom raZvoju čovjeka – PrikuPLjanje argumenaTa i diskusija

Učenici mogu imati zadatak da definišu argumente koji idu u prilog uloge nasljeđa, ili sredine u psihičkom razvoju čovjeka. Takav zadatak učenici mogu da dobiju na prethod-nom času i da koriste literaturu koja im je dostupna, ili na času i da kao izvor koriste udžbenik. Na času se učenici mogu podijeliti u dvije velike grupe od kojih svaka zastupa jedno gledište. Prije početka diskusije učenici u manjim grupama treba da naprave pop-is ključnih argumenata koje će iznositi u diskusiji.

• argumenti koji dokazuju presudan uticaj nasljednih činilaca • argumenti koji dokazuju presudan uticaj sredinskih činilaca

U toku rasprave nastavnik na tabli treba da napiše ključne argumente jedne i druge strane. Na kraju časa sve argumete treba sagledati sa aspekta savremenog interakcionističkogshvatanjaodnosa pojedinih činilaca razvoja. Posebno treba razmoriti ulogu sopstvene aktivnosti u psihičkom razvoju čovjeka.

��

ishodi Programa:


na standardnom nivou:

• objasni pojmove filogenetski i ontogenetski razvoj; • navede odlučujuće činioce psihičkog razvoja prema shvatanju empirizma i nativizma; • navede osnovne biološke i sredinske činioce psihičkog razvoja čovjeka; • objasni ulogu aktivnosti jedinke u psihičkom razvoju čovjeka; • objasni interakcionističko shvatanje psihičkog razvoja čovjeka;

na višem nivou: • navede i objasni argumente koji idu u prilog nativističkog, odnosno empirističkog shvatanja o razvoju pojedinca; • obrazloži pojedinačan uticaj nasljeđa i sredine na pojedine psihičke funkcije. • obrazloži ograničenja, i mogućnosti vaspitnog uticaja na dijete. • predloži načine organizovanja eksperimentalnog ispitivanja sa ciljem utvrđivanja pojedinačnog uticaja nasljeđa ili sredine u psihičkom razvoju čovjeka.

��

poglavlje III psIhIčKI procesI

• saznajnI procesI

• InteleKtualne sposobnostI I svaralaštvo

• dInamIčKI procesI

saznajnI procesI

leKcIje:

• opažanje I pažnja • učenje • pamćenje I zaboravljanje • mIšljenje

5. OPAŽAnJe I PAŽnJAsaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije značaj opažanja za psihički život čovjeka; • upozna osnovne čulne organe i adekvatne draži za svaki od njih; • upozna osnovne spoljašnje i unutrašnje činioce opažanja; • razumije značaj pažnje za psihički život čovjeka; • upozna spoljašnje i unutrašnje činioce pažnje.


Naslov lekcije: oPaŽanje i PaŽnja


• ŠTa JE oPaŽaNJE? • čiME oPaŽaMo – raZLičiTa čULa i VrSTE oPaŽaJa? • KaKo oPaŽaMo – čiNioci oPaŽaNJa? • ŠTa JE PaŽNJa?

��


oPaŽanje

Učenik upoznaje opažanjekao složen i aktivan proces integrisanja, tumačenja i orga-nizacije raznolikih osjeta u jedinstvenu, cjelovitu i smisaonu mentalnu reprezentaciju svijeta - u opažaj. razumije kako je opažanje jedan od osnovnih saznajnih (kognitivnih) procesa koji stoji u osnovi: učenja, pamćenje, rješavanja probleme, emotivnih stanja itd.

čime oPaŽamo – raZLičiTa čuLa i vrsTe oPaŽaja

Učenik se upoznaje sa osnovnim čulnim organima i vrstama energije za koju su osjetlji-vi. razlikuje: opažanje čulom vida - viđenje; opažanje čulom sluha - čuvenje; opažanjem čulom mirisa - mirisanje; opažanje čulom ukusa; opažanje čulima u koži i osjeti za dodir, toplo, hladno i bol; vestibularni aparat i osjete ravnoteže; kinestetičko čulo i osjete kre-tanja; visceralno čulo i organske osjete.

kako oPaŽamo – činioci oPaŽanja

Učenik upoznaje opažanje ili percepciju kao složen proces koji je višestruko određen mnogim objektivnim i subjektivnim činiocima. Uči da je ovaj proces određen spoljašnjim činiocima (osobinama i rasporedom draži), ali i unutrašnjim (fiziološkim i psihološkim karakteristikama organizma koji opaža). Saznaje novije, konstruktivističkoshvatanjekoje opažanje tumači kao aktivan proces u kojem subjekt kodira i interpretira senzorne zna-kove i tako stvara, konstruiše opažaje na osnovu prethodno stvorenih kognitivnih struk-tura, iskustva i motivacionih stanja.

PaŽnja

Učenik upoznaje pažnju kao mentalnu usmjerenost i usredsređenost na izvjestan mali broj značajnih, bitnih elemenata koji imaju središnje mjesto u svijesti, uz zanemarivanje mnoštva ostalih, nebitnih. Saznaje kako su intenziteti obim pažnje određeni mnogim spoljašnjim i unutrašnjim činiocima. Spoljašnji činioci se odnose na karakteristike draži ili određenog sklopa draži. Unutrašnji činioci na fizičko i psihičko stanje subjekta, nje-gove emocije, potrebe, stavove, vrijednosti, želje, očekivanja i sl.


osjet, opažaj, opažanje, apsolutni prag, diferencijalni prag, psihofizika, figura, pozadina, zakoni grupisanja draži u opažanju, dobra forma, konstantnost opažaja, iluzija, haluci-nacija, pažnja

��

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. raZLičiTa čuLa i vrsTe oPaŽanja

Učenici u grupama imaju zadatak da na osnovu udžbenika, i dodatne literature, pred-stave osnovne čulne organe i vrste energije za koju su osjetljivi (npr. jedna grupa treba da predstavi opažanje vidom – viđenje...)

• opažanje vidom - viđenje • opažanje čulom sluha - čuvenje • opažanje čulom mirisa – mirisanje • opažanje čulom ukusa • opažanje čulima u koži i osjeti dodira, toplog, hladnog i bola • vestibularni aparat i osjeti ravnoteže • kinestetičko čulo i osjeti kretanja

Nakon prezentacije, učenici razgovaraju o razlici između osjeta i opažaja i definišu per-cepciju (opažanje) kao složen i aktivan proces kojim jedinka integriše, tumači i organi-zuje raznolike osjete u jedinstvenu, cjelovitu i smisaonu mentalnu reprezentaciju svijeta - u opažaj. razumije kako je opažanje jedan od osnovnih saznajnih (kognitivnih) proc-esa koji stoji u osnovi učenja, pamćenje, rješavanja probleme, emotivnih stanja...

Varijanta: 2. činioci oPaŽanja

Sa učenicima se razgovara o razlici između osjeta i opažaja, a zatim o pojedinim činiocima opažanja (vidi tabelu). Učenici u manjim grupama imaju zadatak da predstave pojedine činioce opažanja (npr. prva grupa: opažanje figure i pozadine ...).

spoljašnji činioci opažanja

unutrašnji činioci opažanja

opažanje figure i pozadine fiziološki

karakteristike draži psihološki

zakoni grupisanja draži socijalni

Nakon prezentacije i zajedničke diskusije o pojedinim činiocima opažanja sa učenicima se razgovara o konstruktivističkom shvatanju procesa opažanja koje opažanje tumači kao aktivan proces u kojem subjekt kodira i interpretira senzorne znakove i tako stvara, konstruiše opažaje na osnovu prethodno stvorenih kognitivnih struktura, iskustva i mo-tivacionih stanja.

��

Varijanta: 3. svijeT raZLičiTih PosmaTrača

Učenici, raspoređeni u manje grupe, dobiju jednu od slika zapakovanih u koverat zajed-no sa pitanjem. Nastavnik kaže: Sada otvorite koverat i bez komentara neka svaki učenik pogleda sliku i pitanje (grupa dobije list papira sa odštampanim pitanjem). Svako treba da gleda sam, nemojte razgovarati. Nakon određenog vremena (1 minut) nastavnik kaže: Sada vratite sliku u koverat i odgovorite na postavljeno pitanje. Sada možete razg-ovarati - trebalo bi da imate jedan (zajednički) odgovor – šta je bilo na slici?

Poslije određenog vremena (oko 5 minuta) nastavnik započinje razgovor sa učenicima:da li svaka grupa ima jedinstven odgovor; da li ste sigurni u odgovor koji ste napisali; da li vam je bilo teško da se dogovorite; da li ima ovakvih situacija u životu, kada različiti ljudi različito vide istu situaciju; šta se obično dešava u takvim situacijama?

šTa vidiš? gdje se naLaZe ruPe, sa sTrane iLi odoZdo?

da Li su Linije Prave iLi krive? da Li je unuTrašnji Pravougaonikjednako iLi raZLičiTo osjenčen?

šTa je naPrijed, a šTa naZad? koji vrh je najviši?

��

Nakon razgovora učenici imaju zadatak da navedu i objasne činioce koji utiču da ljudi svijet vide različito (koriste udžbenik: činioci opažanja!). Na osnovu izvještaja grupa pravi se zajednička lista činilaca opažanja.

ishodi Programa:


na standardnom nivou:

• objasni značaj opažanja za psihički život čovjeka • objasni razliku između osjeta i opažaja • navede osnovne čulne organe i adekvatne draži za svaki od njih • navode osnovne spoljašnje i unutrašnje činioce opažanja • navede kako prepoznajemo pažnju kod druge osobe • objasni spoljašnje i unutrašnje činioce pažnje

na višem nivou:

• navede argumente koji idu u prilog tezi da opažanje nije prosta kopija, već aktivna konstrukcija stvarnosti • objasni Veberov i Fehnerov zakon • objasni ulogu senzorne adaptacije u svakodnevnom životu i činjenicu da jedino kod osjeta bola nema senzorne adaptacije • navede zanimanja za koja je bitno poznavanje monokularnih znakova dubine • objasni ulogu iskustva u opažaju • objasni razliku između iluzija i halucinacija • predloži načine rješavanja problem slabljenja pažnje kod učenika

6. UčenJesaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije ulogu učenja u razvoju ličnosti • razumije osnovne oblike učenja prema principima na kojima se ono zasniva • razumije osnovne principe (zakone) kojima se objašnjava proces učenja • uoči različite pristupe i razlike u objašnjavanju procesa učenja • razumije ulogu pozitivnog i negativnog transfera u učenju


Naslov lekcije: učenje

��

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji: • ŠTa JE UčENJE? • KoJE SU VrSTE UčENJa? • ŠTa JE TraNSFEr U UčENJU?


šTa je učenje

Učenik upoznaje učenje kao važan adaptivni, saznajni (kognitivni) proces, čija je suštinska odlika da proizvodi promjeneu načinu funkcionisanja organizma. razumije da učenjem, kao njegov rezultat, nastaju novi oblici aktivnosti organizma ili se postojeći modifikuju. Učenje definišu kao proces sticanja relativno trajnih promjena u iskustvui u ponašanjupojedinca pod dejstvom prethodnog individualnog iskustva i djelatnosti organizma.

vrsTe učenja

Učesnici upoznaju osnovne principe učenja: klasičnim uslovljavanjem (povezivanje po vremenskom dodiru neutralne i bezuslovne draži), instrumentalnim uslovljavanjem (gdje samo ponašanje organizma predstavlja sredstvo ili instrument dolaženja do cilja), posmatranjem (na osnovu posmatranja šta model čini i kakve su posljedice njegovih akcija, bez uvježbavanja i bez potkrepljenja) i uviđanjem tj. inteligentnim rješavanjem problema putem uviđanjaodnosa u problem situaciji.

Transfer u učenju

Učenik transfer učenje upoznaje kao prenošenje dejstva ranijeg učenja na kasnije učenje ili kasniju aktivnost. Upoznaje osnovne teorije transfera: teorija formalne dis-cipline, teorija identičnih elemenata i teorija generalizacije. Uči da savremeni pristupi transferu učenja naglašavaju značaj razumijevanja naučenog, kao i prenošenje načela, ideja i metoda iz jedne situacije na rješavanje problema u nekoj drugoj situaciji.


učenje, latentno učenje, klasično uslovljavanje, bezuslovna draž, neutralna draž, uslovna draž, bezuslovna reakcija, uslovna reakcija, gašenje, generalizacija, diskriminicija, emo-cionalno uslovljavanje, instrumentalno uslovljavanje, zakon efekta, operantno uslovlja-vane, potkrepljenje, režim potkrepljenja, učenje uviđanjem, transfer, teorije transfera

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. anaLiZa osnovnih PrinciPa učenja

Učenik se upoznaje sa definicijom i osnovnom podjelom učenja, prema principima na kojima se ono zasniva: klasičnouslovljavanje, instrumentalnouslovljavanje,učenjepos-matranjemiučenjeuviđanjem. U grupama, koristeći udžbenik, i drugu literaturu, imaju zadatak da predstave osnovne principe učenja:

�0

• klasičnim uslovljavanjem (povezivanje po vremenskom dodiru neutralne i bezus-lovne draži),• instrumentalnim uslovljavanjem (gdje samo ponašanje organizma predstavlja sred-stvo ili instrument dolaženja do cilja), • posmatranjem ( na osnovu posmatranja šta model čini i kakve su posljedice njegovih akcija, bez uvježbavanja i bez potkrepljenja) • uviđanjem tj. inteligentnim rješavanjem problema putem uviđanja odnosa u problem situaciji.

Nakon prezentacije vodi se diskusija o sličnostima i razlikama između pojedinih teorija učenje (bihejviorističke, kognitivističke teorije).

Varijanta: 2. na koji način se uče sLjedeće sTvari

Učenici u grupama dobiju zadatak da napišu uzvještaj: Na koji način se uče sljedeće stvari? (npr. prva grupa: kako se uči pisanje pjesme). izvještaj učenika mora da uključuje primjenu nekih od principa učenja i obrazloženje - zašto misle da su principi učenja važni za učenje pojedinih stvari.

• PLiVaNJE • PiSaNJE PJESME • PiTagoriNa TEorEMa • HigiJENSKE NaViKE • doLaŽENJE Na VriJEME U ŠKoLU • STraH od ŠKoLE • PoZNaVaNJE drŽaVa i gLaVNiH gradoVa U EVroPi • agrESiVNo PoNaŠaNJE

Važno je da učenici uoče da su različiti principi učenja uključeni u učenju različitih sadržaja, npr. strah od škole – može se objasniti klasičnim uslovljavanjem; dolaženje na vrijeme u školu – instrumentalnim uslovljavanjem; učenje Pitagorine teoreme – razumi-jevanjem; agresivno ponašanje – posmatranjem itd.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede pojam učenja; • navode osnovne oblike učenja prema principima na kojima se ono zasniva; • opiše Pavlovljev eksperiment klasičnog uslovljavanja; • objasni razliku između bezuslovne i uslovne reakcije; • opiše Torndajkov eksperiment učenja putem pokušaja i pogrešaka; • objasni zakon efekta;

�1

• navede rezultate Skinerovih nalaza o efektima različitih režima potkrepljenja; • na primjeru Kelerovog eksperimenta navede karakteristike učenja uviđanjem; • opiše pojavu pozitivnog i negativnog transfera u učenju.

navišemnivou:

• objasni razliku između sazrijevanja i učenja; • na osnovu definicije učenja objasni razliku između bihejviorističkog i kognitivističkog shvatanja procesa učenja; • objasni značaj generalizacije i digerencijacije u psihičkom životu čovjeka; • navede primjere emocionalnog učenja iz svog iskustva; • analizira režime potkrepljenja u školi, šta predstavlja pozitivno, a šta negativno potkrepljenje i kako se oni primjenjuju; • objasni razliku klasičnog i instrumentalnog uslovljavanje; • na primjeru Kelerovog eksperimenta, objasni koji psihički proces stoji u osnovi učenja uviđanjem; • objasni razliku učenja uviđanjem i instrumentalnog učenje; • navede primjer negativnog transfera iz svog ličnog iskustva.

7. PAmĆenJe I ZAbORAVLJAnJesaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije prirodu i proces pamćenja • sazna kako su manifestuje i mjeri pamćenje • upozna vrste pamćenja • upozna glavne poremećaje pamćenja • razumije proces zaboravljanja • razumije od čega zavisi brzina zaboravljanja • upozna osnovne teorije zaboravljanja


Naslov lekcije: Pamćenje i ZaboravLjanje


• ŠTa JE PaMćENJE? • KoJE SU VrSTE PaMćENJa? • ŠTa JE ZaBoraVLJaNJE? • KoJE SU TEoriJE ZaBoraVLJaNJa?

��


Pamćenje

Učenik upoznaje pamćenje kao saznajni proces, koji se sastoji u primanju, obradi, zadržavanju i pronalaženju informacija, a zatim u njihovom reprodukovanju i korišćenju. Saznaje da se manifestuje i mjeri kroz: prepoznavanja(rekognicija), reprodukcijeiuštedepriponovnomučenju.

vrsTe i modeLi Pamćenja

Učenik/ca saznaje da prema teoriji atkinsona i Šifrina postoje tri vrste pamćenja: čulno, kratkoročno i dugoročno pamćenje. Čulno pamćenje je vid neposrednog pamćenja i odlikuje se izuzetno vjernom reprodukcijom, ali malim kapacitetom i vrlo kratkim tra-janjem. Kratkoročnopamćenjepredstavlja operativni podsistem pamćenja u kojem se perceptivni podaci prerađuju i odabiraju, da bi ubrzo (poslije nekoliko desetina sekun-di), na osnovu procjene važnosti sadržine, bili definitivno odbačeni u zaborav ili prešli u dugotrajno pamćenje. Dugoročno pamćenje je posredovano pojmovima (logičko pamćenje) i traje relativno dugo. organizovano je u nekoliko sistema, pa govorimo o: proceduralnom,semantičkomiepizodičkompamćenju.

ZaboravLjanje

Učenik/ca uči da je zaboravljanje gubljenje naučenog (djelimično ili potpuno, privre-meno ili trajno). Saznaje da se zaboravljanje ispoljava kao nemogućnost reproduk-cije, nemogućnost prepoznavanja/izvođenja ili kao potreba ponovnog učenja ranije zapamćenih sadržaja.

Teorije ZaboravLjanja

Saznaje da postoji više pokušaja objašnjenja prirode, uzroka i toka zaboravljanja. od klasičnih teorija zaboravljanja upoznaje teoriju spontanog zaboravljanja i teoriju po-tiskivanja,a od novijih teorijuinterferencije.


pamćenje, zadržavanje, kodiranje, prepoznavanje, reprodukcija, ušteda pri ponovnom učenju, čulno pamćenje, kratkoročno pamćenje, dugoročno pamćenje, proceduralno pamćenje, semantičko pamćenje, epizodičko pamćenje, mnemotehnika, amnezija, hip-ermnezija, hipomnezija, zaboravljanje, krivulja zaboravljanja

akTivnosTi učenja:

Varijanta: 1. vrsTe i modeLi Pamćenja Prema teoriji atkinsona i Šifrina postoje tri vrste pamćenja (ili tri faze obrade infor-macija): čulno (senzorno), kratkoročno i dugoročno pamćenje. dugoročno pamćenje je organizovano u nekoliko sistema pa tako govorimo o proceduralnom,semantičkomiepizodičkompamćenju.

��

stim

ulan

si(in

form

acija

, situ

acija

...) čulno pamćenje

vizuelno

auditivno

kratkoročno pamćenje ili

radna memorija

Ponašanje

dugoročno pamćenje

Proceduralno

semantičko

epizodičko

Učenici u grupama imaju zadatak da predstave svaku pojedinu fazu obrade informacija kao i podsisteme dugoročnog pamćenja.

Varijanta: 2. Pamćenje – konsTrukcija, a ne reProdukcija (koLiko je svjedočenje PouZdano?)

odrediti 5 učenika (dobrovoljaca) za ovu aktivnost, ostali treba da posmatraju i vode zabilješke o tome šta se dešava. Nastavnik kaže odabranim učenicima: Jedan od vas tre-ba da ostane u učionici, a ostali da sačekaju ispred učionice. Ulazićete jedan pod jedan kada vas pozovemo. Učeniku koji ostaje u učionici nastavnik čita priču i kaže: Pričukojutipročitamtičešispričatisljedećemučeniku. Pažljivoslušajitrudisedanarednomučenikuispričašštotačnijeonoštosičuo(ova instrukcija se ponavlja prilikom ulaska svakog na-rednog učenika). ostalim učenicima se obraća riječima: Vi pažljivo posmatrajte šta sedešavaibilježitesveštovamseučinizanimljivimilineobičnim.

nastavnIK čIta prIču (priča preuzeta iz knjige: Učionica dobre volje, Kovač-Cerović, i dr.):

Zamisliteštasamjučerčula.Nekiljudi,muži žena, poznanici kumova mojih roditelja,poslijeručkajelisukompotodjabuke.Mužuje zapeo u grlu komad jabuke. Žena ga jeudarila po leđima. Muž je pomislio da onahoćesanjimdasebije,pajeskočio.Ušlajekomšinicabezkucanja.Ostavilajeotvorenavrata.ZanjomjeušlaiCiganka.Komšinica

jeinačebilaniskograsta.Cigankajekrenulada zauzda ženu, a komšinica muža. Mužujeispaonovčanik.Komšinicajepošlausvojstan,azanjomiCiganka.Pojaviosepoštar.Mužsemašiozanovčanikdaplatiračunzatelefon. Novčanika nije bilo. Svi su pošli ustanicumilicije.TamosusedugozadržalijerimjeCigankagledalaudlan.

Nastavnik poziva narednog učenika i daje mu instrukciju da pažljivo sluša jer će ono što čuje prenijeti narednom učeniku. Učenik koji je slušao priču od nastavnika sada je priča narednom učeniku. U narednom koraku učenik koji je slušao priču od prethod-nog učenika prenosi je narednom učeniku sve dok se priča ne prenese do posljednjeg učenika. Priču posljednjeg učenika nastavnik treba da zapiše u svoju svesku.

��

Kada se završi eksperiment sa učenicima treba razgovarati: da li je ovo na kraju ista ili različita priče (nastavnik može da uporedi originalnu verzuju sa verzijom koju je ispričao posljednji učenik); analiziraju proces zaboravljanja i konstrukcije (šta se izgubilo, a šta je dodavano) u svakom narednom prepričavanju priče; analiziraju aktivnu ulogu subjekta u procesu pamćenja.

Varijanta: 3.ista vježba može se izvesti tako da se umjesto priče koristi crtež (perceptivni sadržaj). Prvi učenik treba da pogleda crtež, a zatim ispriča narednom šta je vidio. Priča se dalje prenosi kao u prvom slučaju.

Varijanta: 4. kako da unaPrijedimo svoje Pamćenje?

Nastavnik na tabli prikaže i objasni Ebinghausovu krivu zaboravljanja. Učenici u gru-pama imaju zadatak da definišu nekoliko uslova pod kojima bi se naučeno gradivo duže zadržalo (pamtilo). da bi izvršili zadatak koriste se udžbenikom (rezultati istraživanja i teorije zaboravljanja), ali i sopstvenim iskustvom – šta je uticalo da nešto što su učili dugo pamte (odnosno, brzo zaborave).

��

Na osnovu izvještaja učenika na tabli nastavnik konstruiše zajedničku listu faktora koji doprinose boljem pamćenju gradiva. Takvu listu moguće je dopuniti nekim opštim saznanjima iz psihologije.

• Što je gradivo bolje naučeno, bolje se i pamti. • Što je veći stepen perceptivne diferencijacije (grupisanje, razlikovanje), zadržavanje je bolje. • Što je metod učenja bolji (aktivno učenje), bolje je i zadržavanje. • Stepen lične angažovanosti (slaganje-neslaganje) može da utiče na stepen zadržavanja.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• objasni proces pamćenja; • navede kako se manifestuje i mjeri pamćenje; • navede faze obrade informacija prema modelu atkinsona i Šifrina; • navede vrste dugoročnog pamćenja; • objasni šta je mnemotehnika; • navede glavne poremećaje pamćenja; • objasni šta je zaboravljanje i kako se ispoljava; • objasni Ebinghausovu krivulju zaboravljanja; • navede od čega zavisi brzina zaboravljanja; • navede glavne teorije zaboravljanja.

navišemnivou:

• navede koje su loše a koje dobre strane zaboravljanja; • objasni proces obrade informacija prema modelu atkinsona i Šifrina; • objasni po čemu je specifično dugoročno, u odnosu na čulno i kratkoročno pamćenje; • navede odlike proceduralnog pamćenja; • navede argumete u prilog tezi da je proces pamćenja konstrukcija a ne reprodukcija; • objasni pojavu da se manje zaboravlja ono što se naučilo prije spavanja, nego ono u toku dana; • objasni šta je uzrok zaboravljanja po teoriji interferencije; • objasni pojavu da prije zaboravljamo bolna i neprijatna iskustva, od onih koja su prijatna.

��

8. mIŠLJenJesaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije pojam mišljenja • razumije ulogu jezika u mišljenju; • upozna osnovne faze procesa rješavanja problema; • razumije ulogu mentalne usmjerenosti u procesu rješavanja problema; • upozna uslove efikasnog mišljenja; • upozna osnovne oblike mišljenja i njihove karakteristike;


Naslov lekcije: mišLjenje


• ŠTa JE MiŠLJENJE? • KaKaV JE odNoS MiŠLJENJa i goVora? • KoJE SU ETaPE ProcESa rJEŠaVaNJa ProBLEMa? • KoJE SU VrSTE MiŠLJENJa?


šTa je mišLjenje?

Učenik upoznaje pojam mišljenje kao svaku mentalnu aktivnost koja umjesto stvarima barata simbolima i predstavama, bilo da se radi o zaključivanju, maštanju, vjerovanju ili sjećanju (mišljenje u širem smislu); i kao cilju usmjereno operisanje simbolima, ko-jim se dolazi do novih saznanja o bitnim odnosima među pojavama (mišljenje u užemsmislu).

mišLjenje, jeZik i govor

Uči da su mišljenje i njegov razvoj tijesno povezani sa njegovom simboličkom funkcijom, odnosno sa jezikom i govorom. razumije da je jezik sredstvo komunikacije, ali i sredstvo mišljenja (pomoću jezika čovjek saznaje, tumači i konstruiše spoljašnju realnost).

��

rješavanje ProbLema mišLjenjem

Učenik saznaje da je proces rešavanja problema složena intelektualna djelatnost čiji je cilj otklanjenje prepreka na putu dolaska do rješenja. Saznaje da ovaj proces traganja na svom putu prolazi kroz određene etape: prvo, potrebno je prepoznati i utvrditi šta je problem; zatim se problem sužava tako što se definiše glavna teškoća, suština prob-lema; sljedeći korak odnosi se na formulisanje hipoteze, probno rješenje koje se zatim, u posljednjoj etapi procjenjuje, te se prihvata ili odbacuje. U slučaju da prvo, probno rješenje nije zadovoljavajuće, potrebno je problem redefinisati i tragati za sljedećim rješenjem.

vrsTe mišLjenja

Učenik saznaje da postoje različiti oblici mišljenja kao što su zaključivanje, rasuđivanje, poimanje, zamišljanje, sjećanje i sl. Uči da razlikuje realističko i imaginativno, induktivno i deduktivno, kritičko i stvaralačko, diskurzivno i intuitivno, konkretno i apstraktno, di-vergentno i konvergento mišljenje.


mišljenje, jezik, problem, mentalni set, realističko mišljenje, imaginativno mišljenje, induktivno mišljenje, deduktivno mišljenje, divergentno mišljenje, konvergentno mišljenje, diskurzivno mišljenje, intuitivno mišljenje, kritičko mišljenje

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. rješavanje ProbLema mišLjenjem

Učenici imaju zadatak da individulano rješavaju probleme i da prate sopstveni tok misli za vrijeme rješavanja problema. Nastavnik kaže učenicima: rješavaćete nekoliko zanim-ljivih problema. dok rješavate problem pratite svoj tok mišljenja. osim rješenja prob-lema važno je da saznamo kako ste došli do rješenje: šta su bile teškoće; koje ste sve ideje imali; koliko je bilo takvih ideja; kako ste napuštali neke ideje i prelazili na druge; da li je rješenje došlo naglo ili postepeno; šta vas je navelo na rješenje i sl.

Nastavnik učenicima kaže da ovo nije takmičenje. Važno je da analiziramo proces mišljenja tokom rješavanja probleme. Za rješavanje svakog problema imate po 5 minu-ta. Nakon isteka vremena nastavnik poziva jednog od učenika da izvijesti o procesu rješavanja problema. Bilo bi važno da izvještaje podnesu i učenici koji nijesu došli do ispravnog rješenja, i da se analiziraju razlike u procesu mišljenih i nuspješnih pokušaja.

Na kraju časa učenici se pozivaju da napišu nekoliko zajedničkih preporuka važnih za uspješno rješavanje problema (vidi prilog: Kako efikasnije misliti).

��

ProbLem 2.

Na tabli se nacrta bazen sa tri palme (kao na slici). Vlasnik bazena želi da poveća bazen, i to tako da nakon povećavanja bazen bude bar 3X veći, ali ne želi da posiječe palme. Želio bi da palme i dalje ostanu na ivici bazena. da li se može udovoljiti zahtjevima vlas-nika bezena? (alternativno isti zadatak se može predstaviti putem šibica, kao na slici).

*rješenje

ProbLem 1.

Subjektima su izložene tri kolone šibica, sa po tri šibice u svakoj koloni. Njihov za-datak je da tri preostale šibice rasporede u tri kolone tako da u svakom vertikalnom i horizontalnom redu bude po četiri šibice.

*rješenje

��

ProbLem 3.

Na tabli se nacrtaju četiri krigle od kojih su dvije prve napunjene vodom. Potreb-no je krigle poredati na drugi način tako da budu naizmjenično: prazna – puna – prazna – puna krigla. da bi se zadatak obavio dozvoljeno je koristiti samo jednu ruku i moguće je pomjerati smo jednu kriglu. (alternativno, isti zadatak se može predstaviti i pravim kriglama i vodom).

*rješenje

ProbLem 4.

Na tabli nacrtati sobu i šest stolica. Potrebno je šest stolica rasporediti uz zidove sobe, ali tako da uz svaki zid budu postavljene po dvije stolice. (alternativno, moguće je problem postaviti u učionici.)

*rješenje

�0

vrsTe mišLjenja i škoLa

Učenici u grupama imaju zadatak da predstave jednu od dimenziju mišljenja (npr. realističko – imaginativno mišljenje). grupa koristi udžbenik i drugu literaturu i treba da predstavi određenu vrstu mišljenja navodeći primjere zadataka i aktivnosti u školi gdje takav oblik mišljenja dolazi do izražaja (npr. stvaralaško mišljenje u nastavi likovnog); ili da smisle aktivnosti i zadatke koji angažuju takvu vrstu mišljenja (npr. rješavanje matematičke jednačine – primjer zadatka koji angažuje konvergentno mišljenje; pisanje slobodnog sastava na zadatu temu – primjer zadatka koji angažuje divergentno mišljenje)

reaLisTičko mišLjenje imaginaTivno mišLjenje

indukTivno mišLje dedukTivno mišLjenje

konvergenTno mišLjenje divergenTno mišLjenje

diskurZivno mišLjenje inTuiTivno mišLjenje

konkreTno mišLjenje aPsTrakTno mišLjenje

kriTičko mišLjenje sTvaraLačko mišLjenje

Nakon prezentacije sa učenicima razgovarati o ulozi škole i različitih predmeta u angažovanju i razvijanjurazličitihoblikamišljenja.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• objasni mišljenje u širem, i užem značenju; • navede osnovne funkcije jezika; • objasni ulogu jezika u mišljenju; • objasni šta je osnovni podsticaj za mišljenje; • navede osnovne faze procesa rješavanja problema; • objasni ulogu mentalne usmjerenosti u procesu rješavanja problema; • opiše uslove efikasnog mišljenja; • navede osnovne oblike mišljenja; • objasni razliku između divergentnog i konvergentnog mišljenja; • navede šta je svojstveno intuitivnom mišljenju.

navišemnivou:

• objasni razliku u načinu mišljenja čovjeka i antropoidnih majmuna; • objasni odnos kulture, jezika i mišljenja prema Sapir-Vorfovoj hipotezi; • objasni zašto bihejvioristi svode mišljenje na pokrete govornih organa; • navede primjer rješavanja problema i analizira njegove osnovne etape; • objasni ulogu prethodnog iskustva u rješavanju problema; • odredi one oblike koji su svojstveni umjetničkom stvaralaštvu; • prepoznaje oblike mišljenja u različitim vrstama školskih zadatak; • prepoznaje oblike mišljenja u različitim vrstama intelektualne djelatnosti čovjeka.

�1

InteleKtualne sposobnostI I stvaralaštvo

leKcIje:

• Intelektualne sposobnosti• stvaralaštvo

9. InteLeKtUALne SPOSObnOStIsaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije razliku u biološkom i psihološkom stanovištu shvatanja inteligencije; • upozna važnije teorije strukture inteligencije; • upuzna različite pristupe u shvatanju strukture inteligencije; • upozna motive konstruisanja prvih testova inteligencije; • razumije pojam - količnik inteligencije; • razumije uticaj nasljeđa i sredine na razvoj inteligencije; • upozna kako je raspoređena inteligencije u populaciji ljudi.


Naslov lekcije: inTeLekTuaLne sPosobnosTi


• ŠTa JE iNTELigENciJa? • KaKVa JE STrUKTUra iNTELigENciJE? • KaKo SE MJEri iNTELigENciJa? • ŠTa JE EMocioNaLNa iNTELigENciJa?


šTa je inTeLigencija

Učenik/ca uči da razlikuje biološko (inteligenciju kao sposobnost uspješne adaptacije jedinke na nove okolnosti pomoću psihičkih procesa koji nijesu ni instinkti ni navike) i psihološko gledište (inteligencija kao sposobnost brzog i uspješnog snalaženja u novim sitacijama na osnovu apstraktnog mišljenja, odnosno rješavanje problema putem uviđanja bitnih odnosa) u shvatanju inteligencije.

��

sTrukTura inTeLigencije

Učenik/ca saznaje da postoji više shvatanja (teorija i modela) strukture inteligencije, koji na različite načine pokušavaju da riješe problem od kojih je komponenata (faktora) sačinjena inteligencija i u kakvom su odnosu ove komponente. Uči da pored jednofak-torskog i višefaktorskog modela strukture inteligencije, postoji i treće stanovište, Ka-telov hijerarhijski model inteligencije. Nasuprot njima gardner smatra da postoji, ne jedna, nego osam različitih inteligencija.

mjerenje inTeLigencije

Učenik/ca saznaje da testiranje inteligencije započinje početkom 20. vijeka kao od-govor na potrebu izdvajanja mentalno retardirane djece u specijalna odjeljenja (1905. pojavio se prvi test inteligencije, Bine-Simonovaskala, nazvan po autorima: psihologu a. Bineu i ljekaru T. Simonu). Treba da razumije da se prilikom testiranja inteligencije mora voditi računa o socijalnim i kulturnim specifičnostima, kako se ne bi došlo do pogrešnih zaključaka o tome kako su, navodno, pripadnici nekih kultura ili društvenih slojeva in-telektualno superiorni, a drugih inferiorni.

emocionaLna inTeLigencija

Saznaju da za čovjekov uspjeh u životu, za dobre odnose u porodici, u braku i sl. nije dovoljna “računarska” inteligencija. Upoznaju novija shvatanja, prije svega golemanov stav o važnosti “emocionalna inteligencija”. Po golemanu, to je osoben složaj specifičnih sposobnosti kao što su: razumijevanje sebe; emocionalna samokontrola; samou-vjerenost (samopouzdanje, optimizam); osjetljivost za probleme i potrebe drugih; em-patija (sposobnost razumijevanja osjećanja drugih ljudi); vještina rješavanja međuličnih sukoba; sposobnost uspostavljanja skladnih prijateljskih odnosa, kao i sposobnost rukovođenja grupom.


inteligencija, opšti faktor, specifični faktor, primarne mentalne sposobnosti, test inteli-gencije, Bine-Simonova skala, testovi nezavisni od kulture, mentalna zaostalost, intelek-tualna nadarenost, emocionalna inteligencija

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. inTeLigencija: jedna iLi više sPosobnosTi?

Učenici u grupama, koristeći udžbenik i drugu literaturu treba da predstave jedan mod-el strukture inteligencije. izvještaje učenika treba sistematizovati na tabli (kao u tabeli), a zatim razgovarati o različitim pristupima i shvatanjima strukture inteligencije.

��

shvaTanje o sTrukTuri inTeLigencije

Teorije i modeLisTrukTure inTeLigencije

• Postoji jedna opšta intelektualna sposobnost Bineova jednofaktorska teorija

• Postoji opšta i specifične intelektualne sposob-nost

Spirmanova dvofaktorska teorija

• Postoji sedam nezavisnih sposobnosti koje čine inteligenciju

Terstonova teorija primarnih mentalnih sposobnost

• Postoji 120 nezavisnih sposobnosti koje čine inteligenciju

gilfordov model strukture inteligencije

• opštu inteligenciju čine fluidna i kristalizovana inteligencija, i niz specifičnijih faktora koje one

obuhvataju

Katelova hijerarhijska teorija inteligencije

• Postoji osam različitih inteligencija gardnerova teorija višestrukih inteligencija

Nastavnik treba da skrene pažnju učenicima na odnos metoda istraživanja i modela strukture inteligencije (faktorska analiza – faktorski modeli).

Varijanta: 2. usPjeh u škoLi – sPosobnosT iLi marLjivosT

Nastavnik može organizovati diskusiju na temu šta je presudno za dobar uspjeh u školi – inteligencija ili trud i zalaganje. Svoje argumente učenici treba da zasnuju na vlastitom iskustvu, ali na saznanjima iz dosadašnjih lekcija udžbenika.

diskusiju treba zaključiti raspravom o kombinovanom uticaju sposobnosti, osobina ličnosti, motivacije i drugih faktora. Posebno treba razmotriti ulogu emocionalne inteli-gencije.

Varijanta: 3. kako je inTeLigencija rasPoreĐena meĐu Ljudima?

Nastavnik na tabli predstavi normalnu krivu i objasni kako je inteligencija raspoređena u populaciji (prilog: Kako je inteligencija raspoređena?). razgovaraju o tome koje su još psihološke i druge osobine čovjeka raspoređene na ovaj način - kako je npr. raspoređena visina ljudi i sl.

��

razgovaraju o mogućim pogrešnim zaključcima do kojih se može doći kada se rezultati testiranja inteligencije žele objasniti kulturnim ili rasnim razlikama.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede kako se inteligencija određuje sa biološkog, a kako sa psihološkog stanovišta; • navede važnije teorije strukture inteligencije; • navede osnovne karakteristike Spirmanovog shvatanje strukture inteligencije; • navede primarne mentalne sposobnosti po Terstonu; • navede vrste inteligencije po gardneru; • objasni motive konstruisanja prvih testova inteligencije; • objasni količnik inteligencije; • objasni uticaj nasljeđa i sredine na razvoj inteligencije; • objasni kako je raspoređena inteligencije u populaciji ljudi; • objasni važnost emocionalne inteligencije.

navišemnivou:

• navede osnovne karakteristike inteligentnog mišljenja i ponašanja; • odredi sličnosti i razlike između Spirmanove i Terstonove teorije inteligencija; • objasni razliku između kristalizovanje i fluidne inteligencije; • objasni specifičnost gardnerovog pristupa istraživanju inteligencije i rezultate do kojih je došao; • navede profesije u kojima su važne pojedine vrste inteligencije o kojima govori gardner; • objasni teorijski i praktični značaj testiranja inteligencije; • izračuna mentalni uzrast na osnovu količnika inteligencije; • objasni ulogu nasljeđa i sredine u razvoju inteligencije; • objašnjava vrstu greške kojoj se izlažemo prilikom tumačenja rezultata na testovima inteligencije; • obrazlaže specifičnost golemanovog shvatanja inteligencije.

10. StVARALAŠtVOsaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije psihološko određenje pojma stvaralaštvo; • upozna odlike stvaralačkog mišljenja; • upozna faze stvaralačkog mišljenja;

��

• razumije ulogu pojedinih faza stvaralačkog mišljenja; • upozna kognitivne činioce stvaralaštva; • upozna činioce ličnosti koji su važni za stvaralaštvo; • razumije ulogu sredinskih činilaca za stvaralaštvo.


Naslov lekcije: sTvaraLašTvo


• ŠTa JE STVaraLaŠTVo? • KoJE SU FaZE STVaraLačKog MiŠLJENJa? • KoJi SU čiNioci STVaraLaŠTVa?


ZagoneTka sTvaraLašTva

Učenik/ca upoznaje stvaralaštvokao osobenu sposobnost: da se stvari sagledaju u no-vom svjetlu, da se problemi rješavaju na nov i originalan način, da se proizvode neobične i do tada nepoznate duhovne i materijalne tvorevine.

sTvaraLačko mišLjenje

Učenik/ca upoznaje stvaralačko mišljenje kao vrstu imaginativnog mišljenja, koje je usmjereno stvaranju nove, originalne tvorevine koja može, ali i ne mora da ima širi, društveni značaj. To može da bude naučni zakon, tehnički izum, roman, ali i dječji crtež ili sanjarenje. Saznaju da je stvaralačko mišljenje višedjelni i diskontinuirani, skokoviti misaoni proces, i da ima faze: preparacije, inkubacije, iluminacije i verifikacije.

činioci sTvaraLašTva

Učenici treba da upoznaju osnovne nalaze istraživanja u oblasti utvrđivanja činilaca (faktora) stvaralaštva. da steknu saznanje koji su to: kognitivni činioci, činioci ličnosti i sredinski uslovi koji doprinose razvoju stvaralačkih sposobnosti kod pojedinca.


stvaralaštvo, stvaralačko mišljenje, preparacija, inkubacija, iluminacija, verifikacija, mašta, radoznalost, intuicija.

��

akTivnosTi učenja

isPiTivanje kreaTivnih sPosobnosTi

Učenici učestvuju u ispitivanju kreativnih sposobnosti. Nastavnik podijeli test i kaže: Vaš zadatak je da smislite što veći broj posljedica zadatih situacija. Trudite se da smislite posljedice za koje mislite da ih niko drugi u razredu neće smisliti.

ŠTA BI BILO...?

kada bi čovjek najedanPuT PosTao Tri PuTa veći! – navedi šTo više PosLjedica.

kada bi se krugovi PreTvoriLi u kvadraTe! - navedi šTo više PosLjedica.

kada bi se kvadraTi PreTvoriLi u krugove! - navedi šTo više PosLjedica.

kada bi se Pravougaonici PreTvoriLi u Trou-gLove! - navedi šTo više PosLjedica.

VriJEME rada 10 MiNUTa

��

Nakon 10 minuta pristupaju analizi jednog zadataka (npr. prvog) u odnosu na dva kriterijumima: broj ideja (fluentnost mišljenja) i rjetkost ideja (originalnost). Nastavnik prikupi sve radove učenika, izmiješa ih i vrati učenicima, tako da se više ne zna čiji je rad učenik dobio.

Utvrđivanjeprosječnogbrojaideja: Nastavnik poziva učenike da svako u testu koji anal-izira utvrdi broj različitih ideja, a zatim se na tabli utvrđuje: minimum, prosječan rezultat i maksimum produkovanih ideja. Utvrđivanjeoriginalnostiideja: Nastavnik poziva jed-nog učenika da pročita jednu posljedicu, a zatim unosi frekvencije koliko puta se ona pojavila u odjeljenju (svi učenici koji nalaze u testu istu posljedicu treba da podignu ruku). Postupak se ponavlja sve dok se na kraju ne utvrde one ideje koje su se pojavile samo jedanput.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• objasni psihološko određenje pojma stvaralaštvo; • navedi odlike stvaralačkog mišljenja; • navede faze stvaralačkog mišljenja; • objasni ulogu pojedinih faza stvaralačkog mišljenja; • navede osnovne kognitivne činioce stvaralaštva; • navede činioce ličnosti koji su važni za stvaralaštvo; • objasni ulogu sredinskih činilaca za stvaralaštvo.

navišemnivou:

• objasni razliku poimanja stvaralaštva u psihološkom i u sociološkom smislu; • navede osnovne indikatore kreativnosti; • kritički analizira faze stvaralačkog mišljenja; • obrazloži odnos između inteligencije i stvaralaštva; • na primjeru životnog puta nekog stvaraoca, naučnika ili umjetnika, obrazlaže odnos stvaraoca sa sredinom; • objašnjava uloga činilaca ličnosti u stvaralaštvu.

��

11. emOCIJesaZnajni ciLjevi Programa:


• upozna definiciju i načine ispoljavanja emocija (komponente emocije); • razumije razliku između osnovnih (primarnih) i složenih (sekundarnih) emocija; • upozna osnovne funkcije emocija; • razumije fiziološka i kognitivna objašnjenja nastajanja emocija; • upozna šta su stresor i stres; • razumije negativnu i pozitivnu ulogu stresa; • upozna strategije prevladavanja stresa.


Naslov lekcije: emocije

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji: • ŠTa SU EMociJE? • KoJE SU VrSTE EMociJa? • KaKVa JE FUNKciJa EMociJa? • KoJE SU TEoriJE EMociJa? • ŠTa JE STrES?


Priroda emocija

Učenik/ca upoznaje emocije kao karakteristično uzbuđeno stanje organizma izazvano nekim subjektivno značajnim stimulusom ili situacijom. razumije da emocija priprema jedinku za odgovarajuću biološki svrsishodnu akciju, i da se javlja se na tri različita pla-na: fiziološkom,subjektivnomiponašajnom.

dInamIčKI procesI

leKcIje:

• emocIje • motIvacIja • FrustracIje I KonFlIKtI

��

vrsTe emocijaUčenik/ca saznaje da se emocije mogu podijeliti na osnovne (primarne) i složene (sekundarne) emocije. Upoznaje osnovne emocije: strah,gnjev(ljutnja),gađenje,radostituga. Saznaje da je zajednička odlika primarnih emocija: rano se javljaju u ontogene-zi, zajedničke su ljudima i višim primatima, kulturno su univerzalne i imaju specifičnu fiziološku osnovu. Saznaje da složene (sekundarne) emocije uključuju više primarnih emocija i da su vezane za neki sadržaj: za druge ljude, sopstvenu ličnost ili umjetničko djelo, predio, predmet i sl.

funkcija emocijaUčenik/ca razumije da su emocije nastale tokom procesa evolucije i da imaju važnu ulogu u procesu prilagođavanja (adaptivna funkcija), ali i u socijalnoj komunikaciji (ko-munikativna funkcija). Pored toga, emocije djeluju i motivaciono, tj. podstiču, energi-zuju i usmjeravaju ponašanje.

Teorije emocijaUčenik/ca saznaje da se objašnjenja nastajanja emocija kreću uglavnom u dva pravca. Prema fiziološkimteorijamaza nastanak emocija odgovorne su promjene u organizmu, dok kognitivneteorijekao važan činilac u nastanku emocija uvode kognitivnu procjenu situacije u kojoj se organizam nalazi i na koju reaguje. razumije da svaka od ovih teorija dobro objašnjava jedan aspekt složene emocionalne reakcije, a da naše emocije nesum-njivo nastaju tako što osoba koristi sva tri izvora (organske promjene, ponašanje i kog-niciju) da bi izgradila svoj potpuni emocionalni doživljaj.

sTres i ZdravLjeUčenik upoznaje stres kao bilo koji pritisak okoline na organizam, odnosno kao snažan zahtjev koji sredina postavlja pred jedinku u smislu prilagođavanja. razumije da stres ima negativne fizičke i mentalne posljedice, onda kada pritisak po svom intenzitetu ili trajanju prevazilazi adaptivne sposobnosti organizma. Posljedice stresa mogu, međutim, biti i pozitivne, onda ako organizam očvrsne, stekne otpornost ili, pak, razvije nove, konstruktivne mehanizme za njegovo savladavanje.


emocije, raspoloženje, afekt, sentiment, emocionalni doživljaj, emocionalno ponašanje, primarne emocije, složene emocije, adaptivna funkcija emocija, komunikativna funkcija emocija, stresor, stres, opšti adaptivni sindrom, strategija prevladavanja stresa

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. emocije u umjeTnosTi

Učenici imaju individualni zadatak da pronađu i predstave prikaz određenog emocio-nalnog stanja (strah, gnjev-ljutnja, gađenje, radost, tuga) u umjetnosti: književnost, likovna umjetnost, muzika...Nakon predstavljanja (prezentacije) razgovaraju o manifestacijama emocija na fiziološkom, subjektivnom i ponašajnom planu.

�0

Varijanta: 2. komunikaTivna funkcija emocija

Učenici imaju individualni zadatak da donesu fotografije ljudi koje po njihovom mišljenju odražavaju neko od emocionalnih stanja čovjeka (strah, gnjev-ljutnja, gađenje, radost, tuga i sl.). Na času, u grupama, učenici imaju zadatak da razvrstavaju fotografije prema emocijama koje odražavaju i da naprave izvještaj za svaku grupu fotografija (emocija).

Nakon predstavljanja (prezentacije) učesnici razgovaraju o manifestacijama emocija na fiziološkom, subjektivnom i ponašajnom planu i komunikativnom značenju pojedinih emocija (vidi tabelu). Prema Milivojeviću (2000 g.), svako osjećanje sadrži izvjesnu poru-ku upućenu drugim ljudima i izvjesno očekivanje željene reakcije.

Emocija Poruka očekivana reakcija

Ljutnja Promijeni ponašanje! Krivica i izvinjenje

Strah Ugrožava me nešto jače od mene! Zaštita

Prezir Ti ne vrijediš dovoljno! Poniznost

Zadovoljstvo Moja želja je ispunjena! Zadovoljstvo

Mržnja Ti si zao jer ti mene mrziš! Strah i nestajanje

Zavist Ti misliš da si bolji od mene! Potvrda subjektovevrijednosti

Stid Znam da mislite da ja nisam oK Potvrda subjektovevrijednosti

Krivica Ja sam dobar i osuđujem svoje loše ponašanje

oproštaj

Ljubav Ti si vrijedno ljudsko biće i ja te želim u svom intimnom svijetu

Uzvraćanje ljubavi

Ljubomora Plašim se da ćeš otići s drugim Potvrda ljubavi

�1

Varijanta: 3. sTraTegije PrevLadavanja sTresa

Nastavnik zajedno sa učenicima na tabli popisuje situacije iz života učenika koje su za njih stresne (stresore). razgovaraju o tome: zašto su te situacije stresne i kako obično reaguju na njih.

U manjim grupama učenici prave svoju listu strategija za prevladavanje stresa. Tokom prezentacije pravi se zajednička lista strategija za prevladavanje stresa.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede definiciju emocije; • objasni načine ispoljavanja emocije (komponente emocije); • navede, po mišljenju većine psihologa, primarne emocije; • navede zajedničke karakteristike primarnih emocija; • objanci složene (sekundarne) emocije; • navede osnovne funkcija emocija; • obrazloži kako emocije objašnjavaju fiziološke, a kako kognitivne teorije; • objasni šta je stresor, a šta stres; • objasni negativnu ulogu stresa; • navede neke strategije prevladavanja stresa;

navišemnivou:

• analizira i objasni definiciju emocije; • navodi i analizira neki konkretan sentiment; • uporedi i analizira pojmove afekt, raspoloženje i afektivni ton; • objasni darvinov doprinos izučavanju emocija; • objasni zašto je nekada trema korisna, a nekada štetna; • objasni u čemu je adaptivna, a u čemu komunikativna funkcija gnjeva; • kritički razmotri postojeće teorije emocija; • opiše i analizira reakciju opšteg adaptivnog sindroma; • napravi listu predloga za prevazilaženje stresa; • objasni negativnu i pozitivnu ulogu stresa.

��

12. mOtIVACIJAsaZnajni ciLjevi Programa:

Učenik/ca treba da: • razumije ulogu motiva u ponašanju jedinke; • razumije razliku između motiva i motivacije; • poznaje ulogu homoestaze u nastanku motiva; • zna kako se motivi najčešće dijele (klasifikuju) ; • zna šta je zajedničko za biološke motive; • zna šta je karakteristično za socijalne motive; • poznaje ulogu ličnih motiva; • poznaje osnovne teorije motivacije; • poznaje potrebe (motive) po Maslovu, od nižih ka višim; • razumije princip javljanja potreba (motiva) po Maslovu.


Naslov lekcije: moTivacija

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji: • ŠTa SU MoTiVi? • KoJE SU VrSTE MoTiVa? • TEoriJE MoTiVaciJE


moTivi

Učenik upoznaje motiv (od lat. movere = pokretanje) kao zajednički naziv za različite unutrašnje biološke i psihološke pobude koje služe kao pokretači cilju usmjerene aktivnosti jedinke. razlikuje motivaciju od motiva, i označava je kao cjelokupni složen i psihički pro-ces pokretanja, usmeravanja i regulisanja delatnosti usmjerene ka određenom cilju.

vrsTe moTiva

Učenik uči da motive dijeli na primarne (urođene) i sekundarne (stečene), na homeostatičke i nehomeostatičke, a najčešće, na biološke,socijalneipersonalne. razu-mije da je za biološke motive (glad, žeđ, potreba za spavanjem, seksualni nagon, ma-terinski nagon, potreba za stimulacijom, motiv radoznalosti) zajedničko da su urođeni, univerzalni, snažni i da se vladaju po principu homeostaze. Uči da je za socijalne motive zajedničko da se stiču u procesu socijalizacije (da su naučeni), da determinišu različite vidove društvenog ponašanja i da se jedino u društvu (posredstvom drugih osoba) mogu zadovoljiti. razumije da je manji broj socijalnih motiva univerzalan, a najveći broj društveno / kulturno specifičan (npr. motiv za sticanjem, potreba za moći). Uči da su lični (personalni) motivi oni koji na različite načine doprinose povećanju vrijednosti, isticanju i razvoju sopstvene ličnosti (posebno, vlastitog ja). Uči da u ovu grupu ubraja motive samopoštovanja, samoostvarenja, afirmacije, potrebe za ličnim identitetom i dr.

��

Teorije moTivacije

Učenik/ca saznaje da postoji više različitih teorijamotivacije. razumije da psihoanaliza insistira na biološkim i nesvjesnim motivima, bihejviorizam na urođenim ali spoljašnjim dražima izazvanim pobudama, kognitivna psihologija na saznajnim činiocima, a humanistička psihologija na svjesnim i zrelim motivima.


motiv, motivacija, potreba, nagon, biološki motiv, homeostaza, radoznalost, socijalni motivi, gregarni motiv, afilijativni motiv, agresivnost, pomjerena agresivnost, motiv za postignućem, hijerarhijska teorija motiva

akTivnosTi učenja

PokreTači naše akTivnosTi

Učenici u grupama imaju zadatak da uz pomoć udžbenika predstave neke od osnovnih motiva (npr. prva grupa: motive gladi, žeđi i potrebe za spavanjem). Važno je da opišu motive koje predstavljaju i da navedu primjere ponašanja čovjeka koji se mogu objas-niti tim motivima (Napomena: lični motivi su predmet lekcije 17). izvještaji grupa se sistematizuju u tabeli (kao na slici).

biološki motivi socijalni motivi personalni (lični) motiviglad gregarni motiv potreba za identitetom

žeđtežnja za socijalnim

ugledommotiv za postignućem

potreba zaspavanjem

afilijativni motiv motiv za samopotvrđivanjem

seksualni nagon altruistički motiv savjest kao motiv

materinski nagon težnja za moći i nadmoći

potreba za stimulacijom agresivnost

motiv radoznalosti

Nakon prezentacije vodi se diskusija o razlikama: primarni (urođeni) i sekundarni (stečeni) motivi, homeostatički i nehomeostatički motivi; biološki, socijalni, personalni motivi. Važno je izdvojiti osobene karakteristike svake od grupa motiva (osnova klasifi-kacije motiva).

hijerarhija PoTreba (moTiva)

Nastavnik na tabli može da predstavi Maslovljevu teoriju hijerarhije potreba (motiva) i principe po kojima se javlju ove potrebe (motivi). Učenici u grupama treba da pred-stave ulogu pojedinih potreba u životu čovjeka (npr. jedna grupa da navede koje su to fiziološke potrebe i kava im je uloga u životu čovjeka).

��

Nakon predstavljanja pojedinih grupa motiva učenici analiziraju princip po kome se mo-tivi javlaju u životu pojedinca (npr: ako je čovjek siromašan i gladan, da li može imati i potrebu za samopoštovanjem i sl). Važno je uočiti važnost svih potreba (motiva) za život čovjeka i dovesti ih u vezu sa deklaracijom o osnovnim pravima i slobodama čovjeka.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou: • objasni ulogu motiva u ponašanju jedinke; • objasni razliku između motiva i motivacije; • objasni ulogu homeostaze u nastanku motiva; • navede kako se motivi najčešće dijele (klasifikuju); • navede šta je zajedničko za biološke motive; • navede šta je karakteristično za socijalne motive; • objasni ulogu ličnih motiva; • navede osnovne teorije motivacije; • navede potrebe (motive) po Maslovu, od nižih ka višim; • objasni princip javljanja potreba (motiva) po Maslovu;

navišemnivou: • objasni razliku između potrebe, nagona i instinkta; • objasni pojam motivacionog kruga; • objasni odnos emocija i motiva; • objasni po čemu su namjere osobeni motivi; • objasni razlike između bioloških, socijalnih i ličnih motiva; • objasni razliku između prosocijalnih i antisocijalnih motiva; • objasni razliku između gregarnog i afilijativnog motiva; • objasni zašto mnogi ljudi pasivno posmatraju nasilje; • objasni teoriju kognitivne disonance; • kritički analizira Maslovljevu teoriju hijerarhije motiva.

��

13. FRUStRACIJe I KOnFLIKtIsaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije pojam frustracija;• poznaje osnovne izvore frustracija;• razumije ulogu nivoa aspiracije u javljanju frustracija;• poznaje oblike konstruktivnog reagovanja na frustraciju;• zna šta je tolerancija na frustraciju;• poznaje najčešće nekonstruktivne (nerealističke) reakcije na frustraciju;• razumije pojavu pomjeranja agresivnosti;• razumije kada je frustracija štetna po mentalno zdravlje čovjeka;• poznaje tipove konflikta.


Naslov lekcije: frusTracije i konfLikTi


• ŠTa JE FrUSTraciJa? • KaKVE SU rEaKciJE Na FrUSTraciJU? • ŠTa SU KoNFLiKTi?


frusTracija

Učenik pojam frustracije upoznaje kao neprijatandoživljajometanja zadovoljenja nek-og motiva, kojeg čini niz neugodnih emocija, kao što su razočaranje, uznemirenost, nelagodnost, strepnja, napetost, osjećanje slabosti, briga, kao i mnoštvo sumornih misli i ideja ili maštanja o uništenju mrske prepreke. Saznaje da se frustracijom često označava i sam izvor frustracije, čin blokiranja cilju usmjerenog ponašanja (npr. zastoj na putu, zabrana odlaska na ljetovanje), odnosno situacija osujećenosti (npr. neuspjeh iz matematike, otkazan koncert koji smo dugo očekivali, itd.).

reakcije na frusTraciju

Učenik saznaje da ljudi veoma različito reaguju na frustracije, i da se sve reakcije mogu svrstati u dva tipa: konstruktivne i nekonstruktivne reakcije. Konstruktivne(racionalne ili realističke) reakcijena frustraciju su prije svega one koje su usmjerene na rješavanje same situacije. Nekonstruktivne (iracionalne, nerealističke) reakcije na frustraciju su: agresivnost, depresija, apatija i regresija. Nekonstruktivne su jer samo prolazno i priv-idno donose olakšanje, ali se njima problem ne rješava, a često se i uvećava.

��

konfLikTi

Učenik saznaje da konflikt uopšte, označava sukob, sučeljavanje različitih gledišta, su-protnih interesa, stavova, namjera ili težnji, i da može biti spoljašnji između dvaju lica (interpersonalni), ali i unutrašnji (intrapersonalni) konflikt. razumije da psihologija, posebno psihologija ličnosti, prvenstveno izučava unutrašnji, psihički konflikt. Up-oznaje Levinovu podjelu psiholoških konflikata, na konflikte: dvostrukog privlačenja,dvostrukogodbijanjaiistovremenogprivlačenjaiodbijanja.


frustracija, nivo aspiracije, tolerancija na frustraciju, konstruktivna reakcija na frustraciju, nekonstruktivna reakcija na frustraciju, pomjerena agresivnost, regresija, konflikt, kon-flikt uloga

akTivnosTi učenja

frusTracija i reakcije na frusTraciju

Nastavnik može da predstavi i objasni pojam i shemu situacija frustracije, a zatim razgo-vara sa učenicima o ulozi nivoa aspiracije u nastanku frustracije, kao i o činiocima nivoa tolerancije na frustraciju.

U grupama učenici treba da predstave osnovne konstruktivne i nekonstruktivne reak-cije na frustraciju (npr. prva grupa: nalaženje novog puta, ili nove strategije dolaženja do cilja). Važno je da učenici navedu primjere iz vlastitog iskustava i objasne zašto je takva reakcija konstruktivna, odnosno nekonstruktivna.

vrsTe PsihoLoških konfLikaTa

Nastavnik može da predstavi i objasni osnovne vrste psiholoških konflikata (konflikt dvostrukog privlačenja; konflikt dvostrukog odbijanja; konflikt istovremenog privlačenja i odbijanja).

��

Učenici u grupama imaju zadatak da za svaku vrstu konflikata navedu nekoliko primjera iz vlastitog iskustva.

ishodi programa:


nastandardnomnivou: • objasni pojam – frustracija; • navede osnovne izvore frustracija; • objasni ulogu nivoa aspiracije u javljanju frustracija; • navede oblike konstruktivnog reagovanja na frustraciju; • objasni šta je tolerancija na frustraciju; • navede najčešće nekonstruktivne (nerealističke) reakcije na frustraciju; • objasni pojavu pomjeranja agresivnosti; • objasni kada je frustracija štetna po mentalno zdravlje čovjeka; • navede i objasni tipove konflikta; • objasni konflikt uloga;

navišemnivou: • navede osnovne pokazatelje frustracija; • objasni odnos nivoa aspiracije i osjećaja osujećenosti – frustracije; • objasni ulogu prethodnog iskustva u razvoju motiva za postignućem; • navede činioce koji određuju prag tolerancije na frustraciju; • objasni koju vrstu osujećenja osoba lakše podnosi, - kada se kao izvor opaža neki spoljašnji ili neki unutrašnji činilac; • navede argumente za i protiv teorije frustracija – agresija; • objasni fenomen pomjeranja agresije i njegov širi društveni značaj; • objasni pojavu regresije u stanju frustriranosti; • objasni da li je frustracija uvijek štetna; • navede primjere za svaki od tipova psiholoških konflikata.

��

poglavlje Iv lIčnost

•psIhologIja lIčnostI I načInI procjene lIčnostI •teorIje lIčnostI •struKtura lIčnostI: osnovne jedInIce I građa •dInamIKa lIčnostI: lIčnI motIvI, KonFlIKtI I mehanIzmI odbrane •razvoj lIčnostI •normalnost, psIhIčKe promjene, poremećajI I lIječenje

14. PSIHOLOgIJA LIčnOStI I nAčInI PROCJene LIčnOStI



• razumije specifičnost psihologije ličnosti;• razumije teorijski i praktični cilj psihologije ličnosti;• poznaje osnovne oblasti psihologije ličnosti;• poznaje osnovne karakteristike ličnosti;• poznaje različite pristupe ličnosti;• poznaje osnovne metode psihologije ličnosti;• poznaje osnovne tehnike procjene ličnosti.


Naslov lekcije: PsihoLogija LičnosTi i načini Procjene LičnosTi


ŠTa JE PSiHoLogiJa LičNoSTi? Ko JE LičNoST? KoJi SU oSNoVNi PriSTUPi LičNoSTi? KoJi SU METodi iSTraŽiVaNJa LičNoSTi? KoJE SU TEHNiKE ProcJENE LičNoSTi?

��


PsihoLogija LičnosTi

Učenik/ca upoznaje psihologiju ličnosti kao teorijsku psihološku disciplinu koja proučava pojedinca kao cjelovit i neponovljiv sklop različitih psihičkih osobina. Njen cilj je da što vjernije opiše i objasni prirodu i funkcionisanje ličnosti. Služi se različitim metodima i tehnikama procjene ličnosti, a njene najvažnije oblasti su: razvoj, struktura, dinamika i normalnost ličnosti.

LičnosT

Učenik/ca razumije da se ličnost određuje kao jedinstven (neponovljiv), čvrsto orga-nizovan, složen i stabilan psihički sklop osobina, koji određuje dosljedno ponašanje i doživljavanje individue.

PrisTuPi LičnosTi

Kako bi razumio način na koji pojedini teoretičari objašnjavaju razvoj, strukturu i din-amiku ličnosti, učenik/ca upoznaje i analizira oprečna gledišta: idiografsko naspram no-motetskog; holističko naspram atomističkog; proaktivističko naspram reaktivističkog; sociologističko naspram biologističkog pristupa.

meTodi isTraŽivanja LičnosTi

Znanje o opštim metodama psihlologije učenik proširuje upoznavanjem metoda koje su osobene za psihologiju ličnosti kao što su: studije slučaja i patobiografija.

PsihoLoške Tehnike Procjene i mjerenja LičnosTi

Znanje o tehnikama istraživanja u psihologiji učenik proširuje upoznavanjem tehnika za procjenjivanje i mjerenje osobina ličnosti kao što su: skale procjene, projektivne tehnike, analiza ličnih dokumenata i veliki broj raznih testova ličnosti.


ličnost, psihologija ličnosti, nomotetski pristup, idiografski pristup, atomistički pristup, holistički pristup, studija slučaja, patobiografija, faktorska analiza, skale procjene, pro-jektivne tehnike, test ličnosti

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. anaLiZa definicija LičnosTi

Sa učenicima treba razgovarati o svakodnevnoj upotrebi pojma ličnost, o tome šta za njih znači taj pojam i kako oni opisuju neku ličnost. Nakon toga, učenici u grupama imaju zadatak da analiziraju jednu od definicija ličnosti: da kažu kako oni razumiju anal-iziranu definiciju i šta je osnovna karakteristika ličnosti prema analiziranoj definiciji.

�0

teoretičar: definicija ličnosti:r. b. katel,(faktorista)

Ličnostjeonoštonamkazuještaćečovekučinitikadsebudenašaoudatojokolnosti.

d. maklilend(bihejviorista)

Ličnost je najadekvatnija konceptualizacija ponašanja nekog lica usvimnjegovimpojedinostima,kojunaučnikmožedapružiujednomtrenutkuvremena.

Đ. v. kaprara i d. ćervone (kognitivisti)

Ličnostjekompleksan,dinamičkisistempsihološkihelemenatakojisuurecipročnojinterakcijijedansdrugim.

g. v. olport (personalista)

Ličnost je dinamička organizacija onih psihofizičkih sistema un-utar individue koji određuju njeno karakteristično ponašanje i njenkarakterističannačinmišljenja.

Na osnovu analize definicija i kroz razgovor treba definisati osnovne karakteristike po-jma ličnost: osobenost, jedinstvo, dosljednost ličnosti.

Varijanta: 2. PrisTuPi LičnosTi

Učenici u grupama imaju zadatak da predstave jedan od pristupa u psihologiji ličnosti. Važno je da navedu šta je osnovni postulat (gledište) u okviru tog prostupa i ko su nje-govi predstavnici. Nadalje, učenici mogu na osnovu dosadašnjeg znanja iz psihologi-je, i uz pomoć udžbenika da pronađu primjere za pojedine pristupe (npr. atomistički – holistički pristup u objašnjavanju procesa opažanja; reaktivistički – proaktivistički pris-tup u teorijama učenja; biologistički – sociologistički pristup u objašnjavanju razlika u intelektualnim sposobnostima itd.)

nomoTeTski PrisTuP idiografski PrisTuP

aTomisTički PrisTuP hoLisTički PrisTuP

reakTivisTički PrisTuP ProakTivisTički PrisTuP

bioLogisTički PrisTuP socioLogisTički PrisTuP

�1

Nakon predstavljanja različitih pristupa vodi se diskusija o osnovnim dilemama u sh-vatanju pojma ličnost.

Varijanta: 3. PsihoLoške Tehnike Procjene i mjerenja LičnosTi

Nastavnik može sa učenicima demonstrirati neke tehnike procjene i mjerenja ličnosti: npr. skalu procjene (primjer iz udžbenika); roršahov test mrlja mastila (primjer iz udžbenika); test tematske apercepcije (primjer iz udžbenika); test nedovršenih rečenica (primjer iz udžbenika). Nakon demonstracije razgovara se o osnovnim karakteristikama psiholoških tehnika procjene i mjerenja ličnosti.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• objasni specifišnost psihologije ličnosti; • navede teorijski i praktični cilj psihologije ličnosti; • navede osnovne oblasti psihologije ličnosti; • navede osnovne karakteristike ličnosti; • navede najvažnije pristupe ličnosti; • objasni razliku između pojedinih pristupa; • navede osnovne metode psihologije ličnosti; • navede osnovne tehnike procjene ličnosti;

navišemnivou: • analizira i objasni upotrebu termina “ličnost” u svakodnevnom govoru i u psihologiji ličnosti; • analizira i objasni osnovne karakteristike ličnosti; • objasni jedinstvenost i osobenost ličnosti; • navede i objasni neku od definicija ličnosti; • objasni razliku između nomotetskog i idiografskog pristupa u izučavanju ličnosti; • objasni šta znači reaktivistički i proaktivistički pristup ličnosti; • objasni sličnosti i razlike između studije slučaja i psihobiografije; • objasni šta je zajedničko za sve projektivne tehnike.

��

15. teORIJe LIčnOStIsaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije šta je teorija ličnosti; • poznaje osnovne teorije ličnosti i njihove dominantne predstavnike; • poznaje osnovne odlike psihoanalitičke teorije ličnosti; • poznaje osnovne odlike bihejviorističkih teorija ličnosti; • poznaje osnovne odlike faktorskih teorija ličnosti; • poznaje osnovne odlike humanističkih teorija ličnosti; • poznaje osnovne odlike socijalnih teorija ličnosti.


Naslov lekcije: Teorije LičnosTi


• ŠTa JE TEoriJa LičNoSTi? • KoJE SU TEoriJE LičNoSTi?


šTa je Teorija LičnosTi?

Učenik razumije da teorija ličnosti predstavlja usklađen sistem principa, hipoteza, poj-mova i činjenica koje se odnose na prirodu i funkcionisanje ličnosti. Saznaje da postoji veliki broj teorija ličnosti, ali sve nastoje da opišu i objasne ličnost kao cjelinu. osnovni problemi koji se razmatraju u okviru ovih teorija su: nastanak i razvoj ličnosti, dinamika ličnosti, struktura ličnosti, normalnost kao i odnos ličnosti i društva.

Teorije LičnosTi

Učenik/ca razumije da se, zavisno od pozicije autora u pristupu i metodu istraživanja različite teorije ličnosti mogu svrstati u pet osnovnih grupa: (1) Psihoanalitičke teorije ličnosti (grupa teorija kojima je zajedničko insistiranje na značaju nesvjesnih i iraciona-lnih motiva u tumačenju ličnosti); (2) Bihejviorističke teorije ličnosti (grupa teorija koje odlikuje svođenje ličnosti na spolja vidljive reakcije i obrasce ponašanja); (3) Faktorske teorije ličnosti (osnovni elementi ličnosti u ovim teorijama su faktori, koji se psihološki interpretiraju kao osnovne crte ili dimenzije ličnosti); (4) Humanističke teorije ličnosti (grupa teorija koje se interesuju se zdravu, normalnu i zrelu ličnost i tipično ljudske probleme); (5) Socijalne teorije ličnosti (grupu teorija kojima je zajedničko da smatraju presudnim uticaj socijalnih činilaca na formiranje, razvoj i dinamiku ličnosti). Saznaje da svaka od ovih pet grupa, ili pravaca u psihologiji ličnosti, ima više predstavnika i različitih pogleda na ličnost.

��


teorija ličnosti, psihodinamičke teorije ličnosti, id, ego, super-ego, libido, nesvjesno, kolektivno nesvjesno, arhetipovi, individuacija, osjećanje inferiornosti, faktorske teorije ličnosti, faktor, bihejviorističke teorije, humanističke teorije, socijalne teorije ličnosti, društveni karakter

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. kako su kLasifikovane Teorije LičnosTi?

Učenici u grupama imaju zadatak da predstave jednu od teorija ličnosti. izvještaje grupa treba sistematizovati (kao u tabeli), a zatim voditi razgovor o specifičnostima pojedinih teorija.

Psihodinamičke Teorije LičnosTi

grupa teorija kojima je zajedničko insistiranje na značaju nesvjesnih i iracionalnih motiva u tumačenju ličnosti.

Frojdovapsihonoanalitička teorija ličnostiadlerova teorija ličnostiJungova analitička teorija ličnosti

bihejviorisTičke Teorije LičnosTi

grupa teorija koje odlikuje svođenje ličnosti na spolja vidljive reakcije i obrasce ponašanja.

Votsonovateorija ličnostiSkinerovateorija ličnosti

fakTorske Teorije LičnosTi

osnovni elementi ličnosti u ovim teorijama su faktori, koji se psihološki interpretiraju kao os-novne crte ili dimenzije ličnosti.

Katelova teorija ličnosti

humanisTičke Teorije LičnosTi

grupa teorija koje se interesuju za zdravu, normalnu i zrelu ličnost i tipično ljudske probleme.

Maslovljeva teorija ličnostiolportova personalistička teorija ličnosti

socijaLne Teorije LičnosTi

grupa teorija kojima je zajedničko da smatraju presudnim uticaj so-cijalnih činilaca na formiranje, raz-voj i dinamiku ličnosti.

Fromovasocioanalitička teorija ličnosti

��

ishodi Programa:


nastandardnomnivou: • navede šta je teorija ličnosti; • navede osnovne teorije ličnosti i njihove dominantne predstavnike; • navede šta je karakteristično za psihoanalitičke teorije ličnosti; • navede osnovne odlike bihejviorističkih teorija ličnosti; • navede osnovne odlike faktorskih teorija ličnosti; • navede osnovne odlike humanističkih teorija ličnosti; • navede osnovne odlike socijalnih teorija ličnosti;

navišemnivou: • objasni zašto se međusobno razlikuju pojedine teorije ličnosti; • objasni razlike između Frojdovog i adlerovog shvatanja dinamike ličnosti; • objasni razliku između Frojdovog i Jungovog svatanja nesvjesnog; • objasni specifičnost bihejviorističkog pristupa izučavanju ličnosti; • objasni specifičnost faktorskog pristupa izučavanju ličnosti; • objasni raktivistički i proaktivistički pristup ličnosti; • navede bitne odlike “nove slike“ o čovjeku u humanističkoj psihologiji; • navede koje su teorije ličnosti pretežno biologističke, a koje sociologističke.

16. StRUKtURA LIčnOStI: OSnOVne JeDInICe I gRAĐA



• razumije šta je struktura ličnosti; • razumije šta se u psihologiji označava crtom ličnosti; • razumije šta se u psihologiji označava pojmom temperament; • poznaje vrste temperamenta i njihove odlike; • razumije pojam karakter u psihologiji ličnosti; • poznaje ulogu i aspekte Ja; • razumije kako je u psihologiji shvaćen pojam: tip – ličnosti; • razumije zašto su korisne tipologije ličnosti; • poznaje razliku između ekstravertnog i intravertnog tipa ličnosti.

Neka od pitanja koja mogu biti važna za raspravu su: Zašto se međusobno razlikuju po-jedine teorije ličnosti; razlike između Frojdovog i adlerovog shvatanja dinamike ličnosti; razlike između Frojdovog i Jungovog svatanja nesvjesnog; specifičnost bihejviorističkog pristupa izučavanju ličnosti; specifičnost faktorskog pristupa izučavanju ličnosti; reaktivistički i proaktivistički pristup ličnosti; odlike “nove slike” o čovjeku u humanističkoj psihologiji; koje su teorije ličnosti pretežno biologističke, a koje sociologističke.

��


Naslov lekcije: sTrukTura LičnosTi: osnovne jedinice i graĐa


• ŠTa JE STrUKTUra LičNoSTi? • KoJi SU oSNoVNi dJELoVi LičNoSTi?


šTa je sTrukTura LičnosTi

Učenik saznaje da strukturu ličnosti čini jedinstvo posebnih psihičkih dispozicija (navike, stavovi, potrebe, crte ličnosti, vrijednosti) i čitavih djelova ili podsistema ličnosti (sposobnosti, temperament, karakter, identitet i sl.), uređenih u jedinstvenu i relativno skladnu organizaciju.

osnovni djeLovi LičnosTi

Učenik saznaje da su najčešći opšti načini, da se upozna i opiše ličnost u psihologiji: crte ličnosti, tepmerament, karakter, ja (svijest o sebi) i tip ličnosti. razumije da su crteličnostirelativno stabilne i opšte osobine ličnosti, koje su odgovorne za dosljednost ponašanja osobe u sličnim situacijama; da temperamentčini sklop urođenih predispozicija za jačinu i način emocionalnog doživljavanja i reagovanja; da se pojmom karakteroznačava os-oben sklop izrazitih crta ličnosti, prevashodno emocionalno-motivacionih, socijalnih, moralnih i konativnih po kojem se ona, ta ličnost, razlikuje; da je Jasredišnji, najbitniji i “najtopliji” dio svjesne ličnosti, koji je vršilac (agens) svih naših svjesnih psihičkih akata, odnosno subjekt koji opaža, osjeća, misli, planira, procjenjuje i kontroliše ponašanje; da je u psihologiji ličnosti tip tek jedna apstraktna kategorija, koja nije nešto što zaista pripada ličnosti, već se konkretna ličnost može samo lakše ili teže podvesti pod tu ap-straktnu šemu.


struktura ličnosti, crte ličnosti, temperament, karakter, ja, identitet, tip ličnosti, tipologi-ja, intravertni tip, ekstravertni tip

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. sTrukTura LičnosTi

Učenici mogu imati zadatak da u grupama, uz pomoć udžbenika i druge literature pred-stave strukturu ličnosti:

��

• cTrE LičNoSTi (vidi prilog: katelovih 16 faktora ličnosti, lekcija 15) • TEMPEraMENT (vidi prilog: četiri soka i četiri tipa temperamenta) • KaraKTEr (vidi prilog: frojdova tipologija: libido i karakter) • Ja, SVJEST o SEBi, idENTiTET • TiP LičNoSTi (vidi prilog: koji sam ja tip)

Važno je da navedu razliku između svakodnevnog i psihološkog značenja ovih pojmo-va, i njihovu uligu u strukturi ličnosti. Svoje izvještaje mogu dopuniti primjerima (npr. opisi ličnosti u literaturi – književnost i sl). Nakon izvještaja učenika vodi se diskusija o: različitom značenju i ulozi psiholoških pojmova: struktura ličnosti, crte ličnosti, temper-ament, karakter, oralni karakter, analni karakter, ja, svijest o sebi, identitet, tip ličnosti, tipologija, intravertni tip, ekstravertni tip.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede šta je struktura ličnosti; • navede šta u psihologiji označava crta ličnosti; • navede šta se u psihologiji označava pojmom temperament; • navede vrste temperamenta i opisuje njihove odlike; • objasni pojam karakter u psihologiji ličnosti; • navede Frojdovo tumačenje nastajanja pojedinih karaktera ličnosti; • navede aspekte Ja; • objasni kako je u psihologiji shvaćen pojam: tip – ličnosti; • objasni zašto su korisne tipologije ličnosti; • navede razliku između ekstravertnog i intravertnog tipa ličnosti.

navišemnivou:

• objasni od čega zavise pojedina (različita) shvatanja o strukturi ličnosti; • objasni olportovo shvatanje uloge crta u strukturi ličnosti; • objasni odnos između temperamenta, tjelesne konstitucije i emocija; • navede primjere tipova temperamenata; • objasni razlike između: svakodnevne upotrebe pojma karakter, njegove upotrebe u književnosti (u umjetnosti) i upotrebe u psihologiji. • objasni šta su: tjelesno ja, socijalno ja, stvarno ja, idealno ja; • objasni razliku između svijesti o sebi i identiteta; • navede primjere u literaturi (u knjževnosti) za ekstravertni i intravertni tip ličnosti; • navede argumente koji ne idu u prilog tipologije ličnosti!

��

17. DInAmIKA LIčnOStI: LIčnI mOtIVI, KOnFLIKtI I meHAnIZmI ODbRAne


Učenik/ca treba da: • upozna šta uključuje pojam dinamika ličnosti; • sazna šta je uloga ličnih motiva; • upozna lične motive; • razumije šta je voljna djelatnost; • razumije zašto nastaju neurotični konflikti; • upozna zajedničke odlike mehanizama odbrane; • razumije ulogu mehanizama odbrane; • upozna mehanizme odbrane.


Naslov lekcije: dinamika LičnosTi: Lični moTivi, konfLikTi i mehaniZmi odbrane

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji: • ŠTa JE diNaMiKa LičNoSTi? • KoJi SU LičNi MoTiVi? • ŠTa JE VoLJa? • ŠTa SU NorMaLNi, a ŠTa NEUroTičNi KoNFLiKTi? • KoJi SU MEHaNiZMi odBraNE?


dinamika LičnosTi

Učenik/ca saznaje da se dinamika ličnosti odnosi na proučavanje problema čovjekove motivacije, kao i svega onoga što podstiče i omogućava, ali i sprečava zadovoljenje mo-tiva. razumije da dinamika podrazumijeva i raznovrsne načine rješavanja frustracije i konflikata, a posebno mehanizme odbrane.

Lični moTivi

Učenik/ca razumije da su lični (personalni) motivi raznovrsni pokretači (potrebe, nam-jere, težnje, želje) koji na različite načine doprinose povećanju vrijednosti, razvoju i isti-canju sopstvene ličnosti, a prije svega vlastitog ja. Saznaje da se u ovu grupu ubrajaju motivi za samopoštovanjem, samoostvarenjem, afirmacijom, potrebe za ljubavlju, za ličnim identitetom i dr.

��

voLja, odLučivanje i voLjna djeLaTnosT

Voljnu djelatnost učenik/ca upoznaje kao namjernu, svjesnu, planski preduzetu ak-tivnost radi ostvarenja donijete odluke ili dostizanja postavljenog cilja. razumije da ona predstavlja složen mentalni proces: javljanje pobude za određenim djelanjem - analizu mogućnosti - ispitivanje posljedica opredjeljivanja - donošenje odluke - sprovođenje donijete odluke u djelo - istrajavanje u toj djelatnosti, uprkos pritiscima i preprekama.

konfLikTi i svjesno odLučivanje

Učenik/ca razumije da kada čovjek dospije u konfliktnu situaciju, kada se u njemu su-kobe suprotne želje, nagoni ili kada se sukobe potrebe i unutrašnje zabrane, idealno, zdravo rješenje je svjesno i razumno odlučivanje za jednu od dvije strane u sukobu i istovremeno odricanje od druge. Kada je unutrašnji sukob veoma snažan i dugotrajan, a jedna ili čak obje strane u sukobu potisnute, tada je riječ o neurotičnom konfliktu.

mehaniZmi odbrane

Učenik/ca mehanizme odbrane upoznaje kao tehnike kojima se ego služi da bi “razriješio” neki konflikt i da bi se zaštitio od svega što može ugroziti samopoštovanje ličnosti. Saznaje da se njihove glavne karakteristike aktiviraju automatski (bez uticaja volje); ličnost nije svjesna njihove upotrebe; poriču, izopačavaju i krivotvore stvarnost. ima ih više (poricanje, potiskivanje, reaktivna formacija, projekcija racionalizacija, kom-penzacija, intelektualizacija, sublimacija).


dinamika ličnosti, lični motivi, potreba za ljubavlju, motiv za postignućem, savjest, volj-na djelatnost, neurotični konflikti, mehanizmi odbrane, potiskivanje, projekcija, kom-penzacija, racionalizacija, intelektualizacija, sublimacija

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. Lični moTivi

Učenici u grupama imaju zadatak da uz pomoć udžbenika predstave jedan od ličnih motiva: • PoTrEBa Za idENTiTEToM • PoTrEBa Za LJUBaVLJU • PoTrEBa Za PoŠToVaNJEM i UgLEdoM • MoTiV Za PoSTigNUćEM • MoTiV Za SaMoPoTVrĐiVaNJEM • SaVJEST

Nakon izvještaja grupa, vodi se diskusija o značaju i specifičnostima ličnih motiva u odnosu na biološke i socijalne motive (vidi: lekcija 12), kao i o njihovom značaju za razvoj zdrave, zrele ličnosti (odnosno posljedicama nemogućnosti zadovoljenja ovih motiva).

��

Varijanta: 2. mehaniZmi odbrane

Učenici u grupama imaju zadatak da predstave jedan od mehanizama odbrane (da navedu primjere kada se može govoriti o djelovanju nekog od mehanizama odbrane):

• PoricaNJE • PoTiSKiVaNJE • rEaKTiVNa ForMaciJa • ProJEKciJa racioNaLiZaciJa • KoMPENZaciJa • iNTELEKTUaLiZaciJa • SUBLiMaciJa

Nakon izvještaja vodi se diskusija o: frustraciji i konfliktima ličnosti; o tome zašto nastaju konflikti; o zdravim i neurotičnim načinima razrješavanja konflikata; o ulozi mehaniza-ma odbrane i njihovim osnovnim karakteristikama.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede šta uključuje pojam dinamika ličnosti; • objasni šta je uloga ličnih motiva; • navede lične motive; • objasni šta je voljna djelatnost; • objasni zašto nastaju neurotični konflikti; • navede zajedničke odlike mehanizama odbrane; • objasni ulogu mehanizama odbrane; • navede mehanizme odbrane.

navišemnivou:

• objasni pojam dinamika ličnosti; • objasni specifičnost ličnih motiva (u odnosu na socijalne i biloške motive); • navede činioce od kojih zavisi razvijenost motiva za postignućem; • objasni kako nastaje savjest; • objasni kako Vigotski objašnjava nastanak volje; • objasni osnovne načine rješavanja konflikata; • objasni kada su mehanizmi odbrane štetni po mentalno zdravlje pojedinca.

�0

18. RAZVOJ LIčnOStIsaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije proces razvoja ličnosti; • sazna čime je determinisan razvoj ličnosti; • upozna stupnjeve razvoja ličnosti; • upozna glavne mehanizme razvoja ličnosti; • razumije proces socijalizacije; • razumije ulogu učenja po modelu u procesu socijalizacije; • razumije ulogu kulture i društva u procesu socijalizacije; • upozna osnovne agense socijalizacije; • sazna šta je cilj socijalizacije.


Naslov lekcije: raZvoj LičnosTi


• ŠTa JE raZVoJ LičNoSTi? • KoJi SU STUPNJEVi i MEHaNiZMi raZVoJa LičNoSTi? • ŠTa JE SociJaLiZaciJa? • Ko JE ZrELa LičNoST?


raZvoj LičnosTi

razvoj ličnosti učenik upoznaje kao složen proces progresivnog mijenjanja od začeća i prvih dana života pa sve do zrelosti, ili do kraja života. razumije da on obuhvata prom-jene koje su rezultat kako sazrijevanja tako i učenja (socijalizacije). razvoj ličnosti je de-terminisan nasljeđem, sredinom i ličnom aktivnošću, kao i sadejstvom (interakcijom) sva tri faktora.

sTuPnjevi i mehaniZmi raZvoja LičnosTi

Učenik/ca saznaje da ličnost tokom razvoja prolazi kroz povezan niz naizmjeničnih diferenciranja i integrisanja ličnosti na sve višem nivou. razumije da na svakom višem stupnju razvoja ličnost predstavlja kvalitativno drugačiju integraciju. Upoznaje meha-nizme razvoja ličnosti: identifikaciju i sublimaciju (psihoanalitičke teorije); klasično, in-strumentalno uslovljavanje i učenje po modelu (bihejviorističke teorije); samoaktual-izacija, uviđanje i funkcionalna autonomija (humanističke teorije).

�1

socijaLiZacija LicnosTi

Učenik/ca socijalizaciju upoznaje kao složen fenomen formiranja ljudske jedinke pod uticajem društvene sredine u kojem se biološki nezrela jedinka transformiše u ličnost odraslog, kompetentnog pripadnika društvene zajednice. Po Bandri, u procesu socijal-izacije glavnu ulogu ima učenje po modelu. Saznaje da su osnovni izvori socijalizacije kultura i društvo, jer određuju ciljeve, sadržaj i sredstva socijalizacije. agense socijalizaci-je upoznaje kao društvene činioce koji prenose kulturne norme, vrijednosti i obrasce ponašanja na dijete. Saznaje da su glavni agensi: porodica, vrtić, škola, vršnjaci, crkva, društvene organizacije i sredstva masovne komunikacije.

ZreLa LičnosT – ciLj raZvoja

Učenik/ca saznaje da je cilj razvoja ličnosti u različitim teorijama na različite načine definisan. razumije da je zrela ličnost ona koja je dobro integrisana, realistična, uravnotežena, socijalizovana, odnosno emocionalno, intelektualno i socijalno zrela ličnost.


razvoj ličnosti, personalista, identifikacija, funkcionalna autonomija motiva, socijalizaci-ja, izvori socijalizacije, agensi socijalizacije, porodica, škola, vršnjaci, zrela ličnost

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. mehaniZmi raZvoja LičnosTi

Učenici u grupama, uz pomoć udžbenika, imaju zadatak da predstave jedan od mehaniza-ma razvoja ličnosti. izvještaji učenika mogu se objediniti u zajedničkoj tabeli, kao na slici.

Teorija ličnosti mehanizmi razvoja ličnosti vidi:

Psihoanalitičke teorije • identifikacija • sublimacija

• Frojdova psihoanalitička teorija ličnosti, lekcija: 15

Bihejviorističke teorije • klasično uslovljavanje• instrumentalno

uslovljavanja• učenje po modelu

• Vrste učenja, lekcija 6.• Bihejviorističke teorije

ličnosti, lekcija 15.

Humanističke teorije • samoaktualizacija • uviđanje

• funkcionalna autonomija

• Humanističke teorije ličnosti (Maslov, olport),

lekcija 15.

Nakon prezentacije učenika vodi se diskusija o sljedećim pitanjima: uloga pojedinih fak-tora u razvoju ličnosti (nasljeđe, sredina, aktivnost jedinke); razlike u shvatanju razvoja kao kontinuiranog (bihejviorizam) i kao diskontinuiranog (stupnjevitog) procesa; razlike između pojedinih teorija ličnosti u tumačenju osnovnih mehanizama razvoja ličnosti.

��

Varijanta: 2. socijaLiZacija LičnosTiUčenici imaju zadatak da predstave izvore (kultura i društvo) i agense (porodica, vrtić, škola, vršnjaci, crkva, društvene organizacije i sredstva masovne komunikacije). Nakon prezentacije vodi se diskusija o tome: šta podrazumijeva pojam socijalizacija; koja je osnovna uloga izvora socijalizacije; ko su agensi socijalizacije i koja im je uloga; u čemi je suštinska razlika između izvora i agenasa socijalizacije; šta je učenje po modelu i koja mu je uloga u procesu socijalizacije i sl. U predstavljanju i analizi važno je koristiti prim-jere iz realnog života.

Varijanta: 3. ZreLa LičnosTUčenici mogu imati zadatak da individualno napišu osobine (karakteristike) zrele ličnosti, - za kakvu ličnost biste mogli reći da je zrela? U drugom dijelu časa učenici u grupama prave profil zrele ličnosti. U trećem dijelu časa pravi se zajednički profil zrele ličnosti. Svaka grupa kandiduje jednu osobinu, obrazlaže je i nakon diskusije (prihvatanja od svih) unosi se u zajedničku listu osobina zrele ličnosti. Na kraju časa mogu uporediti svoju listu sa listom do koje je došao Maslov.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou: • objasni proces razvoja ličnosti; • objasni čime je denerminisan razvoj ličnosti; • objasni specifičnost personalističkog stanovišta u shvatanju razvoja ličnosti; • objasni specifičnost shvatanja razvoja kao stupnjevitog procesa; • navede glavne mehanizme razvoja ličnosti; • objasni proces socijalizacije; • objasni ulogu učenja po modelu u procesu socijalizacije; • objasni ulogu kulture i društva u procesu socijalizacije; • navede osnovne agense socijalizacije; • objasni šta je cilj socijalizacije.

navišemnivou: • objasni shvatanje o ulozi pojedinih faktora u razvoju ličnosti (nasljeđe, sredina, aktivnost jedinke); • objasni razliku u shvatanju razvoja kao kontinuiranog i kao diskontinuiranog (stupnjevitog) procesa; • navede i objasni stupnjeve razvoja svijesti o sebi (olport); • navede i objasni stupnjeve razvoja identiteta (Erikson); • objasni razlike između pojedinih teorija ličnosti u tumačenju osnovnih mehanizama razvoja ličnosti; • objasni razliku između identifikacije i imitacije; • navede primjere za funkcionalnu autonomiju motiva; • objasni širi društveni značaj procesa socijalizacije; • objasni razliku između izvora i agenasa socijalizacije; • opiše zrelu ličnost.

��

19. nORmALnOSt, PSIHIčKe PROmJene, PORemeĆAJI I LIJečenJe



• upozna osnovne kriterijume za razlikovanje normalnog od nenormalnog ponašanja; • upozna osnovne pojave izmijenjenih stanja svijesti; • upozna načine ispoljavanja neprilagođenog ponašanja; • upozna oblike poremećaja u ponašanju; • razumije posljedice alkoholizma i narkomanije; • upozna osnovne oblike poremećaja duševnog života; • razumije značaj prevencije; • razumije ulogu psihološkog savjetovanja; • razumije cilj psihoterapije.


Naslov lekcije: normaLnosT, Psihičke Promjene, Poremećaji i Liječenje

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji: • ŠTa JE NorMaLNoST? • ŠTa SU iZMiJENJENa STaNJa SVESTi? • ŠTa JE NEPriLagoĐENo PoNaŠaNJE, a ŠTa SU PorEMEćaJi PoNaŠaNJa? • ŠTa SU PorEMEćaJi dUŠEVNog ŽiVoTa? • ŠTa SU PrEVENciJa i LiJEčENJE dUŠEVNiH BoLESTi?


normaLnosT

Učenik se upoznaje sa dva načina koja se koriste da bi se razlikovalo normalno od nenormalnog ponašanja. Prvi je statistički kriterijum koji počiva na odstupanju od uobičajenog ponašanja, i drugi kvalitativni kriterijum. razumije da psihološki i kvalita-tivni kriterijum podrazumijeva utvrđivanje prisustva ili odsustva nekih psiholoških oso-bina. Veoma se često navodi da normalnu osobu odlikuje emocionalna, intelektualna i socijalna zrelost.

iZmijenjena sTanja svijesTi

izmijenjena stanja svijesti učenik/ca upoznaje kao posebna stanja ili prolazni poremećaj u svijesti ljudi, koja se redovno javljaju (npr. san), ili se povremeno mogu javiti kod većine ljudi. Saznaje da se u takva stanja ubrajaju: sanjanje, hipnotička stanja, razne parapsihološke pojave i sl.

��

nePriLagoĐeno Ponašanje i Poremećaji Ponašanja

Učenik/ca saznaje da socijalizovanu ličnost odlikuje prilagođeno ponašanje, ono koje uvažava potrebe drugih ljudi i poštuje osnovne društvene norme. razumije da su neprilagođeno i poremećeno ponašanje odstupanja od socijalizovanog ponašanja. U poremećena ponašanja ubrajaju se alkoholizam, narkomanija i delinkvencija.

Poremećaji duševnog ŽivoTa

Učenik/ca razumije da kada tokom dužeg vremena, ili stalno, ličnost pokazuje oblike ponašanja koji se ne mogu odrediti kao normalni, govorimo o poremećajima duševnog života. Saznaje da se ovi poremećaji obično dijele u dvije velike grupe: lakši (neuroze i psihosomatski poremećaji), i teži (psihoze) poremećaji duševnog života. U posebnu grupu (treću) često se izdvajaju karakterni poremećaji, psihopatije.

Prevencija i Liječenje duševnih boLesTi

Učenik/ca saznaje da prevencija obuhvata sistem praktičnih mjera, uključujući i psihološko savjetovanje, koje se preduzimaju za očuvanje duševnog zdravlja i za sprečavanje pojave psihičkih poremećaja i poremećaja ponašanja. Psihoterapija (do-slovno, “liječenje duše”) sastoji se u planskom uticaju psihoterapeuta na osobu sa problemima i poremećajima sa ciljem da je oslobodi simptoma, patološkog načina doživljavanja i nepoželjnih obrazaca ponašanja, kao i da izazove pozitivne promjene u ličnosti što vode efikasnijoj samokontroli i zdravlju.


normalno, nenormalno, izmijenjena stanja svijesti, san, hipnoza, parapsihološke pojave, telepatija, telekineza, neprilagođeno ponašanje, anomija, alkoholizam, narkomanija, delinkvencija, neuroza, fobija, opsesivna neuroza, histerija, neuroza straha, psihoze, manično-depresivna psihoza, shizofrenija, paranoja, psihopatija, prevencija, psihoterapija

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. Psihičke Promjene i Poremećaji LičnosTi

Učenici u grupama imaju zadatak da uz pomoć udžbenika i druge literature, predstave psihičke promjene i poremećaje ličnosti. Npr. jedna grupa izmijenjena stanja svijesti – spavanje i san.

iZMiJENJENa STaNJa SViJESTi • Spavanje i san • Hipnoza • Parapsihološke pojave

NEPriLagoĐENo PoNaŠaNJE i PorEMEćaJi PoNaŠaNJa • Neprilagođeno ponašanje • Poremećaji ponašanja (alkoholizam; narkomanija; delinkvencija)

��

PorEMEćaJi dUŠEVNog ŽiVoTa • Neuroza (histerija; neuroza straha; fobija; opsesivna neuroza) • Psihosomatski poremećaj • Psihoza (manično-depresivna psihoza; shizofrenija; paranoja) • Psihopatija (sociopatija)

Tokom izvještavanja potrebno je na tabli napraviti klasifikaciju psihičkih promjena i poremećaja ličnosti, a zatim razgovarati: o kriterijima za razlikovanje normalnosti i ne-normalnosti; o specifičnostima svake od osnovnih kategorija (izmjena stanja svijesti; neprilagođeno ponašanje i poremećaji ponašanja; poremećaji duševnog života) i ra-zlikama među njima; o posljedicama po ličnost i po okolinu; o značaju prevencije i liječenja.

Varijanta: 2. Prevencija Poremećaja Ponašanja

Učenici u grupama imaju zadatak da ispitaju uzroke i naprave program mjera preven-cije osnovnih poremećaja ponašanja (alkoholizam kod mladih; pušenje; narkomanija; maloljetnička delinkvencija). Učenicima treba reći da njihov program mora biti realan – da ga je moguće primijeniti na uslove njihove škole.

Varijanta: 3. ZašTo neki adoLescenTi korisTe drogu?

Kao polazište za čas može poslužiti prilog: Zašto reći NE? Kada pitate one koji se liječe: Zašto si počeo/la koristiti drogu? – obično kažu da su započeli iz znatiželje ili na na-govor prijatelja. Kada ih pitate zašto su nastavili sa uzimanjem droge, reći će da je već bilo kasno, da su postali zavisni i da više nijesu mogli prekinuti. Pouka koja slijedi je: budi PameTan, nemoj PočeTi!”

Učenicima treba reći da su vršena brojna istraživanja kako bi se došlo do odgovora na pitanje zašto neki mladi počnu da koriste duvan, alkohol, pa i drogu. ovdje su na-vedeni neki od tih razloga (treba ih podijeliti učenicima), a njihov zadatak je da ih u grupama “ilustruju” primjerima iz svakodnevnog života i predstave. Npr. jedna grupa treba da “ilustruje” i predstavi razlog: da bih ličio/la na odrasle! (da li je to realan razlog, koliko je čest, šta su alternative i sl.)

Kako to izgleda? razmisli!

Mladineželedačekajuihtjelibištoprijedapostanuodrasli.Nekimaodnjihsečinidasucigarete,alkohol,pačakibrigaodlikeodraslosti.Kadapiju,ilikadapušeosjećajusevažnimihrabrijimodsvojihvršnjakakojitonečine.

Većina odraslih koje danas vidiš da pušerećićetidasuprvucigaretuuzeliumlados-ti.Dakle,pušenjenijeodlikaodraslosti,većbiseprijemoglorećidajepušenjegreškaizmladosti.

zašto sI počeo/lada bih ličio/la na odrasle!

��


Mladi vole da izlaze i da se druže savršnjacima.Na mjestima zabave i druženja uvijek jemogućedoćiusitacijudatinekoponudidu-van,alkoholilidrogu.Nekinijesuustanjudaodbiju,jerseplašedaćebitiodbačeniakoneprihvateponuđenucigaretu.

Samoonikojisunesigurniusebeikojiprijetoga nijesu donijeli čvrstu odluku kako daseoduprupostupetako.OdmahsmislikakoćešdaseoduprešislobodnokadatrebarećiNE.Odlučnostjeonoštosvicijene,anepo-vodljivost.

da bih bio/la kao i drugi!


Svimladisuradoznaliiželesvedaisprobaju.Posebno su radoznali da isprobaju ono štoimroditeljizabranjuju.

Već sasvim mala djeca nauče da je boljeposlušatistarije,negoseopeći.Onikojinisuvjerovalisadanoseožiljke.

iz radoznalosti!


Mladiželedabuduaktivniidaneštostvara-ju.

Kada nisu na drugi način aktivni nekima sečini prihvatljivim da probaju cigarete, alko-hol,pačakidrogu.

Postoji hiljadu načina da se boriš protivdosade i svaki je bolji od cigareta ili alko-hola.Nekimladisebavesportom,nekiima-juhobi,nekiučedasviraju,nekipišupjesme–atismislisvojnačin.

iz dosade!

��

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede osnovne kriterije za razlikovanje normalnog od nenormalnog ponašanja; • navede osnovne pojave izmijenjenih stanja svijesti; • navede na koji način se ispoljava neprilagođeno ponašanje; • navede oblike poremećaja u ponašanju; • navede posljedice alkoholizma i narkomanije; • navede osnovne oblike poremećaja duševnog života; • navede šta je osobeno za sociopatiju; • objasni značaj prevencije; • navede šta je cilj psihološkog savjetovanja; • navede šta je cilj psihoterapije.

navišemnivou:

• objasni relativnost statističkog kriterijuma nenormalnosti; • objasni teškoće u nalaženju kriterija za razlikovanje normalnog i nenormalnog; • navede karakteristike psihički nenormalne osobe; • opiše osnovne pojave izmijenjenih stanja svijesti; • opiše tipove ispoljavanja neprilagođenog ponašanja; • objasni uzroke poremećaja u ponašanju; • objasni razliku između neuroze i psihoze; • objasni osobenosti poremećaja karaktera; • predloži načine prevencije narkomanije; • navede osnovne pristupe u psihoterapiji.

��

poglavlje vpojedInac u društvenom oKruženju

•KomunIKacIja •psIhologIja mase I grupe •stavovI, predrasude I vrIjednostI

20. KOmUnIKACIJA


Učenik/ca treba da: • upozna bitne odlike komunikacije; • razumije proces komunikacije; • razlikuje vrste komunikacije; • razumije karakteristike verbalne komunikacije; • razumije karakteristike neverbalne komunikacije; • upozna oblike i osnovne znakove neverbalne komunikacije; • razumije izvore nesporazuma u komunikaciji; • razumije ulogu sredstava masovne komunikacije u razvoju ličnosti.


Naslov lekcije: komunikacija

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji: • ŠTa JE KoMUNiKaciJa? • ŠTa JE VErBaLNa KoMUNiKaciJa? • ŠTa JE NEVErBaLNa KoMUNiKaciJa? • ZaŠTo NaSTaJU SMETNJE U KoMUNiKaciJi? • ŠTa SU SrEdSTVa MaSoVNE KoMUNiKaciJE?


Priroda i smisao komunikacije

Učenik/ca komunikaciju upoznaje kao složen vid simboličke interakcije između ljudi koji međusobno razmjenjuju signale, poruke i informacije bilo intelektualne ili afektivne prirode. Saznaje da u psihologiji komunikacija označava razmjenu informacija putem znakova i simbola između subjekata. Uči da s obzirom na vrstu znakova koji se u pro-cesu komunikacije koriste, razlikuje verbalnu i neverbalnu komunikaciju.

��

verbaLna komunikacija

Učenik/ca upoznaje verbalnu komunikaciju kao opštenje među subjektima pomoću ver-balnih simbola (riječi). razumije da je za nju karakteristično da se informacija pomoću glasova ili slova enkodira u riječi i rečenice kojima se prenosi poruka do primaoca.

neverbaLna komunikacija

Učenik/ca neverbalnu komunikaciju upoznaje kao vrstu pretežno spontane komuni-kacije, kojom ljudi bez riječi - gestovima, načinom držanja tjela, izrazom lica, pogledom ili bojom glasa - izražavaju i razmjenjuju svoje namjere, emocije, raspoloženje, stavove i želje. Saznaje da se danas kao posebne podoblasti neverbalne komunikacije intenzivno proučavaju: paralingvistička, posturalna, kinezička i proksemička komunikacija.

nesPoraZumi u komunikaciji

Učenik/ca razumije da smetnje u komunikaciji ne moraju biti samo fizičke (nastale u kanalu komunikacije), da su zapravo češće: socijalne, kulturne, duhovne, kao i psihičke prepreke i smetnje u komunikaciji.

sredsTva masovne komunikacije

Učenik saznaje karakteristike sredstava masovne komunikacije: da brzo dopiru do ve-likog broja korisnika, snabdijevaju ih podacima, idejama, otvorenim i skrivenim poru-kama i utiču na njihovo mišljenje, osjećanja, stavove i ponašanje. razumije da televizija, filmovi, video igre, internet nude uzore za identifikaciju, idole i ideale.

Ključni pojmovi koji se nalaze u rječniku:

komunikacija, osnovna jedinica komunikacije, enkodiranje, verbalna komunikacija, neverbalna komunikacija, jezik, kinezička komunikacija, proksemička komunikacija

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. komunikacija

Učenici u grupama imaju zadatak da predstave djelove lekcije komunikacija. Npr. jedna grupa treba da predstavi dio koji se odnosi na prirodu i smisao komunikacije. Mogu da koriste udžbenik, ali i drugu literaturu.

• Priroda i SMiSao KoMUNiKaciJE • VErBaLNa KoMUNiKaciJa • NEVErBaLNa KoMUNiKaciJa • NESPoraZUMi U KoMUNiKaciJi • SrEdSTVa MaSoVNE KoMUNiKaciJE

�0

Nakon prezentacije vodi se diskusija o sljedećim pitanjima: psihološko značenje pojma komunikacije; specifična uloga verbalne i neverbalne komunikacije; odnos između ver-balne i neverbalne komunikacije; uzroci nesporazuma u komunikaciji; uloga sredstava masovne komunikacije u razvoju ličnosti.

Varijanta: 2. neverbaLna komunikacija

Učenici mogu imati zadatak da predstave oblike neverbalne komunikacije. Npr. prva grupa treba da predstavi ulogu paralingvističkih znakova u komunikaciji. Svoju prezen-taciju mogu da dopune primjerima iz života, da je odglume, ilustruju fotografijama i sl.

vrste neverbalne komunikacije znakoviParalingvistička komunikacija visina glasa, akcenat, boja glasa, ritam rečenice

Posturalna komunikacija tjelesni položaj, stav tijela

Kinezička komunikacija pokreti ruku, šake i prstiju, glave, lica (posebno, očiju i usana), kao i pokreti nogu i čitavog tjela

Proksemička komunikacija počiva na prostornim znacima, na zauzimanju određenog položaja u prostoru i rastojanja to-

kom komunikacije

Varijanta: 3. ZašTo sukob nasTaje?

Sa učenicima treba razgovarati o karakteristikama verbalne i neverbalne komuni-kacije, kao i o uzrocima nesporazuma u komunikaciji. Jedan od načina da se poboljša međusobna komunikacija jeste razumijevanje uzroka sukoba – zašto sukob nastaje.

Učenici u grupama treba da navedu uzroke nesporazuma u komunikaciji. Važno je da se identifikuju uzroci nesporazuma u realnim životnim situacijama, npr. u odnosima učenik – učenik u školi, ili učenik – roditelj, ili učenik - nastavnik. Nakon toga učenici klasifikuju navedene uzroke u određene kategorije. Jedna od mogućih klasifikacija je sljedeća:

Zašto sukob nastaje?Ponekad se dešava da iste stvari dvoje ljudi vide različito, ili su o istom čuli različite stvari. Na primjer, ti si čuo/la kako je Marko uvr-ijedio Stefana, a drugi tvrde suprotno – da je Stefan prvi počeo.

e Sukob podataka

Ponekad nešto želiš, ali to isto može da želi i neko drugi, ili misli da je za nas bolje nešto drugo. Na primjer, želiš da izađeš vani, ali ti majka kaže kako je sada vrijeme za učenje, ili želiš da sjediš u prvoj klupi, ali to može da želi i neko drugi.

e Sukob potreba

Vrijednosti su nešto što smatramo važnim i vrijednim za nas, ali to ne znači, da je isto to vrijedno i za druge. Na primjer, ti možda voliš rok – muziku, a neko drugi više cijeni folk – muziku.

e Sukobvrijednosti

�1

U životu se rijetko dešava da sukobi nastanu samo zbog jednog razloga. Najčešće se radi o mješavini različitih uzroka. Na primjer, dvije djevojčice raspravljaju o muzici, i jedna se trudi da dokaže kako je bolja rok – muzika, a druga je uporna da objasni kako je bolja folk – muzika. Šta je uzrok njihovog sukoba? da li one imaju različito znanje o muzici? da li se možda svaka bori da pokaže kako je baš ona u pravu, ili su možda u pitanju različite vrijednosti – teško je reći. Vjerovatno su svu uzroci u igri.

Varijanta: 4. kako Ti reaguješ u sukobu?

Sa učenicima treba razgovarati o karakteristikama verbalne i neverbalne komunikacije, kao i o uzrocima nesporazuma u komunikaciji (važno je da se identifikuju uzroci ne-sporazuma u komunikaciji u odnosima učenik – učenik u školi). Jedan od načina da se poboljša međusobna komunikacija jeste razumijevanje vlastite reakcije u sukobu.

Učenicimogudobitimaterijalsljedećesadržine:

kada se sukob desi, kada vidiš da te drugarice ogovaraju, ili kada ti majka zabrani da izađeš sa drugovima u šetnju – šta ti obično uradiš?

Postoji nekoliko uobičajenih ponašanja ljudi u sukobu. Pažljivo pročitaj svaki od različitih načina ponašanja i pokušaj da odrediš kako se ti obično ponašaš. Svaki od opisanih načina ponašanja u nije jednako dobar. dok čitaš, razmišljaj o posljedicama svog ponašanja, i pokušaj ubuduće da reaguješ na bolji način.

kako Ti reaguješ u sukobu?

PoKLoPiM SE UŠiMa!

kako to izgleda? ko tu dobija?Pravimsekaodaseništanijedesilo.Kažemsebi: Ma pusti sad to... i skrećem temu naneštodrugo.

Izgledakaodasusvidobili,austvarinekojeizgubio–razmisliko!?

Naizgledkaodaseništanijedesilo,ostaješveseo/la,ausebisezapravo“jedeš”.Stalnorazmišljašljašoonomeštotisedogodilo, ipitašsakadaćesesveponoviti?

��

kako to izgleda? ko tu dobija?Duriš se i kažeš: Neću više da pričamo otome!Ili odlaziš i kažeš: Ostavite me već jednomnamiru!

Kadatisedrugiputobratedašimdoznanjadasiljut/aidaneželišdapričašsanjima.

Nikonijedobio,obojesteizgubili.

Problem tinja i samo je pitanje dana kadaćeseponovorazbuktati.

PoBJEgNEM!

kako to izgleda? ko tu dobija?Izigravaš moć i ne biraš sredstva samo daostvarišonoštosinaumio/la:

•uzvraćašistommjerom! •prijetiš:Zapamtićetevimene! •ucjenjuješ.

Tisidobio/la,aonjeizgubio/la!-dalijebaštako?

Znašzaposlovicu:Dođemacanavratanca!Oprezan/na si, i osjećaš kako te čeka izaćoškadatiseosveti.

BoriM SE!

kako to izgleda? ko tu dobija?Prihvatašprijedlogesastrane:Hajdepružiteruku jedan drugom, pa vi ste drugovi!; Nijelijepodasedrugovisvađaju!isl.

Prihvataš pomirenje zbog “mira u kući”.Nastavljaš da sarađuješ, i ne govoriš onoštostvarnoželišiosjećaš.

Nikonijeupotpunostizadovoljan.Problemje naizgled riješen, družite se i dalje, ali nevišekaoprije.

Nemašvišepovjerenja.

MiriM SE!

��

kako to izgleda? ko tu dobija?Nečekašdatedrugimire,većsam/atražišrješenje. Kažeš: Daj da vidimo kako da toriješimo!

Trudišsedautvrdišučemujeproblem.

Predlažešrazličitarješenjakakobibilizado-voljniitiion.

Oboje dobijate ono što želite. Sukob jeriješen i nema neraščišćenih stvari međuvama.

Sadaboljerazumiješonogdrugogisaznao/la si nešto o tome kako drugi gledaju nastvari.

dogoVaraM SE!

Nakon čitanja zajednički se analiziraju posljedice pojedinih načina reagovanja.

Varijanta: 5. kako da sLušaš drugoga?

Sa učenicima treba razgovarati o karakteristikama verbalne i neverbalne komunikacije, kao i o uzrocima nesporazuma u komunikaciji (važno je da se identifikuju uzroci ne-sporazuma u komunikaciji u odnosima učenik – učenik u školi). Jedan od načina da se poboljša međusobna komunikacija jesu “Pravila dobre komunikacije”.

Parovi učenika mogu imati zadatak da odglume situacije dobre i loše komunikacije. Svaka situacija se diskutuje i utvrđuju se pravila koja mogu poboljšati međusobnu ko-munikaciju.

sTvarno Te sLušam!Savjet:i riječima i tijelom pokaži da želiš da saslušaš!

kako to izgleda? ko tu dobija?•Pokažikakotijestalodasaslušašštadrugiimadatikaže...• Pokaži mu da imaš dovoljno vremena zanjega...

•Nervoznolupkašnogama...•Gledašustranu...•Gladašnasat...•Požuruješga...•Nestrpljivozapitkuješ...•Zijevaš...•Dobacuješdrugimauprolazu...

��

sLušam Tebe, a ne sebe!Savjet:Slušaj šta ti sagovornik govori, a ne šta ti misliš da on govori!

kako to izgleda? ko tu dobija?•Pažljivoslušaj ipazidatineštovažnonepromakne...• Posmatraj ga i vidi šta ti njegovi pokretigovore...•Učestvujurazgovoruipodržigadatisvedokrajaobjasni...

•Dokon/onagovori,timislišosebiioon-omeštasetebidogodilo...•Mislišotomeštaćesljedećereći...• Prekidaš razgovor da bi rekao nešto osebi...•Skrećeštemunaneštodrugo...• Poput papagaja ponavljaš njegove riječi,iligovoriš“mmm”,“aaaa”isl.

da Li sam Te dobro raZumio?Savjet:Provjeri da li si ga dobro razumio/jela, i pokaži da ti je stalo da ga razumiješ.

kako to izgleda? ko tu dobija?•Nepravisedarazumiješakonerazumiješ!• Provjeri da li si sve dobro razumio/jela.Npr.“Daligriješimkadamislimdasiti...”ili“Jesam li te dobro razumjela kada mislimda...”

•Većsismislio/lakakavćešmuodgovoritiisamočekašdavećjednomzavrši...

uvaŽavam Te!Savjet:aktivno slušanje podrazumijeva i tumačenje onoga što čuješ, ali nije fer da sagovorniku podmećeš svoja viđenja stvari.

kako to izgleda? ko tu dobija?• Potrudi se da stvarno razumiješ šta želi ištaosjećatvojsagovornik.Timepokazuješdagarazumiješiuvažavaš.Štajeempatija?•razumjetidruguosobuunjenojsituaciji•osjetitištadrugaosobaosjećaimisliusvo-jojsituaciji•razumjetiosjećanjaipotrebedrugeosobe

•Negirašosjećanjasagovornika–kažešdapretjeruje,nijetoništa!•Sumnjaš–kažeš,moždainijetakobilo!•Sažaljevaš–kažešbašsinesretnik/nesret-nica

��

Varijanta: 6. kako da kaŽeš ono šTo ŽeLiš, a da ne vrijeĐaš? Sa učenicima treba razgovarati o karakteristikama verbalne i neverbalne komunikacije, kao i o uzrocima nesporazuma u komunikaciji (važno je da se identifikuju uzroci ne-sporazuma u komunikaciji u odnosima učenik – učenik u školi). Jedan od načina da se poboljša međusobna komunikacija jesu “Pravila nenasilne komunikacije”.

Nastavnik može pomoći učenicima da se u komunikaciji pridržavaju nekih pravila za koja se smatra da ne vode produbljivanju, već smirivanju sukoba u komunikaciji.

NENaSiLNa KoMUNiKaciJa

kada se sukob desi, kada vidiš da te drugarice ogovaraju, ili kada ti majka zabrani da izađeš sa drugovima u šetnju – šta ti obično uradiš?

Svoja osjećanja i svoje želje možeš da kažeš tako da izazoveš novi sukob, a možeš ih reći i tako da doprineseš međusobnom razumijevanju i smirivanju sukoba.

Kako da vrijeđaš, a da ne kažeš ništa o on-ome šta zapravo želiš?

Kako da kažeš ono što želiš, a da ne vrijeđaš?

Kažeš:

• ti si spletkaroš • ti si neuredan • ti si ljenčina • kretenu • majmune...

• govori o postupku,oonomeštotijezas-metalo,aneonjemulično!

•Recikako se ti osjećaš zbogtakvognje-govogpostupka!

• Predloži nešto -recištatiustvariželiš!

• Objasni svoj predlog -recizaštomislišdajetakobolje!

Nakon prezentacije pravila učenici u parovima mogu glumom da predstave izražavanje svojih osjećanja i želje na način koji izaziva sukob, i na način koji doprinosi međusobnom razumijevanju i smirivanju sukoba.

��

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede bitne odlike komunikacije; • opiše proces komunikacije; • navede vrste komunikacije; • objasni karakteristike verbalne komunikacije; • objasni karakteristike neverbalne komunikacije; • navede oblike i osnovne znakove neverbalne komunikacije; • navede osnovne izvore nesporazuma u komunikaciji; • navede karakteristike sredstava masovne komunikacije; • navede glavna sredstva masovne komunikacije i njihove karakteristike.

navišemnivou:

• objasni psihološko značenje pojma komunikacije; • objasni specifičnu ulogu verbalne i neverbalne komunikacije; • objasni odnos između verbalne i neverbalne komunikacije; • objasni ulogu denotativnog i konotativnog značenja riječi u komunikaciji; • navede glavne funkcije jezika u komunikaciji; • objasni značenje pojedinih znakova neverbalne komunikacije; • opiše i objasni pojam personalnog prostora; • objasni moguće uzroke nesporazuma u komunikaciji; • objasni ulogu sredstava masovne komunikacije u razvoju ličnosti.

21. PSIHOLOgIJA mASe I gRUPesaZnajni ciLjevi Programa:


• upozna šta proučava psihologija mase; • razumije osnovne odlike mase; • razumije osnovne odlike gomile; • razumije osnovne odlike publike; • razumije ulogu društvenih pokreta; • upozna šta proučava psihologija grupe; • razumije osnovne odlike grupe; • upozna način formiranja grupe; • upozna strukturu grupe; • upozna glavne grupne procese.

��


Naslov lekcije: PsihoLogija mase i gruPe

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji: ŠTa JE PSiHoLogiJa MaSE? ŠTa SU drUŠTVENi PoKrETi? ŠTa JE PSiHoLogiJa grUPE?


Pojedinac u masi

Učenik/ca razumije da za razumijevanje ponašanja pojedinca u masi nije dovoljna in-dividualna psihologija, pošto se ljudi u masi ponašaju sasvim drugačije. Saznaje da psi-hologija mase proučava psihološke odlike i zakonitosti ponašanja mase, kao i ponašanje pojedinca u njoj. razumije da se masa obično određuje kao privremeni skup ravno-pravnih, anonimnih i međusobno sličnih pojedinaca u kojemu ideje i emocije svakoga od njih teže da budu spontano izražene. Neki psiholozi smatraju da je masau odnosu na gomilupasivnija, i da je u njoj pojedinac manje obezličen i iracionalan. drugi ne prave razliku među njima, pa ih koriste sinonimno.

drušTveni PokreTi

Učenik/ca saznaje da je društveni pokret masovni pokušaj da se kolektivnom akcijom izvan postojećih institucija ostvari neki društveno značajan cilj. razumije da ti pokreti mogu biti revolucionarni (zahtijevaju radikalne promjene uz nasilno rušenje postojećih institucija vlasti) ili reformatorski (traže poboljšanje izvjesnih segmenata društvenog života, bez rušenja postojećeg poretka).

PsihoLogija gruPe

Učenik/ca saznaje da psihologija grupe proučava psihološke aspekte ponašanja ljudi u grupi, kao i zakonitosti ponašanja same grupe. U najširem smislu grupa se određuje kao skup povezanih ljudi koji imaju zajednički cilj i izvjesne zajedničke karakteristike. razu-mije da zavisno od kriterijuma podjele postoji više vrsta grupa: male i velike, primarne i sekundarne, referentne i nereferentne, formalne i neformalne. Kao posebne probleme psihologije grupe učenik/ca upoznaje i analizira način formiranja grupe, odnose u grupi (strukturu grupe) i grupne procese (dinamiku grupe). razumije da se pod strukturomgrupepodrazumijeva relativno stabilna i složena mreža veza i odnosa među članovima grupe, odnosno učvršćen sistem položaja i uloga pojedinih članova u grupi. Upoznaje i analizira grupne procese: socijalnu facilitaciju i inhibiciju, konformizam (saglašavanje sa grupom), saradnju (i takmičenje) i grupno odlučivanje.


masa, gomila, publika, društveni pokreti, grupa, primarna grupa, struktura grupe, uloga, vođa, dinamika grupe, konformizam

��

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. PsihoLogija mase i PsihoLogija gruPe

Učenici u grupama imaju zadatak da predstave psihologiju mase i psihologiju grupe. Npr. jedna grupa treba da predstavi ponašanje pojedinca u masi, gomili i publici. Za-datak učenici mogu da obave uz pomoć udžbenika, ali je potrebno da ga ilustruju real-nim primjerima iz života.

Zadaci za grupe:

•PSiHoLogiJa MaSE: masa; gomila; publika.•PSiHoLogiJa grUPE: vrste grupa (male i velike, primarne i sekundarne, referentne inreferentne, formalne i neformalne itd.); formiranje grupa; grupni odnosi (socijalna i emocionalna struktura grupe; kohezivnost; struktura moći); grupni procesi (socijalna facilitacija i inhibicija, konformizam, saradnja i takmičenje i grupno odlučivanje).

Nakon prezentacije vodi se diskusija o specifičnostima struktuiranih i nestruktuiranih grupa, kao i o specifičnostima individualnog i grupnog ponašanja.

Varijanta: 2. ŽivoT u gruPi

Učenici mogu da naprave spisak svih grupa kojima istovremeno pripadaju (npr. po-rodica, škola, grupa prijatelja, školski klub, udruženje...i sl.). Učenici u grupama i uz pomoć formulara (dolje) raspravljaju o karakteristikama svake grupe kojoj pripadaju. U zajedničkoj diskusiji uz učešće svih grupa pravi se zajednička lista karakteristika grupa kojima učenici pripadaju.

��

Karakteristike grupe i odnosa u grupi navijači kluba

navijačikluba

drugovi porodica škola ...

•članovegrupepovezujenekozajedničkosvojstvo

ljubavpremaklubu

druženjeiigra

srodstvo učenje

•grupaimatačnoutvrđenzadatakkojitrebadaostvari

•ugrupipostojipodjelazaduženjaisvakotačnoznakojesunjegoveobavezekakobiseostvariozajedničkizadatak

•postojeutvrđenapravilaponašanjaugrupiiobavezasvihčlanovadaihpoštuju

•zajedničkiživotisvakodnevnimeđusobnikontakti-licemulice

•nesebičnopomaganjeibrigajednihčlanovazadruge

•jakaemocionalnavezanost(ljubav)jednihčlanovapremadrugima

•bezgraničnopovjerenjeipodrškasvihčlanova

•slobodnoispoljavanjeonogaštoseosjećaimisli

•slobodnoinesputanoponašanje

•trajnavezanost(dokrajaživota)

100

U zaklučku treba izvesti karakteristike pojedinih grupa npr. škola kao organizacije (vidi dolje), ili porodice kao primarne grupe, ili grupa drugova kao neformalna grupa.

šta ima svaka organizacija?

• organizacija ima svoj cilj i tačno određen zadatak

Zadatak škole je obrazovanje djece i mladih, a cilj je da svako dijete razvija svoje sposob-nosti do njihovih krajnjih granica.

• u organizaciji postoji podjela zaduženja i odgovornosti

U organizaciji se zaduženja dijele, tako da svaka grupa i svaki pojedinac ima svoje mjes-to i tačno određena zadatke.

• u organizaciji postoje norme i pravila ponašanja

Kako bi se obezbijedilo da svi u organizaciji doprinose zajedničkom cilju, organizacija ima norme i pravila ponašanja. Svako u organizaciji mora da poštuje dogovorena pravila.

Varijanta: 3. demokraTsko formiranje gruPe

Učenici razgovaraju o načinu formiranja grupe, i značaju pravila ponašanja i međusobnih odnosa u grupi. Upoznaju se sa demokratskim načinom uspostavljanja pravila grupe (vidi: Kakva treba da budu pravila?), a zatim u grupama treba da napišu nekoliko pravila koja su po njima najvažnija za efikasno funkcionisanje grupe. U sljedećoj fazi svaka grupa predlaže jedno pravilo koje se diskutuje i prihvata ili ne prihvata od ostalih članova grupe.

kakva treba da budu pravila?Kada budete dogovarali pravila u vašem odjeljenju ili u vašoj školi vodite računa o sljedećem:

• Pravila treba da budu svima poznata

da bi se pravila uopšte poštovala treba da budu svima poznata. Najbolji način da se svi upoznaju sa pravilima, jeste da svi učestvuju u njihovom donošenju. Kada se pravila donesu, treba da se zapišu i stave na neko vidno mjesto u školi - da se ne zaborave!

• Pravila treba da važe za sve

Pravila treba da se odnose na sve, a ne samo na neke ljude. ako pravila važe samo za neke ljude, uvijek postoji dobar razlog da se ne poštuju.

• Treba da su precizna i jasna

Kada pišete pravila, pišite ih jednostavnim i razumljivim jezikom, i provjeravajte da li su svima jasna. Nije dobro ako isto pravilo za jednog učenika znači jedno, a za drugog, nešto drugo.

101

• Treba da su ograničena u broju

Ne treba pretjerivati i detaljisati. Kada se pretjeruje, pravila obično gube smisao. Pravila treba da se odnose samo na ono što je zaista važno za sve u zajednici.

• Treba da su konkretna

Bolje je kada su izražena u pozitivnom obliku, na primjer: Treba da pomažemo jedni dru-ge!, ali ako nije moguće sve izraziti na taj način, onda treba reći i ono šta se ne očekuje, ili zabranjuje.

• Treba da su primjenjiva

Nema svrhe propisivati pravila koja se ne mogu ostvariti. Budite realni i propišite samo ono što je primjenjivo.

• Treba da su obavezujuća

osnovni smisao donošenja pravila je njihova obaveznost. obaveza može biti izražena na različite načine - putem obećanja, davanjem zakletve ili potpisa o pristajanju na pravila.

Varijanta: 4. demokraTski i auTokraTski voĐa

Učenici se pozivaju da u grupama navedu nekoliko karakteristika autokratskog i neko-liko karakteristika demokratskog vođe. U zajedičkoj diskusiji pravi se zajednička lista (vidi prilog).

autokratske vođe demokratske vođe• nemaju povjerenja u druge ljude i ne žele da čuju šta oni misle

• imaju povjerenja u druge ljude i žele da čuju njihovo mišljenje

• uvijek smatraju da su samo oni u pravu i strogo se obračunavaju sa onima koji drugačije misle

• spremni su da prihvate mišljenje drugih ljudi ako je ispravno

• o svemu sami odlučuju, a drugima samo izdaju naređenja

• odluke donose na osnovu dogovora sa drugim ljudima

• strogo kažnjavaju neposlušne • izbjegavaju kažnjavanje i rađe se opredjeljuju da drugima daju podršku

U narednoj fazi učenici treba da navedu posljedice demokratskog i autokratskog rukovođenja grupom.

10�

Varijanta: 5. Procjenjivanje Pod PriTiskom

Učenici mogu učestvovati u eksperimentalnoj situaciji procjenjivanja pod pritiskom (ašov eksperiment – procjenjivanje pod pritiskom). Eksperiment se može organizovati po opisanoj proceduri u udžbeniku.

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• objasni šta proučava psihologija mase; • navede osnovne odlike mase; • navede osnovne odlike gomile; • navede osnovne odlike publike; • objasni ulogu društvenih pokreta; • objasni šta proučava psihologija grupe; • navede osnovne odlike grupe; • opiše način formiranja grupe; • objasni šta je struktura grupe; • navede glavne grupne procese;

navišemnivou:

• objasni specifičnost ponašanja pojedinca u masi; • navede specifičnosti mase, gomile i rulje; • objasni uslove pod kojima se masa može pretvoriti u gomulu; • objasni specifičnost publike u odnosu na druge nestruktuirane društvene grupe; • objasni razliku između nestruktuiranih i struktuiranih društvenih grupa; • objasni sociometrijsku strukturu grupe i način njenog utvrđivanja; • objasni pojam konformizma; • objasni pojam strukture moći u grupi; • objasni razliku između autokratskog i demokratskog rukovođenja grupom; • navede prednosti i mane saradnje i takmičenja u grupi.

10�

22. StAVOVI, PReDRASUDe I VRIJeDnOStIsaZnajni ciLjevi Programa:


• razumije šta je stav; • upozna osnovne komponente stava; • razumije šta su predrasude; • upozna glavne funkcije predrasuda; • razumije šta su stereotipi; • upozna kako nastaju stereotipi; • razumije pojam interesovanja; • razumije šta su vrijednosti; • razumije ulogu propagande; • upozna šta je javno mnjenje.


Naslov lekcije: sTavovi, Predrasude i vrijednosTi

Pitanja na koja se odgovara u ovoj lekciji: • ŠTa JE STaV? • ŠTa SU PrEdraSUdE i STErEoTiPi? • ŠTa SU VriJEdNoSTi? • ŠTa SU ProPagaNda i JaVNo MNJENJE?


sTavovi

Učenik/ca upoznaje stav kao socijalizacijom stečenu, relativno trajnu mentalnu dis-poziciju da se misli, osjeća i postupa za ili protiv u odnosu na neki objekt. razumije da psihološku strukturu stava čine tri komponente: saznajna (znanje), emotivna (osjećanje) i akciona (potreba da se djela u skladu sa stavom, na dobrobit ili na štetu objekta).

Predrasude

Učenik/ca predrasudu upoznaje kao vrstu stava koja se ne zasniva ni na valjanom iskustvu, niti na racionalnim argumentima. razumije da je predrasuda izrazito je afek-tivno opterećena i veoma otporna na promjenu. Kod predrasude pretjerano je razvijena emocionalna i akciona komponenta, a zakržljala je saznajna. Može biti pozitivno i nega-tivno usmjerena.

10�

sTereoTiPi

Učenik/ca stereotipe upoznaje kao ukalupljene predstave, klišetirana shvatanja o određenim socijalnim objektima (pripadnicima nekog socijalnog sloja, etničke, vjerske ili rasne grupe) koja su u datom društvu široko rasprostranjena, a stiču se tokom socijal-izacije. razumije da su naši sudovi o pojedincima za koje samo znamo da su pripadnici određenih socijalnih (nacionalnih, religijskih itd.) grupa, pod velikim uticajem krajnje uprošćenog mišljenja o toj grupi.

inTeresovanja

interesovanje učenik upoznaje kao snažnu i dugotrajnu intelektualnu, misaonu, ali i pozitivnu emocionalnu i motivacionu zaokupljenost nekom oblašću, objektom ili djelatnošću, koja za nas predstavlja nespornu vrijednost. aktivnosti koje su motivisane našim interesovanjima pružaju veliko zadovoljstvo.

vrijednosTi

Učenik/ca saznaje da u psihologiji, pojam vrijednosti označava najopštije vjerovanje o tome šta je valjano, poželjno, korisno i što bi trebalo da bude cilj ljudskih napora (pozi-tivna vrijednost), odnosno o tome šta je nepoželjno i nedopustivo (negativna vrijed-nost). Pored univerzalnih, kulturnih i grupnih vrijednosti, svaki čovjek ima i svoje lične vrijednosti.

ProPaganda

Učenik/ca razumije da je propaganda smišljeno i sistematsko širenje određenih stavova, sa namjerom da se što više ljudi uvjeri u njihovu ispravnost, te da izmijene svoje ranije stavove i ponašanje u željenom pravcu.

javno mnjenje

Javno mnjenje učenik upoznaje kao društveno uslovljeno mišljenje, pozitivno ili nega-tivno, o nekom značajnom društvenom pitanju koje je rašireno u javnosti neke veće so-cijalne grupe u izvjesnom trenutku. razumije da u formiranju javnog mnjenja posebno važnu ulogu imaju masovni mediji, koji su u nedemokratskim zemljama pod direktnom kontrolom vlasti.


stav, predrasuda, stereotip, interesovanje, vrijednost, propaganda, javno mnjenje

10�

akTivnosTi učenja

Varijanta: 1. sTavovi, Predrasude i vrijednosTi

Učenici u grupama treba da objasne pojam i navedu primjere za stavove, predrasude itd. Npr., prva grupa treba da predstavi pojam stava, njegovu strukturu, način formiranja i mijenjanja stavova.

• STaVoVi • PrEdraSUdE • STErEoTiPi • iNTErESoVaNJa • VriJEdNoSTi • ProPagaNda • JaVNo MNJENJE

Nakon prezentacije vodi se diskusija o sljedećim pitanjima: odnosu između osnovnih komponenti stava; procesu formiranja stava; zašto su stavovi otporni na promjene; razli-ci između stava i predrasude; primjerima pozitivnih i negativnih predrasuda; negativnoj ulozi predrasuda u društvu; primjerima stereotipa; Šprengerovim tipovima vrijednosti - ličnosti; razlici između obrazovanja i propagande; pojavi manipulacije javnim mnje-njem i sl.

Varijanta: 2. sTuPnjevi isPoLjavanja Predrasuda?

olport je odredio pet osnovnih stupnjeva ponašanja zasnovanog na predrasudama, koji, kako i sam olport kaže ne predstavljaju “matematički konstruisanu ljestvicu”, već prije služe kao kvalitativne, ali ujedno i hijerarhijske kategorije za posmatranje i anal-iziranje ponašanja zasnovanog na predrasudama. originalna olportova ljestvica (1985) sadrži sljedeće kategorije: ocjenjivanje ili ogovaranje, izbjegavanje, diskriminacija, fizički napad, istrebljenje. ova ljestvica može poslužiti učenicima da analiziraju i sebi učine razumljivijim ponašenja zasnovano na predrasudama.

Nastavnik može dati zadatak grupama učenika da predstave jednu od stepenica ponašanja zasnovanog na predrasudama. Na primjer, prva grupa treba da predstavi – razlikovanje i svrastavanje. druga grupa – ocjenjivanje itd. Kada se predstave sve kat-egorije, sa učenicima treba diskutovati o prisutnosti određenih oblika ponašanja u nji-hovoj sredini (u školi), kao i o načinima njihovog suzbijanja (prevazilaženja).

10�

kako nasTaju sukobu u Zajednici?

Treba da znaš da međusobni nesporazumi ne dolaze sami od sebe i da svaki sukob imasvojuistoriju.Dugoseneštoizabrdavalja,aondasveplaneirazbuktase.Postojinekolikokorakaunastajanjusukobauzajednici.Pažljivoanalizirajsvakikorakirazmišljajosvojojuloziunjima.Najvažnijejedavidiškakotimožešdoprinijetidaseneideupravcusukoba.

• raZLikovanje i svrsTavanje

Sve obično počinje svrstavanjem ljudi i naglašavanjem razlika.

kako to obično izgleda? razmisli!Ljude razlikuješ i svrstavaš po nekimvidljivimilimanjevidljivimosobinamakaoštosu:pol,fizičkiizgled,nacionalnapripad-nost,vjerskoopredjeljenjeislično.

•Dalijeopravdanodijelitiljude.• Kada dijeliš ljude uvijek možeš jako dapogriješiš-danekogasvrstaštamogdjeonne pripada ili tamo gdje možda ne želi dapripada.•Zapamti-ljudiserazlikuju,alisusviprijesvegaljudi.

kako to obično izgleda? razmisli!Kada već napraviš grupe, čini ti se oprav-danimdaimdašinekuocjenu–kažeš,ovisudobri,aovine!

Sljedeći put kada sretneš nekog za kogamislišdapripadajednojodtihgrupativećimašspremnuocjenuonjemu.Vidišgaona-kokakosigaunaprijedocijenio/la.

•Daliznašdasmomisklonidaonoštoličina nas ocijenimo pozitivno, a ono što nepoznajemonegativno.•Dalivjeruješdamiunašimglavamavećimamonekaveslikeodrugimljudimainar-odimaiakoihjošnismoupoznali.Danamteslikenedozvoljavajudadrugevidimonapravinačin–onakvimkakvistavrnojesu.Teslikenazivajusestereotipiipredrasude.

• ocjenjivanje

Možda ti se čine bezazlenim, ali ocjenivanje i etiketiranje je već druga stepenica na putu prema društvu koje niko ne želi.

10�

kako to obično izgleda? razmisli!Mi smo obično: radni, pametni, hrabri, aoni su, u povjerenju: lijeni, glupi, nepoštenii slično. Čak i neki vicevi i šale koje radoprepričavašmogudanosetakvuporuku.

•Dalijeuopštelijepoogovaratidruge?• Kako si se ti osjećao/la kada si čuo/la daodjeljenjem kruže neke priče o tebi, pogo-tovokadaznašdanisuistinite?• Laži se obično prenose skriveno – ogov-aranjem!

• ogovaranje

Sve do sada (razlikovanje i ocjenjivanje) odvijalo se u tvojoj glavi i ticalo se samo tebe. Sada, to što si smislio/la u svojoj glavi prenosiš na druge.

kako to obično izgleda? razmisli!Prvo ih izdvojiš u posebnu grupu, zatimim priljepiš etiketu a onda počinješ da seponašaš u skadu sa tim što si smislio/la -izbjegavaš ih i nećeš da im dozvoliš da za-jednosatobomučestvujuunekojaktivnos-ti.Čakimašiopravdanjezasvojepostupke.Kažeš:Samisukrivizasvojpoložajjersutak-vi– lijeni,nesposobni...Akotakopostupaš,ondajetovećdiskriminacija.

•Kosuonisakojimaneželišdasedružiš?•Štajerazlogdanekeljudeizbjegavaš?•Zaštosunekiljudiostavljenidaživeunez-dravimuslovima–običnonakrajugradautrošnimkućicama.•Kosu ljudikojiobavljajunajgoreposlove–konajčešćečistiuliceiodvozismeće?•Kosuljudikojinisudobrodošliunašimlo-kalima,restoranimaidisko-klubovima?•Dalisemožešsjetitijošnekihprimjeradis-kriminacije?

• diSKriMiNaciJa

Za diskriminaciju se kaže da je predrasuda u akciji. To znači da ono što je ranije bilo jedino u tvojoj glavi, ili u pričama, sada počinje da se ostvaruje. Sada ne samo da se ružno misli ili priča o nekom – sada se ružno i postupa prema njemu.

10�

kako to obično izgleda? razmisli!Kada se pojavi neki problem, obično prvooptužimo one o kojima već imamo nega-tivnomišljenje.

•Daliznašdasunekiljudisklonidazasvojneuspjehokrivedrugoga.•Čestosekrozistorijudešavalodabrojnijazajednica optuži pripadnike manjihskihgrupazasvojeneuspjehe.• Pred II svjetski rat Adolf Hitler, vođanacističkogpokreta,optužiojejevrejskuza-jednicuzasveproblemenjegovenacije.

• TraŽenje krivca

Najveći problemi počinju kada se zajednica nađe pred nekom preprekom. Kada na primjer poraste nezaposlenost ili kada su ljudi nezadovoljni zbog drugih razloga. do tada je sve nekako nevidljivo, a sada sve izađe na vidjelo.

kako to obično izgleda? razmisli!Fizički napad je posljednja stepenica dru-štvenih sukoba. To može da znači nasilje,ratigubitakživota.

•Postoje,nažalost,brojniprimjerakojimogudailustrujuovakav,posvemutuženkraj.Otomemožeščitatiuudžbenicimaistorije.•JedanodnajstrašnijihprimjeradesiosezavrijemeIIsvjetskogratainacističkeidelogijerasne čistoće. Šest miliona Jevreja je umrlou koncentracionim logorima tolkom holo-kausta.Zastrašujućeje,alineki“istoričari”supokušalidadokažudakoncentracionilogorinisubilitakološikakojeopisano.

• fiZički naPad

Ljudi koji su žrtve predrasuda i diskriminacije osjećaju strah, nesigurnost pa i nesposob-nost. Zato što su diskriminisani oni ne mogu da ostvare svoje snove i želje. Narušeno je njihovo samopoštovanje i slika o sebi. Neki od njih govore kako im je preostao još goli život. Kada se napravi i posljednji korak - fizički napad, i život dolazi u pitanje.

10�

ishodi Programa:


nastandardnomnivou:

• navede šta je stav; • navede osnovne komponente stava; • navede šta je predrasuda; • navede glavne funkcije predrasuda; • navedi šta su stereotipi; • objasni kako nastaju stereotipi; • objasni pojam interesovanja; • navede šta su vrijednosti; • objasni ulogu propagande; • objasni šta je javno mnjenje.

navišemnivou:

• objasni odnos između tri osnovne komponente stava; • objasni proces formiranja stava; • objasni zašto su stavovi otporni na promjene; • objasni razliku između stava i predrasude; • navede primjere pozitivnih i negativnih predrasuda; • objasni negativnu ulogu predrasuda u društvu; • navede primjere stereotipa; • navedi Šprengerove tipove ličnosti; • objasni razliku između obrazovanja i propagande; • objasni pojavu manipulacije javnim mnjenjem.

CIP - Каталогизација у публикацијицентрална народна библиотека црне горе, цетиње

371.3:159.9(035)

ТРЕБЈЕШАНИН, Жељко Psihologija 2 : priručnik za nastavnike za drugi razred opšte gimnazije / Žarko Trebješanin, Zoran Lalović. - 1. izd. - Podgorica : Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 2007 (Podgorica :Grafo Bale). - 112 str. : ilustr. ; 26 cm

Tiraž 300.

ISBN 978-86-303-1162-81. Лаловић, Зорицаa) Психологија - Настава - Методика -Приручници

COBISS.CG-ID 11717902

Documents

psihologija 2 Prirucnik za Nastavnike.pdf · prof. dr Ljubomir Žiropađa prof. dr Predrag ognjenović mr Tatjana Novović Mira Soldo, prof. psihologije itana Kovačević, prof. psihologije