«ТЕКЕБАЕВ «КУМТЄР» МАСЕЛЕСИ АРКЫЛУУ ШАЙЛООГО ДАЯРДЫК КЄРЇП АТАТ»

Єзїнїн улгайган энесин отургуч менен сабап...

10

redactor@aibat.kg • ¹ 82 • 12-èþíü, 2014

КЫРГЫЗ ЭМНЕ ЇЧЇН КЕДЕЙ ЖАШАЙТ?

www.aibat.kg

12-èþíü, 2014 12-èþíü, 2014

Канткенде адам уулу адам болот? 7

Марат КАЗАКПАЕВ:

5

2

11ЧУПАКАБРА– биологиялык курал

Прокуратура «Ак Їйдїн» жанындагы бизнес-борбордун курулушу боюнча иш козгоду

Дїкєнчї болом деп кыялданчумун

3

9

АЗАТ ЖАПАРОВ ЕВРОПАДАН БАШ ПААНЕК СУРАДЫБЫ?

Єткєн жылдын октябрында Каракол шаа-рында баш-аламандык уюштуруп туруп, эски кожоюну КурСалиевичтин жанынан жай тапкан Садыр Жапаровдун инилери анын жолун жолдомойго єтїшїптїр. Атап айтканда, анын жакында эле їйлєнїп, дїр-кїрєтє той єткєргєн иниси Азат Жапаров Европа єлкєлєрїнїн биринен баш паанек суроого ниеттенгенин ишенимдїї булагы-быз кабарлады. Ал турсун, А.Жапаровдун єтїнїчї канааттандырылыптыр. Азаттын єз мекенинен безе качышына кандай жагдай тїрткї болгонун биле албадык. Ошентсе да, «аганы кєрїп ини єсєрїн» турмуш жїзїндє далилдегенине «бали» деп кол чаап турубуз.

КАМЧЫКЕНИН «ЧЫЎГЫЗХАНДЫГЫ» КАЛБАЙБЫ?

Кадимки Чыўгызханды «эш» тутуп, 20 «желдети» менен Ак їйдї басып алмакчы болгон Камчыбек Ташиевге акыл кирбеген-би деп калдык. Дегенибиз, ал абакта жаткан экс-кан досу Акматбек Келдибековдун жа-кындары жардам сурап келсе: «Бизге ири каражат таап бергиле. Эгер акча берсеўер жер-жерлерде акция уюштуруп, баш-ала-мандык салабыз» дегени кандай? Аны ме-нен эле чектелбестен «Чындык» партия-сынын тєрагасы Кубанычбек Кадыровду кєкїтїп, Ысык-Кєлдї тїп кєтєр, кезекте-ги «жїрїшїбїздї» жасайлы дегени чын-бы? 2012-жылдын 3-октябрындагы «жоор-туулунун» айынан соттолуп, мандатынан ажыраган Камчыке эми андайын кайталаса, «мїйїздїї болом деп кулагынан айрылган» эчкинин кейпин кийбейби, ыя?

"Айбат пресс"

«ТЕЗЕКПРОМДУ» ТЕРДЕТКЕН МЫРЗАКМАТОВ «ЖАШТАР ЄКМЄТЇН» САТЫП АЛГАНБЫ?

«Улуттар Бирим-диги» партиясынын жаштар канаты ме-нен «Жаштар єкмє-тї» коомдук кый-мылы уюштурган «Тезекпром» акция-сы максатына жет-кен жок. Коомчулук алардын мындай ара-кетин колдободу. Кеп мааниси анда деле эмес. «Жаштар єк-

мєтїнїн» лидерлеринин бири Дайырбек Орунбеков єзї жетектеген кыймылдын ар-тында «ата журтчу» Садыр Жапаров да, «Улуттар Биримдигинин» жетекчиси, єкїл атасы Мелисбек Мырзакматов турбасын айтып карганганга чейин барды эле, эми биргелешип акция єткєрїп калганын кан-тип тїшїндїрєр экен?

Эркингуль ИСАКАНОВА:

13-июнь, 2014-жыл

2 АЙБАТ ПРЕСС

Гезит ээси:"Айбат Аймак" коомдук фонду

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер.Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу.Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде

катталган,

Каттоо № 1853Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды

Гезит келишим баада.

Буйрутма №1420 Нускасы: 1500

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Редакциялык жамаат:Акинай АЙДАРОВАРахатбек РЫСАЛИЕВТєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВАДамир ЭСЕНГУЛОВМирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын)

Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Жооптуу редактор:Мелис АРТЫКОВ

Коммерциялык директор:Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Марат КАЗАКПАЕВ, саясат таануучу:

ОРОЗО 28-ИЮНДА БАШТАЛАТ

«ТЕКЕБАЕВ «КУМТЄР» МАСЕЛЕСИ АРКЫЛУУ ШАЙЛООГО ДАЯРДЫК

КЄРЇП АТАТ»

АЛАЙЛЫКТАРДЫ КЕЛДИБЕКОВ ГАНА ЭМЕС, АНАПИЯЕВ ДА ЖЕКЕ

КЫЗЫКЧЫЛЫГЫНДА КОЛДОНУП АТКАН ЭКЕН...

ИСА ЄМЇРКУЛОВДУ 8 ЖЫЛГА ЭРКИНЕН АЖЫРАТУУНУ ПРОКУРОР СОТТОН

СУРАНДЫ

- Марат мырза, Жогорку Кеўештеги «Ата-Мекен» фракциясынын лидери Ємїрбек Текебаев «Эгерде биз кайсы бир ишкананы жапсак, анда иштеп келген жарандарга жаўы жумуш из-дєєгє, жаўы мїмкїнчїлїктєрїн из-дєєгє мїмкїнчїлїк беребиз» деп бил-дирди. Ал мунусу менен кайрадан эле «Кумтєрдї» улутташтыруу маселе-син кєтєрїїдє. Сиздин оюўуз кандай? - Текебаев акыркы учурларда таптаза сая-

сий популизмге берилип кетти. Эми жого-руда айткан сєздєрїнє жакшылап баам са-лып кєрїўїз. Бул жєн эле ооз учунан айтыла калган сєз да. Ал азыр парламентте эмне кааласа, бардыгын жасап атат. «Кумтєр» ишканасы токтоп калса, анда иштеп келген жумушчуларга кайдан жумуш табылат? Ан-дай жумуш азыр бизде жок. Андай жакшы мїмкїнчїлїктї караўгыда чырак менен да издеп таба алышпайт. Мына жакында эле биз Америка базасын жаап койдук. Анда иштеген миўдеген кишилер жумушсуз кал-ды. Алар ал базада иштеп жаткандагыдай жакшы мїмкїнчїлїктєрдї тала алышкан жок. Аргасы жоктор базарга чыкты, дагы бирєєлєрї Россияга кетишти. «Кумтєр» жабылып калса деле ушундай эле кєрїнїш болот. Анан ушу жаўы мїмкїнчїлїк боло-бу? Текебаев мындай билдирїїлєрї менен єзїнїн ички саясий кызыкчылыгын кєргє-зїп атат. Президент деле муну саясий попу-лизм деп айтты. Алтын кенин да иш ток-тосо биринчиден экономикабызга зыян. Экинчиден инвестициялык климатка терс таасирин тийгизет. Бизге «Кумтєрдї» иш-

теткени мындан жакшы инвесторлор кел-бейт. Улутташтырууга бара турган болсок, анда компенсация тєлєш керек…

- Текебаев «Бизди эч ким сотко бере албайт, ишкананын иши токтоп кал-са, андан коркунуч жок» деп атпайбы? - Демек, ал законду билбей атат. Єзї за-

конду аябай жакшы билем деп ойлойт. Эл аралык закон боюнча алар 2009-жылкы ка-был алынган келишимдин негизинде бизди сєзсїз сотко берет. Анан утат. Бери дегенде 3 миллиард доллар компенсация тєлєєгє мил-деттїї болобуз. Андыктан Текебаевдин бул кыйкырыктары шайлоого жакындап калган убактагы «шайлоо долбоору» деп айтсак болот. Анын партиясы акыркы жылдарда кєпчїлїк электоратын жоготуп алган. Эми «Кумтєрдї» пайдаланып єзїнїн электора-тын кєбєйткїсї келип жатат.

Кыргызстан мусулмандарынын Аалымдар Кеўеши Рамазан айынын башталышын, Оро-зо жана Курман айт кїндєрїн тактоо жєнїн-дє фатва чыгарды. Ага ылайык, 2014-жыл-дын 28-июну Рамазан айынын биринчи кїнї болуп бекитилди. Ошондой эле Орозо айт 28-июлга, Курман айт 4-октябрга белгилен-ди. Бирок фатвада жогоруда кєрсєтїлгєн кїндєр айдын чыгуусуна байланыштуу бир

кїнгє айырмалануусу мїмкїндїгї эскертил-ген. Бул тууралуу "Азаттыкка" бїгїн муф-тияттын маалымат кызматынан кабарлашты.

Рамазан мусулмандар їчїн эў ыйык ай. Бул айда орозо кармоо, же таў аўаргандан каш карайганча наар албай жїрїї мусулман-дын беш парзынын бири катары эсептелет. Кыргызстанда калктын 80 пайыздан ашууну мусулман экени айтылып келет.

Кыргызстандагы уюшкан кылмыштуу топтун анабашчыларынын бири болгон Ал-манбет Анапияев кылмыш жоопкерчили-гинен качып, учурда Араб Эмираттарында жїргєндїгї маалым. Маал-маалы менен єзї-нїн адвокаты аркылуу борбор шаарыбызда маалымат жыйынын єткєртїп, коомчулук-тун алдында єзїн таза кєрсєтїїгє далалат жасап келет.

Андан тышкары, журналистика чєйрє-сїндє эмгектенип жїргєн 2-3 жазмакер-ди акча каражаты жагынан колдоп коюп, алардын басылмалары аркылуу єзїн кыр-гыз элинин патриоту катары кєрсєтїїдє.

Анын акчасына алданган жазмакерлер интернеттеги социалдык тїйїндєр аркы-луу да «Анапияев-патриот» деген маанайды жаратууга аракет кылып келе атышкандары жашыруун эмес.

Эми мына ушундай аракетти Жогорку Ке-ўештин айрым депутаттары да жасай баш-ташты. Маселен, парламенттеги «Ата-Журт» фракциясынын депутаты Абдимуталип Коч-корбаев 12-июнда Анапияевди элибиздин сыймыгы деп билдирди.

Анын айтымында, Алманбет Анапияев-дей жигиттер улуттун духун кєтєрєт имиш. Эгерде, реалдуулукка келсеў, улуттун духун кєтєрмєк турсун, тескерисинче «духун» тїшїрїп, канчалаган мекендештерибизди уруп-согуп, тоноп жїргєндїгїн кайда ка-табыз? «Иликтєє иштеринин жїрїшїндє

мындай адамдардын коомчулук алдында жасаган эмгектерин эске алыш керек» дейт Абдимуталип мырза.

Мындан улам суроо туулат. Анапияев коомчулук їчїн кандай жакшылык иш жа-сады эле? Же ири бизнесмендерди корку-туп тапкан акчаларынын 10дон бир бєлїгїн кимдир-бирєєгє жардам катары берип кой-гону коомчулук їчїн жасаган эмгеги болуп калабы? Бул бир.

Экинчиден, Анапияевдин єз элине ок чы-гарган канкор Жаныш Бакиевдин жанында жїргєн жакын кишиси болгондугун да унут-пашыбыз керек. Анын їстїнє ал чындап эле кыргыз элинин патриот уулу болгондо чет єлкєдє жашынып жатпастан, эмдигиче Кыргызстанга келип, єзїнїн таза экендигин сотто далилдемек. Келбей жатканына кара-ганда демек коркок билиши бар.

Алайдагы туугандарыбыздан бизге жетип турган маалыматтарга караганда, єткєндє беттерине кара чїмбєт кийип алган 60тай атчан жигиттер да дал ушул Анапияевдин атайын даярдаган балдары экен.

Ал мындай аракети менен атайын про-вокация жасап, анан кайра аны токтотуу їчїн бийлик менен соодалашууга баргысы келген. Бирок, башынан эки революцияны єткєргєн азыркы бийликтегилер мындай ыкмалардын бардыгын жатка билишет. Ким чындап эл їчїн чыгып атат, ким акча їчїн чыгып атат бардыгы беш колдой белгилїї болуп турат. Андыктан жарым айга чукул убакыттан бери жол тозуп турган Келди-бековдун тарапташтарынын кїткєнї эле бийлик тараптан кандайдыр бир кїч кол-донуусу болуп атат.

Бирок, ушул кїнгє чейин бийлик алар-ды єз жайына койду. Алар жолду канчалык узакка тоскон сайын ошончолук єздєрї эле тїштїк аймагынын жашоочуларына жек кє-рїнїп бара жатышат.

Андыктан, Алманбет Анапияевдин жол тоскондордун эсебинен эптеп провокация жасап, анан бийлик менен соодалашып, кыл-мыш жоопкерчилигинен кутулуп кетїї ара-кети эч кандай ишке ашуусу мїмкїн эмес.

Бишкек шаарынын Октябрь райондук со-тунда мурунку шаар мэри Иса Ємїркуловдун иши боюнча тараптардын сєзї угулуп, мам-лекеттик айыптоонун єкїлдєрї Э.Жандаев жана У.Тагаев экс-мэрди 8 жылга эркинен ажыратууну суранышты.

Алардын айтымында, Ємїркулов парк-ка караштуу жерлерди жеке курулуш иш-терине бєлїп берїїгє мэриянын уруксаты берилгенине тиешеси бар жана ага карата Кылмыш кодексинин беренелери боюнча айып тагылып, 8 жылга эркинен ажыра-тылышы керек.

Эми сот кандай чечим чыгарарын уба-кыт кєрсєтєт.

13-июнь, 2014-жыл

3САЙ-САТ

ПРОКУРАТУРА «АК ЇЙДЇН» ЖАНЫНДАГЫ БИЗНЕС-БОРБОРДУН КУРУЛУШУ БОЮНЧА ИШ КОЗГОДУ

К.ТАШИЕВДИН ТААРЫНЫЧЫ

НЕДЕ?..

АМЕРИКА КЫРГЫЗСТАНГА КАНДАЙ ОЮН САЛАТ?

СЄЗ ЭРКИНДИГИНИН БААСЫН БИЛБЕГЕН “ТАНТЫРАКТАРДЫ” ТАЖИКСТАНГА

ЖИБЕРИП КОЮШ КЕРЕК...

Ак їйдєн 50 метр аралыкта бизнес-бор-бордун мыйзамсыз курулуп жатканы боюн-ча Бишкек прокуратурасы кылмыш ишин козгоду. Бул иш боюнча шаардын тарыхый борборунда курулуш жїргїзїїгє уруксат берген Бишкек башкы архитектурасы жана маданият, маалымат жана туризм министр-лигинин чиновниктери кєзємєл органында кєрсєтмє беришет.

«Иш 2014-жылдын 1-апрелинде козгол-гон. Бїгїнкї кїнгє чейин Тоголок Молдо кєчєсїндєгї жер тилкесин берїї жєнїн-дєгї бардык документтерди текшерїї жїр-гїзїлдї. Жыйынтыгында «Холод» ЖЧКсы 2004-жылы Бишкек мэриясынын чечими менен аянты 0,0675 гектар жер тилкесин кафе-ресторан куруу їчїн 49 жылга убак-тылуу колдонууга укук алгандыгы билинген. 2007-жылы «Холод» ЖЧКсы жер тилкесин, «Ливерпуль» ЖЧКсына сатып жиберген. 2009-жылы Бишкек мэриясы жер тилкесин максаттуу колдонуу токтомуна єзгєртїї кир-гизип жана бизнес-борбордун курулушуна уруксат берген» - деп айтылат билдирїїдє.

Кєзємєл органы бул жер тилкеси шаар-дын башкы планы боюнча єзгєчє кайта-руудагы тарыхый борбордун аймагында тура тургандыгын белгиледи. Мындай че-чим 2006-жылдан 2025-жылга чейин беки-тилген. «Тарыхый-маданий мурасты кай-таруу жана колдонуу» мыйзамы боюнча кайтарууга алынган аймакта кандай гана

курулуш болбосун уруксат берилбейт» деп белгиленет билдирїїдє.

Иликтєєлєрдїн жыйынтыгында бул жер тилкесинде курулуш иштерин жїргїзїїгє уруксат берїї Бишкек башкы архитекту-расы тарабынан мыйзам бузуулар менен берилгени тастыкталды. «Архитектуралык-пландык шарттар санитардык-эпидемио-логиялык жана єрткє каршы кызматтын уруксаты жок эле берилип кеткен. Ошондой эле, айлана-чєйрєнї коргоо кызматынын да уруксаты жок. Мындан сырткары биз-нес-борбордун курулушуна уруксат берил-ген документтер да мыйзам бузуулар менен коштолгон. Муну менен бирге мамлекеттик экспертиза тарабынан бизнес-борбордун долбоорунда сырткы инженердик тїйїн-дєрїн алып чыгуу каралган эмес. Демек, долбоор мыйзамсыз макулдашылган» деп айтылат билдирїїдє.

Бїгїнкї кїндє кылмыш иши козголго-нуна карабай, бул жерде курулуш иштери токтой электигин белгилей кетели. Айрым маалыматтар боюнча бизнес-борбордун ку-рулушунда айрым депутаттардын кызыкчы-лыктары бар. Бїгїн парламенттеги аграр-дык саясат, суу ресурстары, экология жана регионалдык єнїгїї боюнча комитеттин мїчєлєрї Башкы прокуратурага Ак їйдїн айланасындагы объектилердин курулушу канчалык мыйзамдуу экендигин аныктоону талап кылган кат жолдошмок болушту.

Убагында Камчыбек Ташиев камалып, кордук кєрїп аткан учурунда Жалал-Абад облусунда нааразычылык акциясы єтїп, ага Ахматбек Келдибековдун каражат жа-гынан катуу жардам бергени уу-дуу кеп-ке айланган. Эми Ахмат мырза тїрмєдє жатса, Камчы досу Алайга бир жолу ба-сып барбаганы, карапайым калктын їнїн укпаганы эмнени тїшїндїрєт? Таарыныч-пы? Же экєєнїн ортосунда саясий атаан-даштык менен кызганыч жетер жерине жеткенби?..

Кыргызстан жакын арада Борбордук Азиядагы туруксуздук жана башаламан-дыктын очогуна айланышы ыктымал. Буга АКШнын “Манас” аэропортунан чыгарыл-ган аскердик базасы себеп болушу мїмкїн.

Буга чейин айрым адистер базанын жа-былышы АКШнын республикадагы терс иш-аракеттеринин жанданышына алып ке-лерин алдын ала айтышкан эле.

Албетте, америкалыктар алгач баягы эле кєнгєн кєчє митингдеринен башташат. Ак-матбек Келдибековдун Ош-Эркечтам жолун бууп салышы – бул чети гана.

Келдибековчулардын жолун жолдой тур-ганын саруулуктар да айтышууда. Туристтик сезон башталганы жатса, алар “Кумтєрдїн” жетекчилигинен былтыр акча доолаганы їчїн 4,5 жылга соттолгон Эрмек Жунуш-баев менен Бахтияр Курманов бошотулбаса, митингге чыга тургандыгын билдиришти.

Саруулуктар аз келгенсип, “Ата Мекен” партиясынын лидери Ємїрбек Текебаев кенди толугу менен консервациялоо керек деп чыкты. Анын айтымында, муну эл та-лап кылууда. Миўдеген адамдар жумушсуз, бюджет акчасыз калганы да аны кызыктыр-байт го? “Ишкананы жапсак, эл їчїн жаўы мїмкїнчїлїктєр ачылат” дейт ал.

Белгилїї серепчи Бакыт Бакетаевдин ай-тымында, кєчє митингдеринин башкы мак-саты – бийликти аны кїч менен таркатууга чагымчылдык кылуу. “Кїч менен таркаткан-дан кийин Батыш мамлекет жетекчилигин сїйлєшїїгє бара албайт деп айыптай баш-тайт. Ал эми кан дагы агылса, америкалык-тар бийликке кысым жасоого жана анын каршылаштарын колдоого шылтоо табылат. Мунун эмнеге алып келерин Украинанын їлгїсїндє кєрдїк”, - дейт Бакетаев.

Серепчи Токтогул Какчекеевдин ою боюнча, АКШнын Мамдепартаменти жер-гиликтїї кримавторитет Камчы Кєлбаев-дин кылмыш иштери боюнча маалымат їчїн 1 млн доллар беребиз деп жарыялага-

ны америкалыктар режиссёр болгон ошол эле спектаклдын катарына кирет. “Америка кооптуу кылмышкерди бошотуп жиберген Кыргызстандын алсыз сот системасын бе-тине кармап кыргыз бийлигине кысым жа-сашы мїмкїн. АКШнын улуттук кызыкчы-лыктарына коркунуч келтирген. Эркиндикте жїргєн Кєлбаев – бул мамлекетке карата каржылык же экономикалык санкциялар-ды каалаган убакта киргизїїгє жол берген факт”, - деп билдирди Какчекеев.

Ар кайсы кїчтєрдї колдонуп митинг-дерди єткєрїї 2015-жылдагы парламент-тик шайлоого жакын кїчєйт, деп адистер болжолдошууда. Эў негизги максат – Бор-бордук Азиядагы чыўалуу абалы. Ал їчїн АКШ Єзбекстанга таянат.

Убагында Батыш Андижандагы 2005-жылдагы нааразычылык акцияла-рын кїч менен басууну колдобой койгон-дон кийин Каримов АКШнын Ханабадда-гы аскердик базасын чыгарып жиберген. Эми болсо булар кайрадан тил табышып алышкан окшойт – буга Россия тарабынан Кыргызстанга бир нече ГЭСтин курушу се-беп болууда. Ар кайсыны шылтоолоп газды єчїрїп салганы да ошондон.

Єзбектер да, америкалыктар да жакын-да тїзїлгєн Евразия экономикалык союзга каршы чыгышты. Кечээ жакында эле Таш-кентте НАТОнун єкїлчїлїгї ачылды.

Кыргызстан менен Єзбекстандын мами-лесин суутканга болгон аракеттер жїрїїдє. Бул чатакка Казакстан, Россия, Кытай да киришип кетиши ыктымал.

Кыргызстанда сєз эркиндиги чалкып жат-кан деўиздей болуп, толкундарын каалаган-дай шалпып жатканы жашыруун деле эмес. Бирок, тилекке каршы сєз эркиндигин ээн ооздук катары тїшїнїп алып, каалаганын-дай калжаўдап аткандар толтура. Факты-сы да жок, маданияты да жок «єрдєкчїл» жазмакерлер пайда болуп, кыргыз журна-листикасынын деўгээлин єтє эле тїшїрїп жиберишти. Аларга каршы жаш журналист-тер биригип алып «Антиєрдєк» акциясын єткєрїштї эле, «єрдєкчїлєрдїн» беттери чымырап деле койгон жок. Тескерисинче, «муну бийлик атайын уюштуруптур» де-шип, долуланып жїрїштї.

Мамлекетибиз їчїн колунан келген бир жакшылыгын жасагандын ордуна гези-тинин ар бир саны чыгаарда жин-шайтан келсе дагы акчасын алып, аны дардайтып мактаган макалаларын басып келишет. Бий-ликтин жасап жаткан алгылыктуу иштерин кєрїшсє да кєрмєксєн, билишсе да билмек-сен. Андайлардын ашынып кеткени интер-нет-булактарындагы социалдык тїйїндєрдї пайдаланып, мамлекет башчысынын аты-

на карата дагы жеткен маданиятсыз, уят-сыйытсыз пикирлерин билдирип келишет.

Айрымдары “Эй, Атамбаев” деп караў-гы, сабатсыз жана жеткен маданиятсыз-сыздыктын белгилери менен кайрылуу жа-сап жїрїшкєнїн билебиз. Аны окуган адам Атамбаевге эмес, жазып аткан адамдын деў-гээлинин ушунчалык пас экендигине жини келери турган иш. Булар Кыргыз Республи-касын мыйзамдуу президентин тааныгысы келбесе, анда башка єлкєнїн жарандыгын алышы керек. Балким, кааласа Тажикстан-дын жараны болуп калар. Анткени дал ушул мамлекетте «тантырактардын» жогорудагы-дай ар бир кадамы темир тор артындагы 5 жылга барабар болот.

Тактап айтканда, учурда бул мамлекет-тин бир жараны Facebook социалдык тїйї-нїнє Тажикстандын президенти Эмомали Рахмондун атына ар кандай сын-пикир-лерди жазып койгондугу їчїн укук коргоо органдары тарабынан кармалып, алардын кылмыш-жаза кодексинин 137-беренеси (Кєпчїлїктїн алдында президенттин аби-йирине шек келтирїї, же болбосо анын да-регине карата калп айтуу) боюнча кылмыш иши козголгон.

Бизде болсо, каалаган социалдык тїйїн-дєрїндє депутаттардан тарта президентке чейин оозуна келгенди оттоп атышса да эч ким жоопкерчилик ала элек. Балким ушун-дай жазмакерлерди, єзгєчє Кыргызстандын президентин тааныгысы келбегендерди Та-жикстанга жибериш керек окшойт. Ошондо гана сєз эркиндигинин баа-баркын, маани-син тїшїнїп калышаар.

13-июнь, 2014-жыл

4 ЖАЎЫЛЫКТАР

«РЕСПУБЛИКА» ФРАКЦИЯСЫНЫН ЛИДЕРИ

Н.АРИПОВ ЄЗЇНЇН ЫЙГАРЫМ УКУКТАРЫН М.САБИРОВГО

ЄТКЄРДЇ

Жогорку Кеўештин «Республика» фракциясынын лидери Назарали Арипов, 10-июнда єткєн кезексиз жыйында єзїнїн ыйгарым укуктарын єз каалоосу менен ли-дердин орун басары Максат Сабировго єт-кєрїп берди. Бул тууралуу парламенттик фракциянын катчылыгы билдирди.

Ушул кезге чейин М.Сабиров фракция ли-деринин биринчи орун басары болуп келген.

БИШКЕК ШААРДЫК СОТУ КЕЛДИБЕКОВДУН БАШ КОРГОО

ЧАРАСЫН ЄЗГЄРТКЄН ЖОК11-июнда Бишкек шаардык соту Келди-

бековдун адвокаттарынын арызын карап, Октябрь райондук соттун чечимин кїчїн-дє калтырды. Адвокаттар Келдибековду ден соолугуна байланыштуу їй камагына чыга-рууну єтїнїшкєн. Октябрь райондук соту Келдибековду абакта кармоону 27-июнга чейин узартууну 27-майдагы чечимде ка-был алган. Адвокат Татьяна Чильникина-нын билдирїїсїнє караганда, ал Бишкек шаардык сотунун чечимин алаары менен

Жогорку Сотко кайрылып, Келдибеков-дун баш коргоо чарасын єзгєртїїнї єтїнєт.

ЖАЛАЛ-АБАДДА ИЮНЬ КООГАЛАЎЫНЫН ТЄРТ

ЖЫЛДЫГЫ ЭСКЕРИЛЇЇДЄ Июнь каргашасында шейит болгондорду

эскерїї митинг-реквиеми єкмєт эсебинен Бишкек - Ош жолунун боюна тургузулган эстеликтин жанында єттї. Ага келген со-циалдык єнїктїрїї министри Кудайберген Базарбаев окуяда жабыр тарткандарга кєр-сєтїлгєн мамлекеттик жардамдар тууралуу айтып, каза болгондордун жакындарына кєўїл айтты. Єкмєттїн облустагы єкїлї-нїн орун басары Нурбек Жээналиев тєрт жыл мурдагыдай каргаша кайталанбоосу жана мамлекеттик бїтїндїктї сактоо їчїн єлкєдє жашаган ар бир адам ынтымакты бекемдеп, тынчтыкка салым кошуусу зарыл экендигин белгиледи.

Окуяда бир тууган иниси набыт болгон "Санпа шейиттери" коомунун мїчєсї Ас-кар Караев четке качып кеткен каргашанын уюштуруучулары жана аткаруучуларын кар-мап жазалоону єтїндї. Митингге касабада набыт болгондордун урук-туугандары, Жа-лал-Абад, Сузак, Базар-Коргон аймактары-нын коомчулук єкїлдєрї, кїч уюмдарынын кызматкерлери, жергиликтїї бийлик єкїл-

дєрї катышып, каза тапкандардын арбак-тарына куран окулду.

Облустун прокурору Кылычбек Токтогу-лов "Азаттыкка" издєєдє жїргєн 41 адам-дын ичинен 7єє кармалып соттолгонун, тєрт киши Орусияда кармалганы менен алардын экєєсї Россия Федерациясынын жаран-дыгын алгандыгына байланыштуу ал єлкє берїїдєн баш тарткандыгын, калган экєє саясий баш калка сурап кайрылган арызын Европа соту караганга чейин кайра коё бе-рилгенин, издєєдє жїргєн адамдарды та-буу боюнча иш-аракеттер улантыла бере тургандыгын билдирди. Июнь коогасында Жалал-Абад облусунда 78 адам каза тапкан.

ЖОГОРКУ КЕЎЕШ ГАЗ МАСЕЛЕСИН ЖАБЫК КАРООНУ

УЛАНТАТ11-июнда парламент бул маселени єкмєт

башчы Жоомарт Оторбаевдин катышуусу менен жабык тїрдє карай баштаган. Айрым депутаттардын билдирїїсїнє караганда, єкмєт мїчєлєрї газ экономикалык масе-леден саясий маселеге айланганын айтып, бирок газ качан берилери белгисиз экенин билдирген. Ал эми вице-премьер-министр Валерий Диль тїштїк регионду альтерна-тивдїї газ жана башка энергетикалык кубат менен камсыздоо жагы каралып жатканын “Азаттыкка” билдирди. Тїштїк регионго 14-апрелден тарта Єзбекстан газ берїїнї токтоткон.

ЄКМЄТ БАШЧЫ АЛАЙДАГЫ КЫРДААЛ БОЮНЧА КОМИССИЯ

ТЇЗЇЇНЇ СУНУШТАДЫБул тууралуу Жогорку Кеўештин тєрага-

сынын орун басары Бєдєш Мамырова бил-дирди. Анын айтымында, премьер-министр Жоомарт Оторбаев Алайдагы кырдаалды жєнгє салуу їчїн єкмєт жана парламент-тин катышуусу менен комиссия тїзїїнї су-нуштады. Бирок депутаттар Алайдан кабар алып жатышканын жана комиссия маселе-ни чечїїгє жєндємсїз болорун билдириш-кен. Жоомарт Оторбаев Алайдагы абалды тынчтык жолу менен чечїїгє аракеттене-

рин билдирген. Алайда Ош-Эркечтам жолу 27-майдан бери жабык турат. Жол тоскон-дор Акматбек Келдибековдун баш коргоо чарасын єзгєртїї талабын коюп жатышат.

КЫРГЫЗСТАН УКРАИНАНЫН ЖАЎЫ ПРЕЗИДЕНТИН

КУТТУКТАЙ ЭЛЕК

Кыргызстандагы бир катар жарандык активисттер, саясатчылар єлкє бийлиги-нин Украинадагы окуялар боюнча позиция-сын сындап чыкты. Алар єлкє жетекчилиги Украинанын жаўы шайланган президен-ти Петро Порошенкого али кїнчє расмий куттуктоо жибербегенине нааразы болуп, єз атынан интернет аркылуу куттуктоо да жолдоп жиберишкен.

Президенттик аппараттын тышкы саясат бєлїмїнїн башчысы Сапар Исаков болсо Алмазбек Атамбаев эс алууда болгонуна байланыштуу Украинанын жаўы шайланган президенти Петро Порошенкого куттуктоо жибере электигин "Азаттыкка" билдирди:

Биринчиден, биздин президент акыркы учурда сапарлардан соў эс алууга чыккан. Ушул кїндєрї жиберебиз деп кїтїп жата-быз. Бул нерседен трагедия кылбашыбыз керек. Экинчиден, бизде да ушундай учур болгон. 2010-жылы ыўкылап болуп, Роза Отунбаева президенттикке киришкенден кийин алар да бир айдан кийин куттуктоо жєнєткєн. Муну да эске алуу керек.

25-майда Украинадагы шайлоодо же-ўишке жеткен Петро Порошенко 7-июнда ант берип, президенттик кызматка расмий тїрдє киришкен.

"Фридом хаус": ДЕМОКРАТИЯНЫН

ДЕЎГЭЭЛИ УКРАИНА ЖАНА КЫРГЫЗСТАНДА ЖОГОРУЛАП, РОССИЯ, АЗЕРБАЙЖАН ЖАНА

КАЗАКСТАНДА ТЄМЄНДЄП, БЕЛАРУСЬ, ТЇРКМЄНСТАН,

ЄЗБЕКСТАНДА ЭЎ ЫЛДЫЙКЫ БАСКЫЧТАКАЛУУДА

Freedom House америкалык укук кор-гоочу уюму кезектеги докладын жарыялады.

Анда айтылгандай, Россия єткєн жылы демократиядан таюунун эў мыкты улгїсї болуп берди. Ошондой эле демократиянын тємєндєшї Евразиянын кєпчїлїк єлкє-лєрїндє, Балкандарда, Борбордук Европа мамлекеттеринде байкалган.

Россия айрым евразиялык мамлекеттерге терс таасирин тийгизїїдє дейт уюм. Ошон-дой эле жарандык коом їчїн абал Россия-да, Азербайжанда, Казакстанда начарлаган.

2013-жылы жарандык коом Украина жана Кыргызстанда кїчтїї, жашоого жєндємдїї социалдык институт катары єзїн кєрсєтїп, бул мамлекеттерде демократиянын деўгээли жогорулаган.

Ал эми Беларусь, Тїркмєнстан, Єзбекс-

танда демократиянын абалы эў тємєн бас-кычта деп жазылган.

ЕККУнун ЄКЇЛЇ КАЗАК ОППОЗИЦИЯСЫНЫН ЛИДЕРИ МЕНЕН АБАКТА ЖОЛУГУШТУЕККУнун Парламенттик ассамблеясы-

нын демократия, адам укуктары жана гума-нитардык маселелер боюнча комитетинин тєрайымы Изабел Сантос 11-июнда Алма-тага жакын жердеги абакта жаткан Влади-мир Козлов менен жолукту. Казакстандын оппозициялык катталбаган “Алга” партия-сынын лидери Козлов Жаўы-Єзєн окуясы-на байланыштуу айыпталып, жети жарым жылга кесилген.

Сантос казак чиновниктери менен жолу-гушууда Астана адам укуктары жана демок-ратия боюнча єзїнє алган эл аралык мил-деттенмелерин толук аткарууга тийиш деп билдирген. Укук коргоочулар жана Батыш Козловдун даттануусун колдоп, ага козгол-гон иштер оппозициянын оозун басуу їчїн жасалганын белгилешїїдє.

ОРУСИЯ КИЕВДИН ГАЗГА КАРЫЗЫН ТЄЛЄЄ МЄЄНЄТЇН

ЄЗГЄРТТЇМосква Украинанын газга карызын тєлєє

мєєнєтїн 10-июндан 16-июнга которгонун

“Газпромдун” жетекчиси Алексей Миллер Брюсселде Евробиримдиктин энергетика боюнча комиссары Гюнтер Эттингер менен жолукканда билдирди.

Бїгїн Орусия, Украина жана Евробирим-дик катышкан газ боюнча їч тараптуу сїй-лєшїї єтїїдє. Єткєн жолку сїйлєшїїдєн эч майнап чыккан эмес. Москва Киевден газ їчїн эки миллиард доллар карызын тє-лєєнї талап кылууда. Киев болсо Орусия-нын газга койгон баасы єтє адилетсиз де-ген кєз карашта.

Шейшембиде Орусиянын президенти Владимир Путин Германиянын канцлери Ангела Меркел менен телефон аркылуу сїй-лєшїп, кыйынчылыктарга карабастан єз ара макулдашуу їчїн Киев менен конструктив-дїї сїйлєшїїгє барарын айтты.

КАРАЧИ АЭРОПОРТУНА ЧАБУУЛ ЇЧЇН ЖООПКЕРЧИЛИКТИ ЄЗБЕК

ИСЛАМ КЫЙМЫЛЫ АЛДЫ

Єзбек ислам кыймылынын 11-июнда таратылган билдирїїсїндє 10 жоочу “ше-йит” болгону белгиленип, аларды сїрєттєрї коюлган. Аэропортко чабуул Пакистан ар-миясынын бомбалоосу жана тїнкї чабуул-дары їчїн єч алуу максатында жасалганы айтылган. Пакистан талиптери Карачи аэро-портуна чабуул Єзбек ислам кыймылы ме-нен биргеликте уюштурулганын билдириш-ти. Кошмо Штаттар Єзбек ислам кыймылын террордук уюмдардын катарына кошкон.

АКШ ИРАКТАГЫ АБАЛГА ТЫНЧСЫЗДАНЫП, ЖАРДАМГА

ДАЯРДЫГЫН БИЛДИРДИМамлекеттик департаменттин билди-

рїїсїндє, Кошмо Штаттар Ирак єкмєтїнє керек болгон бардык жардамды берїїгє даярдык айтылган. Мамлекеттик депар-таменттин маалымат катчысы Жен Псаки:

- Биз Тїркия жана Ирак єкмєтї менен байланышта турабыз жана ар кандай жар-дамды берїїгє даярбыз.

"Ирак жана Леванта ислам мамлекети-нин" жоочулары 11-июнда Мосулдан кийин Тикрит шаарын басып алышты. Тїрк єкмєтї Мосулда Тїркиянын 80 жараны барымта-га алынган їчїн НАТОнун чукул жыйынын чакырууну талап кылды.

Январь айында жоочулар Рамади жана Фаллужа шаарларынын бир бєлїгїн басып алышкан. Андан кийин Мосул жана Тикрит шаарларын басып алышты. Жїз миўдеген адамдар їйїн таштап качышты. Ирак єкмє-тї єзгєчє кырдаал киргизди.

ИРАН ЯДРОЛУК КЕЛИШИМГЕ ЖЕТИШЇЇ ЇЧЇН МЇМКЇН

БОЛГОНДУН БААРЫН ЖАСАЙТБул тууралуу Ирандын президенти Ха-

сан Роухани 10-июнда Анкарада билдирди. Иран жана ири алты мамлекет Тегерандын ядролук программасы боюнча келишимге жетишїїнї кєздєєдє.

9-10-июнда Иран жана АКШнын єкїл-дєрї жабык эшик артында жолугушту. Ушундай эле жекеме-жеке жолугушууну ирандыктар калган алты ири мамлекеттин єкїлдєрї менен да жїргїзїїнї кєздєєдє. Алты ири мамлекет менен Ирандын ор-тосундагы сїйлєшїїнїн кезектеги бєлї-гї 16-июнда Венада башталат. Тараптар 20-июлга чейин Ирандын ядролук прогарм-масы боюнча узак мєєнєттїк келишимге жетишїїнї кєздєшїїдє.

"Айбат пресс"

ЖЕРГИЛИКТЇЇ

ЭЛ АРАЛЫК

13-июнь, 2014-жыл

5

КЫРГЫЗ ЭМНЕ ЇЧЇН КЕДЕЙ ЖАШАЙТ?

Дїйнєдє теўдеши жок “Манас” ыр-океа-нын жараткан, байыркылыгы боюнча баа-рынан улуу улутпуз деген ураан каккан, мамлекеттїїлїгї 2200 жылдан ашкан улуу кыргыздардын урпактары 21-кылымда эмне їчїн єз мекенинде башкалардан бечара, ке-дей жашайт, деген суроо коомчулукта кїжїл-дєп эле келе атат. Кыргызды жакырчылыкка тїрткєн, баарыбыз аралашып жїргєн алты кесепетин ортого салууну эп кєрдїм.

Биринчи - азыр кыргыз тєрєлгєндє эле тономой башталат. Тєрєт їйїндє кєз жар-ган балдардын аталары сїйїнчїнї врачтын оозунан укса сєзсїз олчойгон белек же акча карматат. Эркек кургур жєн турабы досто-руна, тууган-туушканына сїйїнчїлєп жууп - майлайт. Азыр 3 кїн їйїнє же аялынын абалын сурап тєрєт їйїнє барбаган эркек-тер кєбєйдї. Кєпчїлїк жигиттер аны мак-таныч кылып айтышат. Ал убакта бир топ акча асманга чачылганына кайыл.

Эртеси эсине келсе, келинчеги тєрєт їйї-нєн чыга турган болот. Аны уккан курган Кыргыз чєнтєгїндє акчасы болбосо да эп-теп карыз таап, доолашкан медсестра, сани-таркаларга сїйїнчї берип, ыраазы кылат. Антпесе, жаман сєзгє калат. Кур намыска шампан аттырып, тєрєт їйїндє эле банкет кылып жибергендер чыга баштады. “Ма-настан Чубак кем бекен?” сыўары “каргага теўелип, каздын буту сынууда”.

Араксыз бала кєрїї болбой калды. Бе-шик той берем деп дагы канча акча кетке-нин, жаш тєрєгєн эне витаминдїї тамак-аш жей турганын, наристени улам которуп турганга кийим, жалаяк (памперс) кетерин кыргыз кырк кїндєн кийин тїшїнєт. Эси-не келсе, колунда сокур тыйын жок болуп чыгат. Ошентип жарык дїйнєгє келген на-ристе апасы менен кошо кара чай, кара нан менен жашоосун баштайт.

Экинчи - учурда колунан келеби, кел-бейби балдардын туулган кїнїн єткєрмєй жаўы салт “чыкты”. Ата-эне досторун, туу-гандарын, баланын курбу-досторун чакы-рып чай берїї адатка айланды. Баланын ден соолугу, келечеги деп ичип-жешкенде-ри менен ошол эле баланын эртеси їстїнє салар кийимине, мємє-жемишке, кызыктуу китеп сатып бергенге, келечегине керектїї ийримдерге, спорттук секцияларга катыш-тырууга акча артпай калат.

Бала 1-класска киргенде, 9-классты, 11-классты бїткєндє, аттестат алганда сєзсїз аткара турган “жєрєлгєлєр” чыкты. Бїтїрїї балына кыздар 3-10 миў сомго чейин атайын тигилген кєйнєк кийишет. Андай мїмкїнчї-лїк ар бир класстан 1-2 ата-эненин колунан келсе, калган бїтїрїїчїлєр ыйлап отуруп ата-энесинин терисин сыйрышууда. Карыз сурап болсо да кызын ыйлатпай айткан кєй-нєгїн сатып же тиктирип берип, колуна ол-чойгон акча карматып классташтары менен кїнї-тїнї ойноп келїїгє жєнєтїшєт. Андай шартты аткара албаган ата-энеге таарынып, єз жанын кыйган єспїрїмдєр кєбєйїїдє.

Їчїнчї - уул-кызы 11-классты бїткєндєн кийин тїйшїктїн изи сууй электе ата-эне-ни баланы окутуу проблемасы кїтїп турат. Азыр кыргыздар кайсы кесип болсо да, эп-теп жогорку окуу жайына киргизип коюу-ну милдет катары эсептешет. “Менин кы-зым баланча институтта же университетте окуйт” деп мактануу кыргызга гана мїнєз-дїї. Ошондуктан баласын алыс кетирбей эле кошуна жакын деген шаарга ЖОЖго киргизип коюуну эп кєрїшєт.

Бїгїнкї жогорку окуу жайларында бюд-жеттик негизде окуй тургандар 20 пайызга жетпей калды. Калганынын баары акча тє-лєсєў эле болду, беш жыл бою койнуўа бир дептерди салып коюп эле окуп жїрє берсеў болот. Эў аз деген бир жылдык контракттык окуунун орточо баасы 20 миў сом. Эгер ал 5 жыл окуса 100 миў сом. Бир студенттин 5 жыл ичиндеги кийгени, ичкени, їйї жок болсо – батирде жашагандагы акысын ор-точо эле эсептесек, 100 миўден ашат экен.

Ошентип, 1 кыргыз 1 кызын ЖОЖго окутам десе килейген 10-12 уй багып, сатыш керек. Ал эми кыргызда 1 бала же 1 кыз эмес да. Артта турган 5 баласы теў окуйм деп ата-эненин чєнтєгїн карап турат эмеспи. Кыр-гыз баласын кесиптик-техникалык лицей-де окуп, кыска убакыт ичинде бир кесипке ээ болуп, єз жанын багып кетїїгє караган-да, акы тєлєп ЖОЖдо окутканды абройлуу деп тїшїнєт.

Тєртїнчї - акылдуу студенттердин кєп-чїлїгї окуусун бїтїп жатканда їйлєнєт. Алгачкы курстарда окуп жїргєн студенттер їйлєнсє ата-энелердин чєнтєгїнє кошумча сокку урулат. Їйї жок болсо квартира акы-сын тєлєш керек. Окуп бїтїп алышсын деп ата-эне байкуштар дагы тїйшїк тартышат. Ал жерде да миўдеген акча, нервдин коро-гондугун айтпа.

Акыйкат карасак, кыргыздын уул-кызы їйлєнгєндє кубанычынан тїйшїгї, кєйгє-йї кєп. Жаўы келин келгенде 3-4 кїндїн ичинде 30-40 киши кирип чыгып, канча тамак, канча арак ичилет? Куданын ачуу-сун басып кулдук уруп баруу, жеўелерин тозуп узатуу, эки тарап келишсе орточо эле алганда 100-150 кишиге той єткєрїї, эки куданын ортосунда 20-30 киши бири-би-ринин алдына тїшмєй, сеп бермей, бешик той ж.б салттарды жасап отуруп болжол-дуу 1 миллион сомду ичип-жеп жок болот. Эки жашка бактылуу турмуш каалаганыбыз менен биз санап жаткан жакшылыктардан кийин жаш їй-бїлє жайдак талаада калып, “їйї жок же уй байлаган жиптен жок" ка-лат. Кыскасы, алар жетишпегендин азабын тарта баштайт. Кыргызча айтканда, кедей-чиликтен кедейчиликке єзїбїз тїртєбїз. Акчанын жетишпегенинен, їйдїн жокту-гунан канча жаш їй-бїлєлєр ажырашууда. Анын артында тайкы тагдырлар, ата-эне мээримин толук ала албаган наристелер-дин кєздєрї жалдырайт.

Бешинчи - кыргыз єлгєндє да тирїїлєр-дї тїйшїккє салып, карызга батырып кетет. Акыркы жылдарда айылдарда єлїк чыккан жерде тамак ичип, курсагын тойгузуу їчїн бармай кєбєйїїдє. Эт жетпей калып чыр чыккан кєрїнїштєр да аз эмес. Анткени боз їй ичинде бирєєлєр боздоп отурса, сыртта манжадан майын куюлтуп аш, эт жеп, чай ичип маркумга бир ууч топурак салбай кет-кендерибиз канча. Колунда жок деген киши 1 бодо, 2-3 кой союп дасторкон жасап, башка майда-чїйдє чыгымдарды эсептесек, бери жагы 70-100 миў сомсуз єлїк коюлбайт. Бишкекте андан 2-3 эсе кымбатка чыгууда. Шаарларда єлїк койгондон кийин да кафеге барып, 200-400 киши жылкынын этин же-бесе алымсынбай калды. Араў тургандарга азасын теў бєлїшкєндїн, жардам бергендин ордуна колунда барын тїгєттїрїп, жакыр-чылыкка тїртїп, “єлгєндїн їстїнє кємгєн”

кылуу салты кїрїлдєп уланууда.Алтынчы - ооба, кыргызда єлгєндєрдї

эстеп, аш берїї деген жакшы салт бар. Мен бул жєнїндє мурда да жазгам, башкалар да айтып келе атат. Башка аймактарды бил-бейм, мен бир кезде жашаган Жалал-Абад шаарына жакын райондордо аш берїї бїт-кїл айылга тїшкєн тїйшїк азап экенин айт-кым келет. Мисалы, Сузак районунда канча тїтїнгє конок алынса, аш берген кишинин баркы ошончолук бааланат. Эў аз дегени 60, рекорд койгону 130 жерге конок кїтїшєт. Бир айыл баары конок кїтїшєт, бир айыл баары конок тозушат. Эми эсептеп кєрєлї, ошол 130 жерге 130 кой (болжолдуу тїрдє 780 миў сом), 130 дасторкон (болжолу ме-нен 300 миў сом) жасалат. Андан сыртка-ры аш берген киши 2-3 бодо мал, 6-7 кой сойсо, улак тарттырса анын байгелери, ма-шинанын майы, ичилген арак ж.б кошуп эсептесек, 1 миллион сом коромжуга учу-рап, талаага чачылат.

Бул бир эле кишинин аш бергендеги эл-дин чыгымы. Эгерде бир кїздє бир айылда 5 киши аш берсе, канча каражат кетет, єзї-ўїз эсептеп кєрїўїз.

Ошол эле учурда аш єткєн айылда таза суу жетишпейт, шор булактан ташып ичи-шет, эки айылдын ортосунда кєпїрє жок. Айылдыктар, айыл єкмєтї баш болуп, бу-зулган жолду оўдогонго, мончо салганга акча жок деп алакан жайышат. Эл арасында оору кєбєйїп, биринчи жардам кєрсєткєн-гє медпункт жок.

Мунун баарын “дежур аксакалы”, кадим-ки кєк-сакалы да, айыл, єкмєт башчылары, райондун акими да кєрїп-билип турат, ал тургай эт берген жерге барып, бармагынан май куюлтуп ашты, беш бармакты жеп, ара-гын, тамагын да шыкап ичип жїргєн чоўдор аз эмес. Башкасын кой Жогорку Кеўештин бакыйган депутаты быйыл Єзгєндє 30 миў киши чакырып, той берїїнїн элде жок эта-лонун кєргєздї.

Дїйнєдє єнїгїїнїн эў негизги рецептиси – їнєм, сарамжалдуулук, убакытка сараўдык экендиги эбак далилденген. Аны Манастын урпактары качан тїшїнєт? Кыргыздын кедей жашаганына дал ошол - їнємсїз, сарамжал-сыз, убакытка убайрам мамиле кылганы се-беп болууда. Эл арасында барып, акыркы акчасын чачып, аш-той берїїнїн пайдасы-нан зыяны кєп экенин айтып, тїшїндїрсєў баары ынанып, моюн сунушат, макул болу-шуп “андай болсо кана” деп айтышат. Иш жїзїнє келгенде “эми салт турбайбы, элден чыга албайт экенсиў” деп башын жерге са-лат. Жашоосу итке минген кыргыздын тур-мушу ушинтип уланууда...

Ойлонуп кєрїўїз, окурман-кыргыз!!!Бакыт Орунбеков,

Бишкек шаары

"Êóìòºð" òîêòîñî áþäæåòêå 2,8 ìèëëèàðä ñîì ò¿øïºé

êàëûøû ì¿ìê¿í

***

Ýðòå¢ Áèøêåê ìåíåí ׿é îáëóñóíóí êýý áèð

àéìàêòàðûíà ýëåêòð ýíåðãèÿñû áåðèëáåéò

***

Êûðãûçñòàí ä¿éíºí¿í 100äºí àøûê ºëêºëºð¿ ìåíåí

äèïëîìàòèÿëûê ìàìèëåäå

***

Íàðûí øààðäûê ñîòó «×î¢-Òóç» øàõòàñû áîþí÷à ñîòòóê

îòóðóìäó 1-èþëãà æûëäûðäû

***

ªçãºí ðàéîíóíäà ìóíèöèïàëäûê ìåí÷èê áîþí÷à

àäèñ æåð òèëêåíèí èø êàãàçäàðû ¿÷¿í 6 ìè¢ ñîì

ïàðà òàëàï êûëûï êàðìàëäû

***

Ýêîëîãèÿëûê æàíà òåõíèêàëûê êîîïñóçäóê áîþí÷à

ìàìëåêåòòèê èíñïåêöèÿñû Àê-Ñóó êóðîðòóíóí èøèí òîêòîòóó áîþí÷à áóéðóê

÷ûãàðäû

***

Ïîëüøàäà Â.È.Ëåíèíäèí çààðà êûëûï òóðãàí àáàëäàãû

ìîíóìåíòè îðíîòóëäó

***

Êûðãûçñòàí Áàæû áèðèìäèãèíå êà÷àí êèðýýðè áåëãèñèç

***

Æîãîðêó Êå¢åø Êåëäèáåêîâäóí ìàñåëåñèí

êàðàøû ì¿ìê¿í

***

Êûðãûç-êàçàê ÷åê àðàñûí áóçóï ºò¿¿ãº àðàêåò

êûëãàíäàðäûí áèðèíå îê òèéèï êàðìàëñà, êà÷ûï êåòêåí

2 àäàì èçäåë¿¿äº

***

Áèøêåêòåãè æàìàí ñóóëàð àãà òóðãàí ò¿ò¿ê÷ºãº ò¿ø¿ï êåòêåí

æûëêû ÷ûãàðûëäû

***

«Êàâ-Êåâ» ïðîäóêöèÿñûíûí êàéìàãûíäà è÷åãè òàÿê÷àëàðû

÷ûêñà, ñýíäâè÷èíäå êóìóðñêàëàð ÷ûêêàí, -

ñàíýïèäêºçºìºë

***

«Äîñ-Êðåäîáàíê» ÀÀÊíûí Æàëàë-Àáàääàãû ôèëèàëûíûí

êûçìàòêåðëåðè òàðàáûíàí àê÷à êàðàæàòûí óóðäîî

ôàêòûñû àíûêòàëäû

***

2013-æûëû Êûðãûçñòàíãà 3 ìëí 65 ìè¢ ÷åò ýëäèê æàðàíäàð

êåëèï êåòòè

ТАМЧЫ КАБАР

13-июнь, 2014-жыл

6

Єлкєбїздїн кайсыл кана булуў-бурчуна барбайлы чечилбеген кєйгєйлєр кєп эмеспи, иш берїїчї менен карапайым эмгекчилдин мамилеси тышкары, алардын катарын учурда толуктаган баалардын єсїшї єзїнє кєўїлїн бурдурбай койбойт. Биздин редакциябыздын дарегине бир каттар келип тїшїп турат, кайрылуучулардын негизги суроолордун бири, кимге кайрылып чечилбей келе жаткан кєйгєйлєрїн чечишин бири.Ошондуктан, бул санда, биз укуктук жактан эмгекчилдерге кандай жардам, колдоо кєрсєтїї боюнча Кыргызстан профсоюздар Федерациясынын тєрагасы Асылбек Токтогулов менен маек курдук.

-Єзїўїзгє белгилїї болгон-дой, кайсыл уюм болбосун, єзїнїн ишмердїїлїгїн начар деп баалабайт. Анткени, ме-нен, ишмердїїлїк жєнїндє сєздєр айтыла берет, кылып аткан иштериўиздер боюн-ча конкреттїї маалымат берсеўиздер, єзгєчє акыркы учурда кандай жетишкен-диктер болду? - Коомчулукка жана сизге эки

багыттуу гана мисалдарды кел-тирейин. Биринчиси конкреттїї мисал, Кыргызстан профсоюздар Федерациясынын эл аралык проф-союздук уюмдар жана эл-аралык єнєктєштєр менен мамилелерди чыўдоо, бекемдєє, жаўылануусу. 2014-жылдын апрель айынын ба-шында, биздин профсоюз Феде-рациясы, Молдованын улуттук профсоюздар Конфедерациясы-нын єкїлдєрїнїн чакыруусу ар-кылуу, расмий делегация барып, кесиптештердин кылып аткан иштерин кєрїп, пикир алмашып келдик. Алар менен биз туруктуу єнєктєштїк келишимге кол кою-луп, мындан улай байланыштары-бызды бекемдєє максатында бир катар иш-чараларды чогуу єткєрїї долбоорлоп келдик.

Эл аралык кызматтык-маанилїї багыт болгондуктан, биз жакынкы жана ыраакы чет мамлекеттеринин профборборлорунун иш-тажрый-басын їйрєнїї, маалымат алма-шуу, профсоюз кадрлардын кесип-кєйлїк квалификацияны єстїрїї, эки тараптуу байланыштарды, эм-гекчилдердин укугун социалдык жактан корголуусун жакшыртуу, коомдо стабилдїїлїктї камсыз кылуу жана республикабыздын эл-аралык кадыр-баркын кєтє-рїї максатында байланыштарды бекемдеп турабыз.

Ушундан улам биздин Федера-ция Россия, Белоруссия, Украина, Казахстан, Грузия, ж.б., профбор-борлору менен биздин кызматта-шуу жєнїндєгї эки тараптуу ке-лишимдерибиз укукту жактоо маселелери каралган. Эл ара-лык чєйрєдє кызматташуубуздун масштабы кеўейип жаткандыктын кєрсєткїчї катары, Эмгектик эл аралык уюму менен байланышы бекемделип бара жаткандыгы,

Кыргызстан профсоюздар Феде-рациясы жер шаарындагы эў чоў профсоюздук бирикме. Профсоюз-дардын бїткїл дїйнєлїк конфе-дерациясына ассоцияланган мїчє болуп кабыл алынгандыгын бел-гилесек болот.

- Сыртка чыгып, эл-ара-лык байланыштарды чыў-доо жана бекемдєє албет-те керек, ошону менен бирге Кыргызстандын аймакта-рында профсоюздук ишмер-дїїлїктїн жагдайы кандай деўгелде?- Ошол эле учурда, Кыргызстан

профсоюздар Федерациясынын Кеўеш мїчєлєрї ар бир ай сайын, єлкєбїздїн аймактарына чыгып, жер-жерлердеги болуп жаткан уюштуруу жана белгиленген иш-чаралардын аткарылышы менен таанышып турат.

Андан тышкары, жер-жерлерге чыгуу максаттарынын бири, ай-мактык баштапкы профсоюз уюм-дардын, катардагы мїчєлєрї ме-нен ишти жакшыртуу багытында маектешип, алардын сунуштарын кабыл алып, жергиликтїї иш-ча-раларга катышып жана байланыш-тарды бекемдеп турабыз.

Мисалы, апрель айынын ба-шында, биз Талас облусуна барып келдик. Талас жергесинде, 300дєн ашуун тармактык профсоюздук баштапкы уюмдардын мїчєлєрї менен кенен маек курдук. Профак-тивисттер менен жолугушуу учу-рунда, алар съездде бизге берген тапшырмаларды, їч тараптуу Ге-нералдык макулдашууну, проф-союздук уюмдарды реформалоо жана башка маселелер туурасын-да, чогулган элге маалымат берип келдик. Андан тышкары, єткєн айдын аягында, Ош, Жалал-Абад облустарына барып, жергиликтїї профсоюздук активисттер менен жолугушууларды єткєрїп, эмгек-чилердин укук коргоосу жєнїн-дє талкуулап, сунуштарды угуп, аларды Федерациянын жыйында кєтєрдїм.

Иштин кєптїгїнє карабастан, ай сайын мен аймактарга чыгып, жер-жерлердеги профсоюздук ли-дерлер менен гана эмес, катардагы мїчєлєр менен жолукканга ара-кеттенем.

- Маектин соўунда, Сизге тє-мєнкїдєй суроо берет элем. Мындан 5-10 жыл мурун Кыргызстанда турмуш са-лыштырмалуу «жеўил» бол-чу деп айтылат, учурда Кыр-гызстанда бардык нерселерге баалар єзгєрїп, кымбатчы-лык заманы келди, ошол эле электр энергиясы, бирок ка-рапайым калктын, маўдай тери менен тыйынын тап-кан катардагы эмгекчинин капчыгы калыўдаган жок, профсоюздардын позициясы тарифтик саясат боюнча кандай, ошол боюнча пики-риўизди айтсаўыз?- Кыргызстандын профсоюз-

дары эмгекчилердин жашоо тур-муштук менен талаптарын коргоо боюнча єздєрїнїн принципиалдуу кєз караштарына жараша, электр жана жылуулук энергияларына бааны жогорулатуу болжолдонуп жатканына байланыштуу проф-союздун карапайым мїчєлєрїнїн кыжырлануусу жана каршылыгын билдирип, єкмєттїн бул маселе боюнча аракеттерине макул эмес-тигин жарыялайт. Профсоюздар федерациясына эмгек жамаатта-рынан, ишкер коомчулуктарына кєптєгєн кайрылуулар келїїдє. Алардын мазмуну таў калгандык менен чочулоо, жана нааразылык мїнєздє.

Базар профсоюздар федера-циясы “рынок” экономикасынын шартында энергетикалык секторго єзїн-єзї камсыздоо принциптерин киргизїї зарылдыгы бардыгын тїшїнєт. Ошондуктан, Кыргыз-стан профсоюздары Кыргыз Рес-публикасынын єкмєтїнїн мурда бекитилген 2002-2017 -жылдарда энергетиканы єнїктїрїїнїн стра-тегиясын колдогон, анткени анда кєрсєтїлгєн тариф тїзїїлєрдїн маўызы электр жана энергокомпа-ниялардын чыныгы чыгымдарына тууралаш керек болчу. КР энерге-тика жана єнєр-жай министрли-гин тарифти кєтєрїїдєн – эконо-микалык абалды карап кєрїїгє жана кеўири мониторинг кылууга профсоюздар їндєйт.

Єлкєнїн калкынын басымдуу кєпчїлїгїн аз камсыздалган жа-рандар тїзєєрїн баары билет. Ми-салы, жарандардын 38� жарды-лыктын тємєн деўгээлде жашайт, иштегендердин 60� жакыны єл-кєдєгї орточо айлыктан тємєн маяна алышаары сыр эмес. Улут-тук статкомитеттин официалдуу

маалыматынын негизинде проф-союздардын эсептєєсїнє таянсак калктын 85�, ар бир кишиге орто-чо алган кирешеси жашоого зарыл минимумдан тємєн турат. Бїгїнкї кїндєрдє єлкєбїздєгї айлыктын орточо єлчємї бир КМШ єлкєлє-рїнє караганда єтє тємєн экенин да эске алуубуз керек - 235,9 $. Ал эми, 2013 - жылы жумушчуларга тєлєнгєн айлык орточо эсеп ме-нен Россияда -939$, Казакстанда – 714,1 $, Белоруссияда – 579$, Азербайжанда – 539,2 $, Грузия-да – 489,2 $, Украинада – 408,5 $, Арменияда – 368,9$, Молдовада – 299$, жана Тажикстанда- 146,5 $ болгон.

Єлкєбїздїн шаар жана айыл жергелеринин ар-бир тургуну 2013-жылы электро энергия їчїн ай сайын 770 сом кем эмес тєлєп-тїр. Баанын єсїїсї Кыргызстан-дын карапайым калкына єтє оор тїйшїк болоору ачык болуп калды. Ушуга байланыштуу профсоюз-дардын карапайым мїчєлєрї, деги эле калктын кєпчїлїгї жарыктын жана жылуулук їчїн чыгымдар-ды тєлєєгє мїмкїнчїлїгї жетпей калат.

Кыргызстан профсоюздар Фе-дерациясынын кеўеши улуттук энергосистеманын техникалык жана каржы - экономикалык аба-лын тереў талдап жана негиздїї божомолдоп, монополистеринин кызыкчылыктарын колдоого жол бербеш керек деп эсептейт. Биздин оюбузча энергетикалык компания-лар єздєрїнїн кєйгєйлєрїн жа-рандардын мойнуна салууда. Тех-никалык, айрыкча коммерциялык жоготуулар чексиз єлчємгє жетти. Электр кєзємєлчїлєрї чыгашалар-ды азайтуу їчїн эсептєє аппарат-тарынын артка бурап, айрым ин-сандардын, фирмалардын, жок эле керектєєчїлєрдїн миллиондогон сомдук карыздарын кантип єчїрїп жаткандары баарына эле белгилїї.

Кыргызстан профсоюздар Федерациясынын Кеўеши єлкєбїздїн миўдеген эмгекчилеринин кайрылуусун билдирип жана колдоп, Кыргыз Республикасынын єкмєтїнє тємєнкї сунуштар менен кайрылганбыз:

• êàëêòûí òóðìóøòóê äå¢ãýýëèí òºìºíäºò¿¿ãº àëûï êåë¿¿÷¿ ÷å÷èìäåðäèí êàáûë àëûíóóñóíà æîë

áåðèëáåñèí;

• Êûðãûç Ðåñïóáëèêàñûíûí ºêìºò¿í¿í 2009 - æ. 27- àâãóñò ¹ 279 áóéðóãó ìåíåí ò¿ç¿ëãºí êàëêòû òàðèôòèê ñàÿñàò æàíà ñîöèàëäûê êîðãîî áîþí÷à ìàñåëåëåðäè æºí㺠ñàëóó áîþí÷à ìàêóëäàøûëãàí ÷å÷èìäåðäè èøòåï ÷ûãóóãà ìåêåìåëåð àðàëûê ýêñïåðòòèê êå¢åøòèí êàðîîñóíà 2012-2017 æ.æ ýëåêòð æàíà æûëóóëóê ýíåðãèÿñûíà îðòî 캺íºòò¿ê òàðèôòèê ñàÿñàòòûí ñòðàòåãèÿñûíûí èøêå àøûðûëûøûíûí àáàëûí êèðãèç¿¿;

• Êàëêòûí òºëºº ì¿ìê¿í÷¿ë¿ã¿í¿í òàðèôòè æîãîðóëàòóó òóóðà êåë¿¿ ìàñåëåñèí ºçãº÷º êºçºìºë㺠àëûíñûí;

• Êûðãûç Ðåñïóáëèêàñûíûí ýíåðãåòèêà æàíà ºíºð-æàé ìèíèñòðëèãè ýëåêòðî ýíåðãèÿíû ýñåïêå àëóóíóí àâòîìàòèêàëûê-ìààëûìàòòîî ñèñòåìàñûí êîëäîíóó æàíà æà¢û ýñåïòåãè÷òåðäè îðíîòóó àðêûëóó ýíåðãîñèñòåìàñûíäàãû ÷ûãûìäàðäû êûñêàðòóóíóí æîëóí òààï èøêå êèðãèçñèí;

Жогоруда айтылган кайры-луубузда, Кыргызстан профсоюз-дары ачык айкындыкта чечимдер-ди кабыл алуу жолу менен гана теў укуктагы єнєктєштїктє кызматта-шуу иштерде пайдалуу натыйжа-га жетїїгє мїмкїн экенине тереў ишенишет. Кыргызстан профсоюз-дары єлкєбїздїн гїлдєп єнїгїїсїн колдоп, туруктуулук жана ыйык максаттар їчїн элибиздин турмуш-тирчилик шарттарын жакшыртуу їчїн ачуу чындыкты айтып тура-быз. Анткени биз, жыйынтыктап айтканда, учурдагы Кыргызстан профсоюздар Федерациясы - Єк-мєттєн, Жогорку Кеўештен, пар-тиялардан, саясий топтордон жана саясатчылардан кєз каранды эмес, профсоюздар Федерациясы єз ал-дынча иш кылган, эмгекчилдердин таламын талашкан, туруктуу мак-саты бар коомдук уюм.

Жыргал ЧЕРИКОВ

чечилбеген кєйгєйлєр кєп эмеспи, иш берїїчї менен карапайым эмгекчилдин мамилеси тышкары, алардын катарын учурда толуктаган баалардын єсїшї єзїнє кєўїлїн бурдурбай койбойт. Биздин редакциябыздын дарегине катарын учурда толуктаган баалардын єсїшї єзїнє кєўїлїн бурдурбай койбойт. Биздин редакциябыздын дарегине катарын учурда толуктаган баалардын єсїшї єзїнє кєўїлїн

бир каттар келип тїшїп турат, кайрылуучулардын негизги бурдурбай койбойт. Биздин редакциябыздын дарегине бир каттар келип тїшїп турат, кайрылуучулардын негизги бурдурбай койбойт. Биздин редакциябыздын дарегине

ЭЛ АРАЛЫК ЧЄЙРЄДЄ КЫЗМАТТАШУУБУЗДУН МАСШТАБЫ КЕЎЕЙИП

ЖАТКАНДЫГЫ

УКУК

13-июнь, 2014-жыл

7ИНСАН

КАНТКЕНДЕ АДАМ УУЛУ АДАМ БОЛОТ?

Чыўгыз Тєрєкулович кыргыз жана орус тилдеринде жазган советтик жана пост-советтик жазуучусу, Кыргыз ССРнин элжазуучусу Социалисттик Эмгектин Баатыры Кыргыз Эл Баатыры. Дїйнєнї эки Чынгыз багынткан, бириси кылыч менен багынтса экинчиси калем менен багынтканын бїт дїйнє жїзї билсе керек. Бїгїнкї саныбызда дал ушул кыргызды бїт дїйнє жїзїнє тааныткан жана дал ошол калем менен багынткан Чыўгыз Айтматов тууралуу болмокчу.

Чыўгыз Тєрєкулович Айтматов 1928-жылы 12-декабрда азыркы Кыргыз Респуб-ликасынын Талас облусунун Кара-Буура районундагы Шекер айылында мамлекет-тик кызматкердин їй-бїлєсїндє туулган. Ал кезде Шекер айылы СССРдин РСФСРи-нин Кыргыз АССРинин Талас кантонунда болчу. Атасы Тєрєкул Айтматов адегенде 1927-жылдан тартып, 1932-жылга чейин большевиктер партиясынын Жалал-Абад кантонунун биринчи катчысы, андан соў Кыргыз обкомунун катчысы болгон. Ан-дан соў Тєрєкул 1937-жылы репрессияла-нып, 1938-жылы жазыксыз жерден "пан-тїркист" катары атылып кеткен. Эл ичинде кадыр-барктуу, кєрїнїктїї адамдардан бол-гон. Апасы, Нагима Хамзеевна Айтматова теги боюнча караколдук татар. Жергиликтїї театрда актриса болгон. Билимдїї, эл оозуна алынган, акылдуу аялдардан болгон. Анын атасы Хамза Каракол шаарындагы бай жана интеллектуал татарлардан болгон. 1942-жылы II Дїйнєлїк согуштун кесепетинен Чыўгыз Айтматовго мектепти убактылуу таштоого туура келет. Ал убакта Айтматов 14 жашта эле. Шекер эли аны кат-сабаттуу болгондуктан айыл єкмєтїнїн катчысы кы-лып шайлап коёт. Ошол кезде жаштардын арасында кирилче кат тааныган улан-кыздар саналуу гана эле. Жаш Чыўгыздын башына кыйынчылыктар тїшєт. Бирок, ал баарына чыдамкайлык менен туруштук бере алды. Андан кийин, ошол эле согуш жылдарында райондук салык чогултуучу болуп иштейт. Айыл калкынан салык чогултат. Бирок, со-гуш маалында ага салык чогултуу оўойго турган жок. Бир жылдан кийин, 1944-жылы август айында бул ишин єз эрки менен таш-тайт да, тракторлук бригаданын эсепчи-си болуп иштейт. 1946-жылы, сегизинчи классты аяктагандан кийин, Жамбылдагы зооветеринардык техникумга окууга єтєт. 1948-жылы техникумду мыкты аяктап бї-тїргєндєн кийин, Кыргыз айыл-чарба инс-титутуна окууга кирет. Аны дагы 1953-жылы мыкты аяктайт. 1990-жылдардан баштап СССРдин жана Кыргыз Республикасынын дипломатиялык миссияларын башкарган. 2008-жылы 16-майда Татарстанда иш сапа-ры менен жїргєн чагында, бєйрєгїнїн иш-тебей калганына байланыштуу жазуучуну Германиянын Нюренберг шаарынын оору-каналарынын бирине жеткиришет. Ал жак-та 2008-жылдын 10-июнунда пневмонияоо-русунун кесепетинен жазуучу кєз жумду.

Жазуучунун эў мыкты чыгармаларынын жаралышына согуш учурундагы кыйын ке-зеўдин таасири аябагандай зор болду. Согуш башталып, алаамат тїшкєн кезде, оорукта-гы бардык жумуш келин – кесектер менен єспїрїмдєрдїн мойнуна тїштї. Эгин айдоо суу сугаруу, кырман басуу, колдо эмне болсо майданга жєнєтї сыяктуу иштердин баарын бала –бакыра менен келин кесектер менен бирге жазуучу да жаштагына карабай кол-дон келген кїчїн баарын жумшады. Оорук-тагы элдин ысык-суугун, жамандык жакшы-лыгын єз жїрєгїнєн єткєрїп турган, ушул кездеги кєрїп билгендери анын кийинки чыгармаларында калкып алар булак бол-гон. Ч.Айтматов «Манас –Атанын ак кар кєк музу» деген очерк –макаласында Улуу

Ата Мекендик согуштун жылдардын алгач-кы кїндєрїн эскерип тємєнкїлєрдї жазат: «Мекендин тагдыры деген жалпы жооп-керчилик ал кїндєрї ар кимдин жеке керт башынын тїйшїгї сынары, моюндагы бир-ден бир парз болду. Райондун борборунда єткєн митингинин єзїнєн нечен єз ыктыяр азаматтар катарга тизилип туз эле аскерге жєнєп жатты. Кеп мына ушунда. Эми ой-лоп кєрсєм, ошол бїткїл элдик кїрєштє ар кимге-мейли жаш, мейли кары болсун, мей-ли согушта, мейли оорукчан болсун, єзїнїн тарыхый орду табылган экен. Ооба, тары-хый орду… Башкча айтууга мїмкїн эмес…»

Бул окуя єтїп жаткан мезгилде Ч.Айтма-тов 13 жашта эле. 14 жашында айыл совети-нин секретары болуп иштейт. Азыр мындай ишти балага жїктєп милдеттендиришке эч-ким барбайт. Ал жылдар жєнїндє жазуучу-нун кийин минтип эскергени бар: «…аскер штампы басылган, майор, капитандардын колу коюлган, алакандай басма кагазды мен-ден мурунку катчыдан калган казыналык сумкадан сууруп чыгаруу ар дайым жїрєктї мыкчып єтєєр эле. Жазылган сєзї аз гана. Акырын окуймда кыргызча которуп берем.

Анан унчуга албай туруп калам. Баш кєтє-рїп тїз караш кыйын. Кїнєєм кайсы, би-рок мїнкїрєп отурам, кагазды сунам,” ка-тып койгула» дейм акырын. Мына ушундай чолпондой уулунун оордуна, алакандай ка-газ алган эненин араў карманып турган ыйы кєкїрєгїн жарып сыртка чыгат…»

Дал ушундай согуш трагедиялары анын «Саманчынын жолу», “Атадан калган туяк”, “Бетме бет”, “Эрте келген турналар” , “Ма-нас Атанын ак кар кок музу” деген чыгар-маларында ар тараптуу, жалпы адамзаттык деўгээлде чагылдырылат.

Чыгармачылык ишке жазуучу 1952-жыл-дан баштап киришет. Ал жылы анын эў ал-гач «Газетчи Дзюйо» деген аўгемеси жарык кєрєт. Мына ушундан кийин жазуучунун аўгемелери, макалалары гезит- журнал-дарга басыла баштайт. 1953-жылдан кийин їч жылдай зоотехник болуп иштеп, анан Москвада СССР жазуучулар союзузунун жогорку адабий курсунда билим алат. Аны бїтїп келгенден кийин бир аз убакыт «Ли-тературный Киргизстан» журналынын ре-дактору, бир нече жыл «Правда» газетасы-нын Кыргызстан, андан кийин Орто Азия республикалары боюнча кабарчысы, Кыр-гызстан кинематографисттер союзунун тє-рагасы болуп иштеп келген. Бир топ жылдар элчилик кызматты да аркалап келди.

Москвада окуп жїргєн кезинде “Бетме бет” повести жарык кєрїп, 1958-жылы «Жа-мийла» орус тилинде басылып, жазуучунун

даўкы дїйнєгє тарай баштайт. Аларга удаа «Кызыл жоолук жалжалым», “Ботокєз бу-лак”, “Биринчи мугалим” повесттери жазы-лып, жогорудагы экєєнє кошулуп, “Тоолор жана талаалар баяны” деген ат менен жарык кєрєт да, ал єлкєнїн эў чоў сыйлыгына – Лениндик сыйлыкка арзыйт.

1967-жылы «Гулсарат», 1970-жылдарда «Ак кеме», “Эрте келген турналар”, “Деўиз бойлой жорткон ала дєбєт» повесттери, 1980-жылдарда «Кылым карытар бир кїн», “Кыямат”, “Кассандра тамгасы”, «Чынгыз хандын ак булуту» роман- повесттери жа-зылып, анын ар бири дїйнєлїк совет ада-биятындагы єзгєчє окуя кєрїнїш катары кабыл алынды.

Ч.Айтматовдун бїтїн чыгармаларында адамзаттын алдында турган ири маселелер, орчунду кєйгєйлєр кєтєрїлєт, кєбїнчє адам-дын ыйманы талданып, этикалык жагдайлар алдынкы планга чыгып, “канткенде адам уулу адам болот?” деген суроого жооп изделет да, мунун баары бийик гуманисттик философия-лык деўгээлде чечилет. Жазуучунун бул жє-нїндє жазган бир – эки сап ырлары да бар:

Эзелтен чечилбеген улуу талаш:Канткенде Адам уулу Адам болот?Душманды кырып – жоюп басканда да,Душмандан Жан соогалап качканда да,Тїбєлїк чечилбеген улуу талаш:Канткенде Адам уулу Адам болот?Адамзат качан чечет, качан коёт: Канткенде Адам уулу Адам болот?

Кєрїнїп тургандай жазуучу бул сапта-рындагы кєрїнїштї бїтїндєй чыгармала-рында чагылдырып кєрсєтїп келген.

Залкар жазуучу-азыркы учурда дїйнє-дє чыгармалары эў кєп окулган авторлор-дун бири.

Айтматовдун дээрлик бардык чыгарма-ларында махабат баяндалат. Чындыгында, окурмандарынын жїрєгїнє жеткен, ал ма-хабаттар ой-кыялдан гана жарала калган эмес. “Аскада калган аўчынын ыйы” аттуу китебинде Чыўгыз Айтматов: “Жашырган-да не? Студент кезде, жаштык чакта бий аянтында, той-тамашада далай кыз менен

таанышкан учурларыбыз болгон. Ошолордун ичинен єзїнїн жан сезими менен да, келбе-ти менен да бїт эркимди бийлеген махабат ємїр бою эсимден кетпей калды. Ал кыргыз искусствосунун маўдайына бїткєн чолпон жылдызы, атактуу бийчи Бїбїсара Бейше-налиева болчу...” деп жазат. Ч.Айтматов ме-нен Бїбїсара Бейшеналиеванын махабаты тууралуу драматург жана режиссёр Ж.Кул-мамбетов "Чыўгыз менен Бїбїсайра" аттуу драма жазып, 2005-жылы Кыргыз мамле-кеттик Б.Кыдыкеева атындагы ТЮЗда коюл-ган. Ал эми 2008-жылы ушул эле драманын негизинде Ж.Кулмамбетов "Чыўгыз менен Бїбїсайра" деген фильм тарткан. Журналист Жаныбек Жанызак “Айтматовдун айымда-ры” аттуу китепче жазып, ал китепче калкка кеўири тарап кеткен. Жазуучу буга жооп кы-лып жогоруда аты аталган китебинде: “Урук-сатсыз бирєєнїн жандїйнєсїнє їўїлїї жак-шы адеп эмес. Мейли, єзїнє ылайык кєрсє, жаза берсин. Кайсы жазмакердин каламына тоскоол болмок элек”- дейт да, кебин улай: “Керез – алгачкы жубайым. Жаштык, сту-денттик кездин алоолонгон кыйын ашуула-рын бирге аштык. Апам Нагима маркум экєє эне-кыздай сыйлашып, кєп жыл турмуштун ачуу-таттуусун бирге татышты. Керезден Сан-жар, Аскар аттуу эки уул кєрдїм. Ємїрїмдїн кайталангыс кїлгїн курагын кайра жаралгыс таланттуу, акылдуу, ажарлуу айымдар кош-тоду” деп айткан сєзї бар экен.

Алган сыйлыктары жана наамдары туура-лу айта кетсек. 1958 - "Эмгектеги артыкчылы-гы" медалы менен сыйланган. 1962 - "Эмгек Кызыл Туу" ордени менен сыйланган. 1963 - "Повести гор и степей" деген китеби їчїн Лениндик сыйлыкка татыктуу болгон. 1967 - "Эмгек Кызыл Туу" ордени менен сыйлан-ган. 1968 (август айында)- Кыргыз ССРинин эл жазуучусу деген ардактуу наам берилген. 1968 (ноябрь айында) - "Жаныбарым, Гїл-сары" повести їчїн Мамлекеттик сыйлыкка татыктуу болгон. 1971 - Ленин ордени менен сыйланган. 1974 - Н.К.Крупская атындагы медаль менен сыйланган. 1975 - "Манас ата-нын ак кар, кєк музу" очерки їчїн "Огонек" журналынын сыйлыгы ыйгарылган. 1976 - "Эрте келген турналар" аттуу повести їчїн Кыргыз ССРинин Токтогул атындагы Мам-лекеттик сыйлыгы ыйгарылган. 1977 - "Ак кеме" повести жана ал боюнча жазылгал кєркєм фильмдин сценарийи їчїн СССРдин Мамлекеттик сыйлыгы ыйгарылган. 1978 - Ленин ордени жана "Орок жана Балка" ал-тын медалы менен сыйланган; Социалисттик эмгектин Баатыры" деген наам ыйгарылган. 1979 - "Эрте келген турналар" жана "Деўиз бойлой жорткон Ала дєбєт" аттуу чыгарма-ларындагы тереў гуманизм жана адам улуу-лугунун духун ачкандыгы їчїн Италиянын Вольтерра шаарынын кєркєм коомчулугу 1-сыйлыгын ыйгарышкан. 1980 - Италияда "Эрте келген турналар" жана "Дениз бойлой жорткон Ала дєбєт" чыгармалары їчїн эл аралык "Этрурия" сыйлыгы тапшырылган. 1983 - "Кылым карытар бир кїн" романы їчїн СССРдин Мамлекеттик сыйлыгын ал-ган. 1984 - "Элдердин достугу" ордени менен сыйланган. 1987 (май айында) - Польшадагы балдардын сунушу боюнча ойлонуп табылган "Жылмаюу" ордени ыйгарылган. 2008-жыл-дын 10-июнунда, оорусуна байланыштуу 79 жаш курагында дїйнєдєн кайткан.

Даярдаган Канат КЕБЕКОВ

77ИНСАН

КАНТКЕНДЕ АДАМ УУЛУ АДАМ БОЛОТ?

13-июнь, 2014-жыл

8

9

13-июнь, 2014-жыл

ШОУ МАЕК

Эркингуль ИСАКАНОВА:

99

13-июнь, 2014-жыл

ШОУ МАЕК

Гезитибиздин

76-санында,

шоу-концерт

уюштуруучуларынын

мыктысынын бири

Исмаилова Астра эже менен

маек курганбыз. Бїгїн, ал

эженин командасындагы, “Сага”,

“Кайгырбайм” жана “Айбыгып

жїрєм” деген ырлары менен

элге таанылып келе жаткан

жаш ырчы кыз, Исаканова

Эркингуль менен маек

курдук.

- Саламатсызбы? Єзїўїз

тууралуу биздин окурман-

дарга айтып, тааныштыра

кетсеўиз.

- Саламатчылык. Мен, Эркин-

гуль Исаканова 1991-жылы Биш-

кекте тєрєлїп, єскєм. Ата-тегим

Нарын облусунун Кочкор району-

нан болот. Їйдїн улуусумун, мен-

ден кийин їч сиўдим жана бир иним

бар.Биринчи класстан баштап, то-

гузду бїткєнгє чейин №2 мектепте

окудум. Андан соў, Муратаалы Ку-

ренкеев атындагы музыкалык окуу

жайына тапшыргам. Бирок, мек-

тепте окуп жїргєндє эле “Айчїрєк”

эстрада театрына барып, музыка-

лык билим алчумун. Анткени, ки-

чинекей кезимден эле музыка, бий

жана “Манас” айтканга кызыгып,

чыгармачылыкка жакын болчумун.

Актерлукка да кызыгып, орусча айт-

макчы – “универсал” боло берчїмїн.

Учурда Бишкектин финансы-эконо-

мика академиясында окуйм.

- Сиз, ушул убакытка чейин

эмне себептерден эл алдына

чыкпай жїрдїўїз?

- Музыкалык окуу жайда окуп,

музыкалык билим алган адамдар

негизи эле єзїнєн “минустарды”

издей берет экен. Їнїў болсо, би-

йиў окшошпогонсуп, бийиў окшош-

со їнїў жетпей жаткансып, айтор,

дагы да болсо жетишээрлик деў-

гээлге жете элекмин деп, азыр деле

тартынгансып кетем. Ошол “минус-

тарымдын” їстїндє иштеп, жетиш-

пегенин толуктаганга аракет кы-

лып, бїгїнкї кїнгє чейин талыкпай

билим алып келем.Ал эми “жарк” этип эле чыга кал-

гандар “минустарын” карабайт, уял-

баса деле керек...

- Азыркы эстрада боюнча ою-

ўуз кандай?

- Оюм жакшы эле. Акырындан,

бирок туура жолдо єнїгїп келе жа-

тат. Биздин кыргыз эл, башка стиль-

ди кєп кабыл ала бербейт, єзїбїз-

дїн кыргыз жыттанган гана ырлар.

Менин ырларымдын жарымы

эски муунга арналган болсо, жа-

рымы жаштарга ылайык, замандын

талабынан калбаган чыгармалар.

Мисалы “Айдыгып жїрєм” деген

ырымды жашынан карысына чейин

укса, “Сага” деген ырымды кєбїнчє

жаштар угат экен.Казыркы учурда Гульжигит Са-

тыбеков, єзїнїн стилинде мага

“модный” ыр жазып жатат. Жєнє-

кєй музыка, бирок ошол эле маалда

эл жакшы кабыл алат, “кыймылда-

тат” деген їмїттємїн.

- Чет элдик ырчылар, ми-

салы Бейонс, Рианна, Ша-

кира жана ушу сыяктуу

башкалары, ырларын чын

дилинен, жан дїйнєсї-

нєн жазып ырдашат. Ал

эми биздикилер бир гана

коммерциалык максат-

та, той-топурларга гана

арнап жаздырышкандай...

Буга кандай пикирдесиз?

- Бул жерде, кєбїнчє радио

жана теледен эмне кетсе, ошол

чыгарма элге таанылып калат да.

А бирок мисалы, менин эле 7-8

ырым бар, кєбїнчєсїн чын жїрєк-

тєн, коммерциялык максаты жок

эле ырдагам. Ошол эле Бейонс же

Рианнанын, эл ємїрї укпаган ыр-

лары бар. Демек ал ырлар, теле же

радиодон кеткен эмес жана ком-

мерциялык жактан дагы ийгилик-

сиз болгон.Техникалык жактан алар бир

топ жогору болгондуктан, дїйнє-

лїк деўгээлде жїрїшєт, болбосо

кєп чет элдик ырлардын мааниси

да жок, музыкасы гана уккулуктуу

чыгат да адамды “кыймылдатат”.

- Астра эже менен Сиз кан-

дайча жолугуп, таанышып

калдыўар?

- Ойлонуп жїрчїмїн, продю-

серим эркек киши эмес, аял киши

болсо кызыктуу жана бири-бири-

бизди жакшы тїшїнїп, иштешип

кетет болушубуз керек деп. Астра

эже тыў, ишин так жана убагын-

да аткарат, калыс адам экен, мага

бул сапаттары єзгєчє жакты. Гуль-

жигит байке менен Астра эже мага

чейин эле иштешип, командасына

кыз издеп жїрїшїптїр, кастинг єт-

кєзїп. Анан жарым жылдай убакыт

мурун номерин табып, Астра эже-

ге чалып – “ырдап жїрєм, Сиз ме-

нен иштешсем жакшы болот эле”

деп кайрылсам, “Токмокто концерт

бергени жатабыз, келип єзїўдї кєр-

гєзїп кєр” деди. Барсам, эже єзї

кассада экен, биринчи жолу болсо

дагы тартынбай, єзїмдї кєргєзєм

деп ырдап чыктым. Ортодон свет

єчїп калды окшойт, музыка ток-

топ калса дагы мен токтобой, элди

аралап ырдаганыма баа берди ок-

шойт, айтор ошондон кийин мени

гастролдорго кошо ала кетип, про-

дюсерлик жагынан жардам берип,

иштешип келе жатабыз.

- Буга чейин кимдер менен иш-

теше алдыўыз?

- Чынын айтсам буга чейин та-

лантым болгону менен таанышым

жоктой болуп жїрдїм. Анча-мын-

ча чоў сахналарда ырдап, гастрол-

дорго дагы бышкам. Бирок, акыркы

жолу “21-кылымдын жылдызда-

рына” Максат Бегалиев менен дуэт

жаздырып, катуу даярданып жїрїп,

концерт кїнї себептїї шарттар ме-

нен кечигип, чыга албай калгам.

Андан мурдараак оркестр менен

ырдап, їнїмдї кєргєзєйїн деп,

кїнїгє репетициядан калбай ба-

рып жїрсєм дагы, “орусча акцен-

тиў бар” деп, концерт боло турган

кїнгє аз калганда долбоордон чы-

гарып коюшту. Бїгїнкї кїндє, Аст-

ра эженин жардамы менен буюрса

жакшы эле чыгып келе жатам.

- Чыгармала-рыўыз туура-луу айтып берсеўиз.

- “Ай-д ы г ы п жїрєм” де-ген ырым-ды, Курен-кеевде окуп жїргєндє, їч жылдан ашыкча

“мээлеп” жїрдїм.

Илгери бир уккам, ки-

йин таппай бир топ из-

дедим. КТРден таппай

архивди “каздырып” та-

жаттымбы, кубалап да

чыккан кїндєр болду.

Радионун архивинен бир

тааныш жигит – “Гїлсїн

Мамашова аткарат экен,

болгон ырын таптым” деп

жаздырып берди эле, бирок

мага кере ыры жок экен...

Акыры консерваторияда

окуган кыздан табып, ориги-

налын уктум.

- Музака дїйнєсї Сиз-

ди бала кезде эле кызык-

тырчу экенда?

- Ооба, бирок ырчы болом

деп ойлочу эмесмин, дїкєн-

чї болом деп кыялданчумун.

Менин, бала оюмда дїкєндєгї

бардык таттуу-тарапалар бекер

келет десем керек, жеп эле жыр-

гай берчїдєй. Анткени теледеги

жылдыздар, мага кол жеткиз-

дей сезилчї...7-классты окуп калганда

гана мендей эле жаш балдар-

кыздар ырдап чыгып, теле-

де жылдыз болуп жатканын

кєрдїм. Алар болгон, мен

болбойт бекем деген ойдо

эле, азыркы кїнгє чейин

талыкпай аракет кылып ке-

лем. Устаттарым Їмїт Ти-

легенова, Каныкей Эралие-

ва болгон.Куренкеевге тапшырып

жатканда, жогорку курстун

окуучулары мага “кыйын”

сезилчї. Мен дагы жогорку

курска жеткенде “кыйын”

болуп калам дечїмїн, би-

рок казыр дагы деле во-

калдык сабатымды жо-

горулаткым келет.

- Акыркы кїндє-

рї, Бишкекте аба

ырайы бир бїр-кєлїп, бир ачы-лып жатат,

сизге кандай мезгил жа-

гат?- Ар бир мезгилдин єз кы-

зыгы болот. Бирок, мен кє-

бїнчє жаздын жылуу кїн-

дєрїн жакшы кєрєм. Темир

тулпарым болсо, балким

кышты жактырат белем, жы-

луу, жумшак машинеде кыш-

кы кийим алып деле кереги

жок болчудай...Негизи, мен кээде кален-

дарга карап кийинип алам. Бир

жолу жаздын айы келди деп,

кыштын суугунда жука кийинип

алыптырмын, жаанга калып, суу

болдум. Кєчєдє тоўуп, ооруп кала

жаздаганда досум келип, бутиктен

жылуу кийим, андан чыгып ысык

тамак алып берип, жардам кылган.

- Кызыктуу кїндєр дагы алдыда

болсо керек, ден-соолугуўуз бекем

болуп, чыгармачылыгыўыз єнїгє

берсин. Маегиўизге чоў рахмат!

- Сиздерге дагы рахмат. “Айбат” ге-

зитинин жалпы жамаатына ийгилик

жана ишмердїїлїк каалап, айбатыўар-

дан жазбай, калемиўердин курч бой-

дон калуусуна тилектешмин, бар бо-

луўуздар!Маектешкен

Бектур БАЙМОЎОЛОВ

“Дїкєнчї болом деп

кыялданчумун”

13-июнь, 2014-жыл

10 ЖЕЎ ИЧИНЕН

ПАРАКОРЛУКТУН ГЇЛДЄШЇНЄ ЄЗЇБЇЗ КЇНЄЄЛЇЇБЇЗ

Биз, кыргыздар, єзї кызык калкпыз. Бийликти “коррупция менен кїрєшпєйсїў” деп жектей-биз. Бирок аны менен кїрєшїї башталса, кайра кылмыш козгол-гондорду аяйбыз, “бизге, биздин балага тийбе” дейбиз. “Саясий куу-гунтук” деп чыркырап чыгабыз. “Єзїбїздїн баланы” коргоо їчїн кала берсе жол тозобуз, мамле-кеттик администрацияны басып алабыз, иштеп аткан єнєр жай-дын ишин токтотконго чейин же-тебиз. Бийликтен “коррупцияны жок кыл” деп талап кылабыз, а би-рок єзїбїз анын гїлдєшїнє зор са-лымыбызды кошуп келебиз.

Кандай гана иш болбосун кор-рупциялык жол менен бїтїргєнгє аракет кылабыз. Жакшыраак ка-расын деп єзїбїз врачтарга акча сунабыз, балабызды мектепке ор-ноштуруу їчїн єзїбїз акча бере-биз. МАИ тозсо “мындай эле бї-тїрбєйлїбї?” деп кол алышып, алаканына акча салабыз. Биз бер-генден уялбайбыз, алар алгандан уялбайт.

Бир жолу дене табым кєтєрї-лїп, шаардагы бейтапканалардын бирине барып калдым. Ал жерде каттоом жок болчу, бирок аябай кыйналып турам. Бир эшикке ки-рип эле ак халатчандардан жардам берип коюусун сурандым, жашаган дарегим бул бейтапканага караба-сын да дароо айттым.

- Бизге карабасаў эмне болот, билесиўби? – деп сурады ал жер-де отурган врач.

- Билбейм, эмне болот?- Акча тєлєйсїў да! Эмне бол-

мок эле? – деди акырая карап. Жа-

ныў ооруп турганда ага да кара-байт экенсиў:

- Макул, тєлєйм, - дедим. Ак халатчан каттоо дептерине мени жазып атты. Аты-жєнїмдї жазып бїтїп, иштеген жеримди сурады. Мен гезитте иштеримди айттым. Ээ тобоо, жанагы мага одураўдап аткан ак халатчан бир паста “пе-риштеге” айланып кирсе болобу:

- Ии-ий, жакшы жерде иштейт турбайсыўбы? – деп жасалма кїл-гєнїн кєрїп жакамды кармадым. – Карачы, кийимиў суу болуп ке-типтир?! Ооруп атканда тердебеш-ке аракет кылуу керек, - деп эпил-деп, рецепт жазып берди.

- Канча тєлєйм? – дедим кош-тошуп жатып.

- А ха-ха, мен жєн эле тамаша-лап койгом, тєлєбєй эле кой, - десе болобу. Таў калдым да, рахмат ай-тып чыгып кеттим. Театр актриса-сы жолдо калат экен бул врачтын жанында. Журналист эмес болсом “тамашалабай” эле акча алмак...

Жакында эле бир таанышыбыз жолдошунун жаўы кызматка ор-ношкону жатканын айтып, “Биз эчак эле сїйлєшїп, акчасын да бе-рип койгонбуз” деп мактанды. Эл пара бергенден уялбай деле ка-лыптыр. Мурдараак жалгыз уюн сатып баласын окууга єткєргєн-дєр аны айткандан уялып, “єз кїчї менен єттї” деп жашырчу эле. Ал эми азыр, тескерисинче, акча бе-рип окутканына сыймыктанышат.

Дагы бир окуя: Салык боюнча отчёт тапшыра турган убакыттан кеч калган экенбиз. Салык кыз-маткери айып пул жазбай коё ала турган кызматы їчїн чай пулу таш-

тоону бухгалтерден сурап калды. Ал бухгалтер “ушул салыкчылар-дын чєнтєгїнє салгандан кєрє, мамлекеттин казынасына тєлє-гєнїбїз жакшы” деп барып расмий тїрдє айып пул тєлєдї. Ар бирибиз мына ушундай принципте жашап, пара берїїдєн качсак жакшы бо-лоор эле. Биз бербесек, алар эм-нени алат? Ошентип отуруп таза-ланабызбы деген ой.

Анан дагы “Уядан эмнени кєрсє, учканда ошону алат” дегендей, биз эмне кылсак биздин балдарыбыз аны илип алары турган иш. Биз-ден кийинки муундарга ушул па-ракорлукту їйрєтпєй эле коёлучу? Ансыз деле эптеп бийликке жетип, тез аранын ичинде байып кеткиси келген жаштарыбыз аз эмес. Алар ошол ємїр бою мамлекеттик кыз-матта иштеп бирок, кабат-кабат їйлєрдї салып, катар-катар маши-нелерди минген, кафе-ресторан-дарды салган чиновниктерибизден їлгї алып жатышат. Мамлекеттик кызматтын айлыгы аз болгону ме-нен тез аранын ичинде байып кет-се болорун тирїї мисалдардан кє-рїшїїдє.

Ар бирибиз пара берїїдєн баш тартып, андан соў бийликтен та-лап кылсак жарашчудай. Акыркы жылдары коррупцияга каршы кї-рєштє бир топ эле секирик жасал-ды окшойт. Буга чейин кызмат аба-лынан пайдаланып мамлекеттин чєнтєгїнє кол салган депутат же министр камалганын уктук беле? Жок. Бул жаатта аз да болсо жы-лыштар бар.

Бирок кылмыш иши козголго-ну менен, кєпчїлїк учурда алар же

оорулуу болуп калышат, же сот ор-гандарына акча берип їй камакка, же боштондукка чыгып кетип аты-шат. Акматбек Келдибеков, Нари-ман Тїлеев, Нурлан Сулайманов, Марс Жусупбеков, деги койчу, баа-рынын эле оорусу бар. Чын эле ооруп аткандары дагы бар чыгаар ичинде, бирок ошол эле доктурлар-ды акча менен сатып алып, жасал-ма жыйынтык чыгарткандары да жок эмес экенине ким кепилдик берет? Жалган жалаа менен кыл-мыш иши козголгон, же болбосо тоок уурдап колго тїшкєндєргє соттор камакка алуу баш коргоо чарасын тандайт дагы, мамлекет-ке миллиондогон зыян келтирген адамдарды їй камакка чыгарып жиберет. Эмнеге? Эч кимге табыш-мак эмес да, соттор акча алат. Бий-ликтен ушул сот реформасын аягы-на чыгаруусун талап кылуу керек.

Мурунку мыйзамдарга ыла-йык кылмыш мєєнєтї эскирген-ден кийин ал кылмыш иши жа-былып калчу. Азыр мыйзамдарга єзгєртїї киргизилип, айрым кыл-мыштар боюнча эскирїї мєєнєтї алынып салынды. Бул коррупция-нын тамырына балта чабуу їчїн жакшы нерсе болду деп ойлойм. Анткени, кылмыш кылдыўбы, эч

жакка качып кете албайсыў, ка-чан болсо дагы ал жасаган кыўыр ишиў їчїн жооп бересиў. Жакын-да депутат Ємїрбек Текебаевдин ушул мыйзам тууралуу маегин угуп калдым. Ал “Бул мыйзамдын мага дагы тиешеси бар, Атамбаевге дагы тиешеси бар. Бул мыйзамдын бї-гїнкї соттор менен прокурорлор-го дагы тиешеси бар. Бул адамдар бїгїн кимдир бирєєнї мыйзамсыз тїрдє камаса, їч жылдан кийин Атамбаевдин бийлиги кеткенде булар жооп берет. Кийин кылмыш мєєнєтї эскирип кетип, кылмыш кылгандар жоопко тартылбай кал-басын деген кырдаалды, шартты тїзїп берип коёлу деп жатабыз” деп айтты. Бул жакшы нерсе да, ошентип саясий топтор бири-би-рин тазалап отуруп, акыры коому-буз тазаланат. Жасаган кылмышы їчїн бїгїн болбосо эртеў жоопко тартыларын билген адам мамле-кеттин казынасына кол салгандан коркот.

Аткаминерлер ушундай жолдор менен тазалана берсин. А биз та-заланууну єзїбїздєн баштабай-лыбы?

Дилбар АЛИМОВА, журналист

ТАЛАСТЫН ЖАШООЧУСУ Н.АЛЫБАЕВА АНЫН

ЖОЛДОШУН МЫЙЗАМСЫЗ КАРМАП КЕТИШКЕНДИГИН

БИЛДИРЇЇДЄ

Талас шаарынын жашоочусу Наргиза Алыбаева жолдошу Расул Адыралиевдин мыйзамсыз кармап кетишкендигин бил-дирїїдє. Аймактык кабарчы маалымда-гандай, Н.Алыбаеванын айтуусунда 2012-жылы Талас шаарынын № 206 дарегинде жайгашкан Нуржанов аттуу жарандын їйї-нє УКМКнын жана ОИИБнын кызматкер-лери тинтїї жїргїзїшїп, жыйынтыгында алар эки дептерче табышкан. Мунун неги-зинде алар Р.Адыралиевге карата кылмыш ишин козгоп, анын кїнєєсїн сырттан угу-зуп, ага издєє жарыялашкан. Ал эми 2013-жылы ноябрь айында аны убактылуу кар-моочу жайга киргизишкен. «Жети айдан бери камакта отуруп жолдошумдун абалы оор, ашказан, бєйрєк жана уйку бездери-не катуу суук тийип, ооруну убактылуу ба-суучу дарылар менен араў жан сактап ке-лет», -дейт Н.Алыбаева. Ал белгилегендей, 2014-жылдын 11-апрелинде Р.Адыралиев кїнєєсї далилденбегендиктен Талас район-дук соту тарабынан акталган. Бирок, 10 кїн єткєндєн кийин мамлекеттик айыптоочу А.Каримов апелляциялык сунуш жазган.

«Бул сунуштун негизинде ушул жылдын 28-майында облустук сот Р.Адыралиевдин кїнєєсї жок экендигине карабай, ишти кайра тергєєгє жєнєттї», - деп кошумчала-ды ал. Н.Алыбаеванын маалыматы боюнча учурда кайра тергєє иштери жанданууда.

ЄЗЇНЇН УЛГАЙГАН ЭНЕСИН ОТУРГУЧ МЕНЕН САБАП САЛГАН,

- Чїй ОИИБ

Панфилов районунун жашоочусу 70 жаштагы энесинин ден соолугуна зыян кел-тиргендиги їчїн кармалды, деп билдир-ди бїгїн, 12-июнда Чїй облусунун ИИБ-нын басма сєз кызматы. Анын маалыматы боюнча Панфилов РИИБнын тергєє бєлї-мї билдиргендей, Кїрпїлдєк айылынын 45 жаштагы жашоочусуна 70 жаштагы энеси-нин ден соолугуна зыян келтирїї фактысы боюнча кылмыш ишин козгоо маселеси че-чилїїдє. Болжолдуу маалыматтарга кара-ганда, ал їйїнє мас абалында келип, энеси менен урушуп кеткен. Улгайган аял бала-сынын жїрїм-турумуна нааразычылыгын билдирген, бул убакта баласы отургучту алып, энесин чаап салган. Аял алган жа-ракаттары менен ооруканага жеткирилген. Учурда шектїї жаран кармалып, иликтєє иштери улантууда.

КЫРГЫЗ-КАЗАК ЧЕК АРАСЫН БУЗУП ЄТЇЇГЄ АРАКЕТ

КЫЛГАНДАРДЫН БИРИНЕ ОК ТИЙИП КАРМАЛСА, КАЧЫП КЕТКЕН 2 АДАМ ИЗДЕЛЇЇДЄ

Кечээ, 11-июнда кыргыз-казак мам-лекеттик чек арасында аткезчилик жол-го барууга аракет кылгандарга карата чек арачылар тарабынан курал колдонулуп, жыйынтыгында мамлекеттик чек араны бузуп єтїїгє аракет кылгандардын бирєє жаракат алды. Мамлекеттик чек ара кыз-матынын басма сєз кызматы билдиргендей, Чїй облусундагы Кемин районунун айма-гынан 3 адам унаа менен Кыргызстандан Казакстанга мыйзамсыз аткезчилик жол менен товарларын (8 таўгак) алып єтїїгє аракет кылган. Чек арачылар тарабынан токтотуу тууралуу талап болгондо, талап ат-карылбастан унаа тараптан ок чыгарылган. Андан соў, Мамлекеттик чек ара кызматы-нын кызматкерлери тарабынан асманга эс-кертїї огу атылгандан кийин унаанын дєў-гєлєгїнє ок атылды. Жаракат алган адамга алгачкы медициналык жардам кєрсєтїлгєн соў, ооруканага жеткирилип, учурда абалы канааттандыраарлык. Ал эми калган эки мыйзам бузуучу унаа менен качып кетїїгє їлгїрдї. Аталган факт боюнча укук коргоо органдарына маалымат берилип, учурда качып кеткендерди издєє иштери жїрїїдє.

НАРЫН ОБЛУСУНДА 36 ГЕКТАР ЖЕРДЕ КАРА КУУРАЙ ЄСЄТ, - ОИИБ жетекчисинин орун

басарыНарын облусунда 36 гектар жерде кара

куурай єсєт. Бирок, ал жерлердеги кара куурайларды азайтуу їчїн каражат жетиш-пейт. Бул тууралуу Нарын облустук ички иштер башкармалыгынын башчысынын орун басары Чолпонбек Жусубалиев кечээ, 10-июнда «Мак 2014» аталышында баўги-затка каршы кїрєшїї операциясын жїргї-зїї боюнча облустук штабдын отурумунда билдирди. Анын айтымында, аянтты толук чаап, єрттєп салуу їчїн 53 миў сом кара-жат керектелет. Ал эми баўгизатка кар-шы иш алып беруу їчїн атайын штаттык бирдик тїзїлїшї керек жана їйрєтїлгєн ит керек. «Ал эми райондордогу милиция кызматкерлеринин техникалары эски, кээ

бириники жок. Аракет кылганыбыз менен жыйынтык чыкпай жатат», - дейт Ч.Жусу-балиев. Баўгизаттарды кєзємєлдєє мам-лекеттик кызматынын чыгыш башкарма-лыгынын жетекчиси Саламат Жусуповдун айтуусунда, Нарын облусунун айрым ай-мактарында климаттык шартка карабай, тоо этектеринде жана кокту-колоттордо, семиз жерлерде жапайы кендерлер єсєт, бирок кєл тараптагыдай жыш эмес. Ко-шумча белгилей кетсек, облус боюнча 5 айдын ичинде баўгизатына байланышкан 5 кылмыш ишинин бети ачылып, 5 кг 149 гр баўгизаты алынган.

Кылмыш жана кырсык

13-июнь, 2014-жыл

11КЄЙГЄЙ

– БИОЛОГИЯЛЫК КУРАЛ – БИОЛОГИЯЛЫК КУРАЛ

Єткєн кылымдын 50-жылда-рында, Англиялык Джеймс Хинкс, иттин жаўы– ак бультерьердин по-родасын чыгара баштаган. Бул по-роданын ити абдан чыдамкай, тул-ку бою узунча келген, булчуўдуу жана тиштесе сєєктї сындыра тиш-теген жаагы бар ит, Англиянын ата-йын даярдыктагы аскер кызматы їчїн чыгарылган деп айтылууда.

Бул мисал келтиргенимдин се-беби, ушул жума ичинде Нарын облусунун Кочкор районунда бир табышмактуу жырткыч пайда бо-луп, бир топ мал- жандык жана тооктордун канын соруп, кырып жатат. “Кєрдїм окшойт” – деген жергиликтїї тургундардын сїрєт-тєгєнїнє караганда, ал жандык Чупакабра – испан тилинен алган-

да – chupacabras, chupar – “соруу” жана cabra – “эчки”, сєзмє сєз – “эчки соргуч”, “эчки вампири” деп которулат экен. Бою орточо итти-киндей, алдыўкы колу кыскараак болсо, арткысы кенгурунукундай кїчтїї жана узунураак бут, башы мышыктыкына окшоп кетсе, мур-дун чочконукуна да окшоштуру-шат. Баарынан кызыгы тиштеп кан соргонго ылайыкташкан – алдыў-кы эки чоў тиши.

Бул жандык тууралуу леген-далар 1950-жылдары Пуэрто-Рикодо эчкилердин кансы-рап єлгєнїн табышканда баш-талат. Бирок, жергиликтїї жашоочулар жана мергенчи-лер аны кырып жок кылдык дешет. Ага карбай 1990-жыл-дары бул жандык тууралуу ле-гендалар кїч алат, кєбїн эсе теле жана интернеттин єнї-гїшї себептїї болсо керек. Андан кєп єтпєй Латын Аме-риканын башка єлкєлєрїн-дє кєбєйїп, мал жандыктын канын соруп кыруу кїч алат.

Такталбаган маалыматтар боюнча былтыр, Бишкектин эте-гинде жайгашкан америкалыктар-дын авиа базасынан, бизге бел-

гисиз жандыктар качып кеткен. Аскерлер аны издешип, жергилик-тїї тургундарга – “Кечинде жал-гыздап чыкпагыла, ал коркунучту жаныбар!” – деп да эскертишкен.

Ушул мисалдардын негизин-де, бул кансоргуч – америкалык-тардын биологиялык куралынын алкагындагы долбоорбу деп ту-рам. Анткени, Пуэрто-Рикону АКШ 18-кылымда, Испания баш-карып турган кезинде басып ал-

ган. 1945-1960-жж. Пуэрто-Рико эгемендїїлїккє умтулуп, ар кан-дай акцияларды кыла баштаган-

да, Америка дагы ар кандай амал-дарды кылган.

Биздин Кыргызстандагы окуя дагы, Америкалыктардын авиа базасы кетип жатканда кїч алды. Бул держава барган жеринен жєн кетчї эмес эле, мїмкїн бизге дагы бир балээни калтырып жатышат? Анткени буга чейин бир дагы жер-де тастыкталып, документациядан єтпєгєн жандыкты – мутант, же болбосо атайын бир долбоордун

алкагында аргындалып чыга-рылган гана жандык болушу мїмкїн...

Рэпер Snoop Dog менен ко-рей ырчысы PSY биргеликте чыгарган ырынын видеосун Ютуб видео порталында, бир кїн ичинде 1 миллион кїйєр-ман кєрїп, укса, биздин Кыр-гызстандагы белгисиз кан соргуч жандык – Чупакабра тууралуу 5 миллион калкы-быздын жалпысы теў укту ок-шойт...

Эмнеси болсо дагы элибиз-де тынчтык болуп, мал-жан-дыгыбыз аман болушуна ти-

лектешмин!Бектур БАЙМОЎОЛОВ

ЛУНАРА МАМЫТОВА АРЫКТАЙМ ДЕГЕНДЕРГЕ 12 КЕЎЕШИН БЕРЕТ

Ашыкча салмактан арылуу кєпчїлїк айымдардын олуттуу кєйгєйї. Бул кєйгєйдєн арылууга айрымдарынын эрки жетсе, кєпчїлїгї андан арыла албай келишет. Бул жаатта белгилїї диктор Лунара Мамытова берген тємєнкї кеўештер єтє жєнєкєй жана натыйжалуу болуп эсептелинет.

КЄЎЇЛЇЎЇЗДЇ ТАМАККА ГАНА КОЮЎУЗ

Тамактанып жатканда эч нерсеге алак-сыбаўыз, кєўїлїўїздїн баарын тамакка коюўуз. Телевизордон сїйїктїї сериалы-ўызды кєрїп же компьютерде иштеп оту-руп тамактансаўыз, дайыма жеп жїргєн порцияўыздан їч эсе кєп жеп койгонуўузду єзїўїз билбей каласыз.

КЄП ЧАЙНАЎЫЗТамактын ар бир тиштемин 25тен кем

эмес жолу чайнап, андан кийин гана жуту-ўуз. Мунун эки пайдасы бар. Биринчиден, жакшы чайналган азык организмге жак-шы сиўет. Экинчиден, чайнаганда бїйлє-лєр массаждалып, пародонтоз оорусунун алдын алат.

ЭКИ ДААНА ЖУМУРТКАКонокко, тойго жана башка тамак кєп

болчу жерге барардан мурун їйїўїздєн сууга бышкан эки жумуртка жеп алыўыз. Алар сизди ток кармап турат, натыйжада, дасторкондогу дїйїм тамактан єзїўїздї кармап отуруу жеўил болот.

ТАТТУУЛАРДЫ ЧЕКТЕЎИЗЖатар алдында желген балмуздак жана

башка таттуу азыктар бїт бойдон майга ай-ланары миллион жолу далилденген. Ал эми бул сїйїктїї азыктарыўызды тїшкє чейин

жесеўиз, алар сиздин мїчє келбетиўизге эч кандай терс таасирин тийгизбестигине кепилдик бар. Жатар алдында таттуу нер-се жегиўиз келсе, бир даана апельсин, алма же бир кесим ананас жеп алсаўыз болот.

ДИЕТАНЫН КЕРЕГИ ЖОК!Бир дагы диета узак убакытка эсептел-

ген эмес. Мындан тышкары, ал сиздин ор-ганизмиўиздеги зат алмашууну бузат. Ант-кени, диета кармоодо сиз же ачка жїрєсїз, же рационуўуздан бир нече азыкты чийип саласыз. Мындан тескерисинче, мурдагы-дан їч эсе тез салмак топтойсуз.

ТОЛУК КАНДУУ УЙКУИзилдєєлєрдєн белгилїї болгондой,

толук кандуу уйку да келбетиўизди бир калыпта сактоого жардам берет. Ал эми уйку канбаса, организмде гормоналдык баш-аламандык орун алат, башкача айт-канда, май ткандарын эритїїчї гормон-дор аз иштелип чыга баштайт. Суткасына 6 сааттан аз уктаган адамдын организминде май чогула берет да, бир жуманын ичинде ашыкча салмак кошкону байкалат. Андык-тан, кїнїнє 8 сааттан кем эмес уктаўыз. Бирок, эсиўизде болсун, ашыкча уйку да салмак кошот.

КЫЙМЫЛ-АРАКЕТТИ КЄП ЖАСАЎЫЗ

Канчалык кыймылдуу болсоўуз, ошон-чолук келбеттїї болосуз. Анткени, физи-калык активдїїлїк организмдеги зат алма-шууну жакшыртат жана майларды эритїїчї заттын иштелип чыгышын жакшыртат.

ЦИТРУС ЖЕМИШТЕРИН КЄП ЖЕЎИЗ

Белгилїї болгондой, цитрус жемиште-ри С витаминине бай. Ал эми бул витамин

организмде картизолдун, башкача айткан-да, майдын топтолушун шарттоочу гор-мондун иштелип чыгышына тоскоолду-гун тийгизет.

АК ЭТ ЖЕЎИЗТооктун, їндїктїн, балыктын эти адам-

ды ток кармайт. Баарынан жакшы жери, алар майдын чогулуша алып келбейт, тес-керисинче, алардын курамында булчуў эт-тер їчїн курулуш материалы болуп берчї аминокислоталар бар.

СУЮКТУКТУ КЄП ИЧИЎИЗСуу ачкалыкты сездирбейт жана зат ал-

машууну 3�га жакшыртат. Андыктан, сууну канчалык кєп ичсеўиз, ошончолук жакшы. Тамактанар алдында бир стакан жылуу суу ичип алууну адатка айлантыўыз. Мындан тамакка болгон табитиўиз басаўдап, азы-раак жегенге шарт тїзїлєт. Мындан сырт-кары ар саат сайын 100 миллилитрден суу ичип турсаўыз, эч качан ачка болбойсуз, ал эми суу сиздин ичиўиздеги шлактарды айдап чыгат.

ТУРУП ТУРУЎУЗМїмкїн болушунча кєбїрєєк туруўуз.

Отурганга караганда туруп турган абалда бир жарым эсе кєп калорий сарптайсыз. Ушуну эске алып врачка кирїїгє кезек кї-тїп турганда, атїгїл телевизор кєрїп жат-канда тикеўизден тик туруп туруўуз.

ПАЙДАЛУУ АЗЫКТАРДЫ ЖАКЫН ЖЕРГЕ КОЮЎУЗ

Пайдалуу азыктарды дароо кєзгє урун-гудай жерге коюўуз. Мисалы, жер-жемиш-терди столдун їстїнє, муздаткычты ачканда эле кєрїнгїдєй жакын текчесине дегендей.

13-июнь, 2014-жыл

12 ШОУ ЖАЎЫЛЫКТАР

ТОЎУП КАЛГАН БИР КЕЗДЕ ТООЛОРДУ

“КЫРГЫЗ БИЙИ” ТОЛКУТАТ

Кыймыл менен сїйлєгєн,Кыргыз бийин їйрєнєм!Чакырыктай угулган бул саптар кыргыз

жаштарынын арасында кенен тарап, бї-гїнкї кїндє жаштарды кызыктырган чоў ‘’фишка’’ болуп бара жаткандай. Султан Са-дыралиев созолонтуп алып чыккан “Кыр-гыз бийи” ырынын сєздєрїн белгилїї акын Кыялбек Урманбетов жазган. Обо-нун Азамат Отунчиев жана Мирлан Ния-зовдор жараткан. Жакынкы кїндєрї рес-публикабыздын белгилїї бий топторунун жетекчилери, ырчы Султан Садыралиев менен бирдикте Їрїмчї (Кытай) шаарын-да болуп, кытайлык кыргыз боордошто-рубуздан алар сактап келген кыргыз бий-леринин бир нече элементтерин кєрїп, їйрєнїп келишкен.

Бул чыгармачыл топ єзгєчє ритмде, кєчмєндїрдїн духунда, кыргыз жытта-нып, кыргыздын демин тартуулаган бий-ди кайра жандандырууну кєздєшїїдє. Ыр гана эмес, турганды “импровизация” жасап, эркин бийлеттирген улуттук аспаптар ме-нен коштолгон кыргыз музыкасы да, бий да заманбап ыр-бийлердин катарына ко-шулуп, хит болору бышык. Буга интернетте бул ырды уккандардын алкыштаган жо-румдары жана кыргыз радиолордон улам-улам тынбай уктуруулары далил боло алат.

Учурда бул ырга клип да тартуунун їстїндє иштеп жатышат. Мындан баш-ка чет єлкєлєрдї масштабдуулугу менен кызыктыра алчу жети дубанда бир эле убакта єтє турган кыргыз бий-флеш-мобу да даярдалат экен. Эмне дейли: сырттан байкагандар, бали, накта кыргыз бийи, деп суктанса эле болду!

«КЫРГЫЗ БИЙИ»Сєзї: Кыялбек УрманбетовОбону: Азамат жана МирланАткаруучу: Султан Садыралиев

Кыймыл менен сїйлєгєн,Кыргыз бийин їйрєнєм.Кызыталы ємїрдї,Кыз жигиттер бий менен.Кызыкты бул таппайсыў,Кыдырсаў да дїйнєдєн.

Кайырма:Атпай кыргыз бийлесин,Аруулантып дїйнєсїн.Жеўил болгуў булуттай,Жерге бутуў тийбесин.Байкап турган адамдар,-Бали, «Кыргыз бий», - десин.

Куштай канат кагалы,Учпай кантип калалы.Бийге баарын чакырып,Бир кумардан каналы.Жаркып кїнгє теўелсин,Жаштыгыўдын жамалы.

Кайырма:

Жїрєгїўдї тыбырат,Жїлїнїўдї кыбырат.Дем кошулсун демиўе,Дене боюў чымырап.Мелтиребей, жарышкыў,Мезгил менен зымырап.

Кайырма:

Эргїї мындай болоорбу,Эриккеним жоголду.Эриш-аркак бийлесек,Эл кєўїлї толоорбу.Тоўуп калган бир кездеТолкуталы тоолорду.

Кайырма:Жалпы кыргыз ырдасынЖаратылыш тыўдасын.Жаркылдаган жылдыз бий,Жашообузду нурдасыў. Ырыс болуп кыргыз бий,Ынтымакты чыўдасын.

Акмат РААТКАН

ГОРОД 312 ТОБУ МУЗ ТВ ПРЕМИЯСЫНДА УЛУТТУК

КИЙИМИДЕ БОЛУШТУ!Бїгїн Москва шаарында "МУЗ-ТВ 2014.

Эволюция" музыкалык премиясынын тап-шыруу аземи болуп єттї. "Город 312" тобу кїйєрмандарын жана кеченин мейманда-рын кыргыз улуттук кийим кийип келип таў калдырышты.

"ДО+ФА 2" БЕРЛИНГЕ КАРАЙ САПАР АЛДЫ

Жакынкы арада Доорон менен Фари-данын сїйїї баянын Германияда жашаган кыргыз жарандары да кєрє алышат. 19 июнь кїнї Берлинде "До+Фа 2" тасмасы кєрсєтїлєт. Мындан сырткары кеченин меймандарын тасмада башкы ролду жа-раткан ырчы Чолпонай да ырлары ме-нен кубантмакчы. Айта кетчї нерсе, атал-ган тасмадагы ролу їчїн ырчы "Жылдын мыкты актрисасы"наамына ээ болгон.

ЛУИНА БИШКЕКТЕ КИМ МЕНЕН ЭС АЛУУДА?

Казакстандын белгилїї ырчы айымы Луина бїгїн Бишкектеги караоке-барла-рынын биринде кєўїл ачып жїргєндїгї маалым болду. Бул кече кїйєрмандар-да кызыгуу жаратууга жетишти. Ырчы айымдын Кыргызстанга келишинин се-беби азырынча тактала элек.

НУРМАТ САДЫРОВДОН "ЖАЗЫМ" АТТУУ КЛИП

Мекенибиздин популярдуу ырчылары-нын бири Нурмат Садыров жайдын алгачкы кїндєрїндє алыска узай элек жаз тууралуу ырына тартылган клипти презентациялады. Ырчынын продюсери Эрнест Уметалиев-дин айтымында клип жєнєкєй жана ошол эле учурда саркеяч болгондугун айтат. "Жа-зым" аталыштагы чыгармага видеону жаш клипмейкер Нурсултан Кубатов жаратты.

ЖЕННИФЕР ЛОПЕС ФУТБОЛ БОЮНЧА ДЇЙНЄ

ЧЕМПИОНДУГУНУН АЧЫЛЫШ АЗЕМИНЕ КАТЫША ТУРГАН БОЛДУ

Американын белгилїї ырчысы Женни-фер Лопес эртеў, 12-июнда Сан-Паулуда єтїїчї футбол боюнча Дїйнє чемпиондугу-нун ачылыш аземине катышат. 25 мїнєткє созулган ачылыш аземине 600дєй артист катышат. Алардын арасында гимнасттар, акробаттар жана бийчилер бар. Аземдин соўунда Женнифер Лопес Питбуль ысымы менен дїйнє жїзїнє таанымал болгон аме-рика-кубалык рэпер Армандо Перес жана бразилиялык ырчы Клаудия Лейтте менен чогуу "We Are One" аттуу ырды чемпион-дуктун гимни катары аткарышмакчы. Бул тууралуу, 11-июнда чет элдик маалымат каражаттары жазып чыгышты.

КОРЕЯЛЫК РЭПЕР PSY`ДЫН ЖАЎЫ КЛИБИ БИР НЕЧЕ

СААТТЫН ИЧИНДЕ 20 МИЛЛИОН ЖОЛУ КЄРЇЛЇП, ИНТЕРНЕТ

АЙДЫЎЫНДА "БУМ" ЖАРАТУУДА2012-жылы кореялык рэпер PSY "Гангнам

стайл" ырын ырдап чыгып, бїт дїйнє жїзїн гангнам стилинде бийлеткени эсиўизде чы-гар. Жакында эле анын америкалык хип-хоп жылдызы Снуп Дог менен аткарган "Баш жазуу" ("Hangover") чыгармасы интернет-ке жарыяланып, бир нече сааттын ичинде 20 миллион жолу кєрїлїп, колдонуучулар тарабынан кызуу талкууга алынууда. Алар "Эмне деген клип, кускуўду келтирет го?!", "Гангнам стайл" ырын ашып єтє албайт", "ийгилик жаратыш їчїн Снуп Догду ча-кырган тура" деген сыяктуу пикирлерин калтырышкан. Ал эми PSY менен Снуп Дог "буюрса, бул ырыбыз быйыл кєптєгєн ке-челердин гимнине айланат" деген ишеничте экенин билдиришкен.

Клипте катуу майрамдашкан эки ырчы жосунсуз жоруктарды жасашат. Бири уни-тазды кучактап кусуп жатса, бири ваннадан ойгонот. Экєє жуунуп-таранып андан ары шапар тээп, кєўїл ачышат.

Эске салсак, 2012-жылы рэпердин "Ганг-нам стайл" ырынын клиби интернетте эў кєп кєрїлгєн кєрсєткїч жараткан эле. Бул чыгармасы анын кєрсєткїчїнє жете алабы же жокпу, аны убакыт кєрсєтєт.

13-июнь, 2014-жыл

13ТАРЫХ БАРАКТАРЫНАН

ЖИНДИ ООРУСУНА КАБЫЛГАН ЕТИ БАШКАРУУЧУ

ООЗУЎДУН ЖЫТЫ ЄЛТЇРДЇ ДА!

Мен ал кезде бойдок элем. Бойдок кез, баш ай-ланып ар кайсы сулуу кызды суктана карап, там-шанып кала берчїмїн. Ушул уялчаактыгымдын айынан кєп сулуу кыздардан куру калдым. Окуу жайды бїтїп калган учур болчу. Экзаменден 5 алып кєўїлдїї чыктым. Аялдамага келип марш-рутка кїтїп турсам эле, чачыўды жайып суйка-йып троллейбус кїтїп турупсуў. Уялчаактыгымды коюп, ушул кыз менен сєзсїз таанышам деп єзїмє максат койдум. Бир маалда сенин троллейбусуў келип тїшїп кеттиў. Артыўан кошо тїшїп сени акмалап бара жаттым. Їйїў жакка келгенде су-налган чачыўды силкип тїшїп кеттиў. Артыўан шаша-буша мен чыктым. Сыр билгизбей кетип бара жатсам силердин кєчєўєрдєгї бир мас “Эй жигит, алдагы сулуу кыз менен тааныша албай атасыўбы? Мен сендей жаш болсом уялбай эле барып колунан кармап таанышмакмын”, - деп ка-туу кыйкырып салса болобу?.. Єзїмдї ыўгайсыз сезип бара жатканымда тиги мас кошунаўдыкы кошумча болуп кетти, кайра артка басып кеттим. Їйгє келип алып єзїмдї жемелеп жаттым. Оюман такыр кетпейсиў. Телефон номериўди бул жака кой, атыўды билбейм. Биз эркектер сулуу селки кєрсєк эле эрип жатып калмайыбыз бар эмеспи, аны моюнга алам. Ошол кїндєн тарта сенден баш-каны ойлой албай койдум. Башка сулуу кыздар менен деле дос балдар болуп таанышып жїрдїм, бирок сен оюман кетпей койдуў. Университетке барган сайын аялдамадан сени карайм, кєрїнбєй-сїў. Кїндєр єтє берди, мен окуу жайды аяктадым. Айылга барсам атам да, апам да їйлєн деп мээм-ди жеди. Кайра шаарга келип ишке кирип иштей баштадым. Университет жакка барып калганымда баягы сен тїшкєн аялдамадан сени карай берем, бирок жоксуў. Бир кїнї жумуштан эрте чыктым. Сенин їйїў жакты кєздєй бет алдым. Баягы мага тийишкен мас ошол жакта болсо экен деп тиленип бардым. Мас киши жок экен. Ошондо уялбай эле жок дегенде кайсы їйгє кирээриўди карап алсам болмок экен деп єзїмдї сєгїп жаттым. Сен жа-шаган райондо тїнгє чейин турдум келген жоксуў. Анда деле ар жекшемби сайын сен жашаган жак-ка барганды адат кылып алдым. Жарым жылдан соў їмїтїмдї їзїп барбай калдым. Бир кїнї иш-тен чыгып дос балдар менен кафеге бардык. Биз-ди бир кыз тейлеп жаткан анча деле кєўїл бурган эмесмин. Бир маалда досум “Дамира, дагы бирден сыра берип койчу” – дегенде сен экєєбїздїн кєз-дєрїбїз чагылыша тїштї. Колуўан шак кармап эле, телефон номериўди сурап жарым жылдан бери издеп жїргєнїмдї айттым. Бетиў помидор-дой кызарып кетти. Колуўду тартып кетип кал-дыў. Бизди башка официант тейлей баштады. Биз кафе жабылгыча отурдук. Сенин чыгышыўды кї-тїп тургам, бир маалда чачыўды жайып кафеден чыктыў. Артыўан барып телефон номериўди да алдым. Абдан шайыр жана жєнєкєй инсан экен-сиў. Ал кїнї їйїўє узатып коюп, єзїм андан ары кеттим. Эртеси сени киного чакырдым, жарашык-туу кийинип алып кїлїўдєп келдиў. Сени кєргєн-дє жїрєгїм дїкїлдєп кетти. Сїрдєп атсам да сага билдирбегенге аракет кылдым. Бирок, окшошпой калды, сага алган гїлїмдї берейин дегенде чалы-нып жыгылып кеттим. Бетимдин кызарганын сураба. Кинодон чыккандан кийин кофе ичкени бир кафеге кирип калдык. Ал жактан да кофем-ди шымыма тєгїп алдым... Сен мени шылдыўдап кыткылыктап кїлдїў. Ал жерден жерге эле кирип кетейин дедим жер катуу болду. Ошентип экєєбїз жолугушуп жїрдїк. Менин багыма жараша сенин сїйлєшкєн жигитиў жок экен. Ошол кїндєн тар-та кыз-жигит болуп сїйлєшє баштадык. 8-март сага тандап жїрїп француз атырын алдым. Жу-муштан чыккандан кийин жолукмай болдук. Сен да жумуштан чыктыў. Белегимди берип ал кечти жакшы маанайда єткєрдїк. Їйїўє жеткирип ба-рып бетиўен єптїм, оозуўдун жыты бурр этти. Ошол сенин бетиўен биринчи жана акыркы жолу єпкєнїм болду. Оозуўдун жыты болбогондо мїм-кїн їйлєнмєк белек ким билет. Ошол жыт баарын єлтїрдї да! Єлтїрдї!

Жанарбек

Сиздерге бул жолу психикалык жактан жабыр тарткан, дїйнєнї дїўгїрєткєн монархтардын жоруктары жєнїндє кабар бермекчибиз. Белгилей кетсек бизге жеткен маалыматтар алардын саясий интригалары катары да айтылып келген. Эмнеси болсо да тарыхчылар аларга ушундай баа беришет.

1. КАРЛ VI (1368 — 1422-ЖЖ.)

Тагдырдын тамашасы менен француз падышасы Карл Vнин уулу Карл VI ту-кум кууган шизофрения оорусу менен жабыр тарткан. Башка маалыматтарга таянта турган болсок ал жинди оорусу ме-нен ооруп, оорусу кармаганда энесин да тааныбай калчу экен. Медицина илимде-рине таяна турган болсок, мындай оору-лар жаз жана кїз мезгилдеринде аталган оору кїчєп, оорулуу эч кимге баш бербей калат. Падышанын оорусунун алгачкы белгилери 1332-жылы лихорадка жана ысытмадан улам башталган. Ал ооруган мезгилде ар бир кыймылга, шыбыр їнгє да жинденип, кыжырданып анысы аз кел-генсип єзїнїн падышалык деўгээлине туура келбеген кол жаўсоолорду, кый-мылдарды жасаган. Андан кийин ушул оорусу желдеттери менен сейилдеп жїр-гєн чакта токойдон кармаган. Ал єзї ме-нен кошо сейилдегенге чыккан желдет-терин жерге тирїїлєй кєємп салган экен. Дагы бир жолу бир балда падышанын кєўїлїн ачуу їчїн жаныбарлардын ки-йимин кийип келген адамдарды кєргєн-дє жини кашайып кеткен падышанын оорусу дагы кармап калган. Ошол май-рамдык салтанаттан кийин єзїнє аялын да балдарын да бир нече кїн киргизген эмес. Ал эми падышанын оорусу карма-ган мезгилде кызы Одетте де Шамдивер гана аны єзїнє келтирип соорото алган.

2. ХУАНА I (1479 — 1555-ЖЖ)

Хуана Iге кандай гана диагноздор-ду коюшпады. Хуана I Кастилиянын орто кылымдардагы канышасы болгон. Азыр ал Испаниянын бир бєлїгї. Ка-ныша ашынган депрессия, некрофилия, агорафобия жана бир топ оорулар менен жабыркаган. Бирок, анын биографиясын окуганда канышаны мээсинен ажыраткан анын тагдыры болгонун тїшїндїк. Бала кезинен эле ал эч ким менен сїйлєшпє-гєн, єзїмчїл, єзї жалгыз ойногон кыз болгон. 17 жашында Хуанна биринчини саясий кызыкчылыктардын айынан Бур-гундиянын герцогу Филипп биринчиге турмушка узатышкан. 21 жашында Хуа-на 2 балалуу болгонго жетишет. Каны-ша жолдошун абдан сїйгєндїктєн жєнї жок эле кызгана берген. Бирок, герцог-дун да ойноштору кєп болгон. Каныша анысын билгендиктен бат-баттан чыр са-

лып, бир жолу ойношторунун биринин чачын кырдыртып да салган. Ошонун айынан герцог аялына кєп жолукпай ага анда-санда гана бир барып коюп турган. Бул кылыгына жини келген каныша ду-балга башын койгулап, идиш-аяктарды сындырып чачын жулганга чейин барчу. Анын психикалык жактан жабыр тартып жатканын апасынын жана инисинин єлї-мї ого бетер кїчєткєн. Арадан аз єтпєй герцог да бул дїйнє менен кош айтыш-кандан кийин Хуана єзїн такыр эле таштап салган. Кїйєєсїнїн тажиясына аялдардын катышуусуна тыюу салган, жерге бергенге уруксаат бербей жинди болгон. Анысы аз келгенсип каза болгон кїйєєсїнїн сєєгїн кєрїш їчїн кєрїн бир нече жолу каздырып кайра кємдїргєн. Бул да жиндилик эмей эмине?..

3. ЭРИК XIV (1533 — 1577-ЖЖ)

Эрик ХIV —Швециянын падышасы. Єзїнїн билими, артистчилиги, саясий амбициясы жана ошондой эле жинди-чилик же болбосо психикалык оорусу менен эл оозуна алынган падыша. Анын бул ооруга кабылышынын бирден-бир себеби болуп 1567-жылы бир їй-бїлє-нїн кандуу єлтїрїлїшї болгон. Ал єл-тїрїїгє Эрик буйрук бергендиктен анын агалары падышанын бул калпыс кыймы-лынан соў таажысын тапшыртып, Турку сарайына їй-бїлєсї менен кууп салыш-кан. Сырттан жєн гана сарайга кубалоо болгону менен чын-чынына келгенде ал азыркы тїрмєгє айдалган. Эрикти 63 кай-таруучу кайтарып турган. Бул кысымга чыдабаган Эрик орустардын падышасы Иван IV менен акырын сїйлєшїїлєрдї жїргїзє баштаган. Тїрмєдє жатып алып да жиндилигин кармата берип агасынын айласын кетирген Эрик акыр аягы ага-сынын колунан каза тапкан.

4. ГЕОРГ III (1738 — 1820-ЖЖ)

Англиянын королу Георг III жашоосу жана башкаруусу жєн учурга туш кел-ген эмес. Улуу француз жана Америка революциясы, АКШнын тїзїлїшї, анан дагы Улуу француз жана Америка ре-волюциясы, АКШнын тїзїлїшї, анан дагы Наполеондун согуштары королдун психикасына абдан терс таасирин тий-гизген. Король порфирия оорусу менен жабыркаган. Бул оору кармаганда нерв-психика жактан абдан туруксуз болуп ка-лат. Ушундай оор кырдаалда, єзї ооруп турса дагы анын 15 баласы – 9 уулу жана 6 кызы болгон. Карыганда король сокур бо-луп, оорусу кїчєп мамлекеттик иштерди такыр эле алып бара албай калган. Ошого байланыштуу 1811-жылы улуу уулу Георг тєртїнчї Улуу Британиянын башкарып калган. Георг 82 жашында Наполеондун согуштары аягына чыкканын укпай, кєр-бєй бул дїйнє менен єтїп кете берди.

5. ЛЮДВИГ II (1845 — 1886 -ЖЖ)

1886-жылдын 9-июнунда Бавария-нын падышасы Людвиг II Отто Фридрих Вильгельмдин доктурларынын конси-лиумунда падышаны жумушка жарак-сыз деп таап, аны тактыдан алышкан. Доктурлардын медициналык иликтєє-лєрї падышанын психиатриялык жактан жабыркаган, сексуалдык ориентациясы да туура эмес деп таап ушундай чечимге келишкен. Анын їстїнє ал саясий иш-терди алып бара алчу эмес. Бул чын эле ошондой болгонбу же падыша саясий интриганын курмандыгы болгонбу аны тарыхчылар тактап жаткан чагы. Бирок, тарыхты барактасак падыша бир да жолу їйлєнгєн эмес. Казынадан акча алып са-рай салдыра берген жана шаан-шєкєт-тєрдї абдан жакшы кєргєн.

6. ОТТО I (1848 — 1916-ЖЖ)

Отто I —Людвига Iнин кичїї иниси, Баварияны 27 жашына чейин башкар-ган падыша. Отто кичинесинен эле аскер окуу жайларынан билим алып, универси-тетке тапшырып ал жактан окуп, ар кан-дай илимдерге кызыккан. Бирок, акыр аягы коомчулуктан такыр эле алыстап, доктурлардын кєзємєлїндє гана болуп калган. Белгилей кетсек ХХ кылымда психиатрия жакшы єнїгє элек болгон-дуктан анын оорусун так аныктай алыш-кан эмес. Болгону жан дїйнєсї ооруп атат деген гана диагноз чыгара алышкан. Ал агасы сыяктуу эле жинин кармай албай, кыйкырынып, ар кимди єлтїрє берген.

7. ТАЛАЛ ИБН АБДАЛЛА (1909 — 1972-ЖЖ.)

Иорданиянын падышасы Талал ибн Абдалланын башкаруусу бир жылга да жеткен эмес. Ал тактыдан оорусунун айы-нан кулаган. Талалдын билими абдан жо-гору болгон. Бирок, атасын єлтїрїп кет-кенден соў анда шизофрения оорусунун белгилери байкала баштаган. Андан кєп єтпєй падыша жинди оорусуна кабылган. Оорусу кармаган мезгилде кылып жаткан ишин жана сїйлєгєн сєзїн билбей калчу. Ошондон кийин падышалыкты баласы Хусейнге єткєрїп берген.

Самара САЛАМАТОВА

13-июнь, 2014-жыл

1414 САНДАН САНГА

Ал аял фабрикада пол жуугуч болуп иш-тейт эле. Жашым кырктан єткєндє мени пол жуугуч менен идиш жуугучтан башка эмнеге алмак эле. Жетекчинин орун баары болуп иштеген мени Москвада метросун тазалап, полун жууп жїргєнїм элестеткин. Башка тїшсє байтал жорго болот болдум. Кеў Москвада менин кайсы таанышым жолукмак эле. Метрону жууп тазалаган мендей кыргыздар толтура жїрєт. Акчаны жакшы алганым менен чыгашасы да кєп. Тапканымды єзїмєн аяп, акчамды белиме жоолукка ороп байлап алам да, чогулганда їйгє жєнєтємїн. Алардын бардык їмїтї менде. Москвада ташты ыргытсаў кыргыз-дын башына тийет дегендей эле бар. Доку-ментиў туура эмес деп милицияга карма-лып аларга далай акчамды жедирип кайра чыгамын. Кабинетте чыкыйып отуруп эл башкарган, кол алдыдагыларга бой кєтє-рїп мамиле жасаган менин абалым ушун-дай болду. Орус кышынын сєєктєн єтїп чучугуўду какшаткан суугу таасир эттиби, бара-бара белим ооруй турган болуп бир жолу ордуман тура албай жатып калдым.

Їйгє кете берейин десем жолдо жїрє албайм. Алардын бардык їмїтї менде бо-луп турганда акчасы жок, самсаалап ки-рип баргым келбеди. Батирде кошо жаша-ган кыргыздар дарыдан, акчадан жардам беришти. Аксылык бир келин бар эле, ал жашылча сакталган аябагандай чоў склад-дын туалетинде киргендерден акча алып иштечї. Ал айтат жакында бизде бир орун бошогону жатат, ага чейин жакшы болуп каласыў, ошол орунду сїйлєшїп берейин дейт. Башка аргам жок болчу. Кєп єтпєй орун бошоп калып, белим жакшы боло электе иштеп калдым. Отуруп иштегендик-тен кєп деле кыйналган жокмун. Ээ, Гукен, эмнесин айтасыў. Жаным кыйналбаганы менен акчасы азыраак болуп, тапканымды їйгє жєнєтїп, андан ашканы єзїмє араў жетет. Мен жєнєткєн акчаны тиричилик-

ке коротуп коюп їйдєгїлєр деле топтой алышпасын билемин. Минтип отурсак кантип акча акча топтоп їй алабыз, – деп зээним кейип муўкураймын.

Биз иштеген жашылча сактоочу чоў кампа улуту Кавказ улутундагы кишиники болчу. Жашылчалардын жаманын ыргы-тып, жакшысын сорттоп кєбїнчє кыргыз, єзбек, тажик аялдары иштєєчїбїз. Аялдар бардык жерде эпчил келген кыйын болу-шат эмеспи. Дїкєнгє коюуга жарабай эзи-лип калган жашылчаларды башка жакка алып барып арзаныраак баада сатып акча тапкан бир тїрк аял менен таанышып кал-дым. Чїйдїн Чалдыбар кыштагынан бо-лот экен. Кыргыз мектепти окуганмын деп

бизче тїш жоруйт. Эми анын «шустрыйлы-гына» таў калып жакаўды кармайсыў. Єзї айткандай биттин ичегисине кан куйганы менен адамга арам ою жок к дил болчу. Бирєєгє жамандык кылсаў кайра єзїўє кайтат деп ак кєўїл болгону менен бар ба-лээнин баарын билчї. Алар да їйїн коюп кредит алышып анысын тєлєй алышпай калышканда їйїн банк алып коюп їйсїз калышыптыр. Ар кимибиз ар жакта Рос-сиянын булуў-бурчунда тентип жїрєбїз. Кїйєєм Мурманскиде, эр жеткен эки уулум Сахалинде иштешет. Їй алабыз кайсы уба-кытка чейин темселеп жїрєєр экенбиз деп єз кєйгєйлєрїбїздї айтып жїрїп ал тїрк аял менен жакын ымалада болуп кеттим.

Кырктан ашкан бизди кєп акча таба тур-ган, жаштар жулунуп иштєєчї жумушка ал-байт. Экєєбїз теў кантип кєп акчага иштеп їй ала алабыз деп санаабыз санга бєлїнєт. Ал ыргытылган жемиштерди арзан сатып, мен туалеттин оозунда отурган акча менен-би, намыстана ыйлагыў келет. Бирок баш-ка арга жок. Ошол тїрк аял бир кїнї ойго келбеген опуртал ойду айтып шуулдап же-тип келиптир. Эмнени айтып жїрєктї тї-шїрєт дебейсиўби? Сен Оштук боломун де-диў беле, Оштук болсоў наркотрафик жолу Ош-Памир жолу экенин билесиўби? Нар-козатын Оштон тапса болот экен го деп, ба-зарды кєтєрїп сатып аткансып сурайт. Ошо шуулдаган тїрк аялдын бир цыган тааны-шы бар имиш. Эгерде сен Кыргызстандан наркозатын алып келе алсаў мына даяр ак-ча деп, ушундай кєп акчаны кєргєздї дей-сиў, ошол кєп акчаны кєрїп оозум ачыл-ды. Чынын айтсам акчаны кєргєндєн ки-йин бузулуп мен дагы ушундай кєп акчалуу болсом деп цыгандын айтканын аткаргым келип жатат. Экєєбїз ушинтип качанкы-га чейин жїрєт элек дейт. Кой Гузел, баса анын аты Гузел болчу, мен аны менен ишим жок. Ошентип айтышат бирок кайдан ким алып келет, кантип табат мен аны билбей-мин. Анын їстїнє бул биз аралаша турган иштин опуртал жагы бар деп безилдедим. Анда Гузел: – Сен туалетти жыттап мен ыр-гытылган жемишти сатып, орус жеринде темселеп жїрє берелик анда, – деп намы-сыма тийип кїйдїрїп атпайбы. Ошо акча-ларды унута албай койдум. Мен дагы кєп акчалуу болгум келет кулак мээни жейт.

Сага демалыш болгондо ошо цыган аял-га барып тєлгє ачтырып келбейлиби. Оюў-ду билип атамын мени кєндїрєм дегениў-би. Мен жєнїндє єзїм айтканым боюнча билесиў. Аны цыганыўа айтып алдагыўар бар го деп кєўїлїм тартпайт. Эгерде мага ишенбесеў мен билбей турганды тєлгє ач-тыр деп акырында мени кєндїрдї.

- Аялыўчы?- Аялым азыр жинди менен соонун орто-

сунда. Аяйм, аны делечи. Бирок эмне арга кылам. Андыктан ойлонуп кєрчї, акча масе-лесин, -деген Дїйшєнбектин сєзїнєн кийин чындап эле Арген Акимович ойлонуп калды. Ойлоп кєрсє, анын айтканы жєндїїдєй. Ак-часы жок кантип Нурбекти табат? Айлыкты кечиктирип берет. Кечиктирбеген кїнї да ал їй-бїлєєсїнїн муктаждыгынан ашпайт. А, ары-бери чапкылап издегенче бензин ке-рек. Ал да акча.

- Макул.- Мына, мунуў эми башка кеп. Бирок, ме-

нин тїшїнбєгєнїм сен эмне їчїн мага жан тартып жардам берип жатасыў? Сенден ми-лисаны ємїрїмдє биринчи жолу кєрїшїм.

- Айтсам, ишенбейсиў.- А сен айта бер да. Азыркы заманда эч

нерсеге таў калбай деле калбадыкпы.- Мен уулум сенин уулуўа куюп койгон-

дой окшош. Анысы аз келгенсип жаштары да чамалуу. Кєздєрї гана башка.

- Койчу! – Дїйшєнбек ишенбей таў кала карады.

- Чын эле.- Кєрсєтчї анда.- Макул кєрсєтєйїн. Бирок, сен билги-

зип койбойсуўбу. Мен эч качан їй-бїлєємдї ишиме байланыштырган эмесмин, алардын коопсуздугун ойлоп.

- Мен деле келесоо эмесмин го. Кантип ошентейин. Болгону Нурбегимди кєргєн-дєй болуп, кєксєєм сууп калабы дейм да.

- Анда макул. Жїрї їйгє кеттик. Кечээтен бери кєрбєй уулумду єзїм да сагындым.

Аргендин їйїнє барышты. Їйдє Нурзат менен Эрмек эле бар экен. Кызы Айжамал сабактан кийин адабий ийримге барып жїр-гєн. Кыязы, ошол жакта болсо керек. Аны кїтїшкєн жок, баары тамакка отурушту. Тамак ичилип бїткєнчє Дїйшєнбек кєзїн Эрмектен айрып ала албады. Бата кылып, экєє тамеки тартканы сыртка чыгышканда:

- Сен чын айтыпсыў, Нурбекке окшош экен. жадагалса баскан-турганы, сїйлєгєн-дєрїнєн бери Нурбектин эле єзї. Тобоо, ушунча да окшоштук болот экен ээ, -Дїй-шєнбек жакасын кармады.

- Негизи жер жїзїндє окшош адамдан жетєє болот дешет го. Демек, экєєбїзгє да окшоштор бар.

- Мейли, окшошо беришсин. Бирок менин тагдырыма алардын тагдыры окшошпосунчу.

- Болду эми, кайра эле кейий бербей. Кай-гыдан пайда болчу беле. Єзїўдї колго ал-саўчы. Мен сенин кєўїлїўдї кєтєрєйїн деп келсе, кайра...

- А, чын эле кєўїлїм кєтєрїлїп калды. Эми Эрмекке келип турсам болобу?

- Албетте, їйїмдїн эшиги сен їчїн ар да-йым ачык.

- Рахмат.- Рахматыўды кийин айтасыў.Эрмек менен кєпкє сїйлєшїп отурган

Дїйшєнбек жатаар маалда гана їйїнє кет-ти. Аргендин жатып ал, же жеткирип коёюн дегенине кєнбєй, таксиге отурду. Тїн. Кай-радан эле тїн. Жер шаарынын кайгысын, кубанычын да ичине каткан караўгы тїн.

“Жоокерлер, тургула!” деген їндєн селт эте чочуп ойгонду Нурбек. Уйкусу толук ачылып-ачылбай эле кийинип жатты. азыр алардын саны жыйырмага жакындап калган. Мурда-гы СССРдин аймагынын ар кайсы жеринен

алынып келген балдар. Улуттары да ар баш-ка. Єўдєрїнє караганда кыргыздан жалгыз эле Нурбек. А, кимдин эне тили кайсы экени белгисиз. Анткени аларды дайыма орус, анг-лис, афган тилдеринде гана сїйлєштїрїшєт. Бардыгы ошого кєнїп бїткєн. А тургай єз эне тилин эсинен эчак чыгаргандар да бар. Єз ысымдарын деле унутушкан. Азырынча алардын аттары катар номерлер. Эў бирин-чиси Нурбек “001”. Калгандары аны улап кете берет. Мына, тапыр-тупур кийинген бала жоокерлер катары менен тизилишти. Анан чуркамай, эртеў мененки тамактануу. Тїшкє чейин сабак, тїштєнїїдєн кийин ма-шыгуу болуп, кайталанма жашоо. Кайра эле баягы. Нурбек мында келгенден жети жыл-дан берки турмушунда айырмачылыктар аз эле болду. Ал азыр он тєрткє чыгып, єзїн ка-дыресе жоокерлердей сезип калгандагы кези. Тынымсыз машыгуу анын курагын андан да бир-эки жашка улуу кєрсєтєт. Ошондонбу, айтор былтыр аны бул отрядга командир кы-лып дайындап коюшкан эле. Ошондон бери

Доктор Шан менен кененирээк жолугушууга мїмкїндїк алды. Азыр алар баягы складдын жер тєлєєсїнє кєчїшкєн. Жер тєлєєдє деле їстїўкї кабаттагыдай чоў-чоў бєлмєлєр бар. Бєлмє дегенге караганда алар кєбїрєєк ка-зармага окшоп кетет. Бирок, казармага нак ылайыкталып жасалганы бирєє гана. Калган алты бєлмє палатага ылайыкталып жасал-гандай. Аларды же жалпысынан “санчасть” деп деле койсо болчудай. Ошол палаталардын биринде Доктор Шанс жатат. Анын єтїнїчї боюнча кїндє кечинде барып, Нурбек укол сайып, ал сураган дарыларды берет. Анан экєє кєпкє сїйлєшїп отурушат. Жети жыл-дан бери анын айткандарын Нурбек эми гана тереўирээк тїшїнє баштады.

- Мен мындан ары мындайга чыдай ал-байм, - деди Доктор Шанс бир кїнї.

- Эмне болду?- Мени кїндїзї илимдер академиясына

алып барышып, маанилїї документтерге кол койдурушууда. Анын кесепетинен кєп-тєгєн жараксыз, али толук изилденип, таж-рыйбадан єтє элек дарылар пайдаланууга берилип кетип жатат. А, менин организмим баўгизаттарды, ар тїркїн дарыларды кєтє-рє албай калды.

- Андыктан мен качышым керек, кача ал-басам... –Доктор Шанс андан ары сїйлєй албай башын жерге салды.

- Качасыз, мен жардам берем. Балким мен деле качып кете алаармын.

- Жок. сен азыр кача албайсыў. Дагы эки-їч жыл чыда. Менимче, силерди жакында Ооганстанга алып кетип, ошол жактан дагы машыктырышат. Їч-тєрт жылдан кийин гана силерди террористтик операцияга катышты-ра башташат. Ошол учурда сенде мїмкїнчї-лїк болот. Аны колдон чыгарба.

- Макул, мен ошентейин. А, сизчи? – Нур-бек Доктор Шанстын нєлдєрї гана калган колун кармай калды.

- Менден кам санаба. Качсам качаармын. Кача албасам жашаарымды жашадым. Мен-де арман деле жок. болгону жалгыз неберем бар, аты Татьяна. Сенден беш жаш кичїї. Ошол неберемди аяйм. Ал азыр мектеп-ин-тернатта. Кийин сен аны таап, жардам бер. Менин банкта акчам бар, эсебин жаттап алы-шыў керек. Ал банктан каалашыўча акча ал.

Бирок сєзсїз Таняга кємєк кєрсєт. Тї-шїндїўбї?

НАРКОТАШЫГЫЧТАР

(Сандан санга)

БУРУЛКАН БАКЕЕВА

Íàðêî ñîîäàãà àðàëàøóóíóí ýêè ãàíà æîëó áàð. ªë¿ì æàíà

ò¿ðìº. ¯÷¿í÷¿ æîëó æîê. Íàðêîçàòûí êîëäîíãîí äàãû, ñàòêàí äàãû ºç¿

àòàéûëàï æàð êûðûíäà òóðóï àëûï àæàëûíà áîé òàøòàãàí ìåíåí

áàðàáàð.

(Сандан санга)

ТААЛАЙ БАКЫТАЕВ

(Курч окуялуу чыгарма)

(Бейєкмєт уюмдардын маалыматы боюнча 1997- жылдан бери 400 бала жоголгон)

Жоголгон балдар

13-июнь, 2014-жыл

1515СКАНВОРД

13-июнь, 2014-жыл

16

КЫРГЫЗСТАНДАГЫ ТОЙОТА МАРКАСЫНДАГЫ АВТО

УНАЛАЛАРДЫН ОРТОЧО БААЛАРЫ.

Toyota Land Cruiser.50 ÀÊØ äîëëàðû

TOYOTA Prado GX LIMITED 14 ÀÊØ äîëëàðû.

Toyota Avensis 8 ÀÊØ äîëëàðû

TOYOTA Corolla 5 ÀÊØ äîëëàðû

Toyota Ipsum 5 ÀÊØ äîëëàðû

АВТО ДЇЙНЄ1616 АВТО ДЇЙНЄ1616

Кыргызстандын, єзгєчє Бишкектин кєчєлєрїн Тойотанын маркасындагы машинасыз элестетїї кыйынга турса керек. Тойота унаасы элдин сїймєнчїлїгїнє арзып, ага болгон

кызыгуулар кїндєн-кїнгє єсїп келїїдє десек жаўылышпасак керек. Азыркы учурда ишкана замандын талабына ылайык автоунааларды чыгарып жаткан учуру. Єз кожоюнун коопсуздугун 1 орунга койгон бул автоунаанын

тарых таржымалы жєнїндє кенен маалымат.

Toyota Motor Corporation (яп. тоёта дзи-до:ся кабусикигайся) бирден бир чоў ма-шина куруучу кампания. Машина чыгаруу менен гана алек болбостон кошумча бир нече ири бизнеси бар корпорация. Бул кор-порациянын кеўсеси Жапониянын Айчи калаасында жайгашкан. Fortune Global 500 (2010 жылы) компания 5-чи орунд ээлеген. “Тойота” бренди кєбїнчє Toyota Group компаниясы менен байланышта.

“Тойота” жапондук автомобиль ком-паниясы 1933-жылы токума станокторун

дайын-доо ме-нен баш-т а г а н . T o y o d a A u t o m a t i c Loom Works заводу-нун бєлїмчєсїндє куралган. 1929-жылы Киичиро Тойода Европа жана Америка-га машина чыгаруу єнєрї менен сапар жасайт. 1930-жылы компания Киичиро Тойода американын їлгїсї аркылуу бен-зин менен жїрїїчї автомобилдерди чы-гара баштайт. Жапония єкмєтї Toyoda Automatic Loom Works компаниясынын баштамасын колдогон. 1934-жылы компа-ния єзїнїн алгачкы жїргїнчїлєр жїрїїчї “А” типтеги їлгїсїн чыгарган. 1937-жылы “Toyota Motor Co., Ltd.” Болуп єз алдын-ча компания болгон. Єзїнїн фамилиясы Тоёда болгонуна карабай компания кеўе-шип “Тойота” деп ат беришет. Японияда “Тойота” деген аталыш кєптєгєн ийги-ликтерди алып келген ат болгон. Экинчи

дїйнєлїк согуш убагында бул компания Япон императордук аскерине жїк ташуучу автоунааларды чыгарып келген. Согуштан кийин 1947-жылы коммерциялык жїр-гїнчїлєрдї ташуучу автолорду чыгарып баштайт. 1956-жылы апрель айында дил-лерлик топ тїзїлєт. Toyota Crown 1957-жылы Япониядан биринчилерден болуп єздєрїнїн чыгарган автолорун Америка жана Бразилияга экспортко чыгара баш-ташат. 1960-жылы Тойота компаниясы тез ылдамдыкта єнїгє баштайт. Дїйнєдєгї бирден бир чоў машина куруу компания. Бул корпорация жїргїнчїлєрдї ташуучу жана жїк ташуучу авто унааларды чыга-рат. Toyota, Lexus, Scion, Daihatsu, Hino деген бренддик аталыштагы автолорду чыгаруу менен алектенип келишет.

УРМАТТУУ ОКУРМАН!"АЙБАТ" гезитине

жазылуу башталды!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын- 3 айга – 148 сом 50 тыйын- 6 айга – 297 сом 00 тыйынЖазылуу республиканын, бардык

почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546Канат КЕБЕКОВ